Nowe Miasto Lubawskie

Nowe Miasto Lubawskie
Nowe Miasto na starej widokówce. Źródło: www.nowemiasto.com.pl [12.09.2013]
Rodzaj miejscowości	miasto powiatowe
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nowomiejski
Gmina	Nowe Miasto Lubawskie
Liczba ludności (2012)	11 145
Strefa numeracyjna	(+48) 56
Kod pocztowy	13 - 300
Tablice rejestracyjne	NNM
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Nowe Miasto Lubawskie
Położenie na mapie Polski Nowe Miasto Lubawskie
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Nowe Miasto Lubawskie (niem. Neumark in Westpreussen) – miasto gminne w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Nowe Miasto Lubawskie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego. W 2010 roku miasto liczyło 11 145 mieszkańców. Obecnie funkcję burmistrza pełni Jacek Wolski.

Położenie

Nowe Miasto Lubawskie położone jest w odległości 16 km od Lubawy. Przez miasto przepływa rzeka Drwęca.

Historycznie miasto znajduje się na ziemi lubawskiej, stanowiącej część ziemi chełmińskiej. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Nowe Miasto Lubawskie położone jest na obszarze trzech mezoregionów: Pojezierza Brodnickiego, Doliny Drwęcy i Garbu Lubawskiego.

Dzieje miejscowości

We wczesnym średniowieczu ziemie dzisiejszego miasta zamieszkiwało bałtyjskie plemię Sasinów. Pierwsza wzmianka o Nowym Mieście pochodzi z 1325 r. i znajduje się w kronice Piotra z Duisburga. Nowe Miasto zostało założone przez komtura ziemskiego Ottona von Lutterberga. Nowe Miasto prawa miejskie otrzymało w 1353 r. na prawie chełmińskim. W XIV w. powstał tutaj pierwszy kościół i mury obronne.

Po bitwie pod Grunwaldem przejściowo miasto znalazło się w rękach Władysława Jagieły. I pokój toruński przyznał jednak te ziemie Krzyżakom. W 1440 r. przedstawiciele miasta przystąpili do Związku Pruskiego. Nowe Miasto w 1468 r. trafiło w ręce Polski. Po sekularyzacji zakonu w 1525 roku król Zygmunt I Stary wydał przywilej, na mocy którego Nowe Miasto zostało przekazane w dożywocie kasztelanowi płockiemu Janowi Wiećwińskiemu.

Najazdy szwedzkie w XVII wieku doprowadziły miasto do ruiny. W 1629 roku spalone zostały przedmieścia oraz klasztor franciszkański. Dodatkowo miasto zostało zniszczone przez epidemię dżumy i wojnę północną (1700–1721).

Od 1818 r. Nowe Miasto stało się stolicą nowo utworzonego powiatu lubawskiego. W 1865 r. powołano tu Towarzystwo Rolnicze przekształcone następnie w 1893 r. w Bank Ludowy.

W granicach Polski Nowe Miasto znalazło się ponownie w 1920 r. Weszło w skład województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Do 1937 roku miasto nosiło urzędową nazwę "Nowemiasto-Pomorze" , a od 1 IV 1937 "Nowe Miasto Lubawskie". W 1945 roku Nowe Miasto należało do województwa bydgoskiego, a od 1950 do województwa olsztyńskiego.

W kolejnych latach liczba mieszkańców przedstawiała się następująco:

• 1812 r. – 719 osób

• 1825 r. – 1.067 osób

• 1910 r. – 4.144 osoby

• 1945 r. – 4.672 osoby

• 1955 r. – 5.046 osób

• 1965 r. – 6.450 osób

• 1998 r. – 10.800 osób

Gospodarka

W Nowym Mieście Lubawskim mieszczą się zakłady przemysłu meblarskiego (Szynaka–Meble), materiałów budowlanych (Finishparkiet, Jawor). Funkcjonuje także firma F.H.U. Krystal, Hotel MOSiR, Zajazd "Nad Drwęcą", Hotel "Finisz", Hotelik Il’Cavaliere oraz kwatery prywatne (zob. Obszary peryferyzacji społeczno–gospodarczej, Warmińsko–Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A.). W mieście znajduje się siedziba Powiatowego Oddziału Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Kultura

Na terenie miejscowości działa Gminna Biblioteka Publiczna, Miejska Biblioteka Publiczna, filia Warmińsko–Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej, Gminne Centrum Kultury, Muzeum Ziemi Lubawskiej, Nowomiejskie Towarzystwo Kultury, Stowarzyszenie Pro Artis Bono, Towarzystwo Śpiewacze Harmonia.

