Pisz

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Pisz
Herb
Herb Pisza
Kościół św. Jana Chrzciciela w Piszu.Źródło: www.przewodnik.e-mazury.com.pl [16.10.2014]
Kościół św. Jana Chrzciciela w Piszu.
Źródło: www.przewodnik.e-mazury.com.pl [16.10.2014]
Rodzaj miejscowości miasto
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat piski
Gmina Pisz
Liczba ludności (2012) 19 599
Strefa numeracyjna (+48) 87
Kod pocztowy 12-200
Tablice rejestracyjne NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Pisz
Pisz
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Pisz
Pisz
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Pisz (prus. Pisis, dawniej Jańsbork, Jońsbork, Jansbork, niem. Johannisburg) – miasto położone w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim,w gminie Pisz. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego. Siedziba gminy miejsko–wiejskiej Pisz. W 2012 roku miasto liczyło 19 599 mieszkańców. Obecnie funkcję burmistrza sprawuje Jan Alicki[1].

Położenie

Miasto jest położone w południowo–wschodniej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, nad jeziorem Roś i nad wypływającą z niego Pisą. Miasto otacza Puszcza Piska.

Dzieje miejscowości

Nazwa wywodzi się z języka staropruskiego, w którym wyraz pisa oznaczał bagno. Było to nawiązanie do rzeki Pisy, której brzegi należały do bagnistych i trudno dostępnych.

W okresie staropruskim obszar zamieszkiwało plemię Galindów. Zamek obronny został zbudowany na prawy brzegu Pisy, nieopodal jej ujścia z jeziora Roś. Prace budowlane rozpoczęto w okolicach 1344 lub 1345 roku, a legenda głosi, że nazwa zamku stanowi nawiązanie do postaci św. Jana Apostoła. Od 1360 roku zamek był siedzibą prokuratora, podlegając komturowi w Bałdzie. W 1361 i 1366 padł ofiarą oblężenia litewskiego, które w obu przypadkach zakończyło się jego podpaleniem. W 1367 roku Pisz otrzymał lokację. W XVI wieku zamek zaczął odgrywać ważną rolę w handlu, stanowił przystanek dla kupców z Rusi i Mazowsza w drodze do Gdańska i z powrotem. W 1451 roku wielki mistrz Ludwik von Erlichshausen nadał osadzie prawa miejskie. Pisz utracił jednak przywilej miejski, kiedy w okresie wojny trzynastoletniej doszło do wystąpienia mieszczan piskich przeciw Zakonowi w 1455 roku. Ponowna lokacja miała miejsce już w 1645 roku. Od 1525 roku Pisz stał się siedzibą książęcego starosty, a w okresie zarazy szalejącej w Królewcu w 1538 roku na piskim zamku schroniła się sama rodzina książęca wraz z dworem. W czasie drugiej wojny szwedzkiej 1655 roku w Piszu stacjonował szwedzki garnizon, który mieszkańcy zmuszeni byli utrzymywać. Sytuację Pisza pogorszył dodatkowo najazd tatarski w 1656 i 1657 roku, który oszczędził samo miasto, rujnując jednak handel. W roku 1698 na zamku odbyło się spotkanie króla Augusta II i elektora brandenburskiego Fryderyka III Hohenzollerna. Podczas "wielkich łowów" towarzyszących wizycie zabito ostatnie żubry w Puszczy Piskiej.

Epidemia dżumy, która zaatakowała miasto w 1709 roku, pozostawiła przy życiu zaledwie 15 osób.

W 1787 roku twierdzę zamkową zlikwidowano, zamek zaś trafił w ręce prywatne. W 1837 roku rozpoczęto jego rozbiórkę. W 1806 roku w Piszu kwaterowały wojska pod dowództwem generała Ostermana–Tołstoja. Po zajęciu miasta przez Francuzów z Pisza została ściągnięta kontrybucja za pomoc udzieloną Rosjanom. W 1812 roku kwaterowali w mieście Bawarczycy, a następnie ponownie Francuzi. Niedobitki armii cesarza Francuzów, które w grudniu 1812 i styczniu 1813 roku przechodziły przez okolice, nie ułatwiały i tak ciężkiej w tym okresie egzystencji. Grabiono i niszczono wszystko, co pojawiało się na drodze. 15 stycznia w Piszu zjawił się car Aleksander I, który spędził w mieście trzy dni.

