Gietrzwałd (gmina wiejska)

Gmina Gietrzwałd
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Marcin Sieczkowski
Powierzchnia	172,33 km²
Liczba sołectw	20
Liczba miejscowości	33
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	6348 37 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NOL
TERYT	2814052
Urząd gminy ul. Olsztyńska 2 11-036 Gietrzwałd
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Gietrzwałd – gmina wiejska położona w centralnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w zachodniej części powiatu olsztyńskiego. Siedziba gminy znajduje się w Gietrzwałdzie. Gmina rolniczo-przemysłowa o dużej powierzchni zalesienia, położona w centralnej części Pojezierza Olsztyńskiego. Władzę w gminie sprawuje wójt Marcin Sieczkowski.

Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie
Fot. Bogitor. Źródło: Commons Wikimedia

Kaplica wotywna pw. św. Józefa w Gietrzwałdzie
Fot Stokrotka 11. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół ewangelicki w Łęgutach
Fot. Filiplip123. Źródło: Commons Wikimedia

Powierzchnia gminy

Gmina wiejska Gietrzwałd zajmuje powierzchnię 172,33 km², w tym:

• użytki rolne: 37%
• lasy: 49%
• wody: 4%

Gmina stanowi 6,1% powierzchni powiatu olsztyńskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	6348	100	3163	49,8	3185	50,2
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	37		18,5		18,5

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Gietrzwałd było dodatnie i wynosiło 125 osób.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Gietrzwałd były częścią powiatu olsztyńskiego w województwie olsztyńskim.

W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady. Gromada Gietrzwałd przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała podział państwa na gminy.

Nowo utworzona gmina Gietrzwałd została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Biesal, Dłużki, Gietrzwałd, Gronity, Guzowy Piec, Jadaminy, Łupstych, Naglady, Naterki, Parwółki, Pęglity, Rapaty, Sząbruk, Śródka, Tomaryny, Unieszewo, Woryty.

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat olsztyński. Gmina Gietrzwałd została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Gietrzwałd w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim.

Gmina wiejska Gietrzwałd graniczy z gminami: Stawiguda, Olsztynek, Ostróda, Łukta, Jonkowo oraz z miastem Olsztyn.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Biesal, Cegłowo, Dłużki, Gietrzwałd, Gronity, Guzowy Piec, Jadaminy, Łajsy, Łęguty, Łupstych, Naglady, Naterki, Parwółki, Pęglity, Rapaty, Śródka, Sząbruk, Tomaryny, Unieszewo, Woryty.

Pozostałe miejscowości: Grazymy, Kudypy, Guzowy Młyn, Salminek, Łęgucki Młyn, Łopkajny, Barduń, Smoleń, Podlejki, Siła, Barwiny, Rentyny, Nowy Młyn.

Gospodarka

Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Gietrzwałd jest rolnictwo uzupełniane przez produkcję, usługi i turystykę.

W gminie panują korzystne warunki przyrodniczo-glebowe dla rozwoju rolnictwa. Użytki rolne zajmują nieco ponad 37% (6453 ha) ogólnej powierzchni gminy, w tym: grunty orne 70%, łąki i pastwiska pozostałe 30%. Do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, w produkcji zwierzęcej hodowla drobiu.

W gminie rozwinięty jest przemysł drzewny, rolno-spożywczy; rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Gietrzwałd wynosiła pod koniec 2013 roku 611. W tym 19 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 592 tworzy sektor prywatny. 126 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 60 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 70 firm w dziale budownictwo, 50 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 20 firm. Do największych podmiotów gospodarczych w gminie należą: Przedsiębiorstwo Rolno Handlowe Bynowo S.A. Oddział w Tamarynach, "Agro-Mateusz" Sp. z o. o. w Sząbruku, Zakład Wylęgu Drobiu "Grelavi" Naglady, SALMO Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, Cegielnia w Uniszewie, Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo Usługowe WARBIT Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, "Dravan" Sp. z o.o. Gietrzwałd.

Gmina Gietrzwałd charakteryzuje się licznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi (urozmaicona rzeźba terenu, duża ilość lasów, jezior, rzeki, czyste środowisko i obszary chronionego krajobrazu), które czynią ją atrakcyjną turystycznie. Duże znaczenie dla rozwoju turystyki w gminie ma Zespół Pielgrzymkowy Sanktuarium Matki Bożej Gietrzwałdzkiej. Ruch pielgrzymkowy i atrakcyjne położenie Gietrzwałdu sprawiają, że rozwija się turystyka wiejska i powstają obiekty agroturystyczne. Wiele gospodarstw z powodzeniem odnalazło się w nowych warunkach związanych z przemianami w rolnictwie i dochody z agroturystyki znacznie wspomagają ich budżet, często nawet stają się głównym źródłem utrzymania.

Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Biesal, Dłużki, Gietrzwałd, Guzowy Piec, Guzowy Młyn, Kudypy, Łęgucki Młyn, Łopkajny, Naterki, Pęglity, Rapaty, Rentyny, Siła, Sząbruk, Tomaryny, Unieszewo, Woryty.

Gmina Gietrzwałd należy do Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich, Warmińskiego Związku Gmin, Lokalnej Grupy Rybackiej "Pojezierze Olsztyńskie".

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 roku teren gminy został zakwalifikowany do aglomeracji Olsztyna oraz tzw. Tygrysów warmińsko-mazurskich - obszarów wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Gietrzwałd wynosiła 401 osób, co stanowi 4,5% bezrobotnych w powiecie olsztyńskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 9,7% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Gminny Ośrodek Kultury w Gietrzwałdzie
• Gminna Biblioteka Publiczna w Gietrzwałdzie

Filie biblioteki znajdują się w Biesalu, Sząbruku.

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Spotkania Warmińskie
• Dożynki Archidiecezjalne

Ludzie związani z gminą

• Antoni Sikorski (1854-1939) – działacz społeczny, poeta, korespondent
• Wojciech Turowski (1894-1959) – ksiądz katolicki, generał Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego czyli Księży Pallotynów, biskup nominat diecezji częstochowskiej
• Jan Hanowski (1873-1968) – kanonik warmiński, prałat, działacz społeczno-religijny
• Jerzy Hajduga (1952- ) – kapłan, okresowo pracujący w Gietrzwałdzie oraz w Ełku, poeta, dramaturg i publicysta
• Tadeusz Lenkowski – nauczyciel, rzeźbiarz z Rapat
• Janusz Połom (1950- ) – fotografik, operator filmowy, reżyser, poeta, wykładowca na polskich i zagranicznych uczelniach; mieszka w Uniszewie
• Andrzej Samulowski (1840 -1928 ) – poeta ludowy, działacz oświatowy i społeczny, księgarz warmiński
• Władysław Umbras (1937- ) – nauczyciel, publicysta, redaktor, animator kultury, popularyzator wiedzy o regionie Warmii i Mazur

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd należą:

• Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie
• kaplica wotywna pw. św. Józefa (kaplica pogrzebowa obok kościoła)
• dwór w Łajsach
• zespół pałacowy w Grazymach
• kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Biesalu
• zespół budynków stacji kolejowej w Biesalu i Uniszewie
• młyn w Guzowym Młynie
• kościół ewangelicko-augsburski w Łęgutach
• kościół pw. św. Mikołaja i Jana Ewangelisty w Sząbruku
• wieże obronne mostu kolejowego na Pasłęce w Tomarynach
• budynek dawnej szkoły polskiej w Worytach
• kaplica w Nowym Młynie
• liczne kapliczki, m.in. tzw. Kapliczka Objawień w Gietrzwałdzie, kapliczki w Unieszewie, Worytach, Sząbruku, Nagladach, Gietrzwałdzie i Tomarynach
• figury przydrożne