Ponadto funkcjonuje tutaj: Gazeta Nowomiejska – tygodnik, Tygodnik Internetowy NML, Portal Ziemi Nowomiejskiej, Gazeta Pomorska- wydanie toruńskie – codziennie jedna strona poświęcona jest informacjom z Brodnicy i Nowego Miasta Lubawskiego, "Nowości Dziennik Toruński", Polskie Radio Olsztyn, Telewizja Eltronik – lokalna brodnicka telewizja, program dla Nowego Miasta.

W Nowym Mieście Lubawskim organizowanych jest szereg imprez zarówno jednorazowych, jak i cyklicznych:

• Ogólnopolski Festiwal Rockowy „Fest Czad” – Nowe Miasto Lubawskie.
• Dni Kultury Chrześcijańskiej
• Pokaz Przedsiębiorczości i Kultury Regionu 2010
• Dni Oświaty, Książki i Prasy Województwa Olsztyńskiego
• Polskie 50–lecie Literackie
• Spotkania z Poezją Dziecięcą

Z miastem związane są różne zespoły muzyczne i grupy artystyczne, w tym m.in.:

• Ananakofana
• Chór św. Cecyli
• Chór „Esspresivo”
• Sorry Andżej

Edukacja

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Pawła II
• Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół nr 2
• Gimnazjum im. Filomatów Nowomiejskich w Nowym Mieście Lubawskim
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych
• Liceum Ogólnokształcące im. C.K. Norwida
• Zespół Szkół Zawodowych
• Uniwersytet Trzeciego Wieku
• Gminny Zespół Oświaty
• Stowarzyszenie "Edukacja Pod Żaglami"

Bezpieczeństwo

Miasto jest siedzibą Komendy Powiatowej Policji i Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej.

Sport

W mieście działają:

• KS Drwęca Nowe Miasto Lubawskie
• Automobilklub
• NKS Drwęca
• MUKS Olimpia
• UKS Iskra
• UKS Sokół
• UKS Klub Taneczny

Religia

• Parafia pw. św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim

Zabytki

• gotycka Bazylika pw. św. Tomasza Apostoła, dawny kościół ewangelicki z 1912 r.
• fragmenty murów miejskich z okresu po 1343 r.
• domy z XIX w.

Turystyka

• czerwony szlak pieszy Nowe Miasto Lubawskie – Radomno
• Szlak św. Jakuba – przebieg trasy: Olsztyn – Łupstych – Gietrzwałd – Tomaryny – Guzowy Piec – Parwółki – Stare Jabłonki – Ostróda – Samborowo – Frednowy – Tynwałd – Szałkowo – Iława – Radomno – Nowe Miasto Lubawskie – Lipowiec – dalej do Torunia
• szlak kajakowy o długości 79 km – przebieg trasy: Idzbark – Ostróda – Samborowo – Nowe Miasto Lubawskie – Kurzętnik – Nielbark.

W mieście funkcjonuje Centrum Informacji Turystycznej.

