Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)
| Gmina Pieniężno | |||
| | |||
| |||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | braniewski | ||
| Rodzaj gminy | miejsko-wiejska | ||
| Burmistrz | Kazimierz Kiejdo | ||
| Powierzchnia | 242 km² | ||
| Liczba sołectw | 24 | ||
| Liczba miejscowości | 40 | ||
| Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia |
6618 27 osób/km² | ||
| Strefa numeracyjna | 55 | ||
| Tablice rejestracyjne | NBR | ||
| TERYT | 2802053 | ||
| Urząd gminy ul. Generalska 8 14-520 Pieniężno
| |||
| Strona internetowa gminy | |||
| Biuletyn Informacji Publicznej gminy | |||
Gmina Pieniężno – gmina miejsko-wiejska położona w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w południowo-wschodniej części powiatu braniewskiego. Siedziba gminy znajduje się w Pieniężnie.
Tereny gminy miejsko-wiejskiej Pieniężno położone są na obszarze Wzniesień Górowskich nad rzeką Wałszą. Są to tereny typowo rolnicze, atrakcyjne pod względem turystycznym, posiadające bogate walory kulturowe, poznawcze i historyczne. Gmina posiada dobre połączenie komunikacyjne (kolejowe i drogowe) na trasie tranzytowej do międzynarodowych przejść granicznych w Bezledach i Gronowie.
Władzę w gminie sprawuje burmistrz Kazimierz Kiejdo[1].
Kościół pw. św. Mikołaja w Łajsach
Spis treści
Powierzchnia gminy
Gmina miejsko-wiejska Pieniężno zajmuje powierzchnię 242km2[2]. W tym:
- lasy: 21,17% (5123 ha)
- wody: 0,35% (84 ha)
- użytki rolne: 68% (16457 ha)
Gmina stanowi 20,08% powierzchni powiatu braniewskiego
Demografia
Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[3]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| liczba | 6618 | 100 | 3182 | 48,08 | 3436 | 51,92 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
27 | 13 | 14 | |||
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Pieniężno wynosiło -30 osób[4], co stanowi 8,22% migracji ludności w powiecie braniewskim oraz 1,16% w województwie warmińsko-mazurskim.
Historia gminy jako jednostki administracyjnej
W październiku 1945 roku na skutek licznych zniszczeń wojennych i wyludnienia Pieniężno utraciło posiadane od wieków prawa miejskie. W wyniku powojennego podziału powiatu braniewskiego będącego częścią województwa olsztyńskiego na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku[5] utworzono 2 gminy miejskie i 9 gmin wiejskich, wśród nich gminę wiejską Pieniężno. Podział ten utrzymał się do 1954 roku, kiedy to na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych[6] istniejące do tej pory gminy zastąpiono gromadami. Gromada Pieniężno na przestrzeni lat zmieniała kilkakrotnie swoje terytorium w wyniku likwidacji niektórych mniejszych gromad niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania. W 1959 roku obszar gromady Pieniężno został powiększony o wsie: Bornity, Cieszęty, Glebisko, Pakosze, Wyrębiska, Kierpajny Małe, osadę Brzostki oraz PGR Cieszęty i Pakosze. Wówczas również na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 roku[7] z terenu gromady wydzielono obszar miejscowości Pieniężno w jej dawnych granicach i nadano mu prawa osiedla.
Kolejne zmiany terytorium gromady Pieniężno nastąpiły w 1968 roku, kiedy to przyłączono do niego wsie Białczyn, Gajle, Kiersiny, Piotrowiec i Posady oraz w 1972 roku, gdy przyłączono 5 sołectw z powiatu bartoszyckiego: Jeziorko, Kowale ze wsiami Glądy i Lubianka, Łoźnik, Pluty ze wsią Pełty, Wopy ze wsią Pawły.
Kolejne zmiany w podziale administracyjnym dokonane na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych[8] przywróciły podział państwa na gminy.
W 1972 roku na podstawie Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada[9] Pieniężno odzyskało prawa miejskie, a na mocy Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 roku miasto i gmina Pieniężno stały się jedną jednostką administracyjną z siedzibą Urzędu Miasta i Gminy w Pieniężnie.
