Sępopol (gmina miejsko-wiejska): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Gmina infobox | {{Gmina infobox | ||
|Gmina = Sępopol | |Gmina = Sępopol | ||
| − | |herb_gminy = Plik:Herb_gminy_Sępopol.png | Herb gminy Sępopol | + | |herb_gminy = Plik:Herb_gminy_Sępopol.png |Herb gminy Sępopol |
|flaga_gminy = | |flaga_gminy = | ||
|mapa_gminy = | |mapa_gminy = | ||
| Linia 11: | Linia 11: | ||
|rodzaj_gminy = miejsko-wiejska | |rodzaj_gminy = miejsko-wiejska | ||
|zarządzający = Burmistrz | |zarządzający = Burmistrz | ||
| − | |wójt = | + | |wójt = Irena Wołosiuk |
|adres_ug = ul. 22 Lipca 7 | |adres_ug = ul. 22 Lipca 7 | ||
|kod_poczt_ug = 11 -210 Sępopol | |kod_poczt_ug = 11 -210 Sępopol | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|bip = http://bip.warmia.mazury.pl/sepopol_gmina_miejsko_-_wiejska/ | |bip = http://bip.warmia.mazury.pl/sepopol_gmina_miejsko_-_wiejska/ | ||
}} | }} | ||
| − | '''Gmina Sępopol''' – gmina miejsko-wiejska położona w północnej części [[województwo warmińsko-mazurskie| województwa warmińsko-mazurskiego]], w [[powiat bartoszycki| powiecie bartoszyckim]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Sępopol| Sępopolu]]. | + | '''Gmina Sępopol''' – gmina miejsko-wiejska położona w północnej części [[województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]], w [[powiat bartoszycki|powiecie bartoszyckim]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Sępopol|Sępopolu]]. |
| − | + | Gmina miejsko-wiejska Sępopol leży w Pasie Pobrzeży Bałtyckich, w regionie [[Nizina Staropruska|Niziny Staropruskiej]], mezoregionie [[Nizina Sępopolska|Niziny Sępopolskiej]]. Jest to gmina rolnicza posiadająca wiele walorów przyrodniczych i krajobrazowych. | |
| − | Gmina miejsko-wiejska Sępopol leży w Pasie Pobrzeży Bałtyckich, w regionie [[Nizina Staropruska| Niziny Staropruskiej]], mezoregionie [[Nizina Sępopolska| Niziny Sępopolskiej]]. Jest to gmina rolnicza posiadająca wiele walorów przyrodniczych i krajobrazowych. | + | Władzę w gminie sprawuje burmistrz [[Irena Wołosiuk]]<ref>[http://bip.warmia.mazury.pl/sepopol_gmina_miejsko_-_wiejska/25/Burmistrz/ bip.warmia.mazury.pl] [27.02.2014]</ref>. |
| − | |||
| − | Władzę w gminie sprawuje burmistrz [[ | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
| − | + | [[Plik: Kościół p.w. Matki Bożej Różańcowej w Dzietrzychowie.jpg|thumb|right|290px|Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Dzietrzychowie. Fot. Asaf.pl. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dzietrzychowo-Kościół.jpg Commons Wikimedia] ]] | |
| − | + | [[Plik: Kościół p.w. św. Michała Archanioła w Sępopolu.jpg|thumb|right|290px|Kościół pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu. Fot. Romek. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Saint_Michael_Archangel_church_in_S%C4%99popol#mediaviewer/File:S%C4%99popol-ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82.JPG Commons Wikimedia] ]] | |
| − | + | [[Plik:Kościół p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej we Lwowcu..jpg|thumb|right|290px|Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej we Lwowcu. Fot. Tadeusz Jędrzejewski. Źródło: [http://sepopol.wm.pl/3382-9749,Lwowiec-bociani-kosciol,79249.html? www.sepopol.wm.pl] ]] | |
| − | |||
| − | |||
== Powierzchnia gminy == | == Powierzchnia gminy == | ||
Gmina Sępopol zajmuje powierzchnię 246,38 km<sup>2</sup><ref>[http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_warminsko-mazurskie/portrety_gmin/bartoszycki/sepopol.pdf stat.gov.pl][27.02.2014]</ref>, w tym: | Gmina Sępopol zajmuje powierzchnię 246,38 km<sup>2</sup><ref>[http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_warminsko-mazurskie/portrety_gmin/bartoszycki/sepopol.pdf stat.gov.pl][27.02.2014]</ref>, w tym: | ||
| Linia 52: | Linia 48: | ||
{|class="wikitable" | {|class="wikitable" | ||
| − | !Opis || colspan=2|Ogółem || colspan=2|Kobiety || colspan=2|Mężczyźni | + | !Opis ||colspan=2|Ogółem ||colspan=2|Kobiety ||colspan=2|Mężczyźni |
|- | |- | ||
| − | |jednostka || osób || % || osób || % || osób || % | + | |jednostka ||osób ||% ||osób ||% ||osób ||% |
|-- | |-- | ||
| − | |liczba || 6622 || 100 || 3292 || 49,7 || 3330 || 50,3 | + | |liczba ||6622 ||100 ||3292 ||49,7 ||3330 ||50,3 |
|-- | |-- | ||
| − | |gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) || colspan=2| 26 || colspan=2| 13 || colspan=2| 13 | + | |gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) ||colspan=2|26 ||colspan=2|13 ||colspan=2|13 |
|} | |} | ||
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Sępopol wynosiło -44 osoby<ref>[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks stat.gov.pl] [27.02.2014]</ref>, co stanowi 11,08% migracji ludności w powiecie bartoszyckim oraz 1,7% w województwie warmińsko-mazurskim. | Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Sępopol wynosiło -44 osoby<ref>[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks stat.gov.pl] [27.02.2014]</ref>, co stanowi 11,08% migracji ludności w powiecie bartoszyckim oraz 1,7% w województwie warmińsko-mazurskim. | ||
<br/> | <br/> | ||
== Historia gminy jako jednostki administracyjnej == | == Historia gminy jako jednostki administracyjnej == | ||
| − | Powstające granice i podziały terytorialne na ziemiach dawnych [[Prusy Wschodnie| Prus Wschodnich]] po II wojnie światowej opierały się początkowo na niemieckim podziale administracyjnym. Po wytyczeniu wschodniej granicy państwa polskiego z części ziem dawnego powiatu frydlandzko-bartoszyckiego<ref>Dz.U. 1945, nr 33, poz. 196, Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego,[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19450330196 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2014]</ref> utworzono nowy powiat bartoszycki z siedzibą w [[Bartoszyce| Bartoszycach]]. Ówczesny starosta bartoszycki podzielił ziemie powiatu na 5 gmin zbiorowych: gminy [[Dąbrowa]], [[Galiny]], [[Łabędnik]] z siedzibą w [[Sokolica| Sokolicy]], [[Liski (gmina Sępopol) |Liski]] z siedzibą w [[Domarady| Domaradach]] oraz [[Smolanka]]. Powołał również dwie gminy miejskie w [[Bartoszyce| Bartoszycach]] i Sępopolu. Na początku 1946 roku z powodu niewielkiej liczby ludności i braku perspektyw rozwoju administracyjnego Sępopol utracił zarząd miejski, a wraz z nim prawa miejskie. Terytorium miasta zostało włączone w obszar gminy wiejskiej [[Smolanka]], którą przemianowano na gminę Sępopol z siedzibą w Sępopolu<ref>''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987''.</ref>. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku stała się ona częścią województwa olsztyńskiego<ref> Dz.U. 1946, nr 28, poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19460280177 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2014]</ref>. | + | Powstające granice i podziały terytorialne na ziemiach dawnych [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]] po II wojnie światowej opierały się początkowo na niemieckim podziale administracyjnym. Po wytyczeniu wschodniej granicy państwa polskiego z części ziem dawnego powiatu frydlandzko-bartoszyckiego<ref>Dz.U. 1945, nr 33, poz. 196, Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego,[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19450330196 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2014]</ref> utworzono nowy powiat bartoszycki z siedzibą w [[Bartoszyce|Bartoszycach]]. Ówczesny starosta bartoszycki podzielił ziemie powiatu na 5 gmin zbiorowych: gminy [[Dąbrowa]], [[Galiny]], [[Łabędnik]] z siedzibą w [[Sokolica|Sokolicy]], [[Liski (gmina Sępopol) |Liski]] z siedzibą w [[Domarady|Domaradach]] oraz [[Smolanka]]. Powołał również dwie gminy miejskie w [[Bartoszyce|Bartoszycach]] i Sępopolu. Na początku 1946 roku z powodu niewielkiej liczby ludności i braku perspektyw rozwoju administracyjnego Sępopol utracił zarząd miejski, a wraz z nim prawa miejskie. Terytorium miasta zostało włączone w obszar gminy wiejskiej [[Smolanka]], którą przemianowano na gminę Sępopol z siedzibą w Sępopolu<ref>''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987''.</ref>. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku stała się ona częścią województwa olsztyńskiego<ref> Dz.U. 1946, nr 28, poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19460280177 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2014]</ref>. |
Na podstawie Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o osiedlach i radach narodowych osiedli<ref>Dz.U. 1954, nr 43, poz. 192, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o osiedlach i radach narodowych osiedli,[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19540430192 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2014]</ref> oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 roku<ref>Dz.U. 1959, nr 65, poz. 387, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 r. w sprawie utworzenia i zmiany granic niektórych osiedli w województwach krakowskim, olsztyńskim, opolskim i szczecińskim,[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19590650387 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2014]</ref> Sępopol uzyskał prawa osiedla. | Na podstawie Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o osiedlach i radach narodowych osiedli<ref>Dz.U. 1954, nr 43, poz. 192, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o osiedlach i radach narodowych osiedli,[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19540430192 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2014]</ref> oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 roku<ref>Dz.U. 1959, nr 65, poz. 387, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 r. w sprawie utworzenia i zmiany granic niektórych osiedli w województwach krakowskim, olsztyńskim, opolskim i szczecińskim,[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19590650387 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2014]</ref> Sępopol uzyskał prawa osiedla. | ||
| Linia 71: | Linia 67: | ||
Kolejne zmiany podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2013]</ref> umiejscowiły gminę miejsko-wiejską Sępopol w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim. | Kolejne zmiany podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652 isap.sejm.gov.pl] [27.02.2013]</ref> umiejscowiły gminę miejsko-wiejską Sępopol w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim. | ||
| − | Gmina miejsko-wiejska Sępopol graniczy z gminami: wiejską [[Bartoszyce (gmina wiejska)|Bartoszyce]], [[Korsze (gmina miejsko-wiejska)|Korsze]] i [[Barciany (gmina wiejska)|Barciany]] w [[powiat kętrzyński| powiecie kętrzyńskim]]. Północna granica gminy stanowi granicę państwową z Rosją. | + | Gmina miejsko-wiejska Sępopol graniczy z gminami: wiejską [[Bartoszyce (gmina wiejska)|Bartoszyce]], [[Korsze (gmina miejsko-wiejska)|Korsze]] i [[Barciany (gmina wiejska)|Barciany]] w [[powiat kętrzyński|powiecie kętrzyńskim]]. Północna granica gminy stanowi granicę państwową z Rosją. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 77: | Linia 73: | ||
Sołectwa: [[Długa]], [[Dzietrzychowo]], [[Kinwągi]], [[Lipica]], [[Lwowiec]], [[Masuny]], [[Ostre Bardo]], [[Prętławki]], [[Rogielkajmy]], [[Roskajmy]], [[Romankowo]], [[Rusajny]], [[Różyna]], [[Rygarby]], [[Śmiardowo]], [[Smolanka]], [[Stopki]], [[Szczurkowo]], [[Turcz]], [[Trosiny]], [[Wiatrowiec]], [[Wodukajmy]] | Sołectwa: [[Długa]], [[Dzietrzychowo]], [[Kinwągi]], [[Lipica]], [[Lwowiec]], [[Masuny]], [[Ostre Bardo]], [[Prętławki]], [[Rogielkajmy]], [[Roskajmy]], [[Romankowo]], [[Rusajny]], [[Różyna]], [[Rygarby]], [[Śmiardowo]], [[Smolanka]], [[Stopki]], [[Szczurkowo]], [[Turcz]], [[Trosiny]], [[Wiatrowiec]], [[Wodukajmy]] | ||
| − | Pozostałe miejscowości i miasta: [[Dobroty]], [[Gierkiny]], [[Majmławki]], [[Wanikajmy]], [[Gaj (gmina Sępopol)|Gaj]], [[Melejdy]], [[Romaliny]], [[Smodajny | + | Pozostałe miejscowości i miasta: [[Dobroty]], [[Gierkiny]], [[Majmławki]], [[Wanikajmy]], [[Gaj (gmina Sępopol)|Gaj]], [[Melejdy]], [[Romaliny]], [[Smodajny]], [[Korytki]], [[Poniki]], [[Liski (gmina Sępopol)|Liski]], [[Miedna]], [[Chełmiec]], [[Pasławki]], [[Stopki Osada]], [[Gulkajmy]], [[Judyty]], [[Park]], [[Retowy]], [[Łobzowo]], [[Pieny]], [[Boryty]], [[Domarady]], [[Langanki (gmina Sępopol)|Langanki]], [[Przewarszyty]], [[Sępopol]] |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 96: | Linia 92: | ||
Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 25,1% ludności<ref>Bank Danych Lokalnych GUS (data dostępu 27.02.2014)</ref>. | Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 25,1% ludności<ref>Bank Danych Lokalnych GUS (data dostępu 27.02.2014)</ref>. | ||
