Kiwity (gmina wiejska): Różnice pomiędzy wersjami

	Gmina Kiwity
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	lidzbarski
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Wiesław Tkaczuk
Powierzchnia	145,09 km²
Liczba sołectw	18
Liczba miejscowości	18
Liczba ludności (2013); Gęstość zaludnienia	3355; 23 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NLI
TERYT	2809022
	Urząd gminyKiwity 28 11-106 Kiwity
	Biuletyn Informacji Publicznej gminy

[wersja nieprzejrzana]

Wersja z 13:46, 1 gru 2014

Gmina Kiwity – gmina wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego i we wschodniej części powiatu lidzbarskiego. Siedziba gminy znajduje się w Kiwitach.

Gmina rolnicza o dużym udziale powierzchni użytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy i niskim zalesieniu jej obszaru.

Władzę w gminie sprawuje wójt Wiesław Tkaczuk^[1].

Spis treści

1 Powierzchnia gminy
2 Demografia
3 Historia gminy jako jednostki administracyjnej
4 Miejscowości na terenie gminy
5 Gospodarka
6 Kultura i turystyka
7 Szkolnictwo
8 Sport
9 Inne organizacje i instytucje
10 Obszary chronione i pomniki przyrody
11 Przypisy
12 Bibliografia

Powierzchnia gminy

Gmina wiejska Kiwity zajmuje powierzchnię 145,09 km²^[2], w tym:

użytki rolne: 74,7% (10841 ha)
lasy: 14,4% (2084 ha)
wody: 0,6% (82 ha)

Gmina stanowi 15,7% powierzchni powiatu lidzbarskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi^[2]:

Gmina Kiwity

Plik: Wnętrze kościoła pw. Świętych Piotra i Pawła w Kiwitach.jpg

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	3355	100	1626	48,5	1729	51,5
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	51		11		12

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Kiwity wynosiło -18 osób^[2], co stanowi 10,5% migracji w powiecie lidzbarskim oraz 0,5% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie olsztyńskim.

Gmina Kiwity graniczy z gminami: Bartoszyce, Bisztynek, Jeziorany, Lidzbark Warmiński.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bartniki, Czarny Kierz, Kiersnowo, Kierwiny, Kiwity, Klejdyty, Klutajny, Kobiela, Konity, Krekole, Maków, Napraty, Połapin, Rokitnik, Samolubie, Stoczek, Tolniki Wielkie, Żegoty.

Gospodarka

Główną gałęzią rozwoju gospodarczego gminy wiejskiej Kiwity jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Użytki rolne zajmują prawie 75% powierzchni gminy, w tym: grunty orne i sady: 49,5% (7185 ha), łąki i pastwiska: 25,2% (3656 ha). Znajdują się one na dobrych glebach - III i IV klasy bonitacyjnej. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż. W produkcji zwierzęcej przeważa hodowla bydła i trzody chlewnej. W strukturze gospodarstw rolnych większość stanowią gospodarstwa małe i średnie (od 1-20 ha). W ostatnich latach wzrosła liczba gospodarstw wielkoobszarowych (powyżej 50 ha)^[3].

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Kiwity wynosiła w 2013 roku 151. W tym 8 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 143 tworzy sektor prywatny. 35 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 11 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 21 firm w dziale budownictwo, 19 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziły 4 firmy^[2].
W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.
Turystyka nie odgrywa w gminie Kiwity znaczącej roli. Tereny gminy posiadają walory przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe jednak nie dysponują bazą turystyczną.
Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Kierwiny, Czarny Kierz.

Gmina Kiwity należy do lokalnej organizacji turystycznej Stowarzyszenie "Dom Warmiński" oraz Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich i LGD "Warmiński Zakątek".

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów peryferyzacji społeczno-gospodarczej, obszarów przygranicznych, wymagających strategicznej interwencji, ze względu na możliwości rozwojowe, jak i ze względu na występujące zapóźnienia.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Kiwity wynosiła 323 osoby^[2], co stanowi 7,7% bezrobotnych w powiecie lidzbarskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 14,1% ludności^[4].

