Tynwałd

Tynwałd
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Gmina	Iława
Liczba ludności (2010)	280
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	14-204
Tablice rejestracyjne	NIL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Tynwałd
Położenie na mapie Polski Tynwałd
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Tynwłd (niem. Tillwalde) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 280 mieszkańców. Obecnie sołtysem wsi jest Mirosław Wolak.

Położenie

Miejscowość położona jest nieopodal Jezioraka, w odległości ok. 2 km od Makowa i 9 km od Iławy.

Dzieje miejscowości

Tynwałd został ulokowany na prawie chełmińskim. Otrzymał lokację od komtura dzierzgońskiego Luthera von Braunschweiga. Nadał on zasadźcy Tylowi z Nowej Wsi 84 włóki ziemi na tymże prawie. W 1375 roku wieś otrzymała odnowiony przywilej od komtura ostródzkiego Borcharta von Mansfelda. Zaznaczono w nim, że sołtys ma prawo wybudować karczmę, ale w zamian za to musi płacić roczny czynsz w wysokości jednej grzywny.

W czasie wojny trzynastoletniej miejscowość została zniszczona. W 1620 roku Tynwałd wraz z wsią Frednowy przeszedł w posiadanie rodziny von Oelsnitzów. Należał do nich do roku 1804.

W 1789 roku Tynwałd składał się z wsi szlacheckiej, majątku i folwarku. Liczył 32 domy mieszkalne. W latach 1817–1831 znajdowało się w majątku 27–28 domów i mieszkało tu 105–241 mieszkańców.

W 1885 roku majątek miał 546 ha ziem ornej, 161 ha łąk i 201 ha lasu. Na przełomie XIX i XX wieku areał wsi został zmniejszony do 120,5 ha. Powierzchnia majątku wzrosła do 856,9 ha. Do majątku należała cegielnia i wiatrak. Rozwinęła się także tu hodowla bydła. W 1871 roku do majątku należały folwarki Jezierzyce i Jażdżówki. Na początku XX wieku doszło do nich Emilianowo.

Kościół został wybudowany w niedługim czasie po założeniu wsi. W odnowionym przywileju lokacyjnym znajduje się informacja o czterech włókach plebańskich. Mowa o nich jest także w aktach wizytacyjnych z 1547 roku. W których dodatkowo jest wymieniony kościół w Tynwałdzie. W XVII wieku, najprawdopodobniej w czasie wojen szwedzkich, kościół został zniszczony i już nigdy nie został odbudowany. Na początku XX wieku istniała w miejscowości jeszcze stara dzwonnica z odlanym w 1789 roku dzwonem. Na cmentarzu w Tynwałdzie zachowały się nagrobki z polskimi nazwiskami: Witek Wesołek, Bogdański, Sąsiek (Schonschek).

Szkolnictwo

• szkoła podstawowa

Kultura

We wsi działa Koło Gospodyń Wiejskich.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Rudzienicach. W miejscowej szkole katechezy prowadzą również duchowni z parafii greckokatolickiej w Iławie.

Turystyka

• Szlak św. Jakuba - przebieg trasy: Olsztyn - Łupstych - Gietrzwałd - Tomaryny - Guzowy Piec - Parwółki - Stare Jabłonki - Ostróda - Samborowo - Frednowy - Tynwałd - Szałkowo - Iława - Radomno - Nowe Miasto Lubawskie - Lipowiec - dalej do Torunia
• Szlak Kanału Elbląskiego - Ostróda - Miłomłyn - Morąg - Małdyty - Pasłęk - Elbląg - Raczki Elbląskie - Jelonki - Drulity - Zalewo - Susz - Kisielice - Szymbark - Iława - Tynwałd - Boreczno - Miłomłyn - Ostróda
• niebieski szlak rowerowy o zasięgu regionalnym - przebieg trasy: Zalewo - Rąbity - Międzychód - Śliwa - Boreczno - Duba - Mózgowo - Karnity - Dębinka - Miłomłyn - Lubień - Liwa - Zalewo - Gil Mały -Gil Wielki - Wiewiórka - Frednowy - Tynwałd - Jezierzyce - Jażdżówki - Kwiry - Szałkowo - Iława

Bibliografia

Iława z dziejów miasta i powiatu, red. M. Lossman, Olsztyn 1972.
Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze, Olsztyn 1969.
Panfil Jan, Pojezierze Mazurskie, Warszawa 1968.
Tynwałd, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 12, red. B. Chlebowski, Warszawa 1892.
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]