Olecko
| Olecko | |||||
| | |||||
| |||||
 Rynek w Olecku.
Fot. Mieczysław Kalski | |||||
| Państwo |  Polska
| ||||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||||
| Powiat | olecki | ||||
| Gmina | Olecko | ||||
| Liczba ludności (2012) | 16 558 | ||||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Olecko | |||||
| Położenie na mapie Polski  Olecko | |||||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||||
Olecko (niem. Marggrabowa, Oletzko, od 1928 r. Treuburg) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie oleckim, w gminie Olecko. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Miasto jest siedzibą gminy i powiatu. Miejscowość w 2012 roku liczyła 16 558 mieszkańców. W Wyborach Samorządowych 2018 mandat burmistrza uzyskał Karol Sobczak.[1]
Spis treści
Położenie
Miasto jest położone na Pojezierzu Mazurskim, nad rzeką Legą i jeziorem Oleckim Wielkim. Miejscowość leży w odległości 31 km od Ełku.
Dzieje miejscowości
Miasto powstało na obszarze dawnego osadnictwa pruskiego plemienia Jadźwingów. Geneza powstania Olecka wiąże się z domkiem myśliwskim, w którym zatrzymywał się Albrecht Hohenzollern. Pierwsza informacja dotycząca pomysłu założenia miasta pojawiła się w 1559 roku. Zasadźcą i pierwszym sołtysem Olecka został polski szlachcic Adam Wojnowski, który pod koniec 1559 roku sprowadził pierwszych osadników na obszar przyszłego miasta. Osadnicy pochodzili z terenu Mazowsza. Przywilej lokacyjny został wystawiony 1 stycznia 1560 roku. Nazwa miasta Marggrabowa została wprowadzona w celu upamiętnienia margrabiowskiego tytułu księcia Albrechta. Miasto otrzymało 111 włók.
W 1565 roku istniał w Olecku młyn wzniesiony przez sołtysa. W 1570 roku Olecko otrzymało prawo chełmińskie. Osiem lat później okręg administracyjny Margrabowa przemianowano na Olecko. W 1654 roku miała się rozpocząć budowa oleckiego zamku, siedziby starostów książęcych. W kolejnym stuleciu budowla zaczęła niszczeć. Podjęto decyzję o przekazaniu jej na potrzeby stadniny państwowej. W 1822 roku zamek spłonął.
W czasie najazdu tatarskiego (1656-1657) miasto zostało ograbione i dotkliwie zniszczone przez pożar. Na początku XVIII wieku do Olecka dotarła epidemia dżumy, która zabiła 1100 mieszkańców. Kolejnym ciosem dla miejscowości były wielkie pożary w latach 1701, 1704 i 1740. Od 1714 roku w Olecko stacjonował 4. regiment kirasjerów. W roku 1752 doszło do utworzenia powiatu oleckiego. Od 1758 do 1762 roku miasto było okupowane przez wojska rosyjskie. Konfiskaty, grabieże i obowiązek utrzymania wojska poważnie nadwyrężyły lokalną gospodarkę.
25 czerwca 1807 roku do Olecka wkroczyła polska dywizja pod dowództwem gen. Zajączka. W 1821 roku w mieście powołano Powiatowe Towarzystwo dla Rozwoju Hodowli Bydła i Koni. Cztery lata później rozpoczął pracę Sąd Miejski i Okręgowy. W 1844 roku w Olecku gościł przejazdem król Fryderyk Wilhelm IV. W latach 50. powstały w mieście Powiatowa Kasa Oszczędności oraz Męskie Stowarzyszenie Śpiewacze. W 1860 roku Olecko otrzymało własny urząd pocztowy. W latach 1866-1867 na miasto spadła epidemia tyfusu, która rozprzestrzeniała się szybko za sprawą klęski głodu. W tym okresie powołano sierociniec dla dzieci im. Ballnusa. W 1879 roku miasto uzyskało połączenie kolejowe Gołdap-Olecko-Ełk.
W 1880 roku działalność w Olecku rozpoczęła Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego. Cztery lata później Wilhelm Czygan wydał pierwszy numer lokalnej gazety "Oletzkoer Zeitung". W 1905 roku wzniesiono budynek szpitala powiatowego. W 1914 roku otwarto natomiast średnią szkołę żeńską.
W czasie I wojny światowej Olecko było dwukrotnie zajmowane przez Rosjan, nie ucierpiało jednak szczególnie na skutek działań wojennych. W czasie plebiscytu w 1920 roku w mieście bezwzględną większość głosów oddano za Niemcami. Osiem lat później zwycięstwo plebiscytowe upamiętniono poprzez zmianę nazwy miasta na Treuburg. W latach 30. wzniesiono budynek nowego szpitala i kilkadziesiąt domków robotniczych. W 1939 roku w Olecku uruchomiono zajazd "Dworek Mazurski". W styczniu 1945 roku do miasta wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej.
