Nowe Miasto Lubawskie (gmina wiejska): Różnice pomiędzy wersjami

	Gmina Nowe Miasto Lubawskie
	Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nowomiejski
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Tomasz Waruszewski
Powierzchnia	138,47 km²
Liczba sołectw	16
Liczba miejscowości	22
Liczba ludności (2013); Gęstość zaludnienia	8064; 58 osób/km²
Strefa numeracyjna	56
Tablice rejestracyjne	NNM
TERYT	2812052
	Urząd gminyul. Podleśna 1 Mszanowo 13-300 Nowe Miasto Lubawskie
	Strona internetowa gminy
	Biuletyn Informacji Publicznej gminy

[wersja nieprzejrzana]

[wersja zweryfikowana]

Aktualna wersja na dzień 17:50, 14 kwi 2015

Gmina Nowe Miasto Lubawskie – gmina wiejska położona w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie nowomiejskim. Siedziba gminy znajduje się w Mszanowie. Gmina rolnicza, położona na Pojezierzu Brodnickim, Garbie Lubawskim oraz w dolinie Drwęcy, posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki. Władzę w gminie sprawuje wójt Tomasz Waruszewski^[1].

Spis treści

1 Powierzchnia gminy
2 Demografia
3 Historia gminy jako jednostki administracyjnej
4 Miejscowości na terenie gminy
5 Gospodarka
6 Kultura i turystyka
7 Religia
8 Szkolnictwo
9 Sport
10 Inne organizacje i instytucje
11 Obszary chronione i pomniki przyrody
12 Ciekawostki
13 Przypisy
14 Bibliografia

Powierzchnia gminy

Gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie zajmuje powierzchnię 138,47 km²^[2], w tym:

użytki rolne: 69% (9565 ha)
lasy: 17% (2301,8 ha)
wody: 5% (692 ha)

Gmina stanowi 31,3% powierzchni powiatu nowomiejskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi^[2]:

Pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach.
Fot. Podkomorzy. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach.
Fot. Podkomorzy. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół pw. św. Kazimierza Królewicza w Gryźlinach.
Fot. Podkomorzy. Źródło: Commons Wikimedia

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	8064	100	4029	49,96	4035	50,04
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	58		29		29

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie było dodatnie i wynosiło 8 osób^[2], co stanowi 6,9% przyrostu ludności w powiecie nowomiejskim oraz 0,2% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Powstające, po II wojnie światowej, granice i podziały terytorialne na ziemiach dzisiejszej Polski, opierały się początkowo na przedwojennym podziale administracyjnym. Podział ten umiejscawiał gminę Nowe Miasto Lubawskie w powiecie lubawskim w województwie pomorskim. W 1948 roku powiat lubawski przemianowano na powiat nowomiejski^[3], gmina Nowe Miasto Lubawskie stała się jego częścią. W 1950 roku na mocy ustawy o zmianach podziału administracyjnego państwa^[4] powiat nowomiejski (a wraz z nim gminę Nowe Miasto Lubawskie) włączono do województwa olsztyńskiego.

W 1954 roku, na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych^[5], istniejące dotychczas gminy zastąpiono gromadami. Gromada Nowe Miasto Lubawskie przetrwała do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała w Polsce podział państwa na gminy^[6]. W 1973 roku reaktywowano gminę Nowe Miasto Lubawskie, w jej skład weszły sołectwa: Bagno, Bratian, Chrośle, Gryźliny, Gwiździny, Jamielnik, Kaczek, Lekarty, Nawra, Nowy Dwór Bratiański, Pacółtowo, Pustki, Radomno, Skarlin, Tylice^[7].

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa^[8], przestał istnieć powiat nowomiejski. Gmina Nowe Miasto Lubawskie została bezpośrednio częścią województwa toruńskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa^[9] umiejscowiły gminę Nowe Miasto Lubawskie w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nowomiejskim.

Gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie graniczy z gminami: Biskupiec, Kurzętnik, Grodziczno, Lubawa, Iława oraz gminą miejską Nowe Miasto Lubawskie.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bagno, Bratian, Chrośle, Gryźliny, Gwiździny, Jamielnik, Kaczek, Lekarty, Mszanowo, Nawra, Nowy Dwór Bratiański, Pacółtowo, Pustki, Radomno, Skarlin, Tylice.

Pozostałe miejscowości: Bagno (osada), Łąki Bratiańskie, Repetajka, Studa, Kaczek (osada), Ruda.

Gospodarka

Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Nowe Miasto Lubawskie jest rolnictwo. Użytki rolne stanowią prawie 70% ogólnej powierzchni gminy, w tym: 80,3% (7688 ha) to grunty orne, 8,4% (1404 ha) łąki i pastwiska, 0,2% (16 ha) to sady. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Większość gospodarstw prowadzi działalność ogólnorolną.

Warunki przyrodnicze (w tym rzeki, lasy i jeziora) i krajobrazowe (duże urozmaicenie terenu pod względem wysokości) oraz liczne atrakcje turystyczne (naturalne i historyczne) oraz szlaki turystyczne sprzyjają rozwojowi turystyki, jednak brak całorocznej bazy noclegowej, słaby rozwój agroturystyki, słabe zagospodarowanie terenów rekreacyjnych utrudniają ten proces.

Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Lekarty, Radomno, Tylice^[10].

W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Nowe Miasto Lubawskie wynosiła w 2013 roku 506. W tym 24 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 482 tworzy sektor prywatny. 98 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 53 firmy w dziale przetwórstwo przemysłowe, 84 firmy w dziale budownictwo, 55 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 13 firm^[2]. Do największych firm działających na terenie gminy należą: Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe Kompasz Sp.J. - Wytwórnia Pasz w Mszanowie, Gospodarstwo Rolne "Eden" w Gwiździnach.

Gmina Nowe Miasto Lubawskie należy do Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko" oraz LGD "Ziemia Lubawska".

