Dubeninki

Dubeninki
Dubieninki. Wrota Warmii i Mazur [04.07.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	gołdapski
Gmina	Dubeninki
Liczba ludności (2010)	745 (łącznie Dubeninki i Barcie)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Dubeninki
Położenie na mapie Polski Dubeninki
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Dubeninki (niem. Dubeninken, Dubeningken, od 1938 r. Dubeningen) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie gołdapskim, w gminie Dubeninki; siedziba gminy. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. W latach 1999–2001 wieś wchodziła w skład powiatu olecko–gołdapskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 745 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie: Dubeninki, Bludzie Małe i Bludzie Wielkie. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wacław Wiszniewski.

Położenie

Wieś położona jest w północno–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, w pobliżu granicy państwowej z obwodem kaliningradzkim, na skraju Puszczy Rominckiej, 17 km na wschód od Gołdapi; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 651.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji północno–wschodnich terenów Prus Książęcych jako jedna z ostatnich w tym okresie na terenie powiatu gołdapskiego. W 1615 roku niejaki Krzysztof Grodecki zakupił osiem łanów sołeckich z zadaniem założenia wsi czynszowej (niestety o nieznanym areale). W 1626 roku akt ten został potwierdzony; sołtysem był wówczas Albrecht Niedźwiecki. Wieś była zamieszkana przez wielu chłopów przybyłych z Litwy; również nazwa wsi wywodzi się z języka litewskiego. W 1731 roku w Dubeninkach osiedliło się kilka rodzin protestantów, które zostały wypędzone z diecezji salzburskiej i przybyły na Mazury (wielu innych salzburczyków osiadło w okolicznych miejscowościach, np. w Żytkiejmach, Deguciach, Budwieciach czy Gawajtach). Dubeninki były siedzibą parafii ewangelickiej od roku 1620 aż do połowy XX wieku. Kościół wybudowano w 1620 roku, a następnie na jego miejscu budowano kolejne (w 1683 i 1743 r.); obecny został przebudowany w 1879 roku; aktualnie jest to siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. św. Andrzeja Boboli.

W pierwszej połowie XX wieku przez Dubeninki przebiegała linia kolejowa: Węgorzewo – Gołdap – Żytkiejmy, zniszczona pod koniec II wojny światowej.

Po II wojnie światowej w Dubeninkach ponownie uruchomiono szkołę (1948) – nowy budynek wybudowano dla niej w latach 70; ponadto założono punkt zdrowia i izbę porodową, a w latach 70. wybudowano ośrodek zdrowia; działał tu klub "Ruchu". W latach 80. powstała remiza Ochotniczej Straży Pożarnej. Obecnie we wsi znajduje się poczta, bank, schronisko młodzieżowe, korty tenisowe, bar; w dalszym ciągu działa ośrodek zdrowia; funkcjonuje przystanek PKS.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r.– 473 osoby

• 1933 r.– 361 osób

• 1939 r.– 404 osoby

• 2003 r.– 941 osób

Szkolnictwo

W Dubeninkach znajduje się gimnazjum, a także szkoła podstawowa; placówki wyposażone w salę gimnastyczną.

Kultura

We wsi siedzibę ma Gminne Centrum Kultury. W jego strukturze działają:

• Gminny Ośrodek Kultury w Dubeninkach
• Gminna Biblioteka Publiczna w Dubeninkach
• Świetlica wiejska w Żytkiejmach
• Świetlica wiejska w Linowie
• Filia Biblioteczna w Żytkiejmach

W Gminnym Centrum Kultury działają m.in.: Zespół Ludowy Rominczanie oraz grupa taneczna "Rytm"; prowadzone są zajęcia teatralne i artystyczne dla dzieci i młodzieży. Spośród wielu inicjatyw GCK należy wymienić cykliczny Przegląd Twórczości Ludowej w Linowie. Placówka bierze także udział w różnych inicjatywach o szerszym zasięgu, jak np.: Europejskie Dni Dziedzictwa 2010 na Warmii i Mazurach. Biblioteka organizuje m.in. zajęcia dla dzieci – kółko plastyczne i teatralne, wystawy plastyczne, rocznicowe oraz spotkania literackie.

Gospodarka

We wsi znajduje się kilka sklepów spożywczo–przemysłowych, dwa sklepy przemysłowe, stacja paliw, funkcjonuje oczyszczalnia ścieków (zob. Obszary peryferyzacji społeczno–gospodarczej, Obszary przygraniczne, Obszary o ekstremalnie niskiej dostępności komunikacyjnej).

Zabytki

• dawny kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki pw. św. Andrzeja Boboli i św. Piotra i Pawła, z pierwszej połowy XIX wieku, odrestaurowany i przebudowany w 1879 roku
• cmentarz ewangelicki z XIX wieku
• cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej
• trzy wiadukty kolejowe na linii Gołdap – Żytkiejmy, z lat 1910 i 1927
• zespół dworca kolejowego z lat 1910–1927: dworzec i dom mieszkalny
• kilka przykładów budownictwa murowanego z pierwszej ćwierci XX wieku, m.in. dom przy ul. Mereckiego (obecnie siedziba Urzędu Gminy) oraz dawna plebania przy ul. Kajki (obecnie komisariat policji)
• układ ruralistyczny Dubeninek, XVII–XX wiek

Przyroda

Na terenie gminy znajdują się rezerwaty przyrody: rezerwat Boczki, Czerwona Struga, Uroczysko Kramnik, Dziki Kąt, Struga Żytkiejmska. We wsi (przy ul. Osiedlowej 5) znajduje się pomnik przyrody: głaz narzutowy "Przybysz".

Ludzie związani z miejscowością

• Marianna Osiecka – artystka ludowa, pisankarka, hafciarka
• Mieczysław Józefczyk – (ur. 1928) – duchowny rzymskokatolicki, historyk, badacz dziejów Elbląga, proboszcz parafii w Dubeninkach (1952–1958)

Bibliografia

1. Gołdap. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1971.
2. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
3. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
4. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
5. Wrota Warmii i Mazur| Plan rozwoju lokalnego gminy Dubeninki na lata 2004–2013 [12.11.2013]
6. Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
7. Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
8. Vervaltugsgeschichte [12.11.2013]
9. Wrota Warmii i Mazur [04.07.2014]