W 2010 roku miasto obchodziło 450-lecie powstania. Olecko jest siedzibą Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego oraz Powiatowego Inspektoratu Weterynarii.
Gospodarka
Kultura
- Regionalny Ośrodek Kultury w Olecku "Mazury Garbate"
- Oleckie Centrum Kultury
- Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna
- Przystanek Olecko
- Spotkania ze Sztuką SZTAMA
- Ogólnopolski Festiwal Teatralny Szkół Społecznych STO Szkolne Spotkania z Melpomeną
- Rockofilia – Alternatywnie Uzależnieni – Olecko 2009
- Teatr AGT
- Zespół ludowy Prząśniczki
- Olecki Przegląd Otwartych Filmów OP-OF
- Nagroda Honorowa Pasjonat Przypisanych Północy
- Teatr Poezji Meluzyna
- Teatr Scena Ruchliwa
- Olecka Izba Historyczna
Organizacje i stowarzyszenia
- Koło Miłośników Ziemi Oleckiej
- Stowarzyszenie Kulturalne Przypisani Północy
- Ełckie Stowarzyszenie Aktywnych "Stopa"
- LGD "Lider w EGO"
- Warmińsko-Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A.
- Euroregion Niemen
- Stowarzyszenie Twórców Ludowych Mazur i Suwalszczyzny
Religia
- Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
- Parafia pw. Świętej Rodziny
- Parafia pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski
- Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Moneta (1659–1735) – lektor języka polskiego w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, autor podręcznika do nauki języka polskiego
- Krzysztof Piłat
- Jan Karol Sembrzycki
- Marek Gałązka
- Wacław Klejmont
- Waldemar Bronakowski
- Władysław Żurowski
- Janina Anuszkiewicz
- Zofia Nowikowska
Sport
Edukacja
- Niepubliczne Przedszkole nr 1
- Niepubliczne Przedszkole nr 1 w Olecku
- Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi
- Szkoła Podstawowa Specjalna w Centrum Edukacji Specjalnej przy Środowiskowym Domu Samopomocy
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II
- Gimnazjum nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi im. ks. Jana Twardowskiego
- Gimnazjum nr 2 im. Mikołaja Kopernika
- Gimnazjum Specjalne w Centrum Edukacji Specjalnej przy Środowiskowym Domu Samopomocy
- Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Głuchych im. św. Filipa Smaldone
- Specjalna Szkoła Przysposabiająca do Pracy w Centrum Edukacji Specjalnej przy Środowiskowym Domu Samopomocy
- Centrum Edukacji Specjalnej przy Środowiskowym Domu Samopomocy
- Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego
- Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych
- Technikum przy Zespole Szkół Technicznych
- Technikum nr 1 przy Zespole Szkół Licealnych i Zawodowych
Turystyka
Zabytki
- Pomnik ku czci żołnierzy poległych w wojnie z Austrią i Francją
- Teren parku miejskiego wraz z zabudową (kawiarnia, łazienki, stadion, pomost, skocznie, altana) z lat 1920-1930
- Domy przy ul. Armii Krajowej z drugiej połowy XIX w.
- Cmentarz ewangelicki z drugiej połowy XIX w.
- Budynek starostwa wraz z terenem dawnego zamku
- Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
- Domy przy ul. Grunwaldzkiej, Mazurskiej i Kolejowej z 2. połowy XIX oraz z przełomu XIX i XX w.
- Domy przy ul. Nocznickiego, koniec XIX, początek XX w.
- Domy przy pl. Wolności, koniec XIX, początek XX w.
Multimedia
Przypisy
Zobacz też
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Demby Ryszard, Olecko: czasy, ludzie, zdarzenia, Olecko 2000.
Demby Ryszard, W straduńskiej puszczy: z dziejów osadnictwa na ziemi oleckiej, Olecko 1998.
Demby Ryszard, Ziemia Olecka w pierwszych latach po II wojnie światowej, Olecko 1994.
Dziedzictwo kulturowe ziemi oleckiej, red.Janina Anuszkiewicz, wstęp Krystyna Wiszniewska, Olecko 2003.
Dzieje Olecka 1560-2010, kom red. Stanisław Achremczyk i in., Olecko 2010.
Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, kom. red. Aleksander Chilecki i in., Olsztyn 1974.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura [14.12.2014]
olecko.pl [14.12.2014]
Regionalny Ośrodek Kultury "Mazury Garbate" w Olecku [14.12.2014]
Urząd Miasta w Olecku] [14.12.2014]