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Nowe Miasto Lubawskie wynosiła 747 osób^[2], co stanowi 19,1% bezrobotnych w powiecie nowomiejskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 24% ludności^[11].

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

Gminne Centrum Kultury w Mszanowie
Gminna Biblioteka Publiczna w Nowym Mieście Lubawskim z siedzibą w Gwiździnach - filie biblioteki znajdują się w Bratianie, Jamielniku, Radomnie, Skarlinie

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

Ludzie związani z gminą

Franciszek Chabrowski (1899-1978) - działacz plebiscytowy na Warmii, uczestnik kampanii wrześniowej, autor pamiętników, malarz.
Kazimierz Wróblewski (1933 - 1992) - ksiądz katolicki, proboszcz w Gwiździnach, działacz sportowy i społeczny.
Kazimierz Sulej (1924 - 2006) - lokalny poeta, działacz, mieszkaniec Skarlina.
Józef Baczewski (1904 - 1975) - urodzony w Gryźlinach działacz plebiscytowy; świadek koronny procesu w Fuldzie (NRF) przeciwko członkom Selbstschutzu z Nowego Miasta Lubawskiego, winnym zamordowania około 300 Polaków.
Augustyn Serożyński (1883 - 1941) - senator, działacz społeczny, rolnik mieszkający w Lekartach.
Adolf Mikołaj Waraksiewicz (1881 - 1960) - generał brygady, zasłużony żołnierz II Rzeczpospolitej związany z Ziemią Nowomiejską; właściciel majątku w Tyliczkach.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie należą^[12]^[13]:

pozostałości zamku zakonnego w Bratianie
dwór w Bratianie
młyn wodny z końca XX w. i urządzenia hydrotechniczne w Bratianie
kościół pw. św. Kazimierza Królewicza w Gryźlinach wraz z przykościelnym cmentarzem
kościół pw. Najświętszego Serca Jezusa w Radomnie wraz z przykościelnym cmentarzem
kościół pw. św. Bartłomieja w Skarlinie wraz z przykościelnym cmentarzem
kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach wraz z przykościelnym cmentarzem
zespoły dworskie w Gwiździnach, Tylicach, Mszanowie, Pustkach, Jamielniku
zabytkowe kuźnie z XIX w. w Bratianie i z XX w. w Skarlinie
cmentarze ewangelickie w Chrośle, Skarlinie
zabytkowa zabudowa wsi Tylice, Skarlin, Lekarty

Szlaki i atrakcje turystyczne

część szlaku św. Jakuba
szlak pieszy żółty: z Torunia, wzdłuż doliny Drwęcy, przez Pojezierze Brodnickie do Radomna, jego przedłużenie prowadzi na teren Pojezierza Iławskiego (szlak żółty jest fragmentem szlaku europejskiego E-11 łączącego Niemcy i Litwę)
szlak pieszy czerwony: szlak pieszy łączący Nowe Miasto Lubawskie z opisanym wyżej żółtym szlakiem, prowadzący do Radomna
szlaki wodne i spływy kajakowe rzekami: Drwęcą, Wel, Strugą, Skarlanką, Kakaj
zabytkowe parki m.in. w: Gwiździnach, Jamielniku, Bagnie, Gryźlinach, Tylicach
obszary chronionego krajobrazu, rezerwat i pomniki przyrody
rzeki, lasy i jeziora
wczesnośredniowieczne grodziska w Nowym Dworze Bratiańskim i w Radomnie
osada nawodna w Skarlinie
most w Radomnie

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Nowe Miasto Lubawskie można uzyskać na stronie internetowej gminanml.pl.

Religia

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie istnieją następujące placówki edukacyjne:

Zespoły Wychowania Przedszkolnego w Bratianie, Gwiździnach, Jamielniku, Tylicach
Niepubliczne Przedszkole "Magiczna Akademia" w Radomnie
Niepubliczne Przedszkole "Pod Wierzbą" w Bratianie
Szkoła Podstawowa w Skarlinie
Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Tylicach
Szkoła Podstawowa im. ks. Kazimierza Wróblewskiego w Gwiździnach
Szkoła Podstawowa w Radomnie
Zespół Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie - Publiczne Przedszkole w Zespole Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie, Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie, Gimnazjum w Zespole Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie
Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Jamielniku - Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Jamielniku, Gimnazjum w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Jamielniku

Sport

W gminie Nowe Miasto Lubawskie są organizowane różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: "MTB u Brata Jana" w Bratianie, Otwarty Amatorski Bieg Tylicki, Gminne Zimowe Igrzyska Wsi, Otwarty Amatorski Turniej Tenisa Stołowego, Turniej Wsi w Tenisa Stołowego, Turniej Piłki Nożnej dla Szkół Podstawowych, Duathlon, halowe turnieje piłki nożnej, koszykówki, turnieje szachowe i warcabowe, m.in. Mistrzostwa Powiatu w warcabach, rajdy rowerowe i spływy kajakowe.

Prężnie działają kluby:

LZS WEL Bratian
KS Wicher Gwiździny
UKS "Tornado" przy szkole podstawowej w Gwiździnach, UKS "Sprint" przy szkole podstawowej w Tylicach, UKS "Żak" przy zespole szkół w Jamielniku oraz MUKS "Jedynka" przy zespole szkół w Bratianie.

Inne organizacje i instytucje

Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Bratian
Stowarzyszenie Wspierające Rozwój Wsi Jamielnik
Towarzystwo Miłośników Ziemi Lubawskiej w Mszanowie
Stowarzyszenie "Nawiarenka" w Nawrze
Bractwo Rycerskie XXVI Chorągwi Zamku Bratian
Orkiestra dęta przy OSP w Skarlinie
Chór św. Cecylii ze Skarlina

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich^[14]:

Rezerwaty przyrody:

Rezerwat Rzeka Drwęca (1344,87 ha)

Obszary chronionego krajobrazu:

Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drwęcy (17 472,4 ha)
Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Wel (5 254,1 ha)
Skarliński Obszar Chronionego Krajobrazu (6 349 ha)

Obszary Natura 2000:

Specjalny obszar ochrony siedlisk Dolina Drwęcy (12 561,56 ha)
Specjalny obszar ochrony siedlisk Dolina Kakaju (1 427,97 ha)
Specjalny obszar ochrony siedlisk Jezioro Karaś (814,84 ha)
Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Radomno (929,37 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie znajdują się 4 pomniki przyrody^[14].