| − | W nowej [[Strategia rozwoju województwa |Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do [[Obszary przygraniczne| obszarów przygranicznych]] wymagających strategicznej interwencji. | + | W nowej [[Strategia rozwoju województwa |Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do [[Obszary przygraniczne|obszarów przygranicznych]] wymagających strategicznej interwencji. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 110: | Linia 106: | ||
'''Ludzie związani z gminą''' | '''Ludzie związani z gminą''' | ||
| − | *[[lkwim: Bazyli Trojanowski| Bazyli Trojanowski]] – rzeźbiarz ludowy | + | *[[lkwim: Bazyli Trojanowski|Bazyli Trojanowski]] – rzeźbiarz ludowy |
| − | *[[lkwim: Jerzy Dmitruk| Jerzy Dmitruk]] – artysta malarz, grafik; | + | *[[lkwim: Jerzy Dmitruk|Jerzy Dmitruk]] – artysta malarz, grafik; |
| − | *[[lkwim: Jerzy Górczyński| Jerzy Górczyński]] – poeta, powieściopisarz, nowelista | + | *[[lkwim: Jerzy Górczyński|Jerzy Górczyński]] – poeta, powieściopisarz, nowelista |
| − | *[[lkwim: Paweł Ulaniuk| Paweł Ulaniuk]] – fotografik amator; mieszka i pracuje w Wiatrowcu | + | *[[lkwim: Paweł Ulaniuk|Paweł Ulaniuk]] – fotografik amator; mieszka i pracuje w Wiatrowcu |
| − | *[[lkwim: Zenobia Choma| Zenobia Choma]] – hafciarka, mieszka w Sępopolu | + | *[[lkwim: Zenobia Choma|Zenobia Choma]] – hafciarka, mieszka w Sępopolu |
'''Zabytki znajdujące się na terenie gminy''' | '''Zabytki znajdujące się na terenie gminy''' | ||
Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Sępopol należą<ref>[http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, rejestr zabytków] [27.02.2014]</ref>: | Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Sępopol należą<ref>[http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, rejestr zabytków] [27.02.2014]</ref>: | ||
| − | *[[lkwim: Kościół pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu| kościół pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu]] wraz z plebanią | + | *[[lkwim: Kościół pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu|kościół pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu]] wraz z plebanią |
*pozostałości murów miejskich (XIV w.) z fragmentami baszty w Sępopolu | *pozostałości murów miejskich (XIV w.) z fragmentami baszty w Sępopolu | ||
*założenie urbanistyczne starówki (XIV w.) | *założenie urbanistyczne starówki (XIV w.) | ||
*XIX w. cmentarz ewangelicko-augsburski | *XIX w. cmentarz ewangelicko-augsburski | ||
| − | *[[lkwim: Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej w Lwowcu| kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej we Lwowcu]] | + | *[[lkwim: Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej w Lwowcu|kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej we Lwowcu]] |
*[[kościół pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych w Dzietrzychowie]] | *[[kościół pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych w Dzietrzychowie]] | ||
*[[kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Lipicy]] | *[[kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Lipicy]] | ||
*[[cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ostrym Bardzie]] | *[[cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ostrym Bardzie]] | ||
*[[Pałac w Judytach|zespół pałacowy w Judytach]] – majątek należący od XVI w. do rodziny von Kuenheim; tutaj w 1928 roku urodził się Eberhard von Kuenheim, jeden z twórców potęgi koncernu samochodowego BMW | *[[Pałac w Judytach|zespół pałacowy w Judytach]] – majątek należący od XVI w. do rodziny von Kuenheim; tutaj w 1928 roku urodził się Eberhard von Kuenheim, jeden z twórców potęgi koncernu samochodowego BMW | ||
| − | *[[lkwim: Pałac w Masunach| Pałac w Masunach]] | + | *[[lkwim: Pałac w Masunach|Pałac w Masunach]] |
'''Szlaki i atrakcje turystyczne''' | '''Szlaki i atrakcje turystyczne''' | ||
| Linia 140: | Linia 136: | ||
*liczne pomniki przyrody | *liczne pomniki przyrody | ||
*Mistrzostwa Północy w skokach przez przeszkody oraz liczne atrakcje organizowane w Stadninie Koni w Liskach | *Mistrzostwa Północy w skokach przez przeszkody oraz liczne atrakcje organizowane w Stadninie Koni w Liskach | ||
| + | |||
| + | == Religia == | ||
| + | *[[Parafia pw. Matki Bożej Szkaplerznej we Lwowcu]] | ||
| + | *[[Parafia pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu]] | ||
