Nidzica (gmina miejsko-wiejska)

Gmina Nidzica
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nidzicki
Rodzaj gminy	miejsko-wiejska
Burmistrz	Jacek Kosmala
Powierzchnia	378,79 km²
Liczba sołectw	34
Liczba miejscowości	61
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	21501 57 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NNI
TERYT	2811043
Urząd gminy Plac Wolności 1 13-100 Nidzica
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Nidzica – gmina miejsko-wiejska położona w południowej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie nidzickim. Siedziba gminy znajduje się w Nidzicy. Gmina rolnicza o dużej powierzchni zalesienia. Tereny gminy położone są w obrębie trzech mezoregionów: Garbu Lubawskiego, Pojezierza Olsztyńskiego i Równiny Mazurskiej. Układ przestrzenny dzieli gminę na 2 części: zachodnio–północną, którą zajmują tereny rolnicze, i wschodnio–północno–południową, którą zajmują tereny leśne i jeziora. Władzę w gminie sprawuje burmistrz Jacek Kosmala.

Powierzchnia gminy

Gmina Nidzica zajmuje powierzchnię 378,79 km², w tym:

• użytki rolne: 41,3% (15661 ha)
• lasy: 51,1% (19515 ha)
• wody: 2,4% (923 ha)

Gmina stanowi 39,4% powierzchni powiatu nidzickiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Kościół ewangelicko-augsburski pw. św. Krzyża w Nidzicy. Fot. Dawid Galus. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha w Nidzicy. Fot. Łukasz Niemiec. Źródło: Commons Wikimedia

Wnętrze kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha w Nidzicy. Fot. Łukasz Niemiec. Źródło: Commons Wikimedia

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	21501	100	10945	50,9	10556	49,1
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	57		29		28

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie miejsko-wiejskiej Nidzica wynosiło -46 osób, co stanowi 29,8% migracji w powiecie nidzickim oraz 1,2% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

W 1972 roku, na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, zmienił się w Polsce podział administracji terytorialnej. W wyniku wprowadzenia w życie ustawy, w dniu 1 stycznia 1973 roku, istniejące dotychczas w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Gmina Nidzica została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Bartoszki, Bolejny, Brzeźno Łyńskie, Dąb, Dobrzyń, Grzegórzki, Jabłonka, Kamionka, Kanigowo, Likusy, Litwinki, Łyna, Łysakowo, Magdaleniec, Módłki, Napiwoda, Natać Mała, Natać Wielka, Nibork Drugi, Olszewo, Pawliki, Piątki, Piotrowice, Radomin, Siemiątki, Szerokopaś, Tatary, Wały, Waszulki, Wietrzychowo, Zagrzewo oraz miejscowości Lipowo Krukowskie, Marózek.

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat nidzicki. Gmina Nidzica została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.

W 1977 roku, na podstawie Rozporządzenia Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 roku, w obszar gminy Nidzica zostały włączone obszary sołectw Frąknowo i Rączki (ze zniesionej gminy Szkotowo) oraz wyłączone i włączone do gminy Olsztynek sołectwa Dąb i Lipowo Krukowskie.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Nidzica w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nidzickim.

Gmina Nidzica graniczy: od północy z gminą Olsztynek, od strony zachodniej i częściowo południowej z gminą Kozłowo, od strony południowej i częściowo wschodniej z gminą Janowiec Kościelny, od wschodu z gminami Janowo i Jedwabno.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bartoszki, Bolejny, Dobrzyń, Frąknowo, Grzegórzki, Jabłonka, Kamionka, Kanigowo, Likusy, Litwinki, Łyna, Łysakowo, Magdaleniec, Módłki, Napiwoda, Nibork Drugi, Olszewo, Orłowo, Piątki, Piotrowice, Radomin, Rączki, Rozdroże, Szerokopaś, Tatary, Wały, Waszulki, Wietrzychowo, Wikno, Wólka Orłowska, Zagrzewo, Załuski, Zimna Woda, Żelazno.

Pozostałe miejscowości: Bujaki, Kalkowina, Mogiłowo, Natać Mała, Natać Wielka, Pawliki, Borowy Młyn, Brzeźno Łyńskie, Łączki, Koniuszyn, Wolisko, Siemiątki, Robaczewo, Wietrzychówko, Pólko, Moczysko, Wilczyce, Las Miejski, Łyński Młyn, Parowa, Glinki, Jastrzębiec, Trzciano, Złota Góra, Wólka Orłowska, Wysokie.

Gospodarka

Podstawową gałęzią rozwoju gospodarczego w gminie miejsko-wiejskiej Nidzica jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Większość gospodarstw prowadzi działalność ogólnorolną. Dominują w niej gospodarstwa małe i średnie o powierzchni od 2 do 10 ha. Na obszarze gminy większość stanowią gleby średniej jakości, zaliczane do IV klasy bonitacyjnej, na których dominują uprawy roślin o niskich wymaganiach glebowo-wodnych: żyta, mieszanek zbożowych, pszenżyta, kukurydzy i ziemniaków. Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw prócz jakości gleb ma również produkcja zwierzęca prowadzona na terenie gminy. Część uzyskanych plonów jest wykorzystywana jako pasze. Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej w gminie jest tucz trzody chlewnej, hodowla bydła oraz drobiu.

W gminie rozwinięty jest przemysł drzewny, meblarski i produkcja maszyn i urządzeń, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Nidzica wynosiła w 2013 roku 1778. W tym 86 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 1692 tworzy sektor prywatny. 407 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 170 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 265 firm w dziale budownictwo, 79 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 41 firm. Do największych zakładów produkcyjnych należą: ISOROC Polska S.A. (ekologiczne wyroby z wełny mineralnej), GHG Sp. z o.o., MP Meble Popławscy (produkcja mebli), Stalmot & Wolmet S.A. (produkcja okuć meblowych), Zakład drzewny Napiwoda Sp. z o.o., KAMET Sp. z o.o. (produkcja sejfów, szaf metalowych), "WIEJAK" Sp. z o.o. (obróbka stali nierdzewnej; produkcja wyposażenia dla zakładów przetwórstwa spożywczego i medycyny ze stali kwasoodpornej). Wiele z tych przedsiębiorstw prowadzi działalność eksportową.

Turystyka nie odgrywa w gminie Nidzica dominującej roli. Warunki przyrodnicze (w tym jeziora, lasy) i krajobrazowe sprzyjają rozwojowi turystyki w tym rejonie. Jednak brak całorocznej bazy noclegowej, słaby rozwój agroturystyki, słabe zagospodarowanie terenów rekreacyjnych utrudniają ten proces.

Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Brzeźno Łyńskie, Wikno, Jabłonka, Natać Mała, Szerokopaś, Kamionka, Likusy, Zimna Woda.
Gmina Nidzica należy do Lokalnej Organizacji Turystycznej Powiatu Nidzickiego oraz Stowarzyszenia Gmin "Polskie Zamki Gotyckie".

Gmina Nidzica należy do Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich, Ekologicznego Związeku Gmin "Działdowszczyzna" oraz Lokalnej Gruya Działania "Brama Mazurskiej Krainy".

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów wymagających restrukturyzacji i rewitalizacji oraz do tzw. "Tygrysów warmińsko-mazurskich" obszarów wymagających strategicznej interwencji, ze względu na możliwości rozwojowe.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Nidzica wynosiła 1399 osób, co stanowi 57,7% bezrobotnych w powiecie nidzickim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 10,2% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Nidzicki Ośrodek Kultury
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Nidzicy - filie biblioteki znajdują się w Łynie, Napiwodzie.
• Muzeum Ziemi Nidzickiej

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Międzynarodowy Festiwal Fantastyki w Nidzicy
• Dni Nidzicy
• Festiwal Muzyki Pozytywnej w Nidzicy
• Zamkowy Maraton Rockowy ZMRock
• Festiwal Ballad Bułata Okudżawy w Kamionce
• dożynki gminne

Ludzie związani z gminą

• Andrzej Kuczyński (1946-1994) - artysta plastyk, rzeźbiarz; mieszkał i pracował w Nidzicy.
• Anna Bartosiak (1940- ) - historyk, nauczycielka, bibliotekarka.
• Bogdan Lachowicz (1955- ) - rzeźbiarz, malarz, zajmuje się tkaniną artystyczną; mieszka i pracuje w Nidzicy.
• Bogdan Żukowski (1962- ) - malarz, grafik; mieszka i pracuje w Nidzicy.
• Erwin Kruk (1941- ) - urodzony w Dobrzyniu mazurski poeta, pisarz, tłumacz, dziennikarz, publicysta, działacz na rzecz zachowania kultury mazurskiej (pseud.: Marek Doski).
• Jadwiga Bardyszewska (1954- ) - artystka plastyk (rzeźba, rysunek, malarstwo olejne) z Napiwody, pedagog.
• Marek Bieńkowski (1953- ) - animator kultury, muzyk, malarz amator; mieszka i pracuje w Nidzicy.
• Marek Kisieliński (1974- ) - urodzony w Nidzicy gitarzysta, pianista, wokalista, aranżer, kompozytor, producent (pseudonim "Kisiel"); od stycznia 2004 roku jest związany z zespołem Czerwone Gitary.
• Regina Nowak - (1955- ) - bibliotekarka, animatorka kultury.
• Roman Koziński - urodzony w Nidzicy długoletni zawodnik, trener I klasy, działacz klubu sportowego TS Gwardia Olsztyn.
• Roman Zarębski - założyciel i prezes Towarzystwa Sportowego Nida Nidzica
• Stanisław Parfianowicz - wieloletni dyrektor Szpitala Powiatowego w Nidzicy.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy Nidzica należą:

• założenia urbanistyczne starego miasta, mury obronne oraz Ratusz w Nidzicy
• kościół ewangelicko-augsburski pw. św. Krzyża w Nidzicy
• kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha w Nidzicy wraz z przykościelnym cmentarzem
• Zamek w Nidzicy
• "Klasztorek"
• cmentarz żydowski w Nidzicy
• kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kanigowie wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. Niepokalanego Serca Maryi w Łynie
• cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w miejscowościach: Łyna, Łysakowo, Moczysko, Módłki, Napiwoda, Orłowo, Radomin, Zimnej Wodzie
• cmentarz rodowy rodziny Holz-Dahrenstaed w Napiwodzie
• zespół dworski w Zagrzewie
• zespół młyna wodnego w Łyńskim Młynie
• zespół cegielni w Waszulkach

Szlaki i atrakcje turystyczne

• trasy rowerowe:
  • "Szlak Tatarski"
  • "Szlak Bursztynowy"
  • "Szlak generała Samsonowa"
• zabytkowe parki, m.in. w: Orłowie, Wólce Orłowskiej, Zagrzewie, Załuskach
• obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty i pomniki przyrody
• źródło rzeki Łyny oraz jeziora
• zabytki archeologiczne, m.in: średniowieczne umocnienia - wały podłużne.

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Nidzica można uzyskać na stronach internetowych UM Nidzica oraz IT Nidzica.

Szkolnictwo

W gminie Nidzica istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole nr 2 w Nidzicy
• Przedszkole nr 4 w Nidzicy
• Szkoła Podstawowa im. prof. Romana Kobendzy w Łynie
• Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Napiwodzie
• Szkoła Podstawowa im. Stanisława Mikołajczyka w Rączkach
• Zespół Szkół nr 1 w Nidzicy - Szkoła Podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Nidzicy z oddziałami przedszkolnymi, Gimnazjum nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Nidzicy.
• Zespół Szkół nr 2 im. Michała Kajki w Nidzicy - Szkoła Podstawowa nr 2 z oddziałami integracyjnymi im. Michała Kajki w Nidzicy, Gimnazjum nr 2 z oddziałami integracyjnymi im. Michała Kajki w Nidzicy.
• Zespół Szkół nr 3 w Nidzicy - Szkoła Podstawowa nr 3 im. Janusza Korczaka w Nidzicy, Gimnazjum nr 3 im. Janusza Korczaka w Nidzicy.
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. ks. Jana Twardowskiego w Nidzicy - szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła przysposabiająca do pracy, ZSZ
• Niepubliczna Szkoła Muzyczna I stopnia Res Facta Musica w Nidzicy
• Zespół Szkół Ogólnokształcących w Nidzicy - Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego w Nidzicy, Gimnazjum przy Zespole Szkół Ogólnokształcących w Nidzicy
• Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących im. Stanisława Staszica w Nidzicy
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Nidzicy

Sport

W gminie działa Zespół Obsługi Oświaty i Sportu. Organizowane są również różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: turniej halowej piłki nożnej, Koszykarski Turniej Amatorów, Międzynarodowy Turniej Koszykówki "Copernik Cup", Memoriał im. Stanisława Banasia, zawody w podnoszeniu ciężarów, rodzinne rajdy rowerowe.

Na terenie gminy działają kluby:

• MKS START Nidzica
• KS TAN w Nidzicy
• Nidzicki Klub Teakwon-do

oraz liczne uczniowskie kluby sportowe.

Inne organizacje i instytucje

• Garncarska Wioska
• Towarzystwo Ziemi Nidzickiej
• Giermkowy Krąg Zamku Nidzica
• Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne "Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej"
• Chór kameralny Collegium Castellanum z Nidzicy
• Grupa Folkowa Berklejdy
• Zespół Legenda
• Zespół TDi
• Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Klub Jeździecki Napiwoda
• Towarzystwo Sportowe NIDA
• Nidzickie Stowarzyszenie Przyjaźni Polsko-Francuskiej
• Nidzicka Fundacja Rozwoju "Nida"
• Fundacja Laurentius
• Nidzicki Uniwersytet Trzeciego Wieku

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Rezerwaty przyrody:

• Rezerwat Jezioro Orłowo Małe (14,76 ha)
• Rezerwat Źródła rzeki Łyny im. Prof. Romana Kobendzy (121,04 ha)
• Rezerwat Koniuszanka I (24,04 ha)
• Rezerwat Koniuszanka II (64,55 ha)

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Napiwodzko–Ramuckiej (131 425,2 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Dolin Rzek Nidy i Szkotówki (8 391,9 ha)

Obszary Natura 2000:

• Obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Napiwodzko-Ramucka (116 604,69 ha)
• Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Napiwodzko-Ramucka (32 612,78 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Nidzica znajduje się 15 pomników przyrody. Ochroną objęto m. in.: głaz narzutowy w leśnictwie Muszaki, głazy narzutowe w leśnictwie Napiwoda (zob. 1, 2) .

Zobacz też:

• Referendum w Nidzicy 2013
• Galeria Hieronima Skurpskiego w Nidzicy
• Nagroda Sfinks

Bibliografia

Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1977 nr 2 poz. 11, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia i zmiany granic gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach krośnieńskim, nowosądeckim, olsztyńskim i piotrkowskim. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Program ochrony środowiska dla Gminy Nidzica na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020, Nidzica 2013.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
BIP Urzędu Miasta Nidzica [20.10.2014]
Urząd Miasta Nidzica [20.10.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]