Smolajny

Smolajny
Pałac w Smolajnach Polskie Zabytki [12.11.2013]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Dobre Miasto
Liczba ludności (2010)	560
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Smolajny
Położenie na mapie Polski Smolajny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Smolajny (Smołowo, niem. Schmolainen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dobre Miasto. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku była zamieszkana przez 560 osób. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Tadeusz Sawczuk.

Położenie

Miejscowość jest położona w północnej części Pojezierza Olsztyńskiego, nad rzeką Łyną w odległości 6,4 km na północ od Dobrego Miasta.

Dzieje miejscowości

Wieś została lokowana w 1290 roku na 32 włókach przez biskupa warmińskiego Henryka Fleminga. Pierwotna nazwa powstałego folwarku biskupiego brzmiała Prolitten. Od roku 1350 dotychczasowy folwark zaczął pełnić funkcję letniej rezydencji biskupów warmińskich. Wieś zniszczyły w 1414 roku podczas tzw. wojny głodowej wojska polsko–litewskie. W pierwszym roku wojny trzynastoletniej Smolajny zostały zniszczone przez rozgoryczonych mieszkańców Dobrego Miasta i Cerkiewnika, którzy nie mogli wybaczyć biskupowi Franciszkowi Kuhschmalzowi, że ten wspierał Krzyżaków. Po zawarciu II pokoju toruńskiego doszło do odbudowy posiadłości. Jednak w 1520 roku wojska księcia Albrechta Hohenzollerna zrabowały Smolajny. W okresie sprawowania funkcji biskupa warmińskiego przez Stanisława Hozujsza (1551–1578) pałac odzyskał dawną świetność. W roku 1629 po spaleniu Dobrego Miasta przez szwedzkie wojska doszło do przeniesienia do Smolajn siedziby komornictwa dobromiejskiego (1557).

W roku 1708 – w odwecie ze niepłacenie kontrybucji – Szwedzi zniszczyli Smolajny. Już rok później ówczesny biskup warmiński Andrzej Chryzostom Załuski rozpoczął odbudowę rezydencji. Prace kontynuował również jego następca - Teodor Potocki, a po nim Adam Stanisław Grabowski. W 1746 roku za rządów wspomnianego biskupa Stanisława Grabowskiego zbudowano pałac. Prace zostały ostatecznie ukończone w 1763 roku. Wkrótce wzniesiono również trójkondygnacyjną bramę wjazdową. Ogród i założenie parkowe powstały natomiast w latach 80. XVIII wieku, kiedy funkcję biskupią sprawował Ignacy Krasicki. W XIX wieku po zniszczeniu zamku lidzbarskiego w okresie wojen napoleońskich biskup Józef von Hohenzollern przeniósł swoją siedzibę do Smolajn. Jego następca – Stanisław von Hatten – wydzierżawił majątek, który do II wojny światowej pozostawał własnością biskupów warmińskich. We wspomnianym stuleciu wieża z bramą zostały przekształcone w wieżę wodną, dobudowano również do niej budynek mieszkalny. W 1890 roku zbudowany został tzw. pałacyk myśliwski.

Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej pałac przejął Katolicki Uniwersytet Lubelski. Jednak już w 1950 roku znalazł się w posiadaniu Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Lidzbarku Warmińskim. Od 1956 roku w pałacu miała swoją siedzibę Stacja Unasienniania Zwierząt w Dobrym Mieście. W okresie 1961–1976 oraz 1980–1994 właścicielem pałacu był Wydział Rolnictwa i Leśnictwa Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie. W 1961 roku uruchomiono dwuletnią Szkołę Rachunkowości Rolnej. W latach 1976-1980 w pałacu działała Zasadnicza Szkoła Handlowa. W 1994 roku Skarb Państwa przekazał pałac biskupowi warmińskiemu, który udostępnił obiekt na potrzeby funkcjonujących szkół rolniczych.

Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:

• 1818 r. – 276 osób

• 1939 r. – 721 osób

• 1988 r. – 486 osób

Szkolnictwo

W pałacu funkcjonuje obecnie Zespół Szkół Rolniczych, który powołano do życia w 2000 roku. W Smolajnach działa również szkoła podstawowa, gimnazjum oraz liceum.

Kultura

W miejscowości istnieje Stowarzyszenie Razem raźniej. Przy miejscowej szkole rolniczej powstała Orkiestra Dęta.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Borecznie.

Sport

W Smolajnach działa Klub Sportowy Pstrąg oraz Klub Jeździecki Galop.

Przyroda

W pobliżu miejscowości znajduje się specjalny obszar ochrony siedlisk "Dolina Środkowej Łyny-Smolajny".

Turystyka

• szlaki rowerowe:
  • o długości 22 km – przebieg trasy: Smolajny – Dębowa Góra – Urbanowo – dawny nasyp kolejowy linii Orneta – Lidzbark Warmiński – Mawry – Piotraszewo – obwód leśny nr 240
  • o długości ok. 27 km, przebiegający przez: Dobre Miasto – Leśnictwo Kochanówka – Dębowa Góra – Smolajny
  • o długości 34 km, przebiegający przez: Knopin – Barcikowo – Międzylesie – Smolajny – Praslity – Nową Wieś Małą – Głotowo – Knopin

• szlaki piesze:
  • o długości 42 km – przebieg trasy: Olsztyn – Brąswałd – most nad sztucznym korytem Łyny – Barkweda – Bukwałd – Cerkiewnik – Głotowo – Dobre Miasto – Smolajny
  • Szlak Kopernikowski: Olsztyn – Mingajny o długości 87 km – przebieg trasy: Olsztyn – Cerkiewnik – Dobre Miasto – Smolajny – Lidzbark Warmiński – Mingajny

W 2012 r. została tutaj oddana do użytku nowa przystań kajakowa, sfinansowana z projektu "Kajakiem po Warmii", zrealizowanego przez Stowarzyszenie "Dom Warmiński" i władze powiatowe.

Zabytki

• jednopiętrowy pałac z XVIII wieku, zlokalizowany w odległości ok. 1,5 km od szosy Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński
• późnobarokowa wieża obronna, zlokalizowana od strony wschodniej pałacu - na chorągiewce iglicznej data 1765
• późnobarokowa parterowa oficyna z XVIII wieku, zlokalizowana przy stronie od bramy wschodniej
• neobarokowa oficyna z XIX wieku, zlokalizowana na północny zachód od pałacu; początkowo pełniła funkcję pałacyku myśliwskiego
• park o łącznym obszarze 8 ha, otaczający cały zespół pałacowy
• murowany młyn wodny z 1870 roku
• przydrożna kapliczka domkowa, zlokalizowana w centrum wioski; zbudowana w stylu klasycystycznym na początku XIX wieku
• dwukondygnacyjna kapliczka przydrożna, zlokalizowana przy drodze ze Smolajn do Dobrego Miasta

Ludzie związani z miejscowością

• Anna Butajło (ur. 1948) – nauczycielka

Bibliografia

1. Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
2. Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
3. Suchenek Zygmunt, Dobre Miasto: skrawek uroczej Warmii, Olsztyn 2011.
4. Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
5. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
6. Dom Warmiński [12.11.2013]
7. Moje Mazury [12.11.2013]
8. Wikipedia [12.11.2013]