| + | *[[Parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Lipicy]] | ||
== Szkolnictwo == | == Szkolnictwo == | ||
| Linia 170: | Linia 171: | ||
Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie miasta i gminy Sępopol znajdują się 23 pomniki przyrody (w tym 19 pojedynczych drzew i 4 grupy drzew). Ochroną objęto przede wszystkim wiekowe okazy dębów. | Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie miasta i gminy Sępopol znajdują się 23 pomniki przyrody (w tym 19 pojedynczych drzew i 4 grupy drzew). Ochroną objęto przede wszystkim wiekowe okazy dębów. | ||
Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Zajmują one na obszarze miasta i gminy Sępopol powierzchnię 4,5 ha.<br/> | Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Zajmują one na obszarze miasta i gminy Sępopol powierzchnię 4,5 ha.<br/> | ||
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | *[[Sępopol|Miasto Sępopol]] | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| Linia 195: | Linia 199: | ||
Wykaz szkół i placówek oświatowych według województw [http://www.ko.olsztyn.pl/?main=2&sub=4 Kuratorium Oświaty w Olsztynie] [27.02.2014]<br/> | Wykaz szkół i placówek oświatowych według województw [http://www.ko.olsztyn.pl/?main=2&sub=4 Kuratorium Oświaty w Olsztynie] [27.02.2014]<br/> | ||
| − | [[Kategoria:Miejscowość | + | [[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria:Powiat bartoszycki]][[Kategoria:Sępopol (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: 1945-1989]] [[Kategoria: 1990-]] |
Aktualna wersja na dzień 08:56, 28 sie 2015
| Gmina Sępopol | |||
| | |||
| |||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | bartoszycki | ||
| Rodzaj gminy | miejsko-wiejska | ||
| Burmistrz | Irena Wołosiuk | ||
| Powierzchnia | 246,38 km² | ||
| Liczba sołectw | 22 | ||
| Liczba miejscowości | 53 | ||
| Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia |
6622 26 osób/km² | ||
| Strefa numeracyjna | 89 | ||
| Tablice rejestracyjne | NBA | ||
| TERYT | 2801063 | ||
| Urząd gminy ul. 22 Lipca 7 11 -210 Sępopol
| |||
| Biuletyn Informacji Publicznej gminy | |||
Gmina Sępopol – gmina miejsko-wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie bartoszyckim. Siedziba gminy znajduje się w Sępopolu.
Gmina miejsko-wiejska Sępopol leży w Pasie Pobrzeży Bałtyckich, w regionie Niziny Staropruskiej, mezoregionie Niziny Sępopolskiej. Jest to gmina rolnicza posiadająca wiele walorów przyrodniczych i krajobrazowych.
Władzę w gminie sprawuje burmistrz Irena Wołosiuk[1].
Spis treści
Powierzchnia gminy
Gmina Sępopol zajmuje powierzchnię 246,38 km2[2], w tym:
- lasy: 19,4% (4777,9 ha)
- wody: 0,65% (160 ha)
- użytki rolne: 73,5% (18120 ha)
Gmina stanowi 18,84% powierzchni powiatu bartoszyckiego.
Demografia
Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[3]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| liczba | 6622 | 100 | 3292 | 49,7 | 3330 | 50,3 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
26 | 13 | 13 | |||
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Sępopol wynosiło -44 osoby[4], co stanowi 11,08% migracji ludności w powiecie bartoszyckim oraz 1,7% w województwie warmińsko-mazurskim.
Historia gminy jako jednostki administracyjnej
Powstające granice i podziały terytorialne na ziemiach dawnych Prus Wschodnich po II wojnie światowej opierały się początkowo na niemieckim podziale administracyjnym. Po wytyczeniu wschodniej granicy państwa polskiego z części ziem dawnego powiatu frydlandzko-bartoszyckiego[5] utworzono nowy powiat bartoszycki z siedzibą w Bartoszycach. Ówczesny starosta bartoszycki podzielił ziemie powiatu na 5 gmin zbiorowych: gminy Dąbrowa, Galiny, Łabędnik z siedzibą w Sokolicy, Liski z siedzibą w Domaradach oraz Smolanka. Powołał również dwie gminy miejskie w Bartoszycach i Sępopolu. Na początku 1946 roku z powodu niewielkiej liczby ludności i braku perspektyw rozwoju administracyjnego Sępopol utracił zarząd miejski, a wraz z nim prawa miejskie. Terytorium miasta zostało włączone w obszar gminy wiejskiej Smolanka, którą przemianowano na gminę Sępopol z siedzibą w Sępopolu[6]. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku stała się ona częścią województwa olsztyńskiego[7].