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

Gminna Biblioteka Publiczna w Kiwitach

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

dożynki gminne

Ludzie związani z gminą

Eberhard z Nysy (1250-1326) - biskup warmiński; wydał dokumenty lokacyjne dla Kiwit.
Mikołaj Szyszkowski (1590-1643) - duchowny katolicki, biskup warmiński; ufundował kościół w Stoczku Klasztornym.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Kiwity należą^[5]:

Kaplica pw. św. Jakuba Apostoła w Czarnym Kierzu
Kościół pw. Świętych Piotra i Pawła w Kiwitach wraz z przykościelnym cmentarzem i plebanią
Kościół pw. Świętego Krzyża w Krekolu wraz z przykościelnym cmentarzem
Kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Napratach
wiadukt drogowy w Napratach
Kościół pw. św. Wojciecha w Samolubach wraz z przykościelnym cmentarzem
Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym
Kościół pw. św. Jana Ewangelisty w Żegotach

Szlaki i atrakcje turystyczne

Szlak Pielgrzymkowy "Święte miejsca Warmii" - Stoczek Klaszorny
"Góra ucieczki" w Kiwitach i inne zabytki archeologiczne (m.in. osady w miejscowościach Samolubie i Klejdyty)
liczne zabytki architektury sakralnej, w tym kapliczki, m.in. kapliczka w Tolnikach Wielkich
zabytkowy park w Gościechowie
obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty i pomniki przyrody

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Kiwity istnieją następujące placówki edukacyjne:

Niepubliczny Punkt Przedszkolny Balbina w Krekolach
Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Krekolach
Zespół Szkół w Kiwitach - Szkoła Podstawowa w Kiwitach, Publiczne Gimnazjum w Kiwitach
Szkoła Podstawowa w Kiwitach - filia w Żegotach

Sport

W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: turnieje tenisa stołowego: Turniej o Puchar Gazety Olsztyńskiej w Tenisie Stołowym, Turniej z okazji Święta "3 Maja" w Tenisie Stołowym, Turniej z okazji Święta Niepodległości w Tenisie Stołowym, Gminna Spartakiada Sportowa Sołectw, Gminny Turniej Piłki Nożnej i Siatkowej.

Na terenie gminy działa klub:

GLUKS Delta Kiwity

Inne organizacje i instytucje

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich^[6]:

Rezerwaty przyrody:

Rezerwat Mokradła Żegockie (33,63 ha)

Obszary chronionego krajobrazu:

Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny (16429,9 ha)
Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Symsarny (19329,8 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Kiwity znajdują się 2 pomniki przyrody oraz użytek ekologiczny "Rozlewisko Bartniki"^[6].

Przypisy

↑ BIP Urzędu Gminy Kiwity [1]
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS [2]
↑ Planu Odnowy Miejscowości Kiwity na lata 2010 - 2016.
↑ Bank Danych Lokalnych GUS
↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [3]
↑ ^6,0 ^6,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [4]

Bibliografia

Planu Odnowy Miejscowości Kiwity na lata 2010 - 2016.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
BIP Urzędu Gminy Kiwity [20.10.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]

[p1-1] BIP Urzędu Gminy Kiwity [1]

[p2-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS [2]

[3] Planu Odnowy Miejscowości Kiwity na lata 2010 - 2016.

[4] Bank Danych Lokalnych GUS

[5] Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [3]

[p3-6] 6,0 ^6,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [4]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Linia 30: / Linia 30: @@
 '''Gmina Kiwity''' – gmina wiejska położona w północnej części [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwa warmińsko-mazurskiego]] i we wschodniej części [[Powiat lidzbarski| powiatu lidzbarskiego]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Kiwity| Kiwitach]].
-Tereny gminy położone są na [[Równina Ornecka| Równinie Orneckiej]], pomiędzy [[Wzniesienie Górowskie| Wzniesieniem Górowskim]] a [[Pojezierze Olsztyńskie| Pojezierzem Olsztyńskim]]. Gmina o charakterze rolniczym z udziałem gospodarki leśnej (ze względu na dużą powierzchnię kompleksów leśnych). Gmina o wysokim saldzie migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały oraz wysokim bezrobociu.
+Gmina rolnicza o dużym udziale powierzchni użytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy i niskim zalesieniu jej obszaru.
 Władzę w gminie sprawuje wójt [[Wiesław Tkaczuk]]<ref name="p1">BIP Urzędu Gminy Kiwity [http://bip.warmia.mazury.pl/kiwity_gmina_wiejska/]</ref>.
@@ Linia 37: / Linia 36: @@
 == Powierzchnia gminy ==
 Gmina wiejska Kiwity zajmuje powierzchnię 145,09 km<sup>2</sup><ref name="p2">Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS [http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery=3174]</ref>, w tym:
-*użytki rolne: 56%
+*użytki rolne: 74,7%  (10841 ha)
-*lasy: 31%
+*lasy: 14,4% (2084 ha)
-*wody: 1,06%
+*wody: 0,6% (82 ha)
-Gmina stanowi 26,4% powierzchni [[Powiat lidzbarski| powiatu lidzbarskiego]].
+Gmina stanowi 15,7% powierzchni [[Powiat lidzbarski| powiatu lidzbarskiego]].
 == Demografia ==
 Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi<ref name="p2"/>:
 {{Galeria|Nazwa=Gmina Kiwity|wielkość=300|pozycja=right
-|Plik:
+|Plik: Kościół pw. Świętych Piotra i Pawła w Kiwitach.jpg| Kościół pw. Świętych Piotra i Pawła w Kiwitach http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kiwity_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_001.jpg?uselang=pl
-|Plik:
+|Plik: Wnętrze kościoła pw. Świętych Piotra i Pawła w Kiwitach.jpg| Wnętrze kościoła pw. Świętych Piotra i Pawła w Kiwitach    http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kiwity_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wn%C4%99trze.JPG?uselang=pl
-|Plik:
+|Plik: Kościół pw. Świętego Krzyża w Krekolu.jpg| Kościół pw. Świętego Krzyża w Krekolu http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Krekole-ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82.JPG?uselang=pl
-|Plik:
-|Plik:
 }}
 {|class="wikitable"
@@ Linia 57: / Linia 54: @@
 |jednostka || osób || % || osób || % || osób || %
 |--
-|liczba || 12409 || 100 || 6346 || 51,1 || 6063 || 48,9
+|liczba || 3355 || 100 || 1626 || 48,5 || 1729 || 51,5
 |--
-|gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) || colspan=2| 51 || colspan=2| 26 || colspan=2| 25
+|gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) || colspan=2| 51 || colspan=2| 11 || colspan=2| 12
 |}
-Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie miejsko-wiejskiej Orneta wynosiło -79 osób<ref name="p2"/>, co stanowi 45,9% migracji w [[Powiat lidzbarski| powiecie lidzbarskim]] oraz 2,1% w
+Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Kiwity wynosiło -18 osób<ref name="p2"/>, co stanowi 10,5% migracji w [[Powiat lidzbarski| powiecie lidzbarskim]] oraz 0,5% w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]].
-[[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]].
+== Historia gminy jako jednostki administracyjnej ==
+W latach 1975-1998 gmina położona była w [[województwo olsztyńskie| województwie olsztyńskim]].
+Gmina Kiwity graniczy z gminami: [[Bartoszyce (gmina wiejska)| Bartoszyce]], [[Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)| Bisztynek]], [[Jeziorany (gmina miejsko-wiejska)| Jeziorany]], [[Lidzbark Warmiński (gmina wiejska)| Lidzbark Warmiński]].
 == Miejscowości na terenie gminy ==