Ciekawostki

Skarlińska legenda

Z Jeziorem Skarlińskim wiąże się ludowa legenda. W niewielkiej odległości od półwyspu zwanego do dnia dzisiejszego "Kuchnią" był niegdyś piękny, wyniosły zamek. Mieszkał w nim bogaty hrabia wraz z żoną i dorodną córką, o rękę której ubiegało się wielu młodych kandydatów. Gdy nadszedł dzień ślubu, wyznaczony na święto Trzech Króli, goście weselni udali się do klasztoru w Łąkach Bratiańskich. Kiedy orszak ślubny przeprawiał się przez jezioro, słaby lód załamał się, a ludzie zginęli w odmętach wód. Wraz ze śmiercią właścicieli zamek skarliński popadł w ruinę i został zapomniany.

Tylicki archanioł

Pierwotnie pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach stał na usypanym kopcu nieopodal kościoła; po nastaniu okupacji Niemcy zniszczyli pomnik. Po zakończeniu II wojny światowej z inicjatywy proboszcza tylickiej parafii, księdza Kurowskiego, powstała nowa, rzeźbiona i pokryta kolorową polichromią figura świętego Michała. Usytuowana dziś w sąsiedztwie domu parafialnego zwraca uwagę swoją oryginalnością i niespotykaną formą.

Przypisy

↑ BIP Urzędu Gminy Nowe Miasto Lubawski
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS
↑ Dz.U. 1948 nr 12 poz. 97, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1948 r. o zniesieniu powiatów: szczuczyńskiego i utworzeniu powiatu grajewskiego w województwie białostockim, stopnickiego i utworzeniu powiatu buskiego w województwie kieleckim, błońskiego i utworzeniu powiatu grodzisko-mazowieckiego w województwie warszawskim oraz nieszawskiego i lubawskiego i utworzenia powiatów aleksandrowskiego i nowomiejskiego w województwie pomorskim. isap.sejm.gov.pl
↑ Dz.U. 1950 nr 28 poz. 255, Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. isap.sejm.gov.pl
↑ Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. isap.sejm.gov.pl
↑ Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl
↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w wjewództwie olsztyńskim.
↑ Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl
↑ Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[1]
↑ UG Nowe Miasto Lubawskie
↑ Bank Danych Lokalnych GUS
↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków
↑ Planu rozwoju lokalnego gminy Nowe Miasto Lubawskie na lata 2004 - 2006 oraz 2007-2013.
↑ ^14,0 ^14,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [2]

Bibliografia

Dz.U. 1948 nr 12 poz. 97, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1948 r. o zniesieniu powiatów: szczuczyńskiego i utworzeniu powiatu grajewskiego w województwie białostockim, stopnickiego i utworzeniu powiatu buskiego w województwie kieleckim, błońskiego i utworzeniu powiatu grodzisko-mazowieckiego w województwie warszawskim oraz nieszawskiego i lubawskiego i utworzenia powiatów aleksandrowskiego i nowomiejskiego w województwie pomorskim. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1950 nr 28 poz. 255, Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1958 nr 76 poz. 393, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim, poznańskim i zielonogórskim.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Planu rozwoju lokalnego gminy Nowe Miasto Lubawskie na lata 2004 - 2006 oraz 2007 - 2013
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
BIP Urzędu Gminy Nowe Miasto Lubawskie [20.10.2014]
Urząd Gminy Nowe Miasto Lubawskie [20.10.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
Kuratorium Oświaty w Olsztynie, Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.10.2014]

[1] BIP Urzędu Gminy Nowe Miasto Lubawski

[p2-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS

[3] Dz.U. 1948 nr 12 poz. 97, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1948 r. o zniesieniu powiatów: szczuczyńskiego i utworzeniu powiatu grajewskiego w województwie białostockim, stopnickiego i utworzeniu powiatu buskiego w województwie kieleckim, błońskiego i utworzeniu powiatu grodzisko-mazowieckiego w województwie warszawskim oraz nieszawskiego i lubawskiego i utworzenia powiatów aleksandrowskiego i nowomiejskiego w województwie pomorskim. isap.sejm.gov.pl

[4] Dz.U. 1950 nr 28 poz. 255, Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. isap.sejm.gov.pl

[5] Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. isap.sejm.gov.pl

[6] Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl

[7] Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w wjewództwie olsztyńskim.

[8] Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl

[9] Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[1]

[10] UG Nowe Miasto Lubawskie

[11] Bank Danych Lokalnych GUS

[12] Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków

[13] Planu rozwoju lokalnego gminy Nowe Miasto Lubawskie na lata 2004 - 2006 oraz 2007-2013.

[p3-14] 14,0 ^14,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [2]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Gmina infobox
   |Gmina           =  Nowe Miasto Lubawskie
-  |herb_gminy      =  Plik:Herb_gminy_Nowe Miasto Lubawskie.png | Herb gminy Nowe Miasto Lubawskie
+  |herb_gminy      =  Plik:Herb_gminy_Nowe Miasto Lubawskie.png |Herb gminy Nowe Miasto Lubawskie
   |flaga_gminy     =
   |mapa_gminy      =
@@ Linia 28: / Linia 28: @@
   |bip             = http://bip.warmia.mazury.pl/nowe_miasto_lubawskie_gmina_wiejska/
 }}
-'''Gmina Nowe Miasto Lubawskie''' – gmina wiejska położona w południowo-zachodniej części [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwa warmińsko-mazurskiego]], w [[Powiat nowomiejski| powiecie nowomiejskim]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Mszanowo| Mszanowie]].
+'''Gmina Nowe Miasto Lubawskie''' – gmina wiejska położona w południowo-zachodniej części [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]], w [[Powiat nowomiejski|powiecie nowomiejskim]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Mszanowo|Mszanowie]].
+Gmina rolnicza, położona na [[Pojezierze Brodnickie|Pojezierzu Brodnickim]], [[Garb Lubawski|Garbie Lubawskim]] oraz w dolinie Drwęcy, posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki.
-Gmina rolnicza, położona na [[Pojezierze Brodnickie| Pojezierzu Brodnickim]], [[Garb Lubawski| Garbie Lubawskim]] oraz w dolinie Drwęcy, posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki.
+Władzę w gminie sprawuje wójt [[Tomasz Waruszewski]]<ref>[http://bip.warmia.mazury.pl/nowe_miasto_lubawskie_gmina_wiejska/25/Wojt/ BIP Urzędu Gminy Nowe Miasto Lubawski ]</ref>.
-Władzę w gminie sprawuje wójt [[Tomasz Waruszewski]]<ref>BIP Urzędu Gminy Nowe Miasto Lubawski [http://bip.warmia.mazury.pl/nowe_miasto_lubawskie_gmina_wiejska/25/Wojt/]</ref>.
 <br/><br/>
 == Powierzchnia gminy ==
-Gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie zajmuje powierzchnię 138,47 km<sup>2</sup><ref name="p2">Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS [http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery=3197]</ref>, w tym:
+Gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie zajmuje powierzchnię 138,47 km<sup>2</sup><ref name="p2">[http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery=3197 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS ]</ref>, w tym:
 *użytki rolne: 69% (9565 ha)
 *lasy: 17% (2301,8 ha)
 *wody: 5% (692 ha)
-Gmina stanowi 31,3% powierzchni [[Powiat nowomiejski| powiatu nowomiejskiego]].
+Gmina stanowi 31,3% powierzchni powiatu nowomiejskiego.
 == Demografia ==
 Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi<ref name="p2"/>:
-{{Galeria|Nazwa=Nowe Miasto Lubawskie (gmina wiejska)|wielkość=300|pozycja=right
+[[Plik: Pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach.jpg|thumb|right|290px|Pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach.<br>Fot. Podkomorzy. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tylice,_figura_%C5%9Bw._Micha%C5%82a_Archanio%C5%82a.jpg Commons Wikimedia]]]
-|Plik: Pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach.jpg| Pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach
+[[Plik: Kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach.jpg|thumb|right|290px|Kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach.<br>Fot. Podkomorzy. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tylice_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_parafialny_prezbiterium.JPG Commons Wikimedia]]]
-|Plik: Kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach.jpg| Kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach
+[[Plik: G.jpg|thumb|right|290px|Kościół pw. św. Kazimierza Królewicza w Gryźlinach.<br>Fot. Podkomorzy. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gry%C5%BAliny_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_filialny.JPG Commons Wikimedia]
-|Plik: G.jpg| Kościół pw. św. Kazimierza Królewicza w Gryźlinach
+]]
-}}
 {|class="wikitable"
-!Opis || colspan=2|Ogółem || colspan=2|Kobiety || colspan=2|Mężczyźni
+!Opis ||colspan=2|Ogółem ||colspan=2|Kobiety ||colspan=2|Mężczyźni
 |--
-|jednostka || osób || % || osób || % || osób || %
+|jednostka ||osób ||% ||osób ||% ||osób ||%
 |--
-|liczba || 8064 || 100 || 4029 || 49,96 || 4035|| 50,04
+|liczba ||8064 ||100 ||4029 ||49,96 ||4035||50,04
 |--
-|gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) || colspan=2| 58 || colspan=2| 29 || colspan=2| 29
+|gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) ||colspan=2|58 ||colspan=2|29 ||colspan=2|29
 |}
-Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie było dodatnie i wynosiło 8 osób<ref name="p2"/>, co stanowi 6,9% przyrostu ludności w [[Powiat nowomiejski| powiecie nowomiejskim]] oraz 0,2% w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]].
+Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie było dodatnie i wynosiło 8 osób<ref name="p2"/>, co stanowi 6,9% przyrostu ludności w [[Powiat nowomiejski|powiecie nowomiejskim]] oraz 0,2% w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]].
 == Historia gminy jako jednostki administracyjnej ==
