Gietrzwałd (gmina wiejska)
| Gmina Gietrzwałd | |
| | |
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Rodzaj gminy | wiejska |
| Wójt | Marcin Sieczkowski |
| Powierzchnia | 172,33 km² |
| Liczba sołectw | 20 |
| Liczba miejscowości | 33 |
| Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia |
6348 37 osób/km² |
| Strefa numeracyjna | 89 |
| Tablice rejestracyjne | NOL |
| TERYT | 2814052 |
| Urząd gminy ul. Olsztyńska 2 11-036 Gietrzwałd
| |
| Strona internetowa gminy | |
| Biuletyn Informacji Publicznej gminy | |
Gmina Gietrzwałd – gmina wiejska położona w centralnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w zachodniej części powiatu olsztyńskiego. Siedziba gminy znajduje się w Gietrzwałdzie.
Gmina rolniczo-przemysłowa o dużej powierzchni zalesienia, położona w centralnej części Pojezierza Olsztyńskiego.
Władzę w gminie sprawuje wójt Marcin Sieczkowski[1].
Spis treści
Powierzchnia gminy
Gmina wiejska Gietrzwałd zajmuje powierzchnię 172,33 km2[2], w tym:
- użytki rolne: 37%
- lasy: 49%
- wody: 4%
Gmina stanowi 6,1% powierzchni powiatu olsztyńskiego.
Demografia
Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[2]:
Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie
autor: Bogitor
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| liczba | 6348 | 100 | 3163 | 49,8 | 3185 | 50,2 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
37 | 18,5 | 18,5 | |||
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Gietrzwałd było dodatnie i wynosiło 125 osób[2].
Historia gminy jako jednostki administracyjnej
Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Gietrzwałd były częścią powiatu olsztyńskiego w województwie olsztyńskim[3].
W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady[4]. Gromada Gietrzwałd przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała podział państwa na gminy[5].
Nowoutworzona gmina Gietrzwałd została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku[6]. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Biesal, Dłużki, Gietrzwałd, Gronity, Guzowy Piec, Jadaminy, Łupstych, Naglady, Naterki, Parwółki, Pęglity, Rapaty, Sząbruk, Śródka, Tomaryny, Unieszewo, Woryty.
1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[7], przestał istnieć powiat olsztyński. Gmina Gietrzwałd została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.
Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa[8] umiejscowiły gminę Gietrzwałd w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim.
Gmina wiejska Gietrzwałd graniczy z gminami: Stawiguda, Olsztynek, Ostróda, Łukta, Jonkowo oraz z miastem Olsztyn.
Miejscowości na terenie gminy
Sołectwa: Biesal, Cegłowo, Dłużki, Gietrzwałd, Gronity, Guzowy Piec, Jadaminy, Łajsy, Łęguty, Łupstych, Naglady, Naterki, Parwółki, Pęglity, Rapaty, Śródka, Sząbruk, Tomaryny, Unieszewo, Woryty.
Pozostałe miejscowości: Grazymy, Kudypy, Guzowy Młyn, Salminek, Łęgucki Młyn, Łopkajny, Barduń, Smoleń, Podlejki, Siła, Barwiny, Rentyny, Nowy Młyn.
Gospodarka
Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Gietrzwałd jest rolnictwo, uzupełniane przez produkcję, usługi i turystykę.
W gminie panują korzystne warunki przyrodniczo-glebowe dla rozwoju rolnictwa. Użytki rolne zajmują nieco ponad 37% (6453 ha) ogólnej powierzchni gminy, w tym: grunty orne 70% (4 544 ha), łąki i pastwiska pozostałe 30%. Do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, w produkcji zwierzęcej hodowla drobiu.
W gminie rozwinięty jest przemysł drzewny, rolno-spożywczy; rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Gietrzwałd wynosiła pod koniec 2013 roku 611. W tym 19 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 592 tworzy sektor prywatny. 126 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 60 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 70 firm w dziale budownictwo, 50 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami
gastronomicznymi prowadziło 20 firm[2]. Do największych podmiotów gospodarczych w gminie należą: Przedsiębiorstwo Rolno Handlowe Bynowo S.A. Oddział w Tamarynach, "Agro-Mateusz" Sp. z o. o. w Sząbruku, Zakład Wylęgu Drobiu "Grelavi" Naglady, SALMO Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, Cegielnia w Uniszewie, Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo Usługowe WARBIT Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, "Dravan" Sp. z o.o. Gietrzwałd.
