Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)

Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)
Tablica pamiątkowa na budynku dawnego polskiego przedszkola w Skajbotach, źródło: domwarminski.pl [01.04.2014]
Data założenia:	1927 r.
Typ placówki:	przedszkole
Adres:	Warmia

Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich – przedszkola (zwane też ochronkami) z polskim językiem wykładowym w byłych Prusach Wschodnich. Działały od 1927 do 1939 r. na Warmii.

Historia

Pierwsze przedszkola, czyli ochronki dla dzieci mniejszości polskiej w Prusach Wschodnich na Warmii, zaczęto organizować w 1927 r. W maju tego roku jako pierwsza powstała ochronka w Unieszewie. Ostatnią ochronkę uruchomiono 9 kwietnia 1934 r. w Olsztynie. Do 1934 r. zorganizowano 10 przedszkoli. Ich organizacją zajmowało się Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. W przedszkolach zatrudniano rodzime przedszkolanki, które wcześniej ukończyły Zakład Kształcenia Piastunek i Opiekunek Dzieci w Królewcu. Edukację nauczycielską w królewieckim zakładzie fundowało m.in. Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. Funkcjonowanie polskich przedszkoli było sabotowane przez Niemców. Ostatecznie wszystkie placówki przedszkolne na Warmii zostały zlikwidowane z chwilą wybuchu II wojny światowej.

Zadania i uprawnienia przedszkolanek

Przedszkolanki były zatrudniane przez Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. Otrzymywały wynagrodzenie oraz cztery tygodnie urlopu. Do ich obowiązków należało m.in. prowadzenie zajęć z dziećmi przedszkolnymi według zatwierdzonego przez Towarzystwo planu, a w godzinach pozasłużbowych praca z młodzieżą i pielęgnowanie tradycji oraz dóbr kulturowych w obrębie danej parafii.

Kadra pedagogiczna

Przedszkolanki polskich przedszkoli/ochronek w latach 1927–1939 na Warmii:

• Otylia Teszner-Grothowa – Chaberkowo, Gietrzwałd, Nowa Kaletka
• Marta Schröterówna – Chaberkowo
• Maria Kensbok – Skajboty
• Jadwiga Brzeszczyńska-Gransicka – Unieszewo, Pluski
• Róża Koenigsmann-Pacholska – Nowa Kaletka
• Maria Zientara-Malewska – Gietrzwałd
• Marta Hanowska-Sendrowska – Gietrzwałd
• Anna Kiwitt-Samulowska – Chabekowo, Gietrzwałd, Woryty
• Anna Hedrych-Sendrowska – Chaberkowo, Woryty
• Helena Połomska-Matern – Chaberkowo, Woryty, Unieszewo
• Jadwiga Gnatowska – Butryny, Chaberkowo, Purda
• Janina Leśnierowska – Olsztyn
• Anna Romańska – Skajboty
• Salomea Herudaj-Myczek – Skajboty
• Zofia Olejniczak-Hinc – Skajboty
• Maria Preyłowska – Woryty, Unieszewo
• Agata Sendrowska – Purda
• Anna Zarembianka – Purda
• Franciszka Hensel-Szczepańska – Unieszewo, Przykop

Polskie przedszkola

Miejscowości na Warmii, w których w latach 1927–1939 istniały polskie przedszkola:

• Butryny – 1928 r.
• Chaberkowo – 1927 r.
• Gietrzwałd – 1927 r.
• Nowa Kaletka – 1928 r.
• Skajboty – 1931 r.
• Unieszewo – 1927 r.
• Pluski – 1929 r.
• Woryty – 1930 lub 1933 r.
• Olsztyn – 1934 r.
• Purda – 1931 r.
• Przykop – 1931 r.

Ciekawostki

W Rzeszy Niemieckiej obowiązywał zakaz zatrudniania mężatek. Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego kobiety musiały przerwać pracę zawodową. Tak też było w przypadku przedszkolanek z Warmii, m.in. Otylii Teszner-Grothowej czy Jadwigi Brzeszczyńskiej, żony Roberta Gransickiego.

Bibliografia

Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960, Warszawa 1978.

Grot Otylia, Założenia i formy pracy polskich przedszkoli na Warmii i Mazurach, [w:] Z dziejów oświaty polskiej w Prusach Wschodnich i na Pograniczu w okresie międzywojennym, red. Filipkowski Tadeusz, Olsztyn 1981.

Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939, Olsztyn 1980.

Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.