Olsztynek

Olsztynek
Herb Olsztynka
Ratusz w Olsztynku. Fot. Rimantas Lazdynas. Źródło: Commons Wikimedia [12.12.2014]
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Olsztynek
Liczba ludności (2012)	7713
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Olsztynek
Położenie na mapie Polski Olsztynek
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Olsztynek (niem. Hohenstein) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Olsztynek. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. W 2012 roku miejscowość liczyła 7713 mieszkańców. W wyborach samorządowych 2024 mandat burmistrza uzyskał Robert Waraksa.

Zamek w Olsztynku (obecnie szkoła). Fot. Kozak1410. Źródło: Commons Wikimedia [14.12.2.2014]

Olsztynek. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Fot. Rimantas Lazdynas. Źródło: Commons Wikimedia [14.12.2014]

Olsztynek na mapie z XIX w.
Źródło: Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich, 1:300000, Paryż 1859 r.

Położenie

Olsztynek jest położony na Mazurach, na obszarze Pojezierza Olsztyńskiego, w odległości 28 km od Olsztyna.

Dzieje miejscowości

Miasto powstało na obszarze zamieszkanym pierwotnie przez pruskie plemię Sasinów. Akcja kolonizacyjna prowadzona przez zakon krzyżacki rozpoczęła się w połowie XVI wieku. Z inicjatywy komtura ostródzkiego Gunthera von Hohensteina na obszarze dzisiejszego miasta wzniesiono zamek, wokół którego zaczęła się rozwijać osada rzemieślniczo-handlowa. W 1359 roku osada otrzymała prawa miejskie oraz nazwę Hohenstein. Miasto otrzymało 47 łanów na prawie chełmińskim. Wkrótce obok zamku wniesiono kościół. Mieszkańcami ówczesnego Olsztynka był zamożny i wpływowy patrycjat niemiecki; pozostali mieszkańcy byli Polakami z terenu Mazowsza. Począwszy od 1410 roku Olsztynek był jedną z licznych ofiar konfliktu polsko-krzyżackiego. Zniszczeniu uległ zamek, kościół i dwa młyny.

W okresie wojny trzydziestoletniej Olsztynek przyłączył się do antykrzyżackiej koalicji reprezentowanej przez Związek Pruski. Traktat pokojowy z 1466 roku pozostawiał Olsztynek w rękach Zakonu. W czasie ostatniej wojny (1519-1521) miasto okupowały polskie wojska. W 1525 do 1610 roku Olsztynek był siedzibą starostwa. W 1534 roku uruchomiona została szkoła partykularna. Jej absolwenci mogli kontynuować naukę na uniwersytetach. W tym okresie w Olsztynku działał od pewnego czasu szpital utrzymywany z darowizn.

W 1651 roku miejscowość została strawiona przez pożar. Cztery lata później w mieście pojawiły się wojska szwedzkie. Przymusowe kwaterunki, rabunki i kontrybucje doprowadziły do zubożenia mieszkańców. Po najeździe tatarskim w Olsztynku wybuchła epidemia dżumy. Zabiła 300 z ogólnej liczby 800 mieszkańców. Kolejnym ciosem był pożar w 1685 roku. Spłonął kościół, ratusz, praktycznie wszystkie domy należące do mieszczan. Na początku XVIII wieku na miasto powtórnie spadła wielka epidemia dżumy. Olsztynek do 1711 roku utracił połowę mieszkańców. W 1804 roku następny pożar pochłonął plebanię ewangelicką, ratusz,domy, stajnie i spichlerze.

30 grudnia 1806 roku do Olsztynka wkroczyły francuskie oddziały. Wokół miasta obozowało 12 tys. żołnierzy. Rekwizycje, kontrybucje i samowola żołnierzy doprowadziły do klęski głodu.

Olsztynek wszedł w fazę spokojnego, ale widocznego rozwoju w drugiej połowie XIX wieku. Budowa szosy do Ostródy i Nidzicy, uzyskanie połączenia kolejowego, budowa szpitala w widoczny sposób wpłynęły na ożywienie społeczno-gospodarcze miasta.

W czasie II wojny światowej działał tu obóz jeniecki. Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do miasta 22 stycznia 1945 roku. Zostało ono zniszczone w 70%, a nieliczni mieszkańcy, którzy nie opuścili domów, byli skazani na okrucieństwo radzieckich żołnierzy. Pierwsi polscy osadnicy z powiatu mławskiego przybyli do Olsztynka latem 1945 roku. We wrześniu tego roku miejscowość liczyła 854 mieszkańców (w tym 53 Mazurów i 140 Niemców). Po wysiedleniu ludności niemieckiej napłynęła kolejna fala osadników z Wileńszczyzny i Wołynia. W sierpniu 1946 roku Olsztynek liczył 2149 mieszkańców.

Pierwszym powojennym burmistrzem został Teodor Banasiak.

Gospodarka

• OCTIM Wytwórnia Octu i Musztardy Sp. z o.o.
• Tymbark S.A.
• Piekarnia Spółdzielni Handlowo-Produkcyjnej w Olsztynku
• Provimi Polska Olsztynek Sp. z o.o.

Kultura

• Miejski Dom Kultury w Olsztynku
• Miejska Biblioteka Publiczna
• Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku
• Regionalne Święto Ziół
• Bitwa pod Heilsbergiem
• Dni Olsztynka
• Galeria Sztuki w Olsztynku
• Dziecięcy Turniej Tańca Towarzyskiego o Puchar Burmistrza Miasta Olsztynek
• Czasopismo "ALBO"
• Przegląd Teatrów Szkolnych Arlekin
• Turniej Tańca Towarzyskiego o Puchar Burmistrza Olsztynka i Kubusia
• Konkurs piosenki „Złota Nutka” w Olsztynku
• wyróżnienie "Zasłużony dla Olsztynka"
• Multimedialne Muzeum Stalagu IB i Historii Olsztynka

Organizacje i stowarzyszenia

• Koło Olsztyneckich Rzeźbiarzy
• Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka
• Stowarzyszenie na rzecz Osób Niepełnosprawnych i Ich Rodzin w Olsztynku
• Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Gimnazjum w Olsztynku "Pro Gimnazjum"
• Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich
• Związek Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"
• Fundacja "Fundusz Ziemi Olsztyńskiej"
• LGD Stowarzyszenie „Południowa Warmia”
• Klub Seniora w Olsztynku
• Stowarzyszenie Przyjaciół Wyższego Seminarium Duchownego Metropolii Warmińskiej Koło w Olsztynku
• Demokratyczna Unia Kobiet Koło w Olsztynku
• Klub Tańca Towarzyskiego "Fantazja" w Olsztynku
• Konwent Rycerski św. Piotra w Olsztynku
• Stowarzyszenie Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej
• Stowarzyszenie do Pielęgnacji Dóbr Kultury Niemieckiej im. Emila von Behringa
• Zrzeszenie Forum Kobiet Koło w Olsztynku

Religia

• Parafia pw. bł. Anieli Salawy w Olsztynku
• Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynku
• Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Olsztynku
• Parafia Ewangelicko-Augsburska w Olsztynku

Ludzie związani z miejscowością

• Emil von Behring
• Julius Dinder
• Ryszard Abramowski
• Józef Kolberg
• Ryszard Knosała
• Jędrzej Giertych
• Fryderyk Rojek
• Feliks Klikowicz
• Krzysztof Celestyn Mrongowiusz
• Karol Harich
• Erwin Kruk

Sport

• MKS Olimpia Olsztynek

Edukacja

• Przedszkole Miejskie w Olsztynku
• Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Olsztynku
• Gimnazjum SPSK im. św. Jana Pawła II w Olsztynku
• Szkoła Podstawowa w Olsztynku
• Zespół Szkół im. K. C. Mrongowiusza
• I Liceum Ogólnokształcące im. Jacka Kaczmarskiego

Turystyka

• Rezerwat Ostoja bobrów na rzece Pasłęce
• Rezerwat Bagno Nadrowskie
• Rezerwat Dylewo
• Szlak pieszy Grunwald - Olsztynek

Zabytki

• Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
• Ratusz (1915-1923) oraz ustawiony przed nim kamienny lew z lat 20-tych XX w.
• Budynek dawnej plebanii ewangelickiej
• Budynek dawnej plebanii
• Zamek
• Mury obronne z XIV w.
• Pozycja Olsztynecka
• Kościół ewangelicki w Olsztynku
• Wieża ciśnień (1905)
• Wieża ciśnień (1935)
• Domy przy ul.Warszawskiej, Świerczewskiego, Zamkowej, Ratuszowej, Dom Mrongowiusza
• Cmentarz ewangelicko-augsburski (1. połowa XIX w.)
• Cmentarz ewangelicko-augsburski (XIX w.)
• Cmentarz rzymskokatolicki (XIX w.)

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Dudzińska Zofia, Obóz jeniecki w Olsztynku, Olsztyn 1983.
Olsztynek i okolice, Olsztyn 1970.
Kuźniewski Bogumił, Olsztynek: miasto i gmina, Olsztynek 2008.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Toeppen Max, Historia okręgu i miasta Olsztynka, oprac. Grzegorz Białuński i Grzegorz Jasiński, przeł. Magdalena Socha, Dąbrówno 2004.
Ludność. Stan i struktura [24.11.2014]
Miejski Dom Kultury w Olsztynku [24.11.2014]
Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku [24.11.2014]
Portal Informacyjny Olsztynka [24.11.2014]
Baza Informacji Lokalnej [24.11.2014]
Dom Warmiński [24.11.2014]