Gmina Gietrzwałd charakteryzuje się licznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi (urozmaicona rzeźba terenu, duża ilość lasów, jezior, rzeki, czyste środowisko i obszary chronionego krajobrazu), które czynią ją atrakcyjną turystycznie. Duże znaczenie dla rozwoju turystyki w gminie ma Zespół Pielgrzymkowy Sanktuarium Matki Bożej Gietrzwałdzkiej. Ruch pielgrzymkowy i atrakcyjne położenie Gietrzwałdu sprawiają, że rozwija się turystyka wiejska i powstają obiekty agroturystyczne. Wiele gospodarstw z powodzeniem odnalazło się w nowych warunkach związanych z przemianami w rolnictwie i dochody z agroturystyki znacznie wspomagają ich budżet, często nawet stają się głównym źródłem utrzymania.
Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Biesal, Dłużki, Gietrzwałd, Guzowy Piec, Guzowy Młyn, Kudypy, Łęgucki Młyn, Łopkajny, Naterki, Pęglity, Rapaty, Rentyny, Siła, Sząbruk, Tomaryny, Unieszewo, Woryty[9].
Gmina Gietrzwałd należy do Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich, Warmińskiego Związku Gmin, Lokalnej Grupy Rybackiej "Pojezierze Olsztyńskie".
W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 roku teren gminy został zakwalifikowany do aglomeracji Olsztyna oraz tzw. Tygrysów warmińsko-mazurskich - obszarów wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe.
Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Gietrzwałd wynosiła 401 osób[2], co stanowi 4,5% bezrobotnych w powiecie olsztyńskim.
Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 9,7% ludności[10].
Kultura i turystyka
Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy
Filie biblioteki znajdują się w Biesalu, Sząbruku.
Wydarzenia kulturalne związane z gminą
- Spotkania Warmińskie
- Dożynki Archidiecezjalne
Ludzie związani z gminą
- Antoni Sikorski (1854-1939) - działacz społeczny, poeta, korespondent.
- Wojciech Turowski (1894-1959) - ksiądz katolicki, generał Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego czyli Księży Pallotynów, biskup nominat diecezji częstochowskiej.
- Jan Hanowski (1873-1968) - kanonik warmiński, prałat, działacz społeczno-religijny.
- Jerzy Hajduga (1952- ) - kapłan, okresowo pracujący w Gietrzwałdzie oraz w Ełku, poeta, dramaturg i publicysta.
- Tadeusz Lenkowski - nauczyciel, rzeźbiarz z Rapat.
- lkwim: Janusz PołomJanusz Połom (1950- ) - fotografik, operator filmowy, reżyser, poeta, wykładowca na polskich i zagranicznych uczelniach; mieszka w Uniszewie.
- Andrzej Samulowski (1840 -1928 ) - poeta ludowy, działacz oświatowy i społeczny, księgarz warmiński.
- lkwim: Władysław UmbrasWładysław Umbras (1937- ) – nauczyciel, publicysta, redaktor, animator kultury, popularyzator wiedzy o regionie Warmii i Mazur.
