Wielbark (gmina miejsko-wiejska)

Gmina Wielbark
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Grzegorz Zapadka
Powierzchnia	347,95 km²
Liczba sołectw	22
Liczba miejscowości	35
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	6588 19 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NSZ
TERYT	2817082
Urząd gminy ul. Grunwaldzka 2 12-160 Wielbark
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Kościół w Wielbarku.
Fot. Mirosław Garniec

Gmina Wielbark – gmina wiejska położona w południowej części województwa warmińsko-mazurskiego i powiatu szczycieńskiego. Siedziba gminy znajduje się w Wielbarku. Gmina rolnicza o dużej powierzchni zalesienia. Władzę w gminie sprawuje burmistrz Jerzy Szczepanek.

Powierzchnia gminy

Gmina wiejska Wielbark zajmuje powierzchnię 347,95 km², w tym:

• użytki rolne: 34,5%
• lasy: 59%
• wody: 1%

Gmina stanowi 18% powierzchni powiatu szczycieńskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	6588	100	3204	48,6	3384	51,4
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	19		9		10

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Wielbark wynosiło -9 osób, co stanowi 3,8% migracji w powiecie węgorzewskim oraz 0,2% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Wielbark były częścią powiatu szczycieńskiego w województwie olsztyńskim.

W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady. Gromada Wielbark przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej w 1972 roku, która przywracała podział państwa na gminy.

Gminę Wielbark powołano na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku, w jej skład wchodziły obszary sołectw: Baranowo, Borki Wielbarskie, Ciemna Dąbrowa, Głuch, Jesionowiec, Kipary, Kołodziejowy Grąd, Kucbork, Lesiny Wielkie, Łatana Wielka, Nowojowiec, Olędry, Piwnice Wielkie, Przeździęk Mały, Przeździęk Wielki, Róklas, Sędrowo, Szymanki, Wesołowo, Wielbark, Wyżegi, Zabiele, Zieleniec.

1 czerwca 1975 roku na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa przestał istnieć powiat szczycieński. Gmina Wielbark została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Wielbark w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim.

Gmina wiejska Wielbark graniczy z gminami: Janowo, Jedwabno, Szczytno, Rozogi oraz Chorzele i Czarnia w województwie mazowieckim.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Baranowo, Ciemna Dąbrowa, Głuch, Jesionowiec, Kipary, Kołodziejowy Grąd, Kucbork, Lejkowo, Lesiny Wielkie, Łatana Wielka, Nowojowiec, Olędry, Piwnice Wielkie, Przeździęk Mały, Przeździęk Wielki, Sędrowo, Szymanki, Wesołowo, Wielbark, Wyżegi, Zabiele, Zieleniec.

Pozostałe miejscowości: Borki Wielbarskie, Lesiny Małe, Łatana Mała, Maliniak, Ostrowy, Zapadki, Jankowo, Róklas, Wesołówko, Stachy, Jakubowy Borek, Łysak, Zieleniec Mały.

Gospodarka

Gospodarka gminy Wielbark jest związana z wykorzystaniem lokalnych zasobów naturalnych i opiera się głównie na rolnictwie i leśnictwie. Użytki rolne zajmują prawie 35% (12007 ha) ogólnej powierzchni gminy, w tym: 34% (4091 ha) stanowią grunty orne, 66% (7960 ha) łąki i pastwiska. Występowanie w tym rejonie słabych gleb (w większości V i VI klasy bonitacyjnej) oraz skróconego okresu wegetacji spowodowały, że głównym kierunkiem produkcyjnym w gminie jest hodowla bydła mlecznego. Produkcja roślinna nastawiona jest na zaspokajanie potrzeb własnych rolników oraz wytwarzanie paszy dla zwierząt. W zasiewach dominują zboża (żyto, jęczmień) oraz ziemniaki. W gminie dominują gospodarstwa indywidualne, małe i średnie (od 1-15 ha).

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Wielbark wynosiła pod koniec 2013 roku 294. W tym 16 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 278 tworzy sektor prywatny. 65 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 23 firmy w dziale przetwórstwo przemysłowe, 52 firm w dziale budownictwo, 26 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 9 firm. Na terenie gminy nie ma rozwiniętego przemysłu, działają firmy przetwórstwa i obróbki drewna (Swedwood Poland Sp. z.o.o. Oddział w Wielbarku), firmy budowlane oraz inne przedsiębiorstwa usługowe i handlowe.

