Kiwity (gmina wiejska)

Gmina Kiwity
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	lidzbarski
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Wiesław Tkaczuk
Powierzchnia	145,09 km²
Liczba sołectw	18
Liczba miejscowości	18
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	3355 23 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NLI
TERYT	2809022
Urząd gminy Kiwity 28 11-106 Kiwity
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Kościół pw. Świętych Piotra i Pawła w Kiwitach. Fot. Ludwig Schneider. Źródło: Commons Wikimedia

Wnętrze kościoła pw. Świętych Piotra i Pawła w Kiwitach. Fot. Ludwig Schneider. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół pw. Świętego Krzyża w Krekolu.
Fot. Romek. Źródło: Commons Wikimedia

Gmina Kiwity – gmina wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego i we wschodniej części powiatu lidzbarskiego. Siedziba gminy znajduje się w Kiwitach. Gmina rolnicza o dużym udziale powierzchni użytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy i niskim zalesieniu jej obszaru. Władzę w gminie sprawuje wójt Wiesław Tkaczuk.

Powierzchnia gminy

Gmina wiejska Kiwity zajmuje powierzchnię 145,09 km², w tym:

• użytki rolne: 74,7% (10841 ha)
• lasy: 14,4% (2084 ha)
• wody: 0,6% (82 ha)

Gmina stanowi 15,7% powierzchni powiatu lidzbarskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	3355	100	1626	48,5	1729	51,5
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	51		11		12

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Kiwity wynosiło -18 osób, co stanowi 10,5% migracji w powiecie lidzbarskim oraz 0,5% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej gmina Kiwity była częścią powiatu lidzbarskiego w nowo utworzonym województwie olsztyńskim. W 1954 roku, na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, istniejące dotychczas gminy zastąpiono gromadami. Gmina Kiwity stała się gromadą.

W 1972 roku, na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, zmienił się w Polsce podział administracji terytorialnej. W wyniku wprowadzenia w życie ustawy w dniu 1 stycznia 1973 roku przywrócono podział państwa na gminy. Gmina wiejska Kiwity została reaktywowana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Bartniki, Czarny Kierz, Kiersnowo, Kierwiny, Kiwity, Klejdyty, Klutajny, Kobiela, Konity, Krekole, Napraty, Połapin, Rokitnik, Samolubie, Stoczek, Tolniki Wielkie, Żegoty.

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat lidzbarski. Gmina Kiwity została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły ją w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim.

Gmina Kiwity graniczy z gminami: Bartoszyce, Bisztynek, Jeziorany, Lidzbark Warmiński.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bartniki, Czarny Kierz, Kiersnowo, Kierwiny, Kiwity, Klejdyty, Klutajny, Kobiela, Konity, Krekole, Maków, Napraty, Połapin, Rokitnik, Samolubie, Stoczek, Tolniki Wielkie, Żegoty.

Gospodarka

Główną gałęzią rozwoju gospodarczego gminy wiejskiej Kiwity jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Użytki rolne zajmują prawie 75% powierzchni gminy, w tym: grunty orne i sady: 49,5% (7185 ha), łąki i pastwiska: 25,2% (3656 ha). Znajdują się one na dobrych glebach – III i IV klasy bonitacyjnej. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż. W produkcji zwierzęcej przeważa hodowla bydła i trzody chlewnej. W strukturze gospodarstw rolnych większość stanowią gospodarstwa małe i średnie (od 1-20 ha). W ostatnich latach wzrosła liczba gospodarstw wielkoobszarowych (powyżej 50 ha).

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Kiwity wynosiła w 2013 roku 151. W tym 8 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 143 tworzy sektor prywatny. 35 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 11 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 21 firm w dziale budownictwo, 19 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziły 4 firmy.

W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.

Turystyka nie odgrywa w gminie Kiwity znaczącej roli. Tereny gminy posiadają walory przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe jednak nie dysponują bazą turystyczną. Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Kierwiny, Czarny Kierz.

Gmina Kiwity należy do lokalnej organizacji turystycznej Stowarzyszenie "Dom Warmiński" oraz Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich i LGD "Warmiński Zakątek".

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów peryferyzacji społeczno-gospodarczej, obszarów przygranicznych, wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe, jak i ze względu na występujące zapóźnienia.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Kiwity wynosiła 323 osoby, co stanowi 7,7% bezrobotnych w powiecie lidzbarskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 14,1% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Gminna Biblioteka Publiczna w Kiwitach

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• dożynki gminne

Ludzie związani z gminą

• Eberhard z Nysy (1250–1326) – biskup warmiński; wydał dokumenty lokacyjne dla Kiwit.
• Mikołaj Szyszkowski (1590–1643) – duchowny katolicki, biskup warmiński; ufundował kościół w Stoczku Klasztornym.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Kiwity należą:

• kaplica pw. św. Jakuba Apostoła w Czarnym Kierzu
• kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Kiwitach wraz z przykościelnym cmentarzem i plebanią
• kościół pw. Krzyża Świętego i św. Wawrzyńca w Krekolach wraz z przykościelnym cmentarzem
• kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Napratach
• wiadukt drogowy w Napratach
• kościół pw. św. Wojciecha w Samolubach wraz z przykościelnym cmentarzem
• Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym
• kościół pw. św. Jana w Żegotach

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Szlak Pielgrzymkowy "Święte miejsca Warmii" – Stoczek Klasztorny
• "Góra ucieczki" w Kiwitach i inne zabytki archeologiczne (m.in. osady w miejscowościach Samolubie i Klejdyty)
• liczne zabytki architektury sakralnej, w tym kapliczki, m.in. kapliczka w Tolnikach Wielkich
• zabytkowy park w Gościechowie
• obszary chronionego krajobrazu, rezerwat i pomniki przyrody

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Kiwity istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Niepubliczny Punkt Przedszkolny Balbina w Krekolach
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Krekolach
• Zespół Szkół w Kiwitach: Szkoła Podstawowa w Kiwitach, Publiczne Gimnazjum w Kiwitach
• Szkoła Podstawowa w Kiwitach filia w Żegotach

Sport

W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: turnieje tenisa stołowego: Turniej o Puchar Gazety Olsztyńskiej w Tenisie Stołowym, Turniej z okazji Święta "3 Maja" w Tenisie Stołowym, Turniej z okazji Święta Niepodległości w Tenisie Stołowym, Gminna Spartakiada Sportowa Sołectw, Gminny Turniej Piłki Nożnej i Siatkowej.

Na terenie gminy działa klub GLUKS Delta Kiwity

Inne organizacje i instytucje

• Stowarzyszenie "Łańcuch Wzajemności"
• Stowarzyszenie Ludzi Aktywnych Plus z siedzibą w Kiwitach
• Zespół Folklorystyczny "Kiwitczanki"

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Rezerwaty przyrody:

• rezerwat Mokradła Żegockie (33,63 ha)

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny (16429,9 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Symsarny (19329,8 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Kiwity znajdują się 2 pomniki przyrody oraz użytek ekologiczny "Rozlewisko Bartniki".

Zobacz też:

• dzwony z kościoła pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kiwitach

Bibliografia

Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
bip.warmia.mazury.pl, Plan Odnowy Miejscowości Kiwity na lata 2010 - 2016.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
bip.warmia.mazury.pl, BIP Urzędu Gminy Kiwity [20.10.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]