Nowe Miasto Lubawskie (gmina wiejska)

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Wersja z dnia 12:51, 17 mar 2015 autorstwa Marcin Kapłon (dyskusja | edycje) (Zastępowanie tekstu - "| " na "|")
Skocz do: nawigacja, szukaj
Gmina Nowe Miasto Lubawskie
Herb
Herb gminy
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat nowomiejski
Rodzaj gminy wiejska
Wójt Tomasz Waruszewski
Powierzchnia 138,47 km²
Liczba sołectw 16
Liczba miejscowości 22
Liczba ludności (2013)
Gęstość zaludnienia 		8064
58 osób/km²
Strefa numeracyjna 56
Tablice rejestracyjne NNM
TERYT 2812052
Urząd gminy
ul. Podleśna 1 Mszanowo 13-300 Nowe Miasto Lubawskie
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy
Pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach.
Fot. Podkomorzy. Źródło: Commons Wikimedia
Kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach.
Fot. Podkomorzy. Źródło: Commons Wikimedia
Kościół pw. św. Kazimierza Królewicza w Gryźlinach.
Fot. Podkomorzy. Źródło: Commons Wikimedia

Gmina Nowe Miasto Lubawskie – gmina wiejska położona w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie nowomiejskim. Siedziba gminy znajduje się w Mszanowie. Gmina rolnicza, położona na Pojezierzu Brodnickim, Garbie Lubawskim oraz w dolinie Drwęcy, posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki. Władzę w gminie sprawuje wójt Tomasz Waruszewski[1].

Powierzchnia gminy

Gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie zajmuje powierzchnię 138,47 km2[2], w tym:

  • użytki rolne: 69% (9565 ha)
  • lasy: 17% (2301,8 ha)
  • wody: 5% (692 ha)

Gmina stanowi 31,3% powierzchni powiatu nowomiejskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[2]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
liczba 8064 100 4029 49,96 4035 50,04
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 		58 29 29

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie było dodatnie i wynosiło 8 osób[2], co stanowi 6,9% przyrostu ludności w powiecie nowomiejskim oraz 0,2% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Powstające, po II wojnie światowej, granice i podziały terytorialne na ziemiach dzisiejszej Polski, opierały się początkowo na przedwojennym podziale administracyjnym. Podział ten umiejscawiał gminę Nowe Miasto Lubawskie w powiecie lubawskim w województwie pomorskim. W 1948 roku powiat lubawski przemianowano na powiat nowomiejski[3], gmina Nowe Miasto Lubawskie stała się jego częścią. W 1950 roku na mocy ustawy o zmianach podziału administracyjnego państwa[4] powiat nowomiejski (a wraz z nim gminę Nowe Miasto Lubawskie) włączono do województwa olsztyńskiego.

W 1954 roku, na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych[5], istniejące dotychczas gminy zastąpiono gromadami. Gromada Nowe Miasto Lubawskie przetrwała do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała w Polsce podział państwa na gminy[6]. W 1973 roku reaktywowano gminę Nowe Miasto Lubawskie, w jej skład weszły sołectwa: Bagno, Bratian, Chrośle, Gryźliny, Gwiździny, Jamielnik, Kaczek, Lekarty, Nawra, Nowy Dwór Bratiański, Pacółtowo, Pustki, Radomno, Skarlin, Tylice[7].

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[8], przestał istnieć powiat nowomiejski. Gmina Nowe Miasto Lubawskie została bezpośrednio częścią województwa toruńskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa[9] umiejscowiły gminę Nowe Miasto Lubawskie w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nowomiejskim.

Gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie graniczy z gminami: Biskupiec, Kurzętnik, Grodziczno, Lubawa, Iława oraz gminą miejską Nowe Miasto Lubawskie.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bagno, Bratian, Chrośle, Gryźliny, Gwiździny, Jamielnik, Kaczek, Lekarty, Mszanowo, Nawra, Nowy Dwór Bratiański, Pacółtowo, Pustki, Radomno, Skarlin, Tylice.

Pozostałe miejscowości: Bagno (osada), Łąki Bratiańskie, Repetajka, Studa, Kaczek (osada), Ruda.