-Powstające, po II wojnie światowej, granice i podziały terytorialne na ziemiach dzisiejszej Polski, opierały się początkowo na przedwojennym podziale administracyjnym. Podział ten umiejscawiał gminę Nowe Miasto Lubawskie w powiecie lubawskim w województwie pomorskim. W 1948 roku powiat lubawski przemianowano na powiat nowomiejski<ref>Dz.U. 1948 nr 12 poz. 97, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1948 r. o zniesieniu powiatów: szczuczyńskiego i utworzeniu powiatu grajewskiego w województwie białostockim, stopnickiego i utworzeniu powiatu buskiego w województwie kieleckim, błońskiego i utworzeniu powiatu grodzisko-mazowieckiego w województwie warszawskim oraz nieszawskiego i lubawskiego i utworzenia powiatów aleksandrowskiego i nowomiejskiego w województwie pomorskim. [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19480120097]</ref>, gmina Nowe Miasto Lubawskie stała się jego częścią. W 1950 roku na mocy ustawy o zmianach podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1950 nr 28 poz. 255, Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19500280255]</ref> powiat nowomiejski (a wraz z nim gminę Nowe Miasto Lubawskie) włączono do województwa olsztyńskiego.<br/>
+Powstające, po II wojnie światowej, granice i podziały terytorialne na ziemiach dzisiejszej Polski, opierały się początkowo na przedwojennym podziale administracyjnym. Podział ten umiejscawiał gminę Nowe Miasto Lubawskie w powiecie lubawskim w województwie pomorskim. W 1948 roku powiat lubawski przemianowano na powiat nowomiejski<ref>Dz.U. 1948 nr 12 poz. 97, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1948 r. o zniesieniu powiatów: szczuczyńskiego i utworzeniu powiatu grajewskiego w województwie białostockim, stopnickiego i utworzeniu powiatu buskiego w województwie kieleckim, błońskiego i utworzeniu powiatu grodzisko-mazowieckiego w województwie warszawskim oraz nieszawskiego i lubawskiego i utworzenia powiatów aleksandrowskiego i nowomiejskiego w województwie pomorskim. [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19480120097 isap.sejm.gov.pl]</ref>, gmina Nowe Miasto Lubawskie stała się jego częścią. W 1950 roku na mocy ustawy o zmianach podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1950 nr 28 poz. 255, Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19500280255 isap.sejm.gov.pl]</ref> powiat nowomiejski (a wraz z nim gminę Nowe Miasto Lubawskie) włączono do województwa olsztyńskiego.
-W 1954 roku, na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych<ref>Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19540430191]</ref>, istniejące dotychczas gminy zastąpiono gromadami. Gromada Nowe Miasto Lubawskie przetrwała do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała w Polsce podział państwa na gminy<ref>Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19720490312]</ref>. W 1973 roku reaktywowano gminę Nowe Miasto Lubawskie, w jej skład weszły sołectwa: [[Bagno]], [[Bratian]], [[Chrośle]], [[Gryźliny (gmina Nowe Miasto Lubawskie)| Gryźliny]], [[Gwiździny]], [[Jamielnik]], [[Kaczek]], [[Lekarty]], [[Nawra]], [[Nowy Dwór Bratiański]], [[Pacółtowo]], [[Pustki]], [[Radomno]], [[Skarlin]], [[Tylice]]<ref>Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w wjewództwie olsztyńskim.</ref>.<br/>
-czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa<ref>Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych.  [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750160091]</ref>, przestał istnieć [[powiat nowomiejski]]. Gmina Nowe Miasto Lubawskie została bezpośrednio częścią województwa toruńskiego.
-Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652]</ref> umiejscowiły gminę Nowe Miasto Lubawskie w powołanym 1 stycznia 1999 roku [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat nowomiejski| powiecie nowomiejskim]].
-Gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie graniczy z gminami: [[Biskupiec (gmina wiejska)| Biskupiec]], [[Kurzętnik (gmina wiejska)| Kurzętnik]], [[Grodziczno (gmina wiejska)| Grodziczno]], [[Lubawa (gmina wiejska)| Lubawa]], [[Iława (gmina wiejska)| Iława]] oraz [[Nowe Miasto Lubawskie| gminą miejską Nowe Miasto Lubawskie]].
+W 1954 roku, na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych<ref>Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19540430191 isap.sejm.gov.pl]</ref>, istniejące dotychczas gminy zastąpiono gromadami. Gromada Nowe Miasto Lubawskie przetrwała do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała w Polsce podział państwa na gminy<ref>Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19720490312 isap.sejm.gov.pl]</ref>. W 1973 roku reaktywowano gminę Nowe Miasto Lubawskie, w jej skład weszły sołectwa: [[Bagno]], [[Bratian]], [[Chrośle]], [[Gryźliny (gmina Nowe Miasto Lubawskie)|Gryźliny]], [[Gwiździny]], [[Jamielnik]], [[Kaczek]], [[Lekarty]], [[Nawra]], [[Nowy Dwór Bratiański]], [[Pacółtowo (gmina Nowe Miasto Lubawskie)|Pacółtowo]], [[Pustki]], [[Radomno]], [[Skarlin]], [[Tylice]]<ref>Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w wjewództwie olsztyńskim.</ref>.
+czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa<ref>Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750160091 isap.sejm.gov.pl]</ref>, przestał istnieć [[powiat nowomiejski]]. Gmina Nowe Miasto Lubawskie została bezpośrednio częścią województwa toruńskiego.
+Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652]</ref> umiejscowiły gminę Nowe Miasto Lubawskie w powołanym 1 stycznia 1999 roku [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat nowomiejski|powiecie nowomiejskim]].
+Gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie graniczy z gminami: [[Biskupiec (gmina wiejska)|Biskupiec]], [[Kurzętnik (gmina wiejska)|Kurzętnik]], [[Grodziczno (gmina wiejska)|Grodziczno]], [[Lubawa (gmina wiejska)|Lubawa]], [[Iława (gmina wiejska)|Iława]] oraz [[Nowe Miasto Lubawskie|gminą miejską Nowe Miasto Lubawskie]].
