Brąswałd: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| (Nie pokazano 50 wersji utworzonych przez 7 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| − | + | |nazwa = Brąswałd | |
|herb wsi = | |herb wsi = | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = braswald.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Kapliczka i Kościół w Brąswałdzie.<br>Źródło: [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:KapliczkaBr%C4%85swa%C5%82d1.JPG Wikimedia Commons] |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 31: | Linia 30: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | '''Brąswałd''' (niem. ''Braunswalde'') – wieś sołecka w Polsce położona w [[ | + | '''Brąswałd''' (niem. ''Braunswalde'') – wieś sołecka w Polsce położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[Dywity (gmina wiejska)|gminie Dywity]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. |
| − | + | Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Longin Rudzik]]<ref> [http://bip.warmia.mazury.pl/ Wrota Warmii i Mazur] [04.12.2013]</ref>. | |
| − | Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Longin Rudzik]]<ref> http://bip.warmia.mazury.pl/ | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Miejscowość jest położona na [[Pojezierze Olsztyńskie| Pojezierzu Olsztyńskim]], w odległości 9 km na północ od [[Olsztyn|Olsztyna]] w pobliżu [[Jezioro Mosąg| | + | Miejscowość jest położona na [[Pojezierze Olsztyńskie| Pojezierzu Olsztyńskim]], w odległości 9 km na północ od [[Olsztyn|Olsztyna]] w pobliżu jeziora [[Jezioro Mosąg| Mosąg]] oraz [[Rzeka Łyna |Łyny]]. |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| + | Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założony w roku 1338 przez wójta [[Henryk Luter| Henryka Lutra]]. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50. [[Włóka| włók]] ziemi na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] był niejaki Mikołaj – pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości ewoluowała na przestrzeni wieków: ''Brunswald'' (1363), ''Branswalt'' (1517), ''Braunswaldt'' (1576), ''Braunswalde'' (1629), ''Brunswałt'' (1879). | ||
| + | W okresie [[Wojny polsko-krzyżackie|wojny polsko–krzyżackiej]] w latach 1519–1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup [[lkwim:Marcin Kromer|Marcin Kromer]] w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa [[Szymon Rudnicki| Szymona Rudnickiego]] w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894–1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa [[Andrzej Thiel| Andrzeja Thiela]]. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, [[Bukwałd]], [[Barkweda]], [[Kajny]], [[Redykajny]], [[Mątki]]. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych. | ||
| − | + | W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był [[Jan Thiel]]. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W 1887 r. założona została biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]], która funkcjonowała przez 4 lata. Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz [[Walenty Barczewski]], ówczesny proboszcz, założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach |plebiscycie]] w 1920 roku w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską. | |
| − | |||
| − | W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | Od 1931 do 1938 roku działała [[Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie |szkoła polska]], założona przez [[Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię]]. W okresie międzywojennym we wsi działało koło [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]], którym kierował [[Augustyn Zientara]]. Niemały wpływ na powstanie szkoły miała postawa i działalność proboszcza miejscowej parafii - księdza [[Walenty Barczewski|Walentego Barczewskiego]], choć on sam nie dożył chwili zakładania na Warmii polskich szkół. | ||
| + | *Kierownikami i nauczycielami w szkole polskiej byli: | ||
| + | *Wojciech Gromadecki (1931–1934), | ||
| + | *Adam Kołodziej (1934–1935), | ||