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Szlak św. Jakuba
• szlaki rowerowe:
  • niebieski: Gietrzwałd – Woryty – Nowy Młyn – Stękiny – Porbady – Wrzesina – Gietrzwałd
  • żółty: Gietrzwałd – Rentyny – Gietrzwałd
  • czarny: Biesal – Tomaryny – Śródka – Guzowy Piec – Salminek – Jadaminy – Biesal
  • trasa "Śladami leśnych osad": Jezioro Helgut – Jadaminy – Salminek – Guzowy Piec – Biesal
  • trasa "Ścieżkami mazurskiej puszczy": Biesal – Tamaryny (most kolejowy) – Śródka – leśniczówki Mitelki – Unieszewo – (most na Pasłęce) – Makruty – Guzowy Młyn
  • trasa "W okolicy dóbr szlacheckich": Rapaty – Gietrzwałd – Podlejki – Zdrojek – Rapaty
  • Mazury Golf & Country Club w Naterkach
• Leśne Arboretum Warmii i Mazur w Kudypach
• Ognisko Kultury Rodzinnej Hubertówka w Kudypach
• zabytkowe parki dworskie w Barwinach, Grażymach, Łajsach
• obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody
• jeziora, lasy, rzeki
• liczne zabytki architektury sakralnej oraz kapliczki

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Gietrzwałd można uzyskać na stronie internetowej: it.gokgietrzwald.pl.

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Gietrzwałd istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Niepubliczne Przedszkole Jaś i Małgosia w Sząbruku
• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Sząbruku: przedszkole, szkoła podstawowa
• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Biesalu: przedszkole, szkoła podstawowa
• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Gietrzwałdzie: przedszkole, szkoła podstawowa
• Gimnazjum Gminne im. ks. Wojciech Zinka w Gietrzwałdzie

Sport

W gminie działa Gminna Rada Sportu, która organizuje różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: Gminny Turniej Tenisa Stołowego o Puchar TVP Olsztyn, Gminny Turniej Piłki Siatkowej Kobiet i Mężczyzn, Halowe Grand Prix Gminy Gietrzwałd, Sołtysiada o Puchar Wójta Gminy Gietrzwałd, Otwarty Turniej w Tenisie Ziemnym o Puchar Gazety Gietrzwałdzkiej, Gminne Igrzyska Najmłodszych, wyścigi kapsli, turnieje szachowe, rajdy rowerowe, zawody wędkarskie, turnieje piłki nożnej.
Na terenie gminy działa klub:

• GKS Gietrzwałd-Unieszewo

Inne organizacje i instytucje

• Fundacja Przyjaciół Sanktuarium Matki Bożej Getrzwałdzkiej
• Związek Stowarzyszeń "Kraina Drwęcy i Pasłęki"
• Stowarzyszenie Kulturalno-Sportowe "DIAMENT"
• Towarzystwo Unieszewian Bardzo Aktywnych TUBA
• Stowarzyszenie "Piękny Most" w Sząbruku
• Wspaniały Teatr Bez Nazwy
• zespół M5

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Rezewaty:

• Rezerwat Ostoja bobrów na rzece Pasłęce (4239,97 ha)

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki (43 307,3 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Taborskich (29 941,7 ha)

Obszary Natura 2000:

• Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Pasłęki (20 669,89 ha)
• Specjalny obszar ochrony siedlisk Rzeka Pasłęka (8 418,46 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd znajduje się 32 pomniki przyrody, ochroną objeto, m.in: głaz narzutowy w leśnictwie Laski .

Zobacz też:

• Oratorium Gietrzwałdzkie
• "Gazeta Gietrzwałdzka"
• Szkoły polskie na Warmii w 1920 roku
• Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)
• Kiermas
• Polski ruch teatralny na Warmii

Bibliografia

Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Plan rozwoju lokalnego gminy Dywity, Olsztyn 2004.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
Stowarzyszenie Dom Warmiński] [20.12.2014]
BIP Urzędu Gminy Gietrzwałd [20.10.2014]
Urząd Gminy Gietrzwałd [20.10.2014]
Informacja Turystyczna w Gietrzwałdzie [20.12.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.10.2014]