Mimo dobrych warunków klimatycznych i znacznego udziału lasów potencjał rozwoju turystyki w gminie Wielbark jest niewielki. Wynika to przede wszystkim z braku jezior oraz silnej konkurencji atrakcyjniejszych pod tym względem pobliskich gmin Pojezierza Olsztyńskiego, Mrągowskiego czy Krainy Wielkich Jezior Mazurskich.

Gmina Wielbark należy do LGD "Brama Mazurskiej Krainy", Związku Gmin "Czyste Mazury" oraz Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich.

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów peryferyzacji społeczno-gospodarczej.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Wielbark wynosiła 596 osób, co stanowi 9,4% bezrobotnych w powiecie szczycieńskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 24,2% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Gminny Ośrodek Kultury w Wielbarku
• Gminna Biblioteka Publiczna w Wielbarku

Filia biblioteki znajduje się w Przeździęku Wielkim.

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Dożynki Gminne

Ludzie związani z gminą

• Karolina Bębenkowa (1881-?) - tkaczka ludowa (specjalność – szmaciaki).

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Wielbark należą:

• kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Lesinach Wielkich
• kościół pw. św. Jana Nepomucena w Wielbarku
• neogotycka kapliczka z 1885 roku w Wielbarku (obok kościoła)
• kościół ewangelicki w Wielbarku wraz z przykościelnym cmentarzem
• zabytkowe drewniane domy we wsiach: Ciemna Dąbrowa, Jesionowiec, Kipary, Kołodziejowy Grąd, Lesiny Wielkie, Łatana, Piwnice, Przeździęk Mały, Sędrowo, Zieleniec
• leśniczówka w Borkach Wielbarskich

Szlaki i atrakcje turystyczne

• szlaki kajakowe:
  • szlak rzeki Sawicy (od jeziora Sasek Wielki do ujścia Omulwi w centrum Wielbarka)
  • szlak rzeki Omulwi (od jeziora Omulew do Wielbarka oraz od Wielbarka do ujścia do Narwi)
  • szlak "Czterech Jezior" (od Jeziora Koniecznego do Omulwi)
  • szlak rzeki Wałpuszy
• szlaki rowerowe:
  • szlak zielony: Wielbark - wieś Kucbork - uroczysko "Papiernia" - Sasek Mały - "Głęboczek"- Przystań kajakowa nad rzeką Omulew - ścieżka dydaktyczna Nadleśnictwa Wielbark - Wielbark
  • szlak żółty: Kolonia Wielbark - Kucbork - Leśniczówka Kucbork - Kolonia Wesołowo - Rólkas - Wielbark
  • szlak czerwony: Wielbark - Ścieżka dydaktyczna Nadleśnictwa Wielbark - siedziba leśnictwa Wielbark - wieś Rokitka - przystanek: Pomnik gen. Samsonowa - przystanek: średniowieczne wały obronne - Wielbark
• park w Wielbarku
• lasy, rzeka, obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Wielbark można uzyskać na stronach internetowych: UG Wielbark oraz turystyka.szczytno.pl.

Religia

• Parafia pw. św. Jana Nepomucena w Wielbarku
• Parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Lesinach Wielkich

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Wielbark istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole Samorządowe im. Jana Brzechwy w Wielbarku
• Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Łatanej Wielkiej
• Szkoła Podstawowa w Zabielach
• Zespół Szkół w Wielbarku - Szkoła Podstawowa im. Królowej Jadwigi w Wielbarku, Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wielbarku

Sport

W gminie działają kluby:

• Omulew Wielbark
• WKS Wałpusza 07 Jesionowiec
• UKS "Sawica" (przy szkole podstawowej w Wielbarku)

Inne organizacje i instytucje

• Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Wielbarskiej
• Związek Hodowców Gołębi Pocztowych Sekcja w Wielbarku
• Stowarzyszenie "SALVE" Wielbark

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej (131 425,2 ha)

Obszary Natura 2000:

• Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Omulwi i Płodownicy (34 386,66 ha)
• Obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Napiwodzko-Ramucka (116 604,69 ha)
• Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Napiwodzko-Ramucka (32 612,78 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Wielbark znajdują się 32 pomniki przyrody.

Zobacz też:

• Konkurs na Szmaciaki Mazurskie

Bibliografia

Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Program ochrony środowiska gminy Wielbark, Wielbark 2005 [20.12.2014]
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.12.2014]
BIP Urzędu Gminy Wielbark [20.12.2014]
Urząd Gminy Wielbark [20.12.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.12.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.12.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.12.2014]
UStat Olsztyn [20.12.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.12.2014]