 == Miejscowości na terenie gminy ==
-Sołectwa: [[Bagno]], [[Bratian]], [[Chrośle]], [[Gryźliny (gmina Nowe Miasto Lubawskie)| Gryźliny]], [[Gwiździny]], [[Jamielnik]], [[Kaczek]], [[Lekarty]], [[Mszanowo]], [[Nawra]], [[Nowy Dwór Bratiański]], [[Pacółtowo]], [[Pustki]], [[Radomno]], [[Skarlin]], [[Tylice]].
+Sołectwa: [[Bagno]], [[Bratian]], [[Chrośle]], [[Gryźliny (gmina Nowe Miasto Lubawskie)|Gryźliny]], [[Gwiździny]], [[Jamielnik]], [[Kaczek]], [[Lekarty]], [[Mszanowo]], [[Nawra]], [[Nowy Dwór Bratiański]], [[Pacółtowo (gmina Nowe Miasto Lubawskie)|Pacółtowo]], [[Pustki]], [[Radomno]], [[Skarlin]], [[Tylice]].
-Pozostałe miejscowości: [[Bagno (osada)]], [[Łąki Bratiańskie]], [[Repetajka]], [[Studa]], [[Kaczek (osada)]], [[Ruda]].
+Pozostałe miejscowości: [[Bagno (osada)]], [[Łąki Bratiańskie]], [[Repetajka]], [[Studa]], [[Kaczek (osada)]], [[Ruda (gmina Nowe Miasto Lubawskie)|Ruda]].
 == Gospodarka ==
 Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Nowe Miasto Lubawskie jest rolnictwo. Użytki rolne stanowią prawie 70% ogólnej powierzchni gminy, w tym: 80,3% (7688 ha) to grunty orne, 8,4% (1404 ha) łąki i pastwiska, 0,2% (16 ha) to sady. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Większość gospodarstw prowadzi działalność ogólnorolną.
-Warunki przyrodnicze (w tym rzeki, lasy i jeziora) i krajobrazowe (duże urozmaicenie terenu pod względem wysokości) oraz liczne atrakcje turystyczne (naturalne i historyczne) oraz szlaki turystyczne sprzyjają rozwojowi turystyki, jednak brak całorocznej bazy noclegowej, słaby rozwój agroturystyki, słabe zagospodarowanie terenów rekreacyjnych utrudniają ten proces.<br/>
+Warunki przyrodnicze (w tym rzeki, lasy i jeziora) i krajobrazowe (duże urozmaicenie terenu pod względem wysokości) oraz liczne atrakcje turystyczne (naturalne i historyczne) oraz szlaki turystyczne sprzyjają rozwojowi turystyki, jednak brak całorocznej bazy noclegowej, słaby rozwój agroturystyki, słabe zagospodarowanie terenów rekreacyjnych utrudniają ten proces.
-Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Lekarty, Radomno, Tylice<ref >UG Nowe Miasto Lubawskie [http://gminanml.pl/miejsca-noclegowe-i-agroturystyka.html]</ref>.
+Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Lekarty, Radomno, Tylice<ref >[http://gminanml.pl/miejsca-noclegowe-i-agroturystyka.html UG Nowe Miasto Lubawskie ]</ref>.
 W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.
 Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Nowe Miasto Lubawskie wynosiła w 2013 roku 506. W tym 24 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 482 tworzy sektor prywatny. 98 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 53 firmy w dziale przetwórstwo przemysłowe, 84 firmy w dziale budownictwo, 55 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 13 firm<ref name="p2"/>. Do największych firm działających na terenie gminy należą: Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe Kompasz Sp.J. - Wytwórnia Pasz w Mszanowie, Gospodarstwo Rolne "Eden" w Gwiździnach.
-Gmina Nowe Miasto Lubawskie należy do [[Związek Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"| Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"]] oraz [[LGD "Ziemia Lubawska"]].
+Gmina Nowe Miasto Lubawskie należy do [[Związek Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"|Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"]] oraz [[LGD "Ziemia Lubawska"]].
-Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Nowe Miasto Lubawskie wynosiła 747 osób<ref name="p2"/>, co stanowi 19,1%  bezrobotnych w [[Powiat nowomiejski| powiecie nowomiejskim]].
+Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Nowe Miasto Lubawskie wynosiła 747 osób<ref name="p2"/>, co stanowi 19,1%  bezrobotnych w powiecie nowomiejskim.
 Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 24% ludności<ref>Bank Danych Lokalnych GUS</ref>.
@@ Linia 91: / Linia 93: @@
 '''Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy'''
 *[[Gminne Centrum Kultury w Mszanowie]]
-*[[lkwim: Gminna Biblioteka Publiczna w Gwiździnach| Gminna Biblioteka Publiczna w Nowym Mieście Lubawskim z siedzibą w Gwiździnach]] - filie biblioteki znajdują się w Bratianie, Jamielniku, Radomnie, Skarlinie
+*[[lkwim: Gminna Biblioteka Publiczna w Gwiździnach|Gminna Biblioteka Publiczna w Nowym Mieście Lubawskim z siedzibą w Gwiździnach]] - filie biblioteki znajdują się w Bratianie, Jamielniku, Radomnie, Skarlinie
 '''Wydarzenia kulturalne związane z gminą'''
@@ Linia 108: / Linia 110: @@
 '''Zabytki znajdujące się na terenie gminy'''
-Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie należą<ref>Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [http://www.nid.pl/pl/]</ref><ref>Planu rozwoju lokalnego gminy Nowe Miasto Lubawskie na lata 2004 - 2006 oraz 2007 - 2013. [http://bip.warmia.mazury.pl/nowe_miasto_lubawskie_gmina_wiejska/76/137/Plan_rozwoju_lokalnego/]</ref>:
+Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie należą<ref> [http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków]</ref><ref>[http://bip.warmia.mazury.pl/nowe_miasto_lubawskie_gmina_wiejska/76/137/Plan_rozwoju_lokalnego/ Planu rozwoju lokalnego gminy Nowe Miasto Lubawskie na lata 2004 - 2006 oraz 2007-2013.]</ref>:
 *pozostałości zamku zakonnego w Bratianie
 *dwór w Bratianie
 *młyn wodny z końca XX w. i urządzenia hydrotechniczne w Bratianie