-Sołectwa: [[Augustyny]], [[Bażyny]], [[Biały Dwór]], [[Chwalęcin]], [[Dąbrówka]], [[Drwęczno]], [[Henrykowo]], [[Karbowo]], [[Karkajmy]], [[Klusajny]], [[Krosno]], [[Krzykały]], [[Kumajny]], [[Miłkowo]], [[Mingajny]], [[Nowy Dwór]], [[Opin]], [[Osetnik]],
+Sołectwa: [[Bartniki]], [[Czarny Kierz]], [[Kiersnowo]], [[Kierwiny]], [[Kiwity]], [[Klejdyty]], [[Klutajny]], [[Kobiela]], [[Konity]], [[Krekole]], [[Maków]], [[Napraty]], [[Połapin]], [[Rokitnik]], [[Samolubie]], [[Stoczek]], [[Tolniki Wielkie]], [[Żegoty]].
-[[Wojciechowo (gmina Orneta)| Wojciechowo]], [[Wola Lipecka]].
-Pozostałe miejscowości: [[Lejławki Wielkie]], [[Lejławki Małe]], [[Tawty]], [[Bogatyńskie]], [[Gieduty]], [[Karkajmy Małe]], [[Ostry Kamień]].
 == Gospodarka ==
-Główną gałęzią rozwoju gospodarczego gminy wiejskiej Orneta jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Użytki rolne zajmują  ponad 50% powierzchni gminy, grunty orne: 43,6% (10659 ha), łąki i pastwiska zajmują 12,3% (3000 ha), a sady 0,09% (24 ha). Znajdują się one na glebach średnich - IV klasy bonitacyjnej.
+Główną gałęzią rozwoju gospodarczego gminy wiejskiej Kiwity jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Użytki rolne zajmują  prawie 75% powierzchni gminy,  w tym: grunty orne i sady: 49,5% (7185 ha), łąki i pastwiska: 25,2% (3656 ha). Znajdują się one na dobrych glebach - III i IV klasy bonitacyjnej. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż. W produkcji zwierzęcej przeważa hodowla bydła i trzody chlewnej. W strukturze gospodarstw rolnych większość stanowią gospodarstwa małe i średnie (od 1-20 ha). W ostatnich latach wzrosła liczba gospodarstw wielkoobszarowych (powyżej 50 ha)<ref>[http://bip.warmia.mazury.pl/kiwity_gmina_wiejska/178/Plany_Odnowy_Miejscowosci/ Planu Odnowy Miejscowości Kiwity na lata 2010 - 2016.]</ref>.
-W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż (pszenica, jęczmień) uprawiane sa również ziemniaki, buraki cukrowe i rzepak. W produkcji zwierzęcej przeważa hodowla trzody chlewneji bydła. W srukurze gospodarstw rolnych większość stanowią dospodarstwa małe i średnie (od 1-10 ha)<ref>[http://orneta-umig.bip-wm.pl/public/ Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Orneta na lata 2001 - 2015.]</ref>.
+Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Kiwity wynosiła w 2013 roku 151. W tym 8 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 143 tworzy sektor prywatny. 35 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 11 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 21 firm w dziale budownictwo, 19 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziły 4 firmy<ref name="p2"/>.<br/>
-Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Orneta wynosiła w 2013 roku 1163. W tym 132 podmioty należały do sektora publicznego, pozostałe 1031 tworzy sektor prywatny. 272 firmy były zarejestrowane w dziale handel hurtowy i detaliczny, 85 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 125 firm w dziale budownictwo, 63 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 31 firm<ref name="p2"/>.<br/>
+W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.<br/>
-Orneta jest gminą średnio uprzemysłowioną, dominują tu branże: [[Produkcja metalowych wyrobów gotowych z wyłączeniem maszyn i urządzeń| metalurgiczna]] i odzieżowa. Do wiodących zakładów metalurgicznych należą: Fabryka Śrub i Elementów Złącznych "Nowa Orneta" Sp. z o.o., Gunnebo Industries Sp z o.o. z siedzibą w Ornecie, Metal Produkt sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe PORKON Sp. z o.o.; branżę odzieżową reprezentują: "Polcotex" Sp. z o.o. zakład produkcyjny w Ornecie, "Bea-Mode" Sp. z o.o. i inne. W gminie dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.<br/>
+Turystyka nie odgrywa w gminie Kiwity znaczącej roli. Tereny gminy posiadają walory przyrodnicze,  kulturowe i krajobrazowe jednak nie dysponują bazą turystyczną.<br/>
-Liczne zasoby leśne pozwoliły na rozwój przemysłu drzewnego. Na terenie gminy funkcjonuje [[Nadleśnictwo Orneta]], które prowadzi gospodarkę leśną na obszarze ponad 7500 ha.
+Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Kierwiny, Czarny Kierz.
