Wilczęta (gmina wiejska)

Gmina Wilczęta
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Bogusław Szczerba
Powierzchnia	147,59 km²
Liczba sołectw	14
Liczba miejscowości	23
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	3123 21 osób/km²
Strefa numeracyjna	55
Tablice rejestracyjne	NBR
TERYT	2802072
Urząd gminy Wilczęta 84 14-405 Wilczęta
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Wilczęta – gmina wiejska położona w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w południowej części powiatu braniewskiego. Siedziba gminy znajduje się w Wilczętach.

Jest to gmina typowo rolnicza. Południowo – zachodnia część gminy zaliczana do regionu Pasłęckiego oraz północno – wschodnia część gminy obejmująca dolinę rzeki Pasłęki i tereny do niej przyległe, stanowią obszar o wybitnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, charakteryzujący się malowniczym krajobrazem wynikającym ze zróżnicowanej rzeźby terenu, licznych pagórków i kompleksów leśnych. Gmina o niskim poziomie gęsości zaludnienia (21 osób na km²) oraz o wysokiej liczbie ludności korzystajacej ze świadczeń pomocy społecznej.

Władzę w gminie sprawuje wójt Bogusław Szczerba.

Powierzchnia gminy

Gmina Wilczęta zajmuje powierzchnię 147,59km². W tym:

• Użytki rolne: 68,2% (10067 ha);
• Lasy: 26,75% (3948 ha);
• Wody: 0,22% (33 ha).

Gmina stanowi 12,25% powierzchni powiatu braniewskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	3123	100	1523	48,77	1600	51,23
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	21		10		11

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie wiejskiej Wilczęta wynosiło -15 osób, co stanowi 4,10% migracji ludności w powiecie braniewskim oraz 0,58% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Obecne tereny gminy wiejskiej Wilczęta należały po 1945 roku do utworzonego po zakończeniu II wojny światowej powiatu pasłęckiego. W 1954 roku, na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, istniejące gminy przekształcono w gromady. Powołana wówczas gromada Wilczęta, w wyniku likwidacji niektórych mniejszych gromad niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania, na przestrzeni lat zmieniała kilkakrotnie swoje terytorium, by w 1964 roku zajmować obszar 84,99 km². 1 stycznia 1969 roku dokonano kolejnej zmiany jej terytorium, wyłączjąc 50,33 ha i przyłączając do powiatu braniewskiego.

W 1972 roku, na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, zmienił się ponownie podział administracji terytorialnej. W wyniku wprowadzenia w życie ustawy, w dniu 1 stycznia 1973 roku, istniejące dotychczas w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Zlikwidowano gromadę Wilczęta i na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku utworzono w powiecie pasłęckim gminę Wilczęta z siedzibą w Wilczętach. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Bardyny, Bronki, Dębiny, Gładysze, Karwiny, Księżno, Kwitajny Małe, Ławki, Nowica, Słobity, Sopoty, Spędy, Stare Siedlisko, Wilczęta. 1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestały istnieć powiaty, w tym powiat pasłęcki. Gmina Wilczęta została bezpośrednio częścią województwa elbląskiego. Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Wilczęta w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim.

Pałac w Gładyszach, widok z XIX w.

Gmina wiejska Wilczęta graniczy: od północy z gminą Płoskinia (powiat braniewski), od wschodu z gminą Orneta (powiat lidzbarski), od południa z gminami Godkowo i Pasłęk (powiat elbląski), od zachodu z gminą Młynary (powiat elbląski).

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bardyny, Dębień, Dębiny, Gładysze, Księżno, Ławki, Nowica, Słobity, Słobity Stacja, Sopoty, Spędy, Stare Siedlisko, Tatarki, Wilczęta.

Pozostałe miejscowości: Bronki, Chmielówka, Górski Las, Góry, Jankówko, Kaginowo, Karpówek, Karwiny, Księża Wola, Lipowa, Sośnica.

Pałac w Słobitach, widok z XIX w.

Gospodarka

W gminie Wilczęta podstawową gałęzią gospodarki jest rolnictwo rozwijające się na bazie gospodarstw indywidualnych i zespołowych. Powierzchnia gruntów rolnych w gminie wynosi ok. 7445,04 ha i wyróżnia się wysokim potencjałem agroekologicznym. Większość gospodarstw prowadzi produkcję wielokierunkową bez wyraźnie określonej specjalizacji. W strukturze upraw przeważa uprawa zbóż, a w szczególności uprawa żyta i pszenżyta, co jest uwarunkowane m.in. jakością gleb. Ponadto uprawiane są jeszcze: rzepak, ziemniaki, kukurydza. W hodowli zwierząt, w gminie dominują hodowla trzody chlewnej, bydła opasowego i mlecznego.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie wiejskiej Wilczęta wynosiła w 2012 roku 127. Większość stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa. Przeważają firmy małe, zatrudniające od 1 do 5 pracowników. 8 podmiotów należy do sektora publicznego, pozostałe 119 tworzy sektor prywatny. W 2012 roku w sektorze tym 16 firm było zarejestrowanych w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; 34 firmy w dziale: handel hurtowy i detaliczny, 21 firm w dziale: budownictwo.

