Wilczęta (gmina wiejska)

Gmina Wilczęta
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Bogusław Szczerba
Powierzchnia	147,59 km²
Liczba sołectw	14
Liczba miejscowości	23
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	3123 21 osób/km²
Strefa numeracyjna	55
Tablice rejestracyjne	NBR
TERYT	2802072
Urząd gminy Wilczęta 84 14-405 Wilczęta
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Wilczęta – gmina wiejska położona w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w południowej części powiatu braniewskiego. Siedziba gminy znajduje się w Wilczętach. Jest to gmina typowo rolnicza. Południowo-zachodnia część gminy zaliczana do regionu pasłęckiego oraz północno-wschodnia część gminy obejmująca dolinę rzeki Pasłęki i tereny do niej przyległe stanowią obszar o wybitnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, charakteryzujący się zróżnicowaną rzeźbą terenu, licznymi pagórkami i kompleksami leśnymi. Jest to gmina o niskim poziomie gęstości zaludnienia (21 osób na km²) oraz o wysokiej liczbie ludności korzystającej ze świadczeń pomocy społecznej. W Wyborach Samorządowych 2018 mandat wójta uzyskał Bogusław Szczerba.

Pałac w Słobitach, widok z XIX w. Autor: Alexander Duncker (1813-1897). Źródło: Wikipedia

Kościół pw. Św. Katarzyny w Wilczętach. Fot. Jacek Bogdan. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Słobitach. Źródło: www.wilczeta.bil-wm.pl

Kościół pw. Św. Józefa Robotnika w Starym Siedlisku. Fot. Jacek Bogdan. Źródło: Commons Wikimedia

Pałac w Gładyszach, widok z XIX w. Autor: Alexander Duncker (1813-1897). Źrodło: Commons Wikimedia

Powierzchnia gminy

Gmina Wilczęta zajmuje powierzchnię 147,59km². W tym:

• użytki rolne: 68,2% (10067 ha)
• lasy: 26,75% (3948 ha)
• wody: 0,22% (33 ha)

Gmina stanowi 12,25% powierzchni powiatu braniewskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	3123	100	1523	48,77	1600	51,23
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	21		10		11

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie wiejskiej Wilczęta wynosiło -15 osób, co stanowi 4,10% migracji ludności w powiecie braniewskim oraz 0,58% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Obecne tereny gminy wiejskiej Wilczęta należały po 1945 roku powiatu pasłęckiego. W 1954 roku na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych istniejące gminy przekształcono w gromady. Powołana wówczas w wyniku likwidacji niektórych mniejszych gromad niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania gromada Wilczęta na przestrzeni lat zmieniała kilkakrotnie swoje terytorium, by w 1964 roku zajmować obszar 84,99 km². 1 stycznia 1969 roku dokonano kolejnej zmiany jej terytorium, wyłączając 50,33 ha i przyłączając do powiatu braniewskiego.

W 1972 roku na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych zmienił się ponownie podział administracji terytorialnej. 1 stycznia 1973 roku istniejące dotychczas w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Zlikwidowano gromadę Wilczęta i na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku utworzono w powiecie pasłęckim gminę Wilczęta z siedzibą w Wilczętach. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Bardyny, Bronki, Dębiny, Gładysze, Karwiny, Księżno, Kwitajny Małe, Ławki, Nowica, Słobity, Sopoty, Spędy, Stare Siedlisko, Wilczęta.

1 czerwca 1975 roku na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa przestały istnieć powiaty, w tym powiat pasłęcki. Gmina Wilczęta stała się częścią województwa elbląskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Wilczęta w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim. Gmina wiejska Wilczęta graniczy: od północy z gminą Płoskinia (powiat braniewski), od wschodu z gminą Orneta (powiat lidzbarski), od południa z gminami Godkowo i Pasłęk (powiat elbląski), od zachodu z gminą Młynary (powiat elbląski).

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bardyny, Dębień-Karwiny, Dębiny, Gładysze, Księżno, Ławki, Nowica, Słobity, Słobity Stacja, Sopoty, Spędy, Stare Siedlisko, Tatarki, Wilczęta.

Pozostałe miejscowości: Bronki, Chmielówka, Górski Las, Góry, Jankówko, Kaginowo, Karpówek, Karwiny, Księża Wola, Lipowa, Sośnica.

Gospodarka

W gminie Wilczęta podstawową gałęzią gospodarki jest rolnictwo rozwijające się na bazie gospodarstw indywidualnych i zespołowych. Powierzchnia gruntów rolnych w gminie wynosi ok. 7445,04 ha i wyróżnia się wysokim potencjałem agroekologicznym. Większość gospodarstw prowadzi produkcję wielokierunkową bez wyraźnie określonej specjalizacji. W strukturze upraw przeważa uprawa zbóż, a w szczególności uprawa żyta i pszenżyta, co jest uwarunkowane m.in. jakością gleb. Ponadto uprawiane są jeszcze: rzepak, ziemniaki, kukurydza. W hodowli zwierząt w gminie dominuje hodowla trzody chlewnej, bydła opasowego i mlecznego.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie wiejskiej Wilczęta wynosiła w 2012 roku 127. Większość stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa. Przeważają firmy małe, zatrudniające od 1 do 5 pracowników. 8 podmiotów należy do sektora publicznego, pozostałe 119 tworzy sektor prywatny. W 2012 roku w sektorze tym 16 firm było zarejestrowanych w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; 34 firmy w dziale: handel hurtowy i detaliczny, 21 firm w dziale: budownictwo.

