Młynary

Młynar
Herb Młynar
Młynary. Wieża kościoła pw. św. Piotra Apostoła [3] [dostęp: 12.12.2014]
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Młynary
Liczba ludności (2012)	1859
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Młynar
Położenie na mapie Polski Młynar
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Młynary (niem. Mühlhausen) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Młynary. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 1859 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje Marek Misztal .

Położenie

Miasto jest położone nad rzeką Baudą na pograniczu Warmii i Wysoczyzny Elbląskiej, w odległości 25 km od Elbląga.

Dzieje miejscowości

Miejscowość została założona w 1307 r. W 1329 r. Młynary uzyskały prawa miejskie, odnowione w 1338 r. Pierwsi polscy osadnicy pojawili się we wsi w 1. połowie XIV wieku.

W 1701 roku w Młynarach założone zostało Bractwo Kurkowe. W 1860 roku powstało Towarzystwo Śpiewacze. W 1886 założono Towarzystwo Gimnastyczne, niestety zrzeszające jedynie mężczyzn.

Na przełomie XIX i XX wieku miasto było w dużej mierze związane z elbląskim rynkiem pracy, a dokładniej z działalnością stoczni Ferdynanda Gottloba Schichaua. W latach 1914–1918 Młynary uniknęły zniszczeń wojennych. Na frontach wojennych zginęło jednak 114 mężczyzn pochodzących w miejscowej parafii katolickiej i gminy ewangelickiej. 30 maja 1920 roku w miejscowym kościele katolickim odsłonięto tablice upamiętniające poległych mieszkańców.

19 stycznia 1919 roku mieszkańcy Młynar w wyborach do Zgromadzenia Narodowego najwięcej głosów oddali na Większościowych Socjalistów. Drugie miejsce zajęli Niemieccy Demokraci. W tym samym roku 2 marca po raz pierwszy w wyborach bezpośrednich mieszkańcy decydowali o składzie rady miejskiej. Tym sposobem do władz lokalnych dostali się trzej socjaldemokraci. W 1927 roku Młynary obchodziły swoje 600-lecie. Uroczystości z tym związane trwały trzy dni. Z okazji jubileuszu opublikowano monografię poświęconą miastu, którą opracował lokalny miłośnik historii – Guido Stark.

Po zakończeniu I wojny światowej liczba zatrudnionych mieszkańców wsi znacznie zmalała. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Młynary nadal miały rolniczy charakter – większość mieszkańców żyła z uprawy roli. Miejscowe rzemiosło, rozwinięte na niewielką skalę, było silnie związane z rolnictwem. W mieście nie powstał żaden większy zakład produkcyjny. Godna odnotowania jest ciągłość eksportu drewna i lnu do Czech, Wielkiej Brytanii i na Śląsk zapoczątkowanego w XIX wieku.

Przed wybuchem II wojny światowej w mieście działało 6 piekarń, 3 rzeźników, 5 zakładów fryzjerskich, 4 stolarnie i 4 zakłady szewskie, 10 krawców, 6 właścicieli firm transportowych oraz 14 sklepów kolonialnych. Przed 1939 rokiem w Młynarach funkcjonowały również trzy hotele: Pod Orłem, Reński Dwór i U Leonarda. W 1924 roku założono Związek Działkowców, dysponujący wówczas 48 działkami ogrodniczymi.

Stacja kolejowa w Młynarach [2][dostęp: 12.12.2014]

Po 1933 roku rozpoczęto budowę dróg gminnych Młynary – Nowe Monasterzysko, Stare Siedlisko – Nowina, Zastawno – Kwietnik. W mieście rozpoczęła się budowa osiedla domków dwurodzinnych. W latach 30. uruchomiony został miejski wodociąg. Po 1934 roku na rozkaz Hitlera zlikwidowano cmentarze żydowskie, w tym niewielki cmentarzyk w Młynarach. Do 1936 roku wszyscy mieszkańcy żydowskiego pochodzenia (39 osób) opuścili miasto. W 1937 roku odsłonięto pomnik ku czci bohaterów I wojny światowej, który został zdemontowany przez Niemców sześć lat później na potrzeby wojenne. Przed 1939 rokiem najliczniejszą organizacją w mieście (260 członków) był Związek Weteranów Wojennych.

Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy Młynar korzystali z uroków Erholungsplatz – terenu rekreacyjnego, usytuowanego w lesie nad rzeką Bauda. Na naturalnym półwyspie zlokalizowane były domki letniskowe, bufet oraz miejsce do tańczenia. Mieszkańcy mogli również korzystać ze strzelnicy bractwa kurkowego. W samym mieście znajdowała się kręgielnia służąca również za miejsce spotkań, przyjęć, kursów tańca i gotowania. W okresie międzywojennym w Młynarach działało 11 restauracji i gospód.

W 1939 roku Młynary liczyły 3000 mieszkańców. 80% należało do kościoła luterańskiego, pozostali byli katolikami. W 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Utraciło prawa miejskie, które odzyskało dopiero 1 stycznia 1984 roku.

Kultura

• Biblioteka Publiczna
• Ośrodek Kultury
• Kino "Zenit"
• Prywatne Muzeum im. Tadeusza Balickiego

Oragnizacje i stowarzyszenia

• Stowarzyszenie Przyjaciół Młynar
• LGD Wysoczyzna Elbląska
• Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich

Religia

• parafia pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach

Ludzie związani z miejscowością

• Tadeusz Balicki (1923–2003) – regionalista, animator kultury
• Georg Conrad – prawnik, pracownik sądu obwodowego w Młynarach, pasjonat historii, napisał kilka opracowań historycznych związany z historią miasta. Był także założycielem miejscowego muzeum regionalnego. W 1907 roku przeniósł się na stałe do Berlina.

Edukacja

• Przedszkole
• Szkoła Podstawowa im. Stefana Żeromskiego
• Gimnazjum im. Jana Pawła II
• Zespół Szkół w Młynarach

Turystyka

• Obszar Natura 2000 Wysoczyzna Elbląska
• Rezerwat Osiek II
• Rezerwat Dęby w Krukach Pasłęckich
• Rezerwat Lenki
• Rezerwat Pióropusznikowy Jar

Zabytki

• Układ urbanistyczny i zabudowa Starego Miasta
• kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP z połowy XIX wieku
• kościół pw. św. Piotra Apostoła
• ołtarz główny z kościoła pw. św. Piotra Apostoła
• ambona z kościoła pw. św. Piotra Apostoła
• cmentarz przykościelny
• dom przy ul. Dworcowej, wzniesiony po 1920 r.
• domy przy ul. Słowackiego, wybudowane w 1905 r.
• pozostałości młyna wodnego przy ul. Młyńskiej
• nieistniejący pomnik żołnierza niemieckiego
• Młyn zakonny z 1. połowy XIV w.

Przypisy

<references>

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010–2011.
Białobrzeski Jerzy, Młynary małe miasto 1327–2007, Olsztyn 2008.
Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Charytoniuk Janusz, Młynary między wojnami, "Tygiel", 2003, nr 1/2.
Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297–1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Ludność. Stan i struktura [12.12.2014].
Verwaltungsgeschichte [12.12.2014].
Historia Wysoczyzny Elbląskiej [12.12.2014].
Oficjalna Strona Gminy i Miasta Młynary] [12.12.2014].
Wykaz zabytków gminy Młynary 12.12.2014].