Gospodarka

Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Nowe Miasto Lubawskie jest rolnictwo. Użytki rolne stanowią prawie 70% ogólnej powierzchni gminy, w tym: 80,3% (7688 ha) to grunty orne, 8,4% (1404 ha) łąki i pastwiska, 0,2% (16 ha) to sady. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Większość gospodarstw prowadzi działalność ogólnorolną.

Warunki przyrodnicze (w tym rzeki, lasy i jeziora) i krajobrazowe (duże urozmaicenie terenu pod względem wysokości) oraz liczne atrakcje turystyczne (naturalne i historyczne) oraz szlaki turystyczne sprzyjają rozwojowi turystyki, jednak brak całorocznej bazy noclegowej, słaby rozwój agroturystyki, słabe zagospodarowanie terenów rekreacyjnych utrudniają ten proces.

Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Lekarty, Radomno, Tylice[10].

W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Nowe Miasto Lubawskie wynosiła w 2013 roku 506. W tym 24 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 482 tworzy sektor prywatny. 98 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 53 firmy w dziale przetwórstwo przemysłowe, 84 firmy w dziale budownictwo, 55 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 13 firm[2]. Do największych firm działających na terenie gminy należą: Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe Kompasz Sp.J. - Wytwórnia Pasz w Mszanowie, Gospodarstwo Rolne "Eden" w Gwiździnach.

Gmina Nowe Miasto Lubawskie należy do Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko" oraz LGD "Ziemia Lubawska".

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Nowe Miasto Lubawskie wynosiła 747 osób[2], co stanowi 19,1% bezrobotnych w powiecie nowomiejskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 24% ludności[11].

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

Ludzie związani z gminą

  • Franciszek Chabrowski (1899-1978) - działacz plebiscytowy na Warmii, uczestnik kampanii wrześniowej, autor pamiętników, malarz.
  • Kazimierz Wróblewski (1933 - 1992) - ksiądz katolicki, proboszcz w Gwiździnach, działacz sportowy i społeczny.
  • Kazimierz Sulej (1924 - 2006) - lokalny poeta, działacz, mieszkaniec Skarlina.
  • Józef Baczewski (1904 - 1975) - urodzony w Gryźlinach działacz plebiscytowy; świadek koronny procesu w Fuldzie (NRF) przeciwko członkom Selbstschutzu z Nowego Miasta Lubawskiego, winnym zamordowania około 300 Polaków.
  • Augustyn Serożyński (1883 - 1941) - senator, działacz społeczny, rolnik mieszkający w Lekartach.
  • Adolf Mikołaj Waraksiewicz (1881 - 1960) - generał brygady, zasłużony żołnierz II Rzeczpospolitej związany z Ziemią Nowomiejską; właściciel majątku w Tyliczkach.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie należą[12][13]:

Szlaki i atrakcje turystyczne

  • część szlaku św. Jakuba
  • szlak pieszy żółty: z Torunia, wzdłuż doliny Drwęcy, przez Pojezierze Brodnickie do Radomna, jego przedłużenie prowadzi na teren Pojezierza Iławskiego (szlak żółty jest fragmentem szlaku europejskiego E-11 łączącego Niemcy i Litwę)
  • szlak pieszy czerwony: szlak pieszy łączący Nowe Miasto Lubawskie z opisanym wyżej żółtym szlakiem, prowadzący do Radomna
  • szlaki wodne i spływy kajakowe rzekami: Drwęcą, Wel, Strugą, Skarlanką, Kakaj
  • zabytkowe parki m.in. w: Gwiździnach, Jamielniku, Bagnie, Gryźlinach, Tylicach
  • obszary chronionego krajobrazu, rezerwat i pomniki przyrody
  • rzeki, lasy i jeziora
  • wczesnośredniowieczne grodziska w Nowym Dworze Bratiańskim i w Radomnie
  • osada nawodna w Skarlinie
  • most w Radomnie

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Nowe Miasto Lubawskie można uzyskać na stronie internetowej gminanml.pl.

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie istnieją następujące placówki edukacyjne:

Sport

W gminie Nowe Miasto Lubawskie są organizowane różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: "MTB u Brata Jana" w Bratianie, Otwarty Amatorski Bieg Tylicki, Gminne Zimowe Igrzyska Wsi, Otwarty Amatorski Turniej Tenisa Stołowego, Turniej Wsi w Tenisa Stołowego, Turniej Piłki Nożnej dla Szkół Podstawowych, Duathlon, halowe turnieje piłki nożnej, koszykówki, turnieje szachowe i warcabowe, m.in. Mistrzostwa Powiatu w warcabach, rajdy rowerowe i spływy kajakowe.

Prężnie działają kluby:

Inne organizacje i instytucje

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich[14]:

Rezerwaty przyrody:

Obszary chronionego krajobrazu:

Obszary Natura 2000:

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie znajdują się 4 pomniki przyrody[14].

Ciekawostki

  • Skarlińska legenda

Z Jeziorem Skarlińskim wiąże się ludowa legenda. W niewielkiej odległości od półwyspu zwanego do dnia dzisiejszego "Kuchnią" był niegdyś piękny, wyniosły zamek. Mieszkał w nim bogaty hrabia wraz z żoną i dorodną córką, o rękę której ubiegało się wielu młodych kandydatów. Gdy nadszedł dzień ślubu, wyznaczony na święto Trzech Króli, goście weselni udali się do klasztoru w Łąkach Bratiańskich. Kiedy orszak ślubny przeprawiał się przez jezioro, słaby lód załamał się, a ludzie zginęli w odmętach wód. Wraz ze śmiercią właścicieli zamek skarliński popadł w ruinę i został zapomniany.

  • Tylicki archanioł

Pierwotnie pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach stał na usypanym kopcu nieopodal kościoła; po nastaniu okupacji Niemcy zniszczyli pomnik. Po zakończeniu II wojny światowej z inicjatywy proboszcza tylickiej parafii, księdza Kurowskiego, powstała nowa, rzeźbiona i pokryta kolorową polichromią figura świętego Michała. Usytuowana dziś w sąsiedztwie domu parafialnego zwraca uwagę swoją oryginalnością i niespotykaną formą.

Przypisy

  1. ↑ BIP Urzędu Gminy Nowe Miasto Lubawski
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS
  3. ↑ Dz.U. 1948 nr 12 poz. 97, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1948 r. o zniesieniu powiatów: szczuczyńskiego i utworzeniu powiatu grajewskiego w województwie białostockim, stopnickiego i utworzeniu powiatu buskiego w województwie kieleckim, błońskiego i utworzeniu powiatu grodzisko-mazowieckiego w województwie warszawskim oraz nieszawskiego i lubawskiego i utworzenia powiatów aleksandrowskiego i nowomiejskiego w województwie pomorskim. isap.sejm.gov.pl
  4. ↑ Dz.U. 1950 nr 28 poz. 255, Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. isap.sejm.gov.pl
  5. ↑ Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. isap.sejm.gov.pl
  6. ↑ Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl
  7. ↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w wjewództwie olsztyńskim.
  8. ↑ Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl
  9. ↑ Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[1]
  10. ↑ UG Nowe Miasto Lubawskie
  11. ↑ Bank Danych Lokalnych GUS
  12. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków
  13. ↑ Planu rozwoju lokalnego gminy Nowe Miasto Lubawskie na lata 2004 - 2006 oraz 2007-2013.
  14. ↑ 14,0 14,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [2]

Bibliografia

Dz.U. 1948 nr 12 poz. 97, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1948 r. o zniesieniu powiatów: szczuczyńskiego i utworzeniu powiatu grajewskiego w województwie białostockim, stopnickiego i utworzeniu powiatu buskiego w województwie kieleckim, błońskiego i utworzeniu powiatu grodzisko-mazowieckiego w województwie warszawskim oraz nieszawskiego i lubawskiego i utworzenia powiatów aleksandrowskiego i nowomiejskiego w województwie pomorskim. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1950 nr 28 poz. 255, Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1958 nr 76 poz. 393, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim, poznańskim i zielonogórskim.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Planu rozwoju lokalnego gminy Nowe Miasto Lubawskie na lata 2004 - 2006 oraz 2007 - 2013
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
BIP Urzędu Gminy Nowe Miasto Lubawskie [20.10.2014]
Urząd Gminy Nowe Miasto Lubawskie [20.10.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
Kuratorium Oświaty w Olsztynie, Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.10.2014]

Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Nowe_Miasto_Lubawskie_(gmina_wiejska)&oldid=140428”