Przemysł w gminie Wilczęta nie jest rozwinięty i nie stanowi silnego elementu gminnej gospodarki. Również turystyka nie odgrywa w niej znaczącej roli pomimo wielu walorów przyrodniczo-krajobrazowych gminy.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie wiejskiej Wilczęta wynosiła 398 osób , co stanowi 8,72% bezrobotnych w powiecie braniewskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 23,6% ludności.

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych wymagających strategicznej interwencji.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Gminna Biblioteka Publiczna w Wilczętach

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Siedem Tłustych Dni na rzecz Wsi – plener artystyczny

Ludzie związani z gminą

• Mirosław Dziewiałtowicz – rzeźbiarz, urodzony i mieszkający we wsi Stare Siedlisko; jego prace prezentowane były na wielu wystawach w kraju i za granicą, zakupiły je również muzea etnograficzne w Olsztynku i Toruniu. Artysta jest także znany jako organizator plenerów i innych przedsięwzięć artystycznych. Od 1985 roku organizuje "Siedem Tłustych Dni na rzecz Wsi" – międzynarodowe spotkania artystyczne gromadzące malarzy, rzeźbiarzy, poetów i muzyków z kraju i zza granicy.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Wilczęta należą:

• zespół pałacowy w Gładyszach – pochodzący z I poł. XVIII wieku: ruiny pałacu, park, stajnia, kuźnia
• kaplica grobowa rodziny zu Dohna – znajduje się w lesie, nieopodal drogi Gładysze-Wilczęta
• ruiny kościoła w Karwinach wraz z przykościelnym cmentarzem
• ruiny kościoła w Ławkach wraz z przykościelnym cmentarzem i plebanią (obecnie dom mieszkalny)
• zespół pałacowy w Ławkach – pałac, oficyna i park
• kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Nowicy wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Słobitach wraz z cmentarzem rodowym rodziny zu Dohna
• zespół pałacowy w Słobitach – pałac (w ruinie), park, oficyna, budynki gospodarcze przy oficynie
• zespół folwarczny w Słobitach
• kościół pw. Św. Józefa Robotnika w Starym Siedlisku wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. Św. Katarzyny w Wilczętach wraz z przykościelnym cmentarzem

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Szlak Kopernikowski – pieszy szlak turystyczny, biegnący głównie przez miejsca związane z pobytem i pracą Mikołaja Kopernika
• rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu i liczne pomniki przyrody

Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej w Braniewie, ul. Katedralna 7, 14-500 Braniewo oraz na stronie it.braniewo.pl

Religia

• Parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Nowicy
• Parafia pw. Przemienienia Pańskiego w Wilczętach
• Parafia pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Słobitach

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Wilczęta istnieją nastepujące placówki edukacyjne:

• punkt przedszkolny w Wilczętach
• Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Słobitach
• Szkoła Podstawowa w Nowicy
• Gimnazjum Publiczne w Wilczętach

Sport

• KS Piast Wilczęta

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

• rezerwaty przyrody:
  • Rezerwat Ostoja bobrów na rzece Pasłęce – ochroną objęta jest cała rzeka od źródeł do granic Braniewa wraz z jeziorami Sarąg, Sąg oraz Zalewem Pierzchalskim; rezerwat o powierzchni 4258,79 ha, utworzony został w celu zachowania stanowisk bobra. Jest to rezerwat faunistyczny.
  • Rezerwat Osiek II – ochroną rezerwatową objęte jest torfowisko wysokie z fragmentami torfowiska przejściowego, a przedmiotem ochrony są stanowiska maliny moroszki, reliktowej rośliny z epoki postglacjalnej; rezerwat o powierzchni 43,60 ha
• obszary chronionego krajobrazu:
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki (15265 ha)
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy (5488 ha)
  • Stołbicki Obszar Chronionego Krajobrazu (3417 ha)
• obszary chronione Natura 2000:
  • Specjalny Obszar Ochrony siedlisk Natura 2000 Rzeka Pasłęka (6233,4 ha)
  • Obszar Specjalnej Ochrony ptaków - Dolina Pasłęki (19405,9 ha)

W gminie Wilczęta zarejestrowanych jest 78 pomników przyrody. Są to pojedyncze drzewa (dęby, buki, lipy) oraz 5 grup drzew.

Bibliografia

Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych,isap.sejm.gov.pl
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych,isap.sejm.gov.pl
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw,isap.sejm.gov.pl
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów,isap.sejm.gov.pl
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Program ochrony środowiska gminy Wilczęta na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2019, Wilczęta 2013.
Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1973.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, Pasłęk 1997.
Bank Danych Lokalnych GUS [24.03.2014]
BIP Urzędu Gminy Wilczęta [24.03.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków