Sępopol (gmina miejsko-wiejska)

Gmina Sępopol
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Rodzaj gminy	miejsko-wiejska
Burmistrz	Grzegorz Mucha
Powierzchnia	246,38 km²
Liczba sołectw	22
Liczba miejscowości	53
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	6622 26 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NBA
TERYT	2801063
Urząd gminy ul. 22 Lipca 7 11 -210 Sępopol
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Sępopol – gmina miejsko-wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie bartoszyckim. Siedziba gminy znajduje się w Sępopolu.

Gmina miejsko-wiejska Sępopol leży w Pasie Pobrzeży Bałtyckich, w regionie Niziny Staropruskiej, mezoregionie Niziny Sępopolskiej. Gmina rolnicza, posiadająca wiele walorów przyrodniczych i krajobrazowych.

Władzę w gminie sprawuje burmistrz Grzegorz Mucha.

Powierzchnia gminy

Gmina Sępopol zajmuje powierzchnię 246,38 km². W tym:

• Lasy: 19,4% (4777,9 ha);
• Wody: 0,65% (160 ha);
• Użytki rolne: 73,5% (18120 ha).

Gmina stanowi 18,84% powierzchni powiatu bartoszyckiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	6622	100	3292	49,7	3330	50,3
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	26		13		13

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Sępopol wynosiło -44 osóby, co stanowi 11,08% migracji ludności w powiecie bartoszyckim oraz 1,7% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Powstające granice i podziały terytorialne na ziemiach dawnych Prus Wschodnich, po II wojnie światowej, opierały się początkowo na niemieckim podziale administracyjnym. Po wytyczeniu wschodniej granicy państwa polskiego, z części ziem dawnego powiatu frydlandzko-bartoszyckiego utworzono nowy powiat - powiat bartoszycki, z siedzibą w Bartoszycach. Ówczesny starosta bartoszycki podzielił ziemie powiatu na 5 gmin zbiorowych: gminy Dąbrowa, Galiny, Łabędnik z siedzibą w Sokolicy, Liski z siedzibą w Domaradach oraz Smolanka. Powołał również dwie gminy miejskie w Bartoszycach i Sępopolu. Na początku 1946 roku, na skutek niewielkiej liczby ludności i braku perspektyw na rozwój aministracyjny miasta, Sępopol utracił zarząd miejski, a wraz z nim prawa miejskie. Terytorium miasta zostało włączone w obszar gminy wiejskiej Smolanka, którą przeminowano na gminę Sępopol z siedzibą w Sępopolu. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku stała się ona częścią województwa olsztyńskiego.

Na podstawie Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o osiedlach i radach narodowych osiedli oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 roku Sępopol uzyskał prawa osiedla. W 1972 roku, na podstawie Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada, Sępopol odzyskał prawa miejskie, a na mocy Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 roku miasto i gmina Sępopol stały sie jedną jednostką administracyjną z siedzibą Urzędu Miasta i Gminy w Sępopolu. W skład nowo utworzonej gminy weszły obszary sołectw: Długa, Dzietrzychowo, Kinwągi, Lipica, Masuny, Ostre Bardo, Retowy, Rogielkajmy, Romankowo, Roskajmy, Różyna, Rusajny, Smolanka, Stopki, Szczurkowo, Śmiardowo, Turcz, Wiatrowiec, Wodukajmy. 1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat bartoszycki. Gmina Sępopol została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego. Z dniem 1 lutego 1977 roku do gminy Sępopol właczono obszar sołectwa Lwowiec z likwidowanej gminy Skandawa.

Kolejne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę miejsko-wiejską Sępopol w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim.

Gmina miejsko-wiejska Sępopol graniczy z gminami: wiejską Bartoszyce, Korsze i Barciany w powiecie kętrzyńskim. Północna granica gminy stanowi granicę państwową z Rosją.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Długa, Dzietrzychowo, Kinwągi, Lipica, Lwowiec, Masuny, Ostre Bardo, Prętławki, Rogielkajmy, Roskajmy, Romankowo, Rusajny, Różyna, Rygarby, Śmiardowo, Smolanka, Stopki, Szczurkowo, Turcz, Trosiny, Wiatrowiec, Wodukajmy

Pozostałe miejscowości i miasta: Stopki, Dobroty, Gierkiny, Majmławki, Wanikajmy, Gaj, Melejdy, Romaliny, Smodajny, Romankowo, Korytki, Poniki, Liski, Miedna, Chełmiec, Pasławki, Stopki Osada, Gulkajmy, Judyty, Park, Retowy, Łobzowo, Pieny, Boryty, Domarady, Langanki, Przewarszyty, Sępopol

Gospodarka

Położenie z dala od głównych szlaków komunikacyjnych oraz znaczny udział użytków rolnych w obszarze gminy, warunkują profil gospodarczy gminy miejsko-wiejskiej Sępopol. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w mieście i gminie Sępopol wynosiła w 2012 roku 310. 32 podmioty stanowią sektor publiczny, pozostałe 278 należą do sektora prywatnego. 90% podmiotów działa w sferze prywatnej, z czego największą liczbę stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w branży usług, przemyśle i budownictwie oraz rolnictwie. W gminie brak dużych zakładów produkcyjnych i przemysłowych.