Na podstawie Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o osiedlach i radach narodowych osiedli[8] oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 roku[9] Sępopol uzyskał prawa osiedla. W 1972 roku, na podstawie Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada[10], Sępopol odzyskał prawa miejskie, a na mocy Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 roku miasto i gmina Sępopol stały się jedną jednostką administracyjną z siedzibą Urzędu Miasta i Gminy w Sępopolu. W skład nowo utworzonej gminy weszły obszary następujących sołectw: Długa, Dzietrzychowo, Kinwągi, Lipica, Masuny, Ostre Bardo, Retowy, Rogielkajmy, Romankowo, Roskajmy, Różyna, Rusajny, Smolanka, Stopki, Szczurkowo, Śmiardowo, Turcz, Wiatrowiec, Wodukajmy[11]. 1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[12], przestał istnieć powiat bartoszycki. Gmina Sępopol została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego. Z dniem 1 lutego 1977 roku do gminy Sępopol włączono obszar sołectwa Lwowiec z likwidowanej gminy Skandawa[13].
Kolejne zmiany podziału administracyjnego państwa[14] umiejscowiły gminę miejsko-wiejską Sępopol w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim.
Gmina miejsko-wiejska Sępopol graniczy z gminami: wiejską Bartoszyce, Korsze i Barciany w powiecie kętrzyńskim. Północna granica gminy stanowi granicę państwową z Rosją.
Miejscowości na terenie gminy
Sołectwa: Długa, Dzietrzychowo, Kinwągi, Lipica, Lwowiec, Masuny, Ostre Bardo, Prętławki, Rogielkajmy, Roskajmy, Romankowo, Rusajny, Różyna, Rygarby, Śmiardowo, Smolanka, Stopki, Szczurkowo, Turcz, Trosiny, Wiatrowiec, Wodukajmy
Pozostałe miejscowości i miasta: Dobroty, Gierkiny, Majmławki, Wanikajmy, Gaj, Melejdy, Romaliny, Smodajny, Korytki, Poniki, Liski, Miedna, Chełmiec, Pasławki, Stopki Osada, Gulkajmy, Judyty, Park, Retowy, Łobzowo, Pieny, Boryty, Domarady, Langanki, Przewarszyty, Sępopol
Gospodarka
Położenie z dala od głównych szlaków komunikacyjnych oraz znaczny udział użytków rolnych w obszarze gminy warunkują profil gospodarczy gminy miejsko-wiejskiej Sępopol. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w mieście i gminie Sępopol wynosiła w 2012 roku 310. 32 podmioty stanowią sektor publiczny, pozostałe 278 należą do sektora prywatnego. 90% podmiotów działa w sferze prywatnej, z czego największą liczbę stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w branży usług, przemyśle i budownictwie oraz rolnictwie. W gminie brak dużych zakładów produkcyjnych i przemysłowych.
Miasto i gmina Sępopol współpracują z miastami partnerskimi: Prawdińsk w obwodzie kaliningradzkim oraz Lägerdorf w Niemczech. Gmina jest członkiem Stowarzyszenia Gmin Rzeczypospolitej Polskiej Euroregion Bałtyk[15].
Ważną gałęzią gospodarki w gminie miejsko-wiejskiej Sępopol jest rolnictwo. W tym dziale gospodarki, oprócz indywidualnych gospodarstw rolnych, działają 34 podmioty gospodarcze. Wysoki wskaźnik bonitacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 73,8 pkt i sprzyja rozwojowi rolnictwa. Ponad 60% gospodarstw rolnych ma powierzchnię powyżej 1 ha, ponad 25% stanowią gospodarstwa powyżej 15 ha. Średnia powierzchnia gospodarstw rolniczych w gminie wiejsko-miejskiej Sępopol wynosi 24,7 ha. Blisko 84% gospodarstw powyżej 1 ha prowadzi produkcję rolniczą, 68% produkuje głównie na rynek – reszta nie prowadzi produkcji rolnej lub produkuje na potrzeby własne.
Użytki rolne o dobrych glebach zajmują ponad 13,6 tys. ha. Ponad 70,6% użytków rolnych stanowią zasiewy (zboża, rośliny oleiste, ziemniaki). W hodowli ważną gałęzią jest hodowla bydła[16].