-*[[Kościół pw. św. Kazimierza Królewicza w Gryźlinach| kościół pw. św. Kazimierza Królewicza w Gryźlinach]] wraz z przykościelnym cmentarzem
+*[[Kościół pw. św. Kazimierza Królewicza w Gryźlinach|kościół pw. św. Kazimierza Królewicza w Gryźlinach]] wraz z przykościelnym cmentarzem
-*[[Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusa w Radomnie| kościół pw. Najświętszego Serca Jezusa w Radomnie]] wraz z przykościelnym cmentarzem
+*[[Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusa w Radomnie|kościół pw. Najświętszego Serca Jezusa w Radomnie]] wraz z przykościelnym cmentarzem
-*[[Kościół pw. św. Bartłomieja w Skarlinie| kościół pw. św. Bartłomieja w Skarlinie]] wraz z przykościelnym cmentarzem
+*[[Kościół pw. św. Bartłomieja w Skarlinie|kościół pw. św. Bartłomieja w Skarlinie]] wraz z przykościelnym cmentarzem
-*[[Kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach| kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach]] wraz z przykościelnym cmentarzem
+*[[Kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach|kościół pw. św. Michała Archanioła w Tylicach]] wraz z przykościelnym cmentarzem
 *zespoły dworskie w Gwiździnach, Tylicach, Mszanowie, Pustkach, Jamielniku
 *zabytkowe kuźnie z XIX w. w Bratianie i z XX w. w Skarlinie
@@ Linia 122: / Linia 124: @@
 '''Szlaki i atrakcje turystyczne'''
-*część [[Szlak św. Jakuba: Olsztyn - Lipowiec| szlaku św. Jakuba]]
+*część [[Szlak św. Jakuba: Olsztyn - Lipowiec|szlaku św. Jakuba]]
 *szlak pieszy żółty: z Torunia, wzdłuż doliny Drwęcy, przez Pojezierze Brodnickie do Radomna, jego przedłużenie prowadzi na teren Pojezierza Iławskiego (szlak żółty jest fragmentem szlaku europejskiego E-11 łączącego Niemcy i Litwę)
-*szlak pieszy [[Czerwony szlak pieszy Nowe Miasto Lubawskie – Radomno| czerwony]]: szlak pieszy łączący [[Nowe Miasto Lubawskie]] z opisanym wyżej żółtym szlakiem, prowadzący do Radomna
+*szlak pieszy [[Czerwony szlak pieszy Nowe Miasto Lubawskie – Radomno|czerwony]]: szlak pieszy łączący [[Nowe Miasto Lubawskie]] z opisanym wyżej żółtym szlakiem, prowadzący do Radomna
-*szlaki wodne i spływy kajakowe rzekami: Drwęcą, Wel, Strugą, Skarlanką, Kakaj
+*szlaki wodne i spływy kajakowe rzekami: [[Rzeka Drwęca|Drwęcą]], [[Rzeka Wel|Wel]], [[Rzeka Struga|Strugą]], [[rzeka Skarlanka|Skarlanką]], [[Rzeka Kakaj|Kakaj]]
 *zabytkowe parki m.in. w: Gwiździnach, Jamielniku, Bagnie, Gryźlinach, Tylicach
 *obszary chronionego krajobrazu, rezerwat i pomniki przyrody
@@ Linia 133: / Linia 135: @@
 *most w Radomnie
-Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Nowe Miasto Lubawskie można uzyskać na stronie internetowej [http://gminanml.pl/ UG Nowe Miasto Lubawskie].
+Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Nowe Miasto Lubawskie można uzyskać na stronie internetowej [http://gminanml.pl/ gminanml.pl].
+== Religia ==
+*[[Parafia pw. św. Faustyny w Jamielniku]]
+*[[Parafia pw. św. Michała Archanioła w Tylicach]]
 == Szkolnictwo ==
@@ Linia 140: / Linia 146: @@
 *Niepubliczne Przedszkole "Magiczna Akademia" w Radomnie
 *Niepubliczne Przedszkole "Pod Wierzbą" w Bratianie
-*[[Szkola Podstawowa w Skarlinie]]
+*[[Szkoła Podstawowa w Skarlinie]]
 *[[Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Tylicach]]
 *[[Szkoła Podstawowa im. ks. Kazimierza Wróblewskiego w Gwiździnach]]
-*[[Szkola Podstawowa w Radomnie]]
+*[[Szkoła Podstawowa w Radomnie]]
-*[[Zespół Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie]] - Publiczne Przedszkole w Zespole Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie, [[Szkoła Podstawowa im. Rodu Działyńskich w Bratianie| Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie]], Gimnazjum w Zespole Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie
+*[[Zespół Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie]] - Publiczne Przedszkole w Zespole Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie, [[Szkoła Podstawowa im. Rodu Działyńskich w Bratianie|Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie]], Gimnazjum w Zespole Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie
 *[[Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Jamielniku]] - Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Jamielniku, Gimnazjum w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Jamielniku
+== Sport ==
+W gminie Nowe Miasto Lubawskie są organizowane różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: "MTB u Brata Jana" w Bratianie, Otwarty Amatorski Bieg Tylicki, Gminne Zimowe Igrzyska Wsi, Otwarty Amatorski Turniej Tenisa Stołowego, Turniej Wsi w Tenisa Stołowego, Turniej Piłki Nożnej dla Szkół Podstawowych, Duathlon, halowe turnieje piłki nożnej, koszykówki, turnieje szachowe i warcabowe, m.in. Mistrzostwa Powiatu w warcabach, rajdy rowerowe i spływy kajakowe.
-== Sport ==
-W gminie Nowe Miasto Lubawskie są organizowane różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: "MTB u Brata Jana" w Bratianie, Otwarty Amatorski Bieg Tylicki, Gminne Zimowe Igrzyska Wsi, Otwarty Amatorski Turniej Tenisa Stołowego, Turniej Wsi w Tenisa Stołowego, Turniej Piłki Nożnej dla Szkół Podstawowych, Duathlon, halowe turnieje piłki nożnej, koszykówki, turnieje szachowe i warcabowe, m.in. Mistrzostwa Powiatu w warcabach, rajdy rowerowe i spływy kajakowe.<br/>
 Prężnie działają kluby:
 *[[LZS WEL Bratian]]
 *[[KS Wicher Gwiździny]]