Miasto i gmina Sępopol współpracują z miastami partnerskimi: Prawdińsk w obwodzie kaliningradzkim oraz Lägerdorf w Niemczech. Gmina jest członkiem Stowarzyszenia Gmin Rzeczypospolitej Polskiej Euroregion Bałtyk.

Ważną gałęzią gospodarki w gminie miejsko-wiejskiej Sępopol jest rolnictwo. W tym dziale gospodarki, oprócz indywidualnych gospodarstw rolnych, działają 34 podmioty gospodarcze. Wysoki wskaźnik bonitacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 73,8 pkt i sprzyja rozwojowi rolnictwa. Ponad 60% gospodarstw rolnych ma powierzchnię powyżej 1 ha, ponad 25% stanowią gospodarstwa powyżej 15 ha. Średnia powierzchnia gospodarstw rolniczych w gminie wiejsko-miejskiej Sępopol wynosi 24,7 ha. Blisko 84% gospodarstw powyżej 1 ha prowadzi produkcję rolniczą, 68% produkuje głównie na rynek – reszta nie prowadzi produkcji rolnej lub produkuje na potrzeby własne. Użytki rolne o dobrych glebach zajmują ponad 13,6 tys. ha. Ponad 70,6% użytków rolnych stanowią zasiewy (zboża, rośliny oleiste, ziemniaki). W hodowli ważną gałęzią jest hodowla bydła.

Turystyka nie odgrywa w gminie Sępopol znaczącej roli. W związku z tym baza noclegowa jest nieduża. Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowości Romankowo.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Sępopol wynosiła 948 osób , co stanowi 14% bezrobotnych w powiecie bartoszyckim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 25,1% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Dzietrzychowie

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Sępopolu;
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Sępopolu - filie biblioteki w Wiatrowcu, Wodukajmach.

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Festyn rodzinny w Sępopolu;
• Noc Świętojańska w Sępopolu;
• Dożynki gminne.

Ludzie związani z gminą

Kościół pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu

• Bazyli Trojanowski – rzeźbiarz ludowy;
• Jerzy Dmitruk - artysta malarz, grafik;
• Jerzy Górczyński - poeta, powieściopisarz, nowelista;
• Paweł Ulaniuk - fotografik amator; mieszka i pracuje w Wiatrowcu;
• Zenobia Choma - hafciarka, mieszka w Sępopolu.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej we Lwowcu, Fot. Tadeusz Jędrzejewski

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Sępopol należą:

• Kościół pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu wraz z plebanią;
• pozostałości murów miejskich (XIV w.), z fragmentami baszty w Sępopolu;
• założenie urbanistyczne starego miasta (XIV w.);
• XIX w. cmentarz ewangelicko-augsburski;
• Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej we Lwowcu;
• Kościół pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych w Dzietrzychowie;
• Kosciół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Lipicy;
• Cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ostrym Bardzie;
• Zespół pałacowy w Judytach - majątek należący od XVI w. do rodziny von Kuenheim; tutaj w 1928 roku urodził się słynny Eberhard von Kuenheim, jeden z twórców potęgi koncernu samochodowego BMW;
• Pałac w Masunach.

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Szlak Bocianich Gniazd - przez teren gminy Sępopol przebiega Europejski Szlak Bociana Białego, a miejscowość Lwowiec to jedna z większych kolonii tego ptaka;
• Inauguracja sezonu kajakowego na rzece Łynie na przystani w Stopkach oraz spływy kajakowe rzeką Łyną;
• szlaki rowerowe: szlak "Doliną rzeki Łyny" o długości 31,5 km przebiegający przez Sępopol – Smolanka – Liski – Bartoszyce – Wiatrowiec – Sępopol; szlak "Pogranicza" o długości 34,0 km przebiegający przez Sępopol – Stopki – Ostre Bardo – Szczurkowo – Park Judyty – Liski – Smolanka – Sępopol; szlak "Bociana Białego" o długości 29,5 km przebiegający przez Sępopol – Romankowo – Lwowiec – Wanikajmy – Gaj – Smodajny – Dzietrzychowo – Miedna – Sepopol;
• zespoły parków pałacowych w Worynach, Wiatrowcu, Pasławkach, Masunach, Liskach;
• liczne pomniki przyrody;
• Mistrzostwa Północy w skokach przez przeszkody oraz liczne atrakcje organizowane w Stadninie Koni w Liskach.