Turystyka nie odgrywa w gminie Sępopol znaczącej roli. W związku z tym baza noclegowa jest nieduża. Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowości Romankowo.
Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Sępopol wynosiła 948 osób [17], co stanowi 14% bezrobotnych w powiecie bartoszyckim.
Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 25,1% ludności[18].
W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych wymagających strategicznej interwencji.
Kultura i turystyka
Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy
- Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Sępopolu;
- Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Sępopolu: filie biblioteki w Wiatrowcu i Wodukajmach
Wydarzenia kulturalne związane z gminą
- Festyn rodzinny w Sępopolu
- Noc Świętojańska w Sępopolu
- dożynki gminne
Ludzie związani z gminą
- Bazyli Trojanowski – rzeźbiarz ludowy
- Jerzy Dmitruk – artysta malarz, grafik;
- Jerzy Górczyński – poeta, powieściopisarz, nowelista
- Paweł Ulaniuk – fotografik amator; mieszka i pracuje w Wiatrowcu
- Zenobia Choma – hafciarka, mieszka w Sępopolu
Zabytki znajdujące się na terenie gminy Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Sępopol należą[19]:
- kościół pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu wraz z plebanią
- pozostałości murów miejskich (XIV w.) z fragmentami baszty w Sępopolu
- założenie urbanistyczne starówki (XIV w.)
- XIX w. cmentarz ewangelicko-augsburski
- kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej we Lwowcu
- kościół pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych w Dzietrzychowie
- kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Lipicy
- cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ostrym Bardzie
- zespół pałacowy w Judytach – majątek należący od XVI w. do rodziny von Kuenheim; tutaj w 1928 roku urodził się Eberhard von Kuenheim, jeden z twórców potęgi koncernu samochodowego BMW
- Pałac w Masunach
Szlaki i atrakcje turystyczne
Przez teren gminy Sępopol przebiega Europejski Szlak Bociana Białego, a miejscowość Lwowiec to jedna z większych kolonii tego ptaka
- spływy kajakowe rzeką Łyną, inauguracja sezonu kajakowego na rzece Łynie na przystani w Stopkach
- szlaki rowerowe:
- szlak "Doliną rzeki Łyny" o długości 31,5 km, przebiegający przez Sępopol – Smolankę – Liski – Bartoszyce – Wiatrowiec – Sępopol
- szlak "Pogranicza" o długości 34,0 km przebiegający przez Sępopol – Stopki – Ostre Bardo – Szczurkowo – Park Judyty – Liski – Smolankę – Sępopol
- Szlak Bociana Białego o długości 29,5 km przebiegający przez Sępopol – Romankowo – Lwowiec – Wanikajmy – Gaj – Smodajny – Dzietrzychowo – Miednę – Sepopol
- zespoły parków pałacowych w Worynach, Wiatrowcu, Pasławkach, Masunach i Liskach
- liczne pomniki przyrody
- Mistrzostwa Północy w skokach przez przeszkody oraz liczne atrakcje organizowane w Stadninie Koni w Liskach
Religia
- Parafia pw. Matki Bożej Szkaplerznej we Lwowcu
- Parafia pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu
- Parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Lipicy
Szkolnictwo
W gminie miejsko-wiejskiej Sępopol znajduje się 5 Zespołów Wychowania Przedszkolnego w Dzietrzychowie, Wiatrowcu, Ponikach, Sępopolu. Poza wymienionymi placówkami w gminie istnieją:
- Szkoła Podstawowa w Dzietrzychowie
- Szkoła Podstawowa im. Adama Loreta w Ponikach
- Szkoła Podstawowa w Wiatrowcu
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Sępopolu – Szkoła Podstawowa im. gen. Zygmunta Berlinga w Sępopolu, Gimnazjum im. Ireny Sendlerowej w Sępopolu.
Sport
- LKS Łyna Sępopol
- Zimowy Turniej Piłki Nożnej im. Roberta Borowskiego
Inne organizacje i instytucje
- Klub Integracji Społecznej w Sępopolu (KIS) przy Miejsko-Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej
Jest to jednostka, której zadaniem jest udzielanie pomocy osobom indywidualnym oraz ich rodzinom w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej
- Miejsko-Gminne Stowarzyszenie Bezrobotnych w Sępopolu Stowarzyszenie prowiadzi działalność związaną z pomocą osobom skrajnie ubogim, działaniami wspomagającymi rodziny (osoby samotnie wychowujące dzieci, niewydolne wychowawczo), dystrybucją darów rzeczowych, odzieży i żywności, pośrednictwem pracy, aktywizacją zawodową (np. poprzez szkolenia i kursy przekwalifikowujące, pracę chronioną, zatrudnienie socjalne);
- Salezjańska Organizacja Sportowa Stowarzyszenie Lokalne „SL SALOS” w Sępopolu - zakres działań organizacji to: wychowanie młodzieży, propagowanie na boisku zasady fair play, organizacja czasu wolnego dla dzieci i młodzieży;
- Polski Związek Wędkarski Koło "Kleń" w Sępopolu.