W 1885 roku uruchomiono linię kolejową łączącą Pisz z Olsztynem i z Ełkiem. W 1905 roku miasto otrzymało połączenie przez Orzysz z Giżyckiem, a w 1908 roku z Dłutowem. W 1907 roku uruchomiono w Piszu wodociągi.

Szkoła w Piszu powstała prawdopodobnie w wieku XV. Ukończenie szkoły umożliwiało w późniejszych okresach podjęcie studiów uniwersyteckich. W 1731 roku zorganizowano w Piszu szkołę żeńską. W roku 1918 w miejsce dotychczas działającej szkoły dla chłopców utworzono progimnazjum realne, natomiast cztery lata wcześniej powołano do życia tzw. wyższą szkołę dla dziewcząt z programem nauczania szkoły licealnej .

W czasie I wojny światowej Pisz był dwukrotnie zajmowany przez Rosjan. Przy dzisiejszej ulicy Dworcowej pochowano na cmentarzu ewangelickim 200 żołnierzy rosyjskich i niemieckich. W roku 1986 cmentarz został wpisany do krajowego rejestru zabytków. W czasie II wojny światowej znajdował się tu podobóz jeniecki, w którym umieszczono Anglików, Francuzów, a później jeszcze Włochów. Aż do roku 1945 były to tereny graniczne między Prusami a Mazowszem. W styczniu 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Pod dawnym zamku pozostał obecnie jedynie plac i fragmenty murów fundamentowych. W 1999 roku ponownie powołano do życia starostwo powiatowe. 4 lipca 2002 roku nad Puszczą Piską przeszedł największy w historii huragan. W samym nadleśnictwie Pisz zniszczeniu bądź uszkodzeniu uległo 12 tys. ha lasów.

Gospodarka

W 1948 roku uruchomiono Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek. W mieście działają firmy budowlane, handlowo–usługowe, sklepy spożywcze i wielobranżowe. Istotną rolę w lokalnej gospodarce odgrywa gastronomia, transport, usługi związane z branżą turystyczną, przetwórstwem drewna i sprzedażą produktów drewnianych. W mieście działa fabryka "SKLEJKA-PISZ" S.A.. Znajdują się tutaj oddziały Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a także Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W 2004 roku uruchomiono największą w Polsce ekologiczną ciepłownię, wykorzystującą jedynie odnawialne źródła energii.

Kultura

W Piszu funkcjonuje Miejski Dom Kultury[2], Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna[3] oraz Biblioteka Pedagogiczna. W 1969 roku otwarto Muzeum Ziemi Piskiej.

W 1995 roku ukazał się pierwszy numer nowej edycji czasopisma popularnonaukowego "Znad Pisy" – periodyk wydawany przez Muzeum Ziemi Piskiej. W mieście działa także Piskie Stowarzyszenie Niemieckie Miasta i Rejonu Pisz „Roś”.

Wydarzenia kulturalne

Zespoły i grupy artystyczne związane z Piszem

Edukacja

W mieście funkcjonują 2 przedszkola, 3 szkoły podstawowe, 7 gimnazjów, 8 liceów, 3 szkoły policealne, technikum]oraz zasadnicza szkoła zawodowa.

Religia

Bezpieczeństwo

W Piszu znajduje się Komenda Powiatowa Policji i Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej.

Organizacje i stowarzyszenia

Sport

Od 1951 roku w mieście działa piłkarski Klub Sportowy Mazur Pisz. W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Mazur Pisz. Aktualnie występuje w klasie okręgowej, w I grupie warmińsko–mazurskiej. Natomiast w roku 1996 założono klub koszykarski TSK Roś Pisz.

Zabytki

Turystyka

Ludzie związani z miejscowością

Inne

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012 ; Bank danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Pisz Kulturalnie [23.08.2013]
Piska Pozycja Ryglowa [23.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]

Przypisy

  1. ↑ Strona Urzędu Gminy Pisz [08.09.2013]
  2. ↑ Strona Miejskiego Domu Kultury w Piszu [08.09.2013]
  3. ↑ Strona Biblioteki w Piszu [08.09.2013]


Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Pisz&oldid=131083”