-Turystyka nie odgrywa w gminie Orneta dominującej roli. Jednak duża ilość lasów, bogactwo przyrody, zabytków historycznych Ornety i okolic podnosi w wysokim stopniu walory krajoznawczo – turystyczne regionu i stwarza warunki do jej rozwoju.<br/>
+Gmina Kiwity należy do lokalnej organizacji turystycznej [[Stowarzyszenie "Dom Warmiński"]] oraz [[Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich| Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich]] i [[LGD "Warmiński Zakątek"]].
-Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Orneta, Henrykowo, Opin<ref name="p1"/>.
-Gmina Orneta należy do lokalnej organizacji turystycznej [[Stowarzyszenie "Dom Warmiński"| Stowarzyszenia "Dom Warmiński"]], [[Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich| Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich]] oraz [[LGD "Warmiński Zakątek"]].
+W nowej [[Strategia rozwoju województwa |Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do [[Obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej| obszarów peryferyzacji społeczno-gospodarczej]],  [[Obszary przygraniczne| obszarów przygranicznych]],   wymagających strategicznej interwencji, ze względu na możliwości rozwojowe, jak i ze względu na występujące zapóźnienia.
-W nowej [[Strategia rozwoju województwa |Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do [[Obszary przygraniczne| obszarów przygranicznych]] oraz [[Obszary wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji| obszarów wymagających restrukturyzacji i rewitalizacji]] wymagających strategicznej interwencji, ze względu na możliwości rozwojowe, jak i ze względu na występujące zapóźnienia.
+Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Kiwity wynosiła 323 osoby<ref name="p2"/>, co stanowi 7,7% bezrobotnych w [[Powiat lidzbarski| powiecie lidzbarskim]].
-Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Orneta wynosiła 1477 osób<ref name="p2"/>, co stanowi 35,2%  bezrobotnych w [[Powiat lidzbarski| powiecie lidzbarskim]].
+Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 14,1% ludności<ref>Bank Danych Lokalnych GUS</ref>.
-Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 14,7% ludności<ref>Bank Danych Lokalnych GUS</ref>.
 == Kultura i turystyka ==
 '''Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy'''
-*[[Miejski Dom Kultury im. Franciszka Chruściela w Ornecie]]
+*[[Gminna Biblioteka Publiczna w Kiwitach]]
-*Galeria ART-NOVA
-*[[Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Orneta]] - filie biblioteki w Henrykowie i Bażynach
 '''Wydarzenia kulturalne związane z gminą'''
-*Kaziuki Wilnuki w Ornecie
-*Ornecki Festiwal Kobiet - Baba Fest
-*Festiwal "ŁAŁ KULTURA"
-*Dni Ornety
 *dożynki gminne
 '''Ludzie związani z gminą'''
-*[[Eberhard z Nysy]] (1250-1326) -  biskup warmiński; wydał dokumenty lokacyjne m.in. dla Ornety, za jego czasów rozpoczęto budowę tamtejszego [[lkwim: Zamek w Ornecie| zamku]], przeznaczył też środki na budowę kościoła w Ornecie.
+*[[Eberhard z Nysy]] (1250-1326) -  biskup warmiński; wydał dokumenty lokacyjne dla Kiwit.
-*[[Szymon Rudnicki]] (1552-1621) - sekretarz koronny, biskup warmiński; podczas jego urzędowania został wyremontowany i odnowiony [[lkwim: Zamek w Ornecie| zamek biskupi w Ornecie]]; fundator głównego ołtarza  w kościele we wsi Bogatyńskie.
+*[[Mikołaj Szyszkowski]] (1590-1643) - duchowny katolicki, biskup warmiński; ufundował [[lkwim: Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym| kościół]] w [[Stoczek Klasztorny| Stoczku Klasztornym]].
-*[[Herman z Pragi]]  (1280 - noc noworoczna 1349/1350) - biskup warmiński, za jego czasów rozpoczęto budowę [[lkwim:Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Ornecie|kościoła pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Ornecie]], zmarł w Ornecie.
-*[[Eugeniusz Buchholz]] (1865 -1928 ) - literat, redaktor, tłumacz, księgarz.
-*[[Jan Wulff  (1735 - 1807) - urodzony w Ornecie, cysters, budowniczy organów w katedrze oliwskiej.
-*[[Zygmunt Kamiński]] - piłkarz Warmii Olsztyn w latach 60-tych w najlepszym okresie historii klubu, trener  "Błękitnych" Orneta.
-*[[Piotr Zrada]] -  lekkoatleta, specjalista w biegu na 400 metrów, mistrz świata i Europy juniorów młodszych.