| + | *Konrad Sikora (1935) – zastępstwo z powodu braku nauczyciela, | ||
| + | *Józef Tomke (1935–1938).<ref>http://www.debata.olsztyn.pl/wiadomoci/region/5058-szlakiem-przedwojennych-polskich-szkol-na-warmii-cz-1-kafelek-najnowsze-slajd.html</ref> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach| II wojny światowej]] w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została [[Waleria Kryczkowska]]. W miejscowości działa [[Ochotnicza Straż Pożarna w Brąswałdzie |Ochotnicza Straż Pożarna]]. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670–lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach: | ||
| + | *1925 r. – 474 osoby (1 ewangelik, 473 katolików; 71 domów) | ||
| + | *1933 r. – 511 osób | ||
| − | + | *1970 r. – 409 osób | |
| − | + | *1978 r. – 320 osób | |
| − | |||
| − | |||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest [[lkwim: Kiermas Warmiński w Brąswałdzie|Kiermas Warmiński]] | + | Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest [[lkwim: Kiermas Warmiński w Brąswałdzie|Kiermas Warmiński]]. Dawny dom [[lkwim:Maria Zientara-Malewska|Marii Zientary–Malewskiej]] został przekształcony w bibliotekę; w budynku znajduje się również kącik pamięci poświęcony pisarce. Popularyzacji poezji Marii Zientary–Malewskiej poświęcony jest także [[lkwim:Konkurs Recytatorski Poezji Marii Zientary-Malewskiej – 2004 |konkurs recytatorski dla dzieci i młodzieży]], organizowany w Brąswałdzie od 2004 r. |
<br/> | <br/> | ||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | * | + | *[[Walenty Barczewski]] (1856–1928) - duchowny katolicki, działacz narodowy, etnograf, pisarz, redaktor, historyk, proboszcz miejscowej parafii (został pochowany na cmentarzu w Brąswałdzie). |
| − | * | + | *[[Wojciech Gromadecki]] (1906-1954) – nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1931-1934. |
| − | + | *[[Adam Kołodziej]] (1904-1978) - nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1934-1935. | |
| − | + | *[[Józef Tomke]] (ur. 1911) – nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1935–1938. | |
| − | + | *[[lkwim:Maria Zientara-Malewska|Maria Zientara–Malewska]] (1894–1984) - urodzona w Brąswałdzie działaczka i poetka warmińska. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | *cmentarz założony w | + | *dobrze zachowany [[Cmentarz katolicki w Brąswałdzie|cmentarz]], założony w drugiej połowie XIX wieku; miejsce spoczynku m.in. [[Walenty Barczewski|ks. Walentego Barczewskiego]], [[Franciszek Kaupowicz |ks. Franciszka Kaupowicza]] (lokalizacja nieznana) |
| − | *[[lkwim: Kościół | + | *[[lkwim: Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Brąswałdzie|neogotycki kościół]], zbudowany w latach 1894–1896 według projektu [[Fritza Heitmann |Fritza Heitmanna]]; polichromia przedstawiająca sceny z dziejów Polski i Warmii wykonana została w 1912 roku na zamówienie ks. Walentego Barczewskiego |
| − | + | *budynek plebanii i organistówki z XIX wieku | |
| − | + | *7 kapliczek przydrożnych; najstarsza pochodzi 1789 roku; dwie z nich poświęcono [[Kapliczka w Brąswałdzie|św. Józefowi]] i Matce Bożej | |
| − | * | + | *dom Marii Zientary–Malewskiej |
| − | * | + | *budynek dawnej szkoły, obecnie przekształcony w bibliotekę |
| − | + | *chałupa warmińska z XVII wieku | |
| − | * | + | *[[Krzyż drewniany w Brąswałdzie |drewniany krzyż]] znajdujący się przy drodze do [[Spręcowo|Spręcowa]] |
| − | * | ||
| + | == Turystyka == | ||
| + | *szlak rowerowy o długości 21,9 km – przebieg trasy: [[Dywity]] – Redykajny – [[Gutkowo]] – [[Wilimowo]] – Kajny – Barkweda – Brąswałd – [[Ługwałd]] – Dywity | ||
| + | *szlak rowerowy o długości 40 km – przebieg trasy: Olsztyn – Redykajny – Brąswałd – Barkweda – Kajny – Gutkowo – [[Łupstych]] – Olsztyn | ||
| + | *szlak pieszy o długości 42 km – przebieg trasy: Olsztyn – Brąswałd – most nad sztucznym korytem Łyny – Barkweda – Bukwałd – [[Cerkiewnik]] – [[Głotowo]] – [[Dobre Miasto]] – [[Smolajny]] | ||
| + | *koniec [[Szlak im. Marii Zientary–Malewskiej: Olsztyn – Brąswałd |Szlaku im. Marii Zientary–Malewskiej]]: Olsztyn – Brąswałd | ||
| + | *przystań kajakowa nad Łyną | ||
| − | + | ==Multimedia== | |
| + | {{#ev:youtube|QbfEiyg3dns|500|left|Film udostępniony w ramach projektu [http://rkf.warmia.mazury.pl/ Regionalna Kronika Filmowa]}} | ||
| + | {{#ev:youtube|yNipkcMGW2w|500|left|}} | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Jadwiszczak Andrzej S., Kisielew Kazimierz, Klimek Robert, Kosińska Teresa, ''Warmia znana i nieznana: Brąswałd, Barkweda, Kajny, Bukwałd, Cerkiewnik, Swobodna'', Gady 2012.<br/> | |
| − | + | Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, ''Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość'', Olsztyn 1994.<br/> | |
| − | + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.<br/> | |
| − | + | ''Polska Niezwykła: województwo warmińsko-mazurskie'', red. Ewa Lodzińska i in., Warszawa 2008.<br/> | |
| − | + | Skurzyński Piotr, ''Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny'', Gdynia 2012.<br/> | |
| − | + | ''Szlaki rowerowe powiatu olsztyńskiego i miasta Olsztyn'', Białystok 2001.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/ Bank Danych Lokalnych GUS] [10.12.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.domwarminski.pl/ Dom Warmiński] [10.12.2013]<br/> | |
| − | <br/> | + | [http://pl.wikipedia.org/ Wikipedia] [10.12.2013]<br/> |
| − | + | [http://bip.warmia.mazury.pl/ Wrota Warmii i Mazur] [04.12.2013]<br/> | |
| + | [http://www.ciekawemazury.pl/ Ciekawe Mazury] [03.07.2014] | ||
| + | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat olsztyński]] | |
| − | + | [[Kategoria: Dywity (gmina wiejska)]] | |
| − | + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | |
| − | + | [[Kategoria: 1301-1400]] | |
| − | [[Kategoria: | ||
Aktualna wersja na dzień 08:05, 7 wrz 2016
| Brąswałd | |
| | |
 Kapliczka i Kościół w Brąswałdzie.
Źródło: Wikimedia Commons | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Dywity |
| Liczba ludności (2010) | 363 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Brąswałd | |
| Położenie na mapie Polski  Brąswałd | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Brąswałd (niem. Braunswalde) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Longin Rudzik[1].
Spis treści
Położenie
Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, w odległości 9 km na północ od Olsztyna w pobliżu jeziora Mosąg oraz Łyny.
Dzieje miejscowości
Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założony w roku 1338 przez wójta Henryka Lutra. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50. włók ziemi na prawie chełmińskim był niejaki Mikołaj – pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości ewoluowała na przestrzeni wieków: Brunswald (1363), Branswalt (1517), Braunswaldt (1576), Braunswalde (1629), Brunswałt (1879).
W okresie wojny polsko–krzyżackiej w latach 1519–1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup Marcin Kromer w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa Szymona Rudnickiego w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894–1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa Andrzeja Thiela. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, Bukwałd, Barkweda, Kajny, Redykajny, Mątki. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych.
W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W 1887 r. założona została biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych, która funkcjonowała przez 4 lata. Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz Walenty Barczewski, ówczesny proboszcz, założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W plebiscycie w 1920 roku w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską.
Od 1931 do 1938 roku działała szkoła polska, założona przez Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. W okresie międzywojennym we wsi działało koło Związku Polaków w Niemczech, którym kierował Augustyn Zientara. Niemały wpływ na powstanie szkoły miała postawa i działalność proboszcza miejscowej parafii - księdza Walentego Barczewskiego, choć on sam nie dożył chwili zakładania na Warmii polskich szkół.
- Kierownikami i nauczycielami w szkole polskiej byli:
- Wojciech Gromadecki (1931–1934),
- Adam Kołodziej (1934–1935),
- Konrad Sikora (1935) – zastępstwo z powodu braku nauczyciela,
- Józef Tomke (1935–1938).[2]
W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu II wojny światowej w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została Waleria Kryczkowska. W miejscowości działa Ochotnicza Straż Pożarna. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670–lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą.
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:
- 1925 r. – 474 osoby (1 ewangelik, 473 katolików; 71 domów)
- 1933 r. – 511 osób
- 1970 r. – 409 osób
- 1978 r. – 320 osób
Kultura
Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest Kiermas Warmiński. Dawny dom Marii Zientary–Malewskiej został przekształcony w bibliotekę; w budynku znajduje się również kącik pamięci poświęcony pisarce. Popularyzacji poezji Marii Zientary–Malewskiej poświęcony jest także konkurs recytatorski dla dzieci i młodzieży, organizowany w Brąswałdzie od 2004 r.
Ludzie związani z miejscowością
- Walenty Barczewski (1856–1928) - duchowny katolicki, działacz narodowy, etnograf, pisarz, redaktor, historyk, proboszcz miejscowej parafii (został pochowany na cmentarzu w Brąswałdzie).
- Wojciech Gromadecki (1906-1954) – nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1931-1934.
- Adam Kołodziej (1904-1978) - nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1934-1935.
- Józef Tomke (ur. 1911) – nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1935–1938.
- Maria Zientara–Malewska (1894–1984) - urodzona w Brąswałdzie działaczka i poetka warmińska.
Zabytki
- dobrze zachowany cmentarz, założony w drugiej połowie XIX wieku; miejsce spoczynku m.in. ks. Walentego Barczewskiego, ks. Franciszka Kaupowicza (lokalizacja nieznana)
- neogotycki kościół, zbudowany w latach 1894–1896 według projektu Fritza Heitmanna; polichromia przedstawiająca sceny z dziejów Polski i Warmii wykonana została w 1912 roku na zamówienie ks. Walentego Barczewskiego
- budynek plebanii i organistówki z XIX wieku
- 7 kapliczek przydrożnych; najstarsza pochodzi 1789 roku; dwie z nich poświęcono św. Józefowi i Matce Bożej
- dom Marii Zientary–Malewskiej
- budynek dawnej szkoły, obecnie przekształcony w bibliotekę
- chałupa warmińska z XVII wieku
- drewniany krzyż znajdujący się przy drodze do Spręcowa
Turystyka
- szlak rowerowy o długości 21,9 km – przebieg trasy: Dywity – Redykajny – Gutkowo – Wilimowo – Kajny – Barkweda – Brąswałd – Ługwałd – Dywity
- szlak rowerowy o długości 40 km – przebieg trasy: Olsztyn – Redykajny – Brąswałd – Barkweda – Kajny – Gutkowo – Łupstych – Olsztyn
- szlak pieszy o długości 42 km – przebieg trasy: Olsztyn – Brąswałd – most nad sztucznym korytem Łyny – Barkweda – Bukwałd – Cerkiewnik – Głotowo – Dobre Miasto – Smolajny
- koniec Szlaku im. Marii Zientary–Malewskiej: Olsztyn – Brąswałd
- przystań kajakowa nad Łyną
Multimedia
Bibliografia
Jadwiszczak Andrzej S., Kisielew Kazimierz, Klimek Robert, Kosińska Teresa, Warmia znana i nieznana: Brąswałd, Barkweda, Kajny, Bukwałd, Cerkiewnik, Swobodna, Gady 2012.
Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość, Olsztyn 1994.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Polska Niezwykła: województwo warmińsko-mazurskie, red. Ewa Lodzińska i in., Warszawa 2008.
Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
Szlaki rowerowe powiatu olsztyńskiego i miasta Olsztyn, Białystok 2001.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [10.12.2013]
Dom Warmiński [10.12.2013]
Wikipedia [10.12.2013]
Wrota Warmii i Mazur [04.12.2013]
Ciekawe Mazury [03.07.2014]
Przypisy