W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Białczyn, Bornity, Cieszęty, Glebisko, Jesionowo, Jeziorko, Kajmity, Kowale, Lechowo, Łajsy, Łoźnik, Niedbałki, Pakosze, Piotrowiec, Posady, Pluty, Radziejewo, Różaniec, Sawity, Wojnity, Wopy, Wyrębiska, Żugienie.
1 czerwca 1975 roku na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[10] przestał istnieć powiat braniewski. Gmina Pieniężno została bezpośrednio częścią województwa elbląskiego [11].
Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa[12] umiejscowiły gminę Pieniężno w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim.
Gmina miejsko-wiejska Pieniężno graniczy: od zachodu z gminą Płoskinia, od północnego zachodu z gminą Braniewo, od północy z gminą Lelkowo, od północnego wschodu z gminą Górowo Iławeckie (powiat bartoszycki), od południa z gminą Orneta oraz gminą Lidzbark Warmiński (powiat lidzbarski).
Miejscowości na terenie gminy
Sołectwa: Białczyn, Bornity, Cieszęta, Glebiska, Jesionowo, Jeziorko, Kajnity, Kierpajny Wielkie, Kowale, Lechowo, Łajsy, Łoźnik, Niedbałki, Pakosze, Piotrowiec, Pluty, Posady, Radziejewo, Różaniec, Sawity, Wojnity, Wopy, Wyrębiska, Żugienie
Pozostałe miasta i miejscowości: Gajle, Pieniężno Pierwsze, Pieniężno Drugie, Kierpajny Małe, Glądy, Lubianka, Pajtuny, Brzostki, Pełty, Kiersiny, Borowiec, Gaudyny, Pawły, Pieniężno
Gospodarka
Gmina miejsko-wiejska Pieniężno to gmina rolnicza. Większość gospodarstw funkcjonujących w gminie to gospodarstwa małe, które łącznie obejmują ponad 50% powierzchni użytków rolnych. Wiele gospodarstw nie jest wyspecjalizowanych – zajmuje się zarówno produkcją zwierzęcą jak i roślinną. W hodowli zwierząt dominuje hodowla bydła – głównie krów mlecznych, trzody chlewnej i drobiu. Znaczna część gospodarstw prowadzi kilka rodzajów produkcji zwierzęcej. Większość gospodarstw rolnych na terenie gminy miejsko-wiejskiej Pieniężno zajmuje się uprawą zbóż i ziemniaków, uprawiane są również: warzywa i rośliny pastewne, buraki cukrowe, rzepak i rzepik.
Struktura agrarna gospodarstw rolnych na omawianym obszarze nie jest dobra. Duża liczba małych gospodarstw i brak możliwości powiększenia ich powierzchni oraz brak specjalizacji, a co za tym idzie brak konkurencyjności tych gospodarstw wymuszają potrzebę reorientacji zawodowej osób utrzymujących się z pracy w małych gospodarstwach oraz podejmowania działań zmierzających do specjalizacji produkcji rolnej i zwiększenia ich konkurencyjności.
Ważnym kierunkiem rozwoju gospodarczego w gminie jest turystyka. W gminie są podejmowane działania (m.in. współpraca ze Stowarzyszeniem Agroturystycznym Ziemi Pieniężnieńskiej) zmierzające do wzbogacenia i rozszerzenia oferty turystycznej i jak najlepszego wykorzystania walorów krajobrazowych, przyrodniczych, kulturowych i historycznych miasta i gminy Pieniężno.
Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Pieniężno, Łajsy, Wopy, Żugienie.
Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie miejsko-wiejskiej Pieniężno wynosiła w 2012 roku 455. W tym 37 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 418 tworzyło sektor prywatny[13]. W 2012 roku w sektorze tym najwięcej firm było zarejestrowanych w dziale: w dziale handel hurtowy i detaliczny – 115 firm, w dziale rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo – 70 firm, w dziale budownictwo – 31 firm, a w dziale przetwórstwo przemysłowe – 30 firm. Wśród nich są firmy zajmujące się przetwórstwem i obróbką drewna, dystrybucją części i maszyn rolniczych, świadczące usługi transportowe oraz liczne firmy świadczące usługi handlowe i budowlane.
Na korzyść gminy może działać położenie w pobliżu przejść granicznych Bezledy i Gronowo, co sprzyja rozwojowi gospodarczemu nastawionemu na współpracę międzynarodową z obwodem kaliningradzkim. Dobre połączenie komunikacyjne, transport kolejowy ze stacją przeładunkową są atutem dla chcących inwestować na terenie gminy.
Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Pieniężno wynosiła 744 osób [14], co stanowi 16,31% bezrobotnych wpowiecie braniewskim.
Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 18,4% ludności[15].
W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych wymagających strategicznej interwencji.
Kultura i turystyka
Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy
- Miejski Dom Kultury w Pieniężnie
- Miejska Biblioteka w Pieniężnie
- Muzeum Misyjno-Etnograficzne Księży Werbistów w Pieniężnie
- Galeria Sztuki "Łajsówka" w Łajsach
Wydarzenia kulturalne związane z gminą
- Międzynarodowy Plener Malarski w Pieniężnie
- Międzynarodowe Warsztaty Artystyczne w Pieniężnie
- Regionalny Festiwal Pieśni Wojskowej i Patriotycznej
- Spotkania Teatralne Dzieci i Młodzieży w Pieniężnie
- Festiwal Pieśni Misyjnej i Zaangażowanej
- dożynki gminne
Ludzie związani z gminą
- Feliks Zapłata (1914–1982) – ksiądz, bibliotekarz; w latach 1966–1971 pełnił funkcję dyrektora Biblioteki Misyjnego Seminarium Duchownego Księży Werbistów w Pieniężnie, przyczynił się do znacznego wzbogacenia księgozbioru tej biblioteki
- Georg Fuhg (1898– 76) – rzeźbiarz; urodzony w Pieniężnie, wykonał rzeźby świętego Antoniego i Franciszka do kościoła w Ornecie, oraz wizerunek Madonny do kościoła w Pieniężnie
- Małgorzata Czaplińska – artystka, nauczyciel; w swojej pracy pedagogicznej wychowuje przez sztukę
- Daniel Cyroniuk – artysta amator, od wielu lat pasjonuje się haftem krzyżykowym, wyhaftował serię najsłynniejszych obrazów świata
- Stanisław Chorążyczewski – artysta rzeźbiarz, jego największe plenerowe rzeźby stoją na skwerze w Pieniężnie i Łajsach
Zabytki znajdujące się na terenie gminy Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Pieniężno należą[16]:
- zespół dworski w Kierpajnach Wielkich
- kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lechowie
- kościół pw. św. Mikołaja w Łajsach wraz z przykościelnym cmentarzem
- kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Piotrowcu wraz z przykościelnym cmentarzem
- kościół pw. św. Wawrzyńca w Plutach wraz z przykościelnym cmentarzem
- kościół pw. św. Antoniego Opata w Radziejewie
- kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie
- kościół szpitalny Świętych Jakuba i Rocha w Pieniężnie
- zamek w Pieniężnie – zabytek wzniesiony w XIV wieku
- Stare Miasto wraz z pozostałościami obwarowań miejskich, ratusz
Szlaki i atrakcje turystyczne
- Szlak Kopernikowski – pieszy szlak turystyczny, biegnący głównie przez miejsca związane z pobytem i pracą Mikołaja Kopernika, na terenie gminy Pieniężno liczy 24 km
- szlaki spacerowe:
- Stadion Leśny – most – Rezerwat Doliny Rzeki Wałszy – ścieżka dydaktyczna – Wojnity – trasa liczy 17 km
- Pieniężno – kurhan i grodzisko – Muzeum Misyjno-Etnograficzne Księży Werbistów w Pieniężnie – Kierpajny Wielkie – Glebiska – Jezioro Taftowo – trasa liczy 25 km
- Pieniężno – skansen maszyn rolniczych – Łajsy – Galeria Łajsówka – "szlak bobrowy" – Lechowo – Borowiec – Radziejewo – Pieniężno – trasa liczy 37 km
- Pieniężno – Łoźnik – Pluty – Pieniężno
- Muzeum Misyjno-Etnograficzne Księży Werbistów w Pieniężnie
- skansen maszyn rolniczych w Łajsach
- Galeria Sztuki "Łajsówka" w Łajsach
- najwyższy (28,5 m wysokości) czynny most kolejowy w Polsce – oddany do użytku w 1885 roku
- liczne obiekty małej architektury sakralnej – kapliczki, krzyże i figury przydrożne
- rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu
- Jezioro Taftowo we wsi Glebiska
Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej w Pieniężnie, ul. Generalska 8, 14-520 Pieniężno oraz na stronie Urzędu Miasta i Gminy Pieniężno pieniezno.pl.
Szkolnictwo
W gminie miejsko-wiejskiej Pieniężno istnieją następujące placówki edukacyjne:
- Szkoła Podstawowa w Lechowie
- Szkoła Podstawowa w Pakoszach
- Szkoła Podstawowa w Piotrowcu
- Przedszkole Publiczne w Pieniężnie
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Pieniężnie
- Szkoła Podstawowa w Pieniężnie
- Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Pieniężnie
- Zespół Szkół Licealnych i Zawodowych w Pieniężnie im. Władysław Reymonta w Pieniężnie
Sport
Inne organizacje i instytucje
Obszary chronione i pomniki przyrody
Na system obszarów prawnie chronionych składają się: 2 rezerwaty przyrody, 3 obszary chronionego krajobrazu oraz 2 obszary Natura 2000[17]. Są to:
- rezerwaty przyrody:
- Dolina Rzeki Wałszy – utworzona w celu zachowania walorów krajobrazowych przełomowego odcinka doliny rzeki Wałszy porośniętej typowo wykształconymi zbiorowiskami grądowymi i łęgowymi – rezerwat krajobrazowy
- Ostoja bobrów na rzece Pasłęce – ochroną objęta jest cała rzeka od źródeł do granic Braniewa wraz z jeziorami Sarąg, Sąg oraz Jeziorem Pierzchalskim; utworzony został w celu zachowania stanowisk bobra – rezerwat faunistyczny.
- obszary chronionego krajobrazu:
Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Pieniężno znajdują się 3 pomniki przyrody ożywionej. Ochroną objęto 2 lipy i klon.
Ciekawostki
Gmina bierze udział w projekcie "Atlas Miejsc Niezwykłych Warmii i Mazur" prowadzonym przez Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie. Celem przedsięwzięcia jest stworzenie systemu gromadzenia i archiwizowania pamięci o krajobrazie kulturowym Warmii i Mazur, utrwalenie i udostępnienie szerokiej publiczności tego, co mieszkańcy małych wsi i miasteczek opowiadają o miejscach, w których żyją.
Przypisy
- ↑ Urząd Miasta i Gminy Pieniężno [24.03.2014]
- ↑ Urząd Statystyczny w Olsztynie [24.03.2014]
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
- ↑ Bank Danych lokalnych GUS [24.03.2014]
- ↑ Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
- ↑ Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
- ↑ Dz.U. 1959 nr 65 poz. 387, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 r. w sprawie utworzenia i zmiany granic niektórych osiedli w województwach krakowskim, olsztyńskim, opolskim i szczecińskim, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
- ↑ Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych,isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
- ↑ Dz.U. 1972 nr 50 poz. 327, Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
- ↑ Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
- ↑ Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województ, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
- ↑ Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
- ↑ Bank Danych lokalnych GUS [24.03.20104]
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS [24.03.2014[
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [24.03.2014]
- ↑ Program ochrony środowiska miasta i gminy Pieniężno na lata 2009-2012 z uwzględnieniem kierunków działań w latach 2013-2016, Pieniężno 2010.
Bibliografia
Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych,[isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych,[isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1959 nr 65 poz. 387, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 r. w sprawie utworzenia i zmiany granic niektórych osiedli w województwach krakowskim, olsztyńskim, opolskim i szczecińskim, [isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych,isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1972 nr 50 poz. 327, Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast, [isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw,isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów,isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1973.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Program ochrony środowiska miasta i gminy Pieniężno na lata 2009-2012 z uwzględnieniem kierunków działań w latach 2013-2016, Pieniężno 2010.
Bank Danych Lokalnych GUS [24.03.2014]
[BIP Urzędu Miasta i Gminy Pieniężno [24.03.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [24.03.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [24.03.2014]
Urząd Miasta i Gminy Pieniężno [24.03.2014]
Urząd Statystyczny w Olsztynie [24.03.2014]