Szkolnictwo

W gminie miejsko-wiejskiej Sępopol znajduje się 5 Zespołów Wychowania Przedszkolnego w Dzietrzychowie, Wiatrowcu, Ponikach, Sępopolu. Poza wymienionymi placówkami w gminie istnieją:

• Szkoła Podstawowa w Dzietrzychowie;
• Szkoła Podstawowa im. Adama Loreta w Ponikach;
• Szkoła Podstawowa w Wiatrowcu;
• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Sępopolu - Szkoła Podstawowa im. gen. Zygmunta Berlinga w Sępopolu, Gimnazjum im. Ireny Sendlerowej w Sępopolu.

Sport

• LKS Łyna Sępopol;
• Zimowy turniej piłki nożnej im. Roberta Borowskiego.

Inne organizacje i instytucje

• Klub Integracji Społecznej w Sępopolu (KIS) przy Miejsko-Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej - jest to jednostka, której zadaniem jest udzielanie pomocy osobom indywidualnym oraz ich rodzinom w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej;
• Miejsko-Gminne Stowarzyszenie Bezrobotnych w Sępopolu - prowiadzi działalność związaną z pomocą osobom skrajnie ubogim, działaniami wspomagającymi rodziny (osoby samotnie wychowujące dzieci) niewydolne wychowawczo, dystrybucją darów rzeczowych, odzieży i żywności, pośrednictwem pracy, aktywizacją zawodową (np. szkolenia i kursy przekwalifikowujące, praca chroniona, zatrudnienie socjalne);
• Salezjańska Organizacja Sportowa Stowarzyszenie Lokalne „SL SALOS” w Sępopolu - zakres działań organizacji to: wychowanie młodzieży, propagowanie na boisku zasady fair play, organizacja czasu wolnego dla dzieci i młodzieży;
• Polski Związek Wędkarski Koło „Kleń” w Sępopolu.

Obszary chronione i pomniki przyrody

Tereny chronione na obszarze gminy miejsko-wiejskiej Sępopol zajmują 2769,3 ha (11,2%), są to obszary chronionego krajobrazu.

Obszary chronionego krajobrazu wyznaczono przede wszystkim w dolinach głównych cieków wodnych powiatu i na obszarze węzła hydrograficznego:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny (powierzchnia ogółem 16 429,9 ha);
• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Guber (powierzchnia ogółem 14 363,8 ha).

Na obszarze gminy Sępopol znajdują się 2 obszary chronione w ramach sieci Natura 2000:

• Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Ostoja Warmińska;
• Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Torfowiska źródliskowe koło Łabędnika.

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie miasta i gminy Sępopol znajdują się 23 pomniki przyrody (w tym 19 pojedynczych drzew i 4 grupy drzew). Ochroną objęto przede wszystkim wiekowe okazy dębów. Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Zajmują one na obszarze miasta i gminy Sępopol powierzchnię 4,5 ha.

Bibliografia

1. Dz.U. 1945 nr 33 poz. 196, Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego.[[17]]
2. Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych.[[18]]
3. Dz.U. 1954 nr 43 poz. 192, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o osiedlach i radach narodowych osiedli.[19]
4. Dz.U. 1959 nr 65 poz. 387, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 r. w sprawie utworzenia i zmiany granic niektórych osiedli w województwach krakowskim, olsztyńskim, opolskim i szczecińskim.[20]
5. Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.[[21]]
6. Dz.U. 1972 nr 50 poz. 327, Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast.[22]
7. Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. [[23]]
8. Dz.U. 1977 nr 2 poz. 11, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia i zmiany granic gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach krośnieńskim, nowosądeckim, olsztyńskim i piotrkowskim.[24]
9. Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[[25]]
10. Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
11. Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987.
12. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
13. Bank Danych Lokalnych GUS [[26]] (data dostępu 27.02.2014)
14. BIP Urzędu Miasta i Gminy Sępopol[[27]] (data dostępu 27.02.2014)
15. GUS [[28]] (data dostępu 27.02.2014)
16. Leksykon kultury Warmii i Mazur. [[29]]
17. Plan odnowy miejscowości Sępopol na lata 2009 -2015, Załącznik do Uchwały Nr XXI/124/09 Rady Miejskiej w Sępopolu z dnia 3 marca 2009 r.[30]
18. Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Sępopol na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, Olsztyn 2012.[31]
19. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków. [[32]]
20. UStat w Olsztynie [33] (data dostępu 27.02.2014)
21. Wykaz szkół i placówek oświatowych według województw [[34]]