 '''Zabytki znajdujące się na terenie gminy'''
-Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Orneta należą<ref>Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [http://www.nid.pl/pl/]</ref>:
+Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Kiwity należą<ref>Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [http://www.nid.pl/pl/]</ref>:
-*[[Kościół pw. Świętych Mikołaja Biskupa i Rocha w Bażynach]] wraz z przykościelnym cmentarzem
+*[[Kaplica pw. św. Jakuba Apostoła w Czarnym Kierzu]]
-*[[Kościół pw. Świętej Trójcy i św. Michała w Bogatyńskich]]
+*[[Kościół pw. Świętych Piotra i Pawła w Kiwitach]] wraz z przykościelnym cmentarzem i plebanią
-*[[Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Chwalęcinie]] wraz z przykościelnym cmentarzem
+*[[Kościół pw. Świętego Krzyża w Krekolu]] wraz z przykościelnym cmentarzem
-*[[Kościół pw. św. Katarzyny w Henrykowie]] wraz z plebanią
+*[[Kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Napratach]]
-*[[Kościół pw. Nawiedzenia Najświetszej Maryi Panny i św. Józefa w Krośnie]], krużganki z kaplicami
+*wiadukt drogowy w Napratach
-*[[Kościół pw. św. Wawrzyńca w Mingajnach]] wraz z przykościelnym cmentarzem
+*[[Kościół pw. św. Wojciecha w Samolubach]] wraz z przykościelnym cmentarzem
-*[[Kościół pw. Świętego Krzyża w Opinie]]
+*[[lkwim: Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym| Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym]]
-*zespoły pałacowe w: Bażynach, Bogatyńskich, Karkajmach
+*[[Kościół pw. św. Jana Ewangelisty w Żegotach]]
-*układ urbanistyczny miasta Orneta z rynkiem i ratuszem oraz liczne zabytkowe kamieniczki w rynku i przy okolicznych ulicach
-*pozostałości murów obronnych
-*[[lkwim: Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Ornecie| Kościół pw. św. Jana Chrzciciela Ornecie]] wraz z plebanią
-*[[Cerkiew św. Mikołaja w Ornecie]]
-*klasztor sióstr katarzynek wraz z otaczającym go ogrodem
-*[[Kaplice jerozolimskie| Kaplica Jerozolimska]] (przy drodze do Elbląga)
-*zabytkowy spichlerz
-*ruiny kościoła pw. św. Jakuba w Osetniku
-*młyn w Osetniku
 '''Szlaki i atrakcje turystyczne'''
-*szlak przyrodniczo-dydaktyczny "Czarci Jar" oraz ścieżki rowerowe wyznaczone przez [[Nadleśnictwo Orneta]]
+*Szlak Pielgrzymkowy "Święte miejsca Warmii" - [[Stoczek Klaszorny]]
-*umocnienia i fortyfikacje tzw.[[ "Trójkąt Lidzbarski'| "Trójkata Lidzbarskiego"]]
+*"Góra ucieczki" w Kiwitach i  inne zabytki archeologiczne (m.in. osady w miejscowościach Samolubie i Klejdyty)
-*mini skatepark przy Jeziorze Mieczowym
+*liczne zabytki architektury sakralnej, w tym kapliczki, m.in. [[Kapliczka w Tolnikach Wielkich| kapliczka w Tolnikach Wielkich]]
-*[[lkwim: Zamek w Ornecie| pozostałości po zamku biskupim w Ornecie]]
+*zabytkowy park w Gościechowie
-*liczne zabytki architektury, w tym kaplicaki przydrożne, m.in. [[Kapliczka w Osetniku| kapliczka w Osetniku]]
+*obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty i pomniki przyrody
-*zabytkowe parki dworskie, m.in. w Bażynach, Bogatyńskich, Karkajmach
-*obszary chronionego krajobrazu, rezerwat i pomniki przyrody
-Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Orneta można uzyskać na stronie internetowej [http://www.orneta.pl/informacja/ UMiG Orneta].
 == Szkolnictwo ==
-W gminie miejsko-wiejskiej Orneta istnieją następujące placówki edukacyjne:
+W gminie wiejskiej Kiwity istnieją następujące placówki edukacyjne:
-*Przedszkole nr 1 w Ornecie
+*Niepubliczny Punkt Przedszkolny Balbina w Krekolach
-*Przedszkole nr 2 w Ornecie
+*Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Krekolach
-*[[Szkoła Podstawowa nr 1 im. mjr. Henryka Sucharskiego w Ornecie]]
+*Zespół Szkół w Kiwitach - [[Szkoła Podstawowa w Kiwitach]], [[Publiczne Gimnazjum w Kiwitach]]
-*[[Szkoła Podstawowa nr 4 im. Janusza Korczaka w Ornecie]]
+*Szkoła Podstawowa w Kiwitach - filia w Żegotach
-*[[Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Bażynach]]
-*[[Szkoła Podstawowa w Mingajnach]]
-*[[Gimnazjum nr 2 w Ornecie im. 29 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego| Gimnazjum nr 2 im. 29 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Ornecie]]
