Brąswałd: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Utworzono nową stronę " {{Wieś infobox |nazwa = Brąswałd |herb wsi = |flaga wsi = |herb artykuł = |dopełniacz wsi = Pole-obo...")
 
 
(Nie pokazano 64 wersji utworzonych przez 7 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
−
 
  
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
−
|nazwa                = Brąswałd
+
|nazwa                = Brąswałd
−
  |herb wsi              =
+
  |herb wsi              =  
−
  |flaga wsi            =
+
  |flaga wsi            =  
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
−
  |dopełniacz wsi        = Pole-obowiązkowe 
+
  |dopełniacz wsi        =    
−
  |zdjęcie              = Pole-obowiązkowe 
+
  |zdjęcie              = braswald.jpg
−
  |opis zdjęcia          = Pole-obowiązkowe   
+
  |opis zdjęcia          = Kapliczka i Kościół w Brąswałdzie.<br>Źródło: [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:KapliczkaBr%C4%85swa%C5%82d1.JPG Wikimedia Commons]
−
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
+
  |rodzaj miejscowości  =
−
|województwo          = warmińsko-mazurskie
+
|województwo          = warmińsko-mazurskie
 
  |powiat                = olsztyński
 
  |powiat                = olsztyński
−
  |gmina                =Dywity
+
  |gmina                = Dywity
−
|miejscowość podstawowa =
+
|miejscowość podstawowa =
 
  |sołectwo              =
 
  |sołectwo              =
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
−
  |liczba ludności      = Pole-obowiązkowe
+
  |liczba ludności      = 363
−
  |rok                  =  
+
  |rok                  = 2010
−
  |strefa numeracyjna    =(+48) 89
+
  |strefa numeracyjna    =
−
  |kod pocztowy          =11-001
+
  |kod pocztowy          =
−
  |tablice rejestracyjne = NOL
+
  |tablice rejestracyjne =
 
  |SIMC                  =
 
  |SIMC                  =
 
  |mapa wsi              =
 
  |mapa wsi              =
 
  |kod mapy              = PL-WN
 
  |kod mapy              = PL-WN
−
  |stopniN = 53 |minutN =51 |sekundN = 00
+
  |stopniN = 53 |minutN = 51 |sekundN = 00
−
  |stopniE = 20 |minutE =25 |sekundE = 00
+
  |stopniE = 20 |minutE = 25 |sekundE = 00
 
  |commons              =
 
  |commons              =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
−
}}
+
}}<br/>
−
<big>''' Brąswałd (dawniej niem. Braunswalde) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
+
'''Brąswałd''' (niem. ''Braunswalde'') – wieś sołecka w Polsce położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[Dywity (gmina wiejska)|gminie Dywity]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]].
 +
Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Longin Rudzik]]<ref> [http://bip.warmia.mazury.pl/ Wrota Warmii i Mazur] [04.12.2013]</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
 
 +
== Położenie ==
 +
Miejscowość jest położona na [[Pojezierze Olsztyńskie| Pojezierzu Olsztyńskim]], w odległości 9 km na północ od [[Olsztyn|Olsztyna]] w pobliżu jeziora [[Jezioro Mosąg| Mosąg]] oraz [[Rzeka Łyna |Łyny]].
 
<br/>
 
<br/>
  
−
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
== Dzieje miejscowości ==
−
Gmina Dywity jest leży na Pojezierzu Olsztyńskim. Wieś położona około 8 km na północ od Olsztyna, w pobliżu jeziora Mosąg oraz rzeki Łyny. Usytuowana w pagórkowatym krajobrazie polodowcowym z licznymi małymi zbiornikami wodnymi. Od wschodu rozciągają się lasy, z pozostałych stron otoczona jest gruntami rolnymi z licznymi śródpolnymi kępami zieleni. W pobliżu (około 0,5km na zachód) znajduje się elektrownia wodna na rzece Łyna. We wsi znajduje się kościół parafialny, szkoła podstawowa (filia szkoły w Dywitach), Ochotnicza Straż Pożarna z remiza, sklepy spożywcze.
+
Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założony w roku 1338 przez wójta [[Henryk Luter| Henryka Lutra]]. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50. [[Włóka| włók]] ziemi na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] był niejaki Mikołaj – pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości ewoluowała na przestrzeni wieków: ''Brunswald'' (1363), ''Branswalt'' (1517), ''Braunswaldt'' (1576),  ''Braunswalde'' (1629),  ''Brunswałt'' (1879).
−
<br/>
+
 
 +
W okresie [[Wojny polsko-krzyżackie|wojny polsko–krzyżackiej]] w latach 1519–1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup [[lkwim:Marcin Kromer|Marcin Kromer]] w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach  XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa [[Szymon Rudnicki| Szymona Rudnickiego]] w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894–1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa [[Andrzej Thiel| Andrzeja Thiela]]. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, [[Bukwałd]], [[Barkweda]], [[Kajny]], [[Redykajny]], [[Mątki]]. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych.
 +
 
 +
W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna.  W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był [[Jan Thiel]]. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W 1887 r. założona została biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]], która funkcjonowała przez 4 lata. Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz [[Walenty Barczewski]], ówczesny proboszcz, założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach |plebiscycie]] w 1920 roku w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską.  
  
−
=== Dzieje miejscowości ===
 
−
Wieś założona w 1377 r. na 8 włókach w pobliżu pruskiego grodziska, przywilej lokacyjny pochodzi z 29 marca 1337 r., (Inne źródła podają rok lokowania 1338 [2]) i nadany był przez wójta warmińskiego Henryka Lutra). Historyczne warianty nazewnicze miejscowości: Brunswald (1363), Branswald (1517), Bruszwałd i Brunswałt. Wkrótce po założeniu więś została zniszczona w czasie najazdu litewskiego, a później w czasie wojny polsko-krzyżackiej (1519-1521). Parafia w Brąswałdzie powstała w XIV w. Pierwotny kościół zniszczyli Litwini, a nowy wystawiono około 1500 roku, a konsekrował go biskup Marcin Kromer w 1580 r.
 
−
W latach 1517-18 osadnictwo na tych terenach nadzorował Mikołaj Kopernik. W czasie wojny polsko-krzyżackiