Morąg (gmina miejsko-wiejska)

Gmina Morąg
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Rodzaj gminy	miejsko-wiejska
Burmistrz	Tadeusz Zbigniew Sobierajski
Powierzchnia	311,25 km²
Liczba sołectw	29
Liczba miejscowości	47
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	24967 80 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NOS
TERYT	2815083
Urząd gminy ul. 11 Listopada 9 14-300 Morąg
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Morąg – gmina miejsko-wiejska położona w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w północnej części powiatu ostródzkiego. Siedziba gminy znajduje się w Morągu.

Gmina rolniczo-przemysłowa, położona na Pojezierzu Iławskim, posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki.

Władzę w gminie sprawuje burmistrz Tadeusz Zbigniew Sobierajski.

Powierzchnia gminy

Gmina miejsko-wiejska Morąg zajmuje powierzchnię 311,25 km², w tym:

• użytki rolne: 52,7% (16396 ha)
• lasy: 30,3% (9418 ha)
• wody: 6% (1869 ha)

Gmina stanowi 17,6% powierzchni powiatu ostródzkiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Morąg (gmina miejsko-wiejska)

Jezioro Narie

 

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	24967	100	12588	50,4	12379	49,6
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	80		40		40

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie miejsko-wiejskiej Morąg wynosiło -103 osoby, co stanowi 24,5% migracji w powiecie ostródzkim oraz 2,8% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Morąg były częścią powiatu morąskiego w województwie olsztyńskim.
W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady. Gromada Morąg przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej w 1972 roku, która przywracała podział państwa na gminy.
Gmina wiejska Morąg została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku. W jej skład wchodziły obszary sołectw: Antoniewo, Bartężek, Bogaczewo, Bożęcin, Bramka, Chojnik, Dobrocinek, Gubity, Gulbity, Jędrychówko, Jurki, Kalnik, Kamionka, Kretowiny, Królewo, Kruszewnia, Łączno, Maliniak, Markowo, Niebrzydowo Wielkie, Nowy Dwór, Raj, Rolnowo, Ruś, Słonecznik, Strużyna, Tątławki, Wenecja, Wilnowo, Wola Kudypska, Złotna, Żabi Róg.
1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat morąski. Gmina Morąg została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.
W 1991 roku miasto i gmina Morąg stały się jedną jednostką administracyjną.
Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Morąg w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim.

Gmina miejsko-wiejska Morąg graniczy z gminami: Pasłęk, Godkowo, Miłakowo, Świątki, Łukta, Miłomłyn, Małdyty.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Antoniewo, Bogaczewo, Bożęcin, Bramka, Chojnik, Gubity, Gulbity, Jędrychówko, Jurki, Kalnik, Kretowiny, Królewo, Kruszewnia, Łączno, Maliniak, Markowo, Niebrzydowo Wielkie, Nowy Dwór, Raj, Rolnowo, Ruś, Słonecznik, Strużyna, Tątławki, Wenecja, Wilnowo, Zawroty, Złotna, Żabi Róg.

Pozostałe miejscowości: Bartężek, Piłąg, Dobrocinek, Jurecki Młyn, Plebania Wólka, Kępa Kalnicka, Prętki, Kamionka, Dury, Kudypy, Wola Kudypska, Lubin, Łączno, Obuchowo, Prośno, Białka, Silin, Szymanowo, Zbożne.

Gospodarka

Warunki geograficzne gminy Morąg nie sprzyjają rolnictwu. Polodowcowa rzeźba terenu, liczne obszary leśne oraz akweny wodne to podstawowe elementy utrudniające rozwój rolnictwa na tym terenie. Obszar gminy charakteryzują się jednak glebami o stosunkowo wysokiej klasie bonitacyjnej.
Prawie 53% obszaru gminy stanowią użytki rolne (w tym: 70% (11546 ha) stanowią grunty orne, 29% (4798 ha) łąki i pastwiska, a 0,3% (52 ha) sady). Rolnictwo jest, więc ważnym aspektem w działalności gospodarczej mieszkańców regionu. W strukturze gospodarstw dominują gospodarstwa małe i średnie (od 1 do 15 ha), które w ogólnej liczbie gospodarstw stanowią prawie 77%. Jednak w użytkowaniu gruntów zdecydowaną większość stanowią gospodarstwa powyżej 15 ha, które zajmują łącznie ponad 66% ogólnej powierzchni gruntów. Z punktu widzenia powierzchni użytkowanej przez gospodarstwa rolnictwo nie jest, więc tak bardzo rozdrobnione, co można by wnioskować z samej liczby gospodarstw. Do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż (mieszanki zbożowe, pszenżyto, pszenica jęczmień), w produkcji zwierzęcej przeważa chów bydła i trzody chlewnej. Rolnictwo na terenie gminy Morąg nie posiada żadnej wyraźnej specjalizacji. Zasiewy są bardzo zróżnicowane, a ich dobór wynika z możliwości glebowych i pogodowych. Różnorodność upraw, nie specjalizowanie się w hodowli zwierząt oraz duża liczba małych gospodarstw świadczą o wyraźnym nastawieniu rolników gminy na produkcję na własne potrzeby.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Morąg wynosiła pod koniec 2013 roku 1873. W tym 71 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 1802 tworzy sektor prywatny. 458 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 194 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 242 firm w dziale budownictwo, 84 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 32 firm. Na terenie gminy rozwinięty jest przemysł rolno-spożywczy, drzewny, chemiczny i budowlany; dość dobrze rozwinięta jest sieć usług i handel.
Do największych podmiotów gospodarczych w gminie można zaliczyć firmy: SM MLEKOVITA Oddział Morąg, Lactima Sp. z o.o., Wipasz S.A. Wytwórnia w Morągu, PAGED SKLEJKA S.A., FENSPOL Morąg, Przedsiębiorstwo Produkcyjno Usługowo Handlowe Promag Sp. z o.o. Jędrychówko, Leh-Bam Żabi Róg, GERDA PLAST Sp. z o.o. Zakład produkcyjny w Morągu. Wiele z tych firm eksportuje swoje towary.
Działalność inwestycyjna Morąg jest w dużej mierze związana z istnieniem podstrefy Warmińsko - Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Głównym celem utworzenia strefy było przyspieszenie rozwoju gospodarczego oraz stworzenie inwestorom korzystnych warunków finansowo-podatkowych.

Leżąca w regionie Pojezierza Iławskiego gmina Morąg, stanowi obszar atrakcyjny turystycznie ze względu na swoje uwarunkowania naturalne (urozmaicona rzeźba terenu, jeziora, lasy, niski stopień zanieczyszczenia środowiska, obszary chronionego krajobrazu). Duża powierzchnia lasów i wód stwarza dobre warunki do rozwoju wszystkich form wypoczynku oraz rekreacji. Wybitne walory przyrodnicze i kulturowe oraz dogodne położenie komunikacyjne mają duży wpływ na rozwój turystyki w gminie. Bazę turystyczną stanowią: hotele, pensjonaty i gospodarstwa agroturystyczne znajdujące się w miejscowościach: Bogaczewo, Jędrychówko, Janowo, Wilnowo, Ruś, Słonecznik, Prośno.
Gmina Morąg należy do Związku Stowarzyszeń "Kraina Drwęcy i Pasłęki".

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 roku teren gminy został zakwalifikowany do obszarów wymagających restrukturyzacji i rewitalizacji.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Morąg wynosiła 2403 osoby, co stanowi 26,4% bezrobotnych w powiecie ostródzkim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 19,3% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Morąski Dom Kultury
• Miejska Biblioteka Publiczna im. K.I. Gałczyńskiego w Morągu filie biblioteki znajdują się Bogaczewie, Jurkach, Słoneczniku, Żabim Rogu
• Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Unique Rock Festival w Morągu
• Dni Morąga
• Dożynki Gminne
• Rejonowy Festiwal Piosenki Czerwonokrzyskiej w Morągu

Ludzie związani z gminą

• Marcin Zmiarowski (1977- ) - twórca i trener LUKS Nolet Żabi Róg, który od lat odgrywa wiodąca rolę w młodzieżowym unihokeju.
• Antoni Orlikowski (1953-2013) - piłkarz i działacz KS Huragan Morąg oraz wieloletni arbiter rozgrywek wojewódzkich.
• Krzysztof Celestyn Mrongowiusz (1764-1855) - nauczyciel, duchowny ewangelicki, językoznawca, tłumacz, wydawca.
• Emil Adler (1906-1997) - germanista, badacz epoki Oświecenia, a w szczególności twórczości Johanna Gottfrieda Herdera, twórca idei stworzenia Muzeum Herdera w Morągu.
• Józef Mikucki (1948-2004) - muzyk, wokalista.
• Krystyna Tylicka (1936- ) - malarka amator, hafciarka związana ze środowiskiem morąskim.
• Alfons Tylicki (1921- ) - malarz amator związany ze środowiskiem twórców Morąga.
• Janina Ślefarska - nauczycielka plastyki, malarka, mieszka w Morągu.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Morąg należą:

• założenia urbanistyczne, ratusz, pozostałości murów obronnych oraz zabytkowe domy (m.in. przy ul. Osińskiego, Samulowskiego, Rataja) w Morągu
• Zamek w Morągu
• Pałac Dohnów (obecnie budynek muzeum)
• kaplica cmentarna na dawnym cmentarzu ewangelickim w Morągu
• cmentarze żydowski w Morągu
• wodociągowa wieża ciśnień w Morągu
• kościół pw. Świetych Apostołów Piotra i Pawła w Morągu
• kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Chojniku wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Kalniku wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. Świętego Krzyża w Słoneczniku wraz z przykościelnym cmentarzem i dzwonnicą
• kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Ostrobramskiej w Strużynie wraz z przykościelnym cmentarzem
• zespół pałacowy w Bożęcinie, Markowie, Nowym Dworze, Wenecji
• dwór w Jureckim Młynie

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Miejski Szlak Turystyczny w Morągu
• szlaki rowerowe:
  • czerwony: Morąg – Bogaczewo – Gulbity – Niebrzydowo Wielkie – Naryjski Młyn – Roje – Ponary – Boguchwały – Wilnowo – Lusajny Małe – Kretowiny – Dury – Morąg
  • niebieski: Morąg – Raj – Lubin – Bożęcin – Ruś – Prośno – Tarda – Bartężek – Słonecznik – Wenecja – Kudypy – Jędrychówko - Morąg
  • zielony: Morag – Nowy Dwór – Chojnik – Kępa Kalnicka – Kalnik – Złotna – Markowo – Strużyna – Jurki – Morąg
• obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody
• jeziora, lasy
• zabytkowe parki dworskie w Bartężku, Bożęcinie, Markowie, Nowym Dworze, Szymanowie, Wenecji, Zawrotach
• "Kminkowa Góra" w Morągu
• Morąska Izba Pamięci Historycznej oraz Galeria i pracownia sztuki w ratuszu

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Morąg można uzyskać na stronie internetowej: LOT "Kraina Nieodkrytych Tajemnic".

Szkolnictwo

W gminie miejsko-wiejskiej Morąg istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole Jedyneczka w Morągu
• Przedszkole nr 2 w Morągu
• Przedszkole nr 6 "Pod Zielonym Parasolem" w Morągu
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Reymonta w Morągu
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Brzechwy w Morągu
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Stefana Żeromskiego w Morągu
• Szkoła Podstawowa w Bramce
• Szkoła Podstawowa w Jurkach
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Jurkach
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Bogaczewie
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Kalniku
• Szkoła Podstawowa im. rtm. Witolda Pileckiego w Łącznie
• Szkoła Podstawowa im. Heleny Ponieważ w Słoneczniku
• Szkoła Podstawowa im. Ireny Kwinto w Żabim Rogu z filią w Bramce
• Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II w Morągu
• Gimnazjum nr 2 w Morągu
• Gimnazjum im. Alberta Einsteina w Żabim Rogu
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Szymanowie - przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum, Szkoła Przysposabiająca do Pracy
• Zespół Szkół Licealnych w Morągu - Liceum Ogólnokształcące nr 2 im. Leona Kruczkowskiego w Morągu, Szkoła Policealna nr 2 w Morągu, Technikum nr 2 w Morągu, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
• Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących im. 9 Drezdeńskiej Brygady Artylerii w Morągu - Powiatowe Gimnazjum Publiczne dla Dorosłych w Morągu, Liceum Ogólnokształcące nr 1 w Morągu, Szkoła Policealna w Morągu, Technikum Nr 1 w Morągu, Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące w Morągu, Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Morągu

Sport

Na terenie gminy działają kluby:

• KS Huragan Morąg
• UKS Victoria Morąg
• LUKS Nolet Żabi Róg

Inne organizacje i instytucje

• Uniwersystet Trzeciego Wieku w Morągu
• Stowarzyszenie Ludności Niemieckiej Herder w Morągu
• Chór Żeński Passionata z Morąga

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Obszary chronionego krajobrazu:

• Narieński Obszar Chronionego Krajobrazu (7984,4 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Kanału Elbląskiego (30143,4 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Taborskich (29941,7 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Wąskiej (8019,5 ha)

Obszary Natura 2000:

• Specjalny obszar ochrony siedlisk Uroczysko Markowo (1453,64 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy miejsko-wiejskiej Morąg znajduje się 8 pomników przyrody oraz użytki ekologiczne: "Gorzeń Duży", "Gorzeń Mały", "Rozlewisko Morąskie".

Zobacz też:

• Obozy jenieckie na Warmii i Mazurach 1939-1945
• Związek Bojowników z Faszyzmem i Najazdem Hitlerowskim o Niepodległość i Demokrację w województwie olsztyńskim

Bibliografia

Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1991 nr 3 poz. 12, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1990 r. w sprawie połączenia niektórych miast i gmin, w których dotychczas działały wspólne organy. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Program rozwoju lokalnego gminy Morąg, Morąg 2004
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.12.2014]
BIP Urzędu Miasta Morąg [20.12.2014]
Urząd Miasta Morąg [20.12.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.12.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.12.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.12.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.12.2014]