-*[[Gimnazjum Nr 1 w Ornecie]]
-*[[Zespół Szkół Ogólnokształcących w Ornecie]] - [[Gimnazjum Nr 1 w Ornecie]] przy ZSO w Ornecie, [[Liceum Ogólnokształcące im. Bojowników o Polskość Warmii w Ornecie]], Szkoła Policealna Nr 2
-*[[Zespół Szkół Zawodowych Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Stanisława Staszica w Ornecie]]
 == Sport ==
-W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: turnieje piłki nożnej dziaci i dorosłych, turnieje: siatkówki, "Majówka Rowerowa", [[Warmia Mazury Senior Games]] - badminton.
+W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: turnieje tenisa stołowego: Turniej o Puchar Gazety Olsztyńskiej w Tenisie Stołowym, Turniej z okazji Święta "3 Maja" w Tenisie Stołowym, Turniej z okazji Święta Niepodległości w Tenisie Stołowym, Gminna Spartakiada Sportowa Sołectw, Gminny Turniej Piłki Nożnej i Siatkowej.
-Na terenie gminy działają kluby:
+Na terenie gminy działa klub:
-*[[MKS "Błękitni" Orneta]]
+*[[GLUKS Delta Kiwity]]
-*SLKS "Tramp" w Ornecie
-*UKS "Bystry" w Ornecie
-*Uczniowski Integracyjny Klub Sportowy "MIG"
-*Integracyjny Klub Sportowy "SMOK"
 ==Inne organizacje i instytucje==
-*[[Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Osobom Niepełnosprawnym w Ornecie]]
+*[[Stowarzyszenie "Łańcuch Wzajemności"]]
-*[[Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Miasta i Gminy Orneta "Ornecianie"]]
+*[[Stowarzyszenie Ludzi Aktywnych Plus z siedzibą w Kiwitach]]
-*[[Stowarzyszenie Orneckie "AGRORELAKS"]]
-*[[Stowarzyszenie na rzecz Wspierania Rozwoju Wsi, Świetlicy i Punktu Przedszkolnego w Bażynach "DOGONIĆ MARZENIA"]]
-*[[Stowarzyszenie MIASTOWIEŚ w Ornecie]]
-*[[Stowarzyszenie Arkadia z siedzibą w Dąbrówce]]
-*[[Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Karbowo]]
-*[[Stowarzyszenie Nowe Drwęczno]]
 == Obszary chronione i pomniki przyrody ==
@@ Linia 181: / Linia 135: @@
 Rezerwaty przyrody:
-*[[Rezerwat Ostoja bobrów na rzece Pasłęce]] (4239,97 ha)
+*[[Rezerwat Mokradła Żegockie]] (33,63 ha)
 Obszary chronionego krajobrazu:
-*[[Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki]] (43307,3 ha)
+*[[Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny]] (16429,9 ha)
-*[[Obszar Chronionego Krajobrazu Równiny Orneckiej]] (11511,3 ha)
+*[[Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Symsarny]] (19329,8 ha)
-Obszary Natura 2000:
-*[[Natura 2000 Rzeka Pasłęka| Specjalny obszar ochrony siedlisk Rzeka Pasłęka]] (8 418,46 ha)
-*[[Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Pasłęki]] (20 669,89 ha)
-Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Orneta znajdują się 43 pomniki przyrody. Ochroną objęto przede wszystkim pojedyncze okazy i aleje drzew<ref name="p3"/>.
-Zobacz też:
+Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Kiwity znajdują się 2 pomniki przyrody oraz [[Użytek ekologiczny "Rozlewisko Bartniki"| użytek ekologiczny "Rozlewisko Bartniki"]]<ref name="p3"/>.
-[[Referendum w Ornecie 2013]]
 {{Przypisy}}
@@ Linia 200: / Linia 147: @@
 == Bibliografia==
-Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19540430191 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/>
+[http://bip.warmia.mazury.pl/kiwity_gmina_wiejska/178/Plany_Odnowy_Miejscowosci/ Planu Odnowy Miejscowości Kiwity na lata 2010 - 2016.]<br/>
-Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19720490312 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/>
-Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750160091 isap.sejm.gov.pl][20.10.2014]<br/>
-Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750170092 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/>
-Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/>
-Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.<br/>
-[http://orneta-umig.bip-wm.pl/public/ Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Orneta na lata 2001 - 2015.]<br/>
 [http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery=3174 Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium] [20.10.2014]<br/>
 [http://bip.warmia.mazury.pl/kiwity_gmina_wiejska/  BIP Urzędu Gminy Kiwity] [20.10.2014]<br/>