Ludzie związani z miejscowością

• Ryszard Herman Abramowski (1862–1932) – duchowny ewangelicki, tłumacz, wydawca oraz redaktor, uczęszczał do gimnazjum w Nowym Mieście Lubawskim
• Alojzy Barczewski (1898–1973) – działacz warmiński, nauczyciel
• Bogdan Bartkowski (ur. 1958) – urodzony w Nowym Mieście Lubawskim grafik, projektant, artysta interdyscyplinarny
• Lidia Bartkowska (1939–1989) – muzyk, dyrygentka, do 1989 r. pełniła funkcję dyrektora Społecznego Ogniska Muzycznego w Nowym Mieście Lubawskim, w latach 1979–1984 była także dyrygentem Towarzystwa Śpiewaczego „Harmonia"
• Józef Blank (ur. 1959) — trener, społecznik, samorządowiec, burmistrz miasta Nowe Miasto Lubawskie (2010–2014)
• Franciszek Bukowski (1882–1970) – nauczyciel, założyciel i kierownik bibliotek w Nowym Mieście Lubawskim
• Franciszek Chabrowski (1899–1978)– działacz plebiscytowy na Warmii, uczestnik kampanii wrześniowej, autor pamiętników, malarz, radny Powiatowej Rady Narodowej w Nowym Mieście Lubawskim
• Genowefa Czarnota (1920–1991) – organizatorka, kierowniczka i choreograf dziecięcego zespołu tanecznego w Nowym Mieście Lubawskim
• Katarzyna Dąbrowska – piosenkarka i aktorka
• Ewa Barbara Dembek (ur. 1959) — samorządowiec, społecznik, animatorka kultury, starosta powiatu nowomiejskiego
• Wojciech Dereszewski (ur. 1973) — samorządowiec, wójt gminy Kurzętnik
• Tadeusz Domagała – historyk sztuki
• Jadwiga Dzięgielewska (1914–1998) – aktorka, reżyser teatralny, animatorka kultury
• Zyta Gilowska – minister finansów oraz wicepremier w rządach Kazimierza Marcinkiewicza oraz Jarosława Kaczyńskiego
• Stanisław Grabowski – poeta, wydawca, dziennikarz
• Piotr Grzymowicz – prezydent Olsztyna
• Wincenty Kalitowski (1894–1937) – duchowny katolicki, członek Rady Nadzorczej Banku Ludowego i "Spółki Wydawniczej" w Nowym Mieście Lubawskim
• Zbigniew Kieżun (ur. 1950) – trener piłki nożnej, szkoleniowiec "Drwęcy" Nowe Miasto Lubawskie
• Zygmunt Kittel – współorganizator i dowódca powstania wielkopolskiego w Gnieźnie, starosta gnieźnieński
• Augustyn Klimek (1892–1982)– nauczyciel, działacz społeczny i oświatowy
• Bernard Krajnik (1908–1976) – pedagog, społecznik, zbieracz zabytków kultury, autor opracowań etnograficznych
• Juliusz Lech Kulikowski – biocybernetyk
• Roman Kulikowski – cybernetyk
• Wiesław Lendzion – piłkarz i działacz sportowy
• Jan Lippert (1877–1951) – mazurski działacz społeczny i narodowościowy
• Leon Mazurewicz (1929–1994) – rzeźbiarz
• Krzysztof Michalski – wojewoda lubelski w latach 1998–2000, do 1998 burmistrz Świdnika
• Stefan Michałek – adwokat i działacz społeczno–polityczny oraz prezydent Torunia w latach 1922–1924
• Jacek Moczadło – muzyk rockowy
• Zbigniew Muchliński – działacz państwowy i samorządowy
• Ludwik Ochocki – ekonomista i wiceminister administracji oraz gospodarki terenowej i ochrony środowiska (1972–1981)
• Mieczysław Oelberg (1901–1973) – nauczyciel szkół polskich w Niemczech, kierownik szkoły polskiej w Purdzie, nauczyciel szkół zawodowych
• Jerzy Orzeł (1947–1991) – pedagog, animator kultury, założyciel amatorskich grup teatralnych i kabaretowych w Nowym Mieście Lubawskim
• Elżbieta Pawluć (ur. 1975) – urodzona w Nowym Mieście Lubawskim malarka
• Józef Zbigniew Polak (ur. 1923) – architekt, artysta plastyk, rysownik, miłośnik Ziemi Nowomiejskiej, działacz społeczny, założyciel Stowarzyszenia „Pro Artis Bono”
• Tomasz Reich – poeta i dziennikarz
• Wincenty Siegmund (1864–1948) – absolwent miejskiego gimnazjum, duchowny katolicki
• Piotr Szauer (ur. 1985) – urodzony w Nowym Mieście Lubawskim śpiewający autor, konferansjer, animator kultury
• Antoni Stawikowski – astronom i działacz podziemnej Solidarności
• Wiktor Steffen (1903–1997) – filolog klasyczny, hellenista, tłumacz, profesor uniwersytetu we Wrocławiu i Poznaniu
• Krzysztof Szczawiński – kolarz zawodowy
• Zbigniew Szwejkowski – meteorolog i klimatolog
• Roman Trąpczyński (ur. 1945) – samorządowiec, społecznik, wieloletni wójt gminy Nowe Miasto Lubawskie
• Zuzanna Trzcińska – wioślarka
• Józef Urbanowski – dyrygent, animator życia muzycznego w Nowym Mieście Lubawskim
• Nikolaus von Vormann – niemiecki generał
• Tomasz Waruszewski (ur. 1976) — społecznik, samorządowiec, wójt gminy Nowe Miasto Lubawskie
• Leszek Werner – muzykolog
• Ruth Weyher – niemiecka aktorka
• Andrzej Witkowski – hydrogeolog, prezydent Międzynarodowego Stowarzyszenia Wód Podziemnych

Inne

W mieście funkcjonuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, oddział Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Olsztynie.

Bibliografia

Nowe Miasto. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Zbigniewa Witkowskiego, Olsztyn 1963.
Strona Nowego Miasta Lubawskiego [12.09.2013]
Strona Urzędu Miejskiego Nowego Miasta Lubawskiego [04.10.2014]
Strona Gminy Nowe Miasto Lubawskie [04.10.2014]