Obszary chronione i pomniki przyrody
Tereny chronione na obszarze gminy miejsko-wiejskiej Sępopol zajmują 2769,3 ha (11,2%), są to obszary chronionego krajobrazu[20].
Obszary chronionego krajobrazu wyznaczono przede wszystkim w dolinach głównych cieków wodnych powiatu i na obszarze węzła hydrograficznego:
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny (powierzchnia ogółem 16 429,9 ha);
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Guber (powierzchnia ogółem 14 363,8 ha).
Na obszarze gminy Sępopol znajdują się 2 obszary chronione w ramach sieci Natura 2000:
- Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Ostoja Warmińska;
- Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Torfowiska źródliskowe koło Łabędnika.
Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie miasta i gminy Sępopol znajdują się 23 pomniki przyrody (w tym 19 pojedynczych drzew i 4 grupy drzew). Ochroną objęto przede wszystkim wiekowe okazy dębów.
Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Zajmują one na obszarze miasta i gminy Sępopol powierzchnię 4,5 ha.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ bip.warmia.mazury.pl [27.02.2014]
- ↑ stat.gov.pl[27.02.2014]
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
- ↑ stat.gov.pl [27.02.2014]
- ↑ Dz.U. 1945, nr 33, poz. 196, Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego,isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
- ↑ Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987.
- ↑ Dz.U. 1946, nr 28, poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
- ↑ Dz.U. 1954, nr 43, poz. 192, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o osiedlach i radach narodowych osiedli,isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
- ↑ Dz.U. 1959, nr 65, poz. 387, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 r. w sprawie utworzenia i zmiany granic niektórych osiedli w województwach krakowskim, olsztyńskim, opolskim i szczecińskim,isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
- ↑ Dz.U. 1972, nr 50, poz. 327, Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast,isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
- ↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim.
- ↑ Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl
- ↑ Dz.U. 1977, nr 2, poz. 11, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia i zmiany granic gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach krośnieńskim, nowosądeckim, olsztyńskim i piotrkowskim,isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
- ↑ Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [27.02.2013]
- ↑ Plan odnowy miejscowości Sępopol na lata 2009 -2015, Załącznik do Uchwały Nr XXI/124/09 Rady Miejskiej w Sępopolu z dnia 3 marca 2009 r., bip.warmia.mazury.pl [27.02.2014]
- ↑ Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Sępopol na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, Olsztyn 2012 bip.warmia.mazury.pl [27.02.2014]
- ↑ stat.gov.pl [27.02.2014]
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS (data dostępu 27.02.2014)
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, rejestr zabytków [27.02.2014]
- ↑ Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Sępopol na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, Olsztyn 2012[1]
Bibliografia
Dz.U. 1945, nr 33, poz. 196, Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego,isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
Dz.U. 1954, nr 43, poz. 192, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o osiedlach i radach narodowych osiedli, isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
Dz.U. 1959, nr 65, poz. 387, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 r. w sprawie utworzenia i zmiany granic niektórych osiedli w województwach krakowskim, olsztyńskim, opolskim i szczecińskim, isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
Dz.U. 1972, nr 50, poz. 327, Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast, isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
Dz.U. 1977, nr 2, poz. 11, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia i zmiany granic gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach krośnieńskim, nowosądeckim, olsztyńskim i piotrkowskim, isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów,[isap.sejm.gov.pl [27.02.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Bank Danych Lokalnych GUS stat.gov.pl [27.02.2014]
bip.warmia.mazury.pl [27.02.2014]
stat.gov.pl [27.02.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur
Plan odnowy miejscowości Sępopol na lata 2009 -2015, Załącznik do Uchwały Nr XXI/124/09 Rady Miejskiej w Sępopolu z dnia 3 marca 2009 r., bip.warmia.mazury.pl [27.02.2014]
Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Sępopol na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, Olsztyn 2012, bip.warmia.mazury.pl [27.02.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, rejestr zabytków [27.02.2014]
stat.gov.pl, portrety gmin [27.02.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych według województw Kuratorium Oświaty w Olsztynie [27.02.2014]