Przemysł w gminie Wilczęta nie jest rozwinięty i nie stanowi silnego elementu gminnej gospodarki. Również turystyka, pomimo wielu walorów przyrodniczo-krajobrazowych gminy, nie odgrywa w niej znaczącej roli.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie wiejskiej Wilczęta wynosiła 398 osób , co stanowi 8,72% bezrobotnych w powiecie braniewskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 23,6% ludności.

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych, wymagających strategicznej interwencji.

Kultura i turystyka

Kościół pw. Św. Katarzyny w Wilczętach

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Gminna Biblioteka Publiczna w Wilczętach.

Kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Słobitach

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Siedem Tłustych Dni na Rzecz Wsi - plener artystyczny.

Ludzie związani z gminą

Kościół pw. Św. Józefa Robotnika w Starym Siedlisku

• Mirosław Dziewiałtowicz - rzeźbiarz, urodzony i mieszkający we wsi Stare Siedlisko; jego prace prezentowane były na wielu wystawach w kraju i za granicą, zakupiły je również muzea etnograficzne w Olsztynku i Toruniu. Oprócz swojej twórczości rzeźbiarskiej jest także znany jako organizator plenerów i innych przedsięwzięć artystycznych. Od 1985 roku organizuje " Siedem Tłustych Dni na Rzecz Wsi" międzynarodowe spotkania artystyczne gromadzące malarzy, rzeźbiarzy, poetów i muzyków z kraju i zza granicy.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Wilczęta należą:

• Zespół pałacowy w Gładyszach - pochodzący z I poł. XVIII wieku: ruiny pałacu, park, stajnia, kuźnia;
• Kaplica grobowa rodziny zu Dohna - znajduje sie w lesie, opodal drogi Gładysze-Wilczęta;
• ruiny kościoła w Karwinach wraz z przykościelnym cmentarzem;
• ruiny kościoła w Ławkach wraz z przykościelnym cmentarzem i plebanią (obecnie dom mieszkalny);
• zespół pałacowy w Ławkach - pałac, oficyna i park;
• Kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Nowicy wraz z przykościelnym cmentarzem;
• Kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Słobitach wraz z cmentarzem rodowym rodziny zu Dohna;
• zespół pałacowy w Słobitach - pałac w ruinie, park, oficyna, budynki gospodarcze przy oficynie;
• zespół folwarczny w Słobitach;
• Kościół pw. Św. Józefa Robotnika w Starym Siedlisku wraz z przykościelnym cmentarzem;
• Kościół pw. Św. Katarzyny w Wilczętach wraz z przykościelnym cmentarzem.

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Szlak Kopernikowski - pieszy szlak turystyczny, biegnący głównie przez miejsca związane z pobytem i pracą Mikołaja Kopernika;
• rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu i liczne pomniki przyrody.

Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej w Braniewie, ul. Katedralna 7, 14-500 Braniewo oraz na stronie http://www.it.braniewo.pl/

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Wilczęta istnieją nastepujące placówki edukacyjne:

• Punk przedszkolny w Wilczętach;
• Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Słobitach;
• Szkoła Podstawowa w Nowicy;
• Gimnazjum Publiczne w Wilczętach.

Sport

• KS Piast Wilczęta.

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich: Rezerwaty przyrody:

• Ostoja Bobrów na Rzece Pasłęce - ochroną objęta jest cała rzeka, od źródeł do granic Braniewa, wraz z jeziorami Sarąg, Sąg oraz Zalewem Pierzchalskim; rezerwat o powierzchni 4258,79 ha, utworzony został w celu zachowania stanowisk bobra - rezerwat faunistyczny;
• Rezerwat przyrody „Osiek II” - ochroną rezerwatową objęte jest torfowisko wysokie z fragmentami torfowiska przejściowego, a przedmiotem ochrony są stanowiska maliny moroszki, reliktowej rośliny z epoki postglacjalnej; rezerwat o powierzchni 43,60 ha.

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki (15265 ha);
• Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy (5488 ha);
• Stołbicki Obszar Chronionego Krajobrazu (3417 ha).

Obszary chronione Natura 2000:

• Specjalny Obszar Ochrony siedlisk Rzeka Pasłęka (6233,4 ha);
• Obszar Specjalnej Ochrony ptaków - Dolina Pasłęki (19405,9 ha).

W gminie Wilczęta zarejestrowanych jest 78 pomników przyrody. Są to pojedyncze drzewa (dęby, buki, lipy) oraz 5 grup drzew.

Bibliografia

1. Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.[[12]]
2. Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.[[13]]
3. Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. [[14]]
4. Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.[[15]]
5. Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[[16]]
6. Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
7. Program ochrony środowiska gminy Wilczęta na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2019. Wilczęta 2013.
8. Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1973.
9. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
10. Pasłęk z dziejów mista i okolic 1297-1997, Pasłęk 1997.
11. Bank Danych Lokalnych GUS [[17]] (data dostępu 24.03.2014)
12. BIP Urzędu Gminy Wilczęta [[18]] (data dostępu 24.03.2014)
13. Leksykon kultury Warmii i Mazur. [[19]]
14. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków. [[20]]