Zabytki znajdujące się na terenie gminy
Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd należą[11]:
- Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie
- kaplica wotywna pw. św. Józefa (kaplica pogrzebowa obok kościoła)
- Dwór w Łajsach
- zespół pałacowy w Grazymach
- kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Biesalu
- zespół budynków stacji kolejowej w Biesalu i Uniszewie
- młyn w Guzowym Młynie
- kościół ewangelicko-augsburski w Łęgutach
- kościół pw. św. Mikołaja i Jana Ewangelisty w Sząbruku
- wieże obronne mostu kolejowego na Pasłęce w Tomarynach
- budynek dawnej szkoły polskiej w Worytach
- kaplica w Nowym Młynie
- liczne kapliczki m.in. w: kapliczka objawień w Gietrzwałdzie, Unieszewie, Worytach, Sząbruku, Nagladach, Gietrzwałdzie, Tomarynach
- oraz figury przydrożne
Szlaki i atrakcje turystyczne'
- Szlak św. Jakuba: Olsztyn - Lipowiec
- szlaki rowerowe:
- niebieski: Gietrzwałd - Woryty - Nowy Młyn - Stękiny - Porbady - Wrzesina - Gietrzwałd
- żółty: Gietrzwałd - Rentyny - Gietrzwałd
- czarny: Biesal - Tomaryny - Śródka - Guzowy Piec - Salminek - Jadaminy - Biesal
- trasa "Śladami leśnych osad": Jezioro Helgut - Jadaminy - Salminek - Guzowy Piec - Biesal
- trasa "Ścieżkami mazurskiej puszczy": Biesal - Tamaryny (most kolejowy) - Śródka - leśniczówki Mitelki - Unieszewo - (most na Pasłęce) - Makruty - Guzowy Młyn
- trasa "W okolicy dóbr szlacheckich": Rapaty - Gietrzwałd - Podlejki - Zdrojek - Rapaty
- Leśne Arboretum Warmii i Mazur w Kudypach
- Ognisko Kultury Rodzinnej Hubertówka w Kudypach
- zabytkowe parki dworskie w Barwinach, Grażymach, Łajsach
- obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody
- jeziora, lasy, rzeki
- liczne zabytki architektury sakralnej oraz kapliczki
Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Gietrzwałd można uzyskać na stronie internetowej: IT Gietrzwałd.
Szkolnictwo
W gminie wiejskiej Gietrzwałd istnieją następujące placówki edukacyjne:
- Niepubliczne Przedszkole Jaś i Małgosia w Sząbruku
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Sząbruku - przedszkole, szkoła podstawowa
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Biesalu - przedszkole, szkoła podstawowa
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Gietrzwałdzie - przedszkole, szkoła podstawowa
- Gimnazjum Gminne im. ks. Wojciech Zinka w Gietrzwałdzie
Sport
W gminie działa Gminna Rada Sportu, która organizuje różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: Gminny Turniej Tenisa Stołowego o Puchar TVP Olsztyn, Gminny Turniej Piłki Siatkowej Kobiet i Mężczyzn, Halowe Grand Prix Gminy Gietrzwałd, Sołtysiada o Puchar Wójta Gminy Gietrzwałd, Otwarty Turniej w tenisie ziemnym o puchar Gazety Gietrzwałdzkiej, Gminne igrzyska najmłodszych, wyścigi kapsli, turnieje szachowe, rajdy rowerowe, zawody wędkarskie, turnieje piłki nożnej.
Na terenie gminy działa klub:
Inne organizacje i instytucje
- Fundacja Przyjaciół Sanktuarium Matki Bożej Getrzwałdzkiej
- Związek Stowarzyszeń "Kraina Drwęcy i Pasłęki"
- Stowarzyszenie Kulturalno-Sportowe "DIAMENT"
- Towarzystwo Unieszewian Bardzo Aktywnych TUBA
- Stowarzyszenie "Piękny Most" w Sząbruku
- Wspaniały Teatr Bez Nazwy
- zespół M5
Obszary chronione i pomniki przyrody
Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich[12]:
Rezewaty:
- Rezerwat Ostoja bobrów na rzece Pasłęce (4239,97 ha)
Obszary chronionego krajobrazu:
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki (43 307,3 ha)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Taborskich (29 941,7 ha)
Obszary Natura 2000:
- Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Pasłęki (20 669,89 ha)
- Specjalny obszar ochrony siedlisk Rzeka Pasłęka (8 418,46 ha)
Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd znajduje się 32 pomniki przyrody (ochroną objeto, m.in: głaz narzutowy w leśnictwie Laski )[12].
Zobacz też:
- Szkoły polskie na Warmii w 1920 roku
- Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)
- Kiermas
- Polski ruch teatralny na Warmii
Przypisy
- ↑ Urząd Gminy Gietrzwałd [1]
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS [2]
- ↑ Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. [3]
- ↑ Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.[4]
- ↑ Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. [5]
- ↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim.
- ↑ Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. [6]
- ↑ Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[7]
- ↑ IT Gietrzwałd [8]
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [9]
- ↑ 12,0 12,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [10]
Bibliografia
Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Plan rozwoju lokalnego gminy Dywity, Olsztyn 2004.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
Stowarzyszenie Dom Warmiński] [20.12.2014]
BIP Urzędu Gminy Gietrzwałd [20.10.2014]
Urząd Gminy Gietrzwałd [20.10.2014]
IT Gietrzwałd [20.12.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.10.2014]