-*UKS "Tornado" przy [[Szkoła Podstawowa im. ks. Kazimierza Wróblewskiego w Gwiździnach| szkole podstawowej w Gwiździnach]],  UKS "Sprint" przy [[Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Tylicach| szkole podstawowej w Tylicach]], UKS "Żak" przy [[Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Jamielniku| zespole szkół w Jamielniku]] oraz MUKS "Jedynka" przy [[Zespół Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie| zespole szkół w Bratianie]].
+*UKS "Tornado" przy [[Szkoła Podstawowa im. ks. Kazimierza Wróblewskiego w Gwiździnach|szkole podstawowej w Gwiździnach]],  UKS "Sprint" przy [[Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Tylicach|szkole podstawowej w Tylicach]], UKS "Żak" przy [[Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Jamielniku|zespole szkół w Jamielniku]] oraz MUKS "Jedynka" przy [[Zespół Szkół im. Rodu Działyńskich w Bratianie|zespole szkół w Bratianie]].
 ==Inne organizacje i instytucje==
@@ Linia 162: / Linia 168: @@
 *Orkiestra dęta przy OSP w Skarlinie
 *Chór św. Cecylii ze Skarlina
 == Obszary chronione i pomniki przyrody ==
 Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich<ref name="p3">Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/]</ref>:
@@ Linia 175: / Linia 180: @@
 Obszary [[Natura 2000]]:
-*[[Natura 2000 Dolina Drwęcy | Specjalny obszar ochrony siedlisk Dolina Drwęcy]] (12 561,56 ha)
+*[[Natura 2000 Dolina Drwęcy |Specjalny obszar ochrony siedlisk Dolina Drwęcy]] (12 561,56 ha)
-*[[Natura 2000 Dolina Kakaju| Specjalny obszar ochrony siedlisk Dolina Kakaju]] (1 427,97 ha)
+*[[Natura 2000 Dolina Kakaju|Specjalny obszar ochrony siedlisk Dolina Kakaju]] (1 427,97 ha)
-*[[Natura 2000 Jezioro Karaś| Specjalny obszar ochrony siedlisk Jezioro Karaś]] (814,84 ha)
+*[[Natura 2000 Jezioro Karaś|Specjalny obszar ochrony siedlisk Jezioro Karaś]] (814,84 ha)
-*[[Natura 2000 Ostoja Radomno| Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Radomno]] (929,37 ha)
+*[[Natura 2000 Ostoja Radomno|Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Radomno]] (929,37 ha)
 Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie znajdują się 4 pomniki przyrody<ref name="p3"/>.
 ==Ciekawostki==
-*''Skarlińska legenda'' - z Jeziorem Skarlińskim wiąże się ludowa legenda. W niewielkiej odległości od półwyspu zwanego do dnia dzisiejszego "Kuchnią" był niegdyś piękny, wyniosły zamek. Zamieszkiwał w nim bogaty hrabia wraz z żoną i dorodną córką, o rękę której ubiegało się wielu młodych kandydatów. Gdy nadszedł dzień ślubu, wyznaczony na święto Trzech Króli, goście weselni udali się do klasztoru w Łąkach Bratiańskich. Kiedy orszak ślubny przeprawiał się przez jezioro, słaby lód załamał się, a ludzie zginęli w odmętach wód. Wraz ze śmiercią właścicieli, zamek skarliński popadł w ruinę i został zapomniany.
+*''Skarlińska legenda''
-*''Tylicki archanioł'' - pierwotnie pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach stał na usypanym kopcu nieopodal kościoła; po nastaniu okupacji Niemcy zniszczyli pomnik. Po zakończeniu II wojny światowej, z inicjatywy proboszcza tylickiej parafii - księdza Kurowskiego, powstała nowa, rzeźbiona i pokryta kolorową polichromią figura świętego Michała. Usytuowana dziś w sąsiedztwie domu parafialnego zwraca uwagę swoją oryginalnością i niespotykaną formą.
+Z Jeziorem Skarlińskim wiąże się ludowa legenda. W niewielkiej odległości od półwyspu zwanego do dnia dzisiejszego "Kuchnią" był niegdyś piękny, wyniosły zamek. Mieszkał w nim bogaty hrabia wraz z żoną i dorodną córką, o rękę której ubiegało się wielu młodych kandydatów. Gdy nadszedł dzień ślubu, wyznaczony na święto Trzech Króli, goście weselni udali się do klasztoru w Łąkach Bratiańskich. Kiedy orszak ślubny przeprawiał się przez jezioro, słaby lód załamał się, a ludzie zginęli w odmętach wód. Wraz ze śmiercią właścicieli zamek skarliński popadł w ruinę i został zapomniany.
+*''Tylicki archanioł''
+Pierwotnie pomnik świętego Michała Archanioła w Tylicach stał na usypanym kopcu nieopodal kościoła; po nastaniu okupacji Niemcy zniszczyli pomnik. Po zakończeniu II wojny światowej z inicjatywy proboszcza tylickiej parafii, księdza Kurowskiego, powstała nowa, rzeźbiona i pokryta kolorową polichromią figura świętego Michała. Usytuowana dziś w sąsiedztwie domu parafialnego zwraca uwagę swoją oryginalnością i niespotykaną formą.
 {{Przypisy}}
 <references/>
 ==Bibliografia==
 Dz.U. 1948 nr 12 poz. 97, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1948 r. o zniesieniu powiatów: szczuczyńskiego i utworzeniu powiatu grajewskiego w województwie białostockim, stopnickiego i utworzeniu powiatu buskiego w województwie kieleckim, błońskiego i utworzeniu powiatu grodzisko-mazowieckiego w województwie warszawskim oraz nieszawskiego i lubawskiego i utworzenia powiatów aleksandrowskiego i nowomiejskiego w województwie pomorskim. [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19480120097 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/>
@@ Linia 206: / Linia 211: @@
 [http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków] [20.10.2014]<br/>
 [http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie] [20.10.2014]<br/>
-[http://www.ko.olsztyn.pl/?main=2&sub=4 Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim] [20.10.2014]<br/>
+[http://www.ko.olsztyn.pl/?main=2&sub=4 Kuratorium Oświaty w Olsztynie, Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim] [20.10.2014]<br/>
 [[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria: Powiat nowomiejski]][[Kategoria: Nowe Miasto Lubawskie (gmina wiejska)]][[Kategoria: 1945-1989]][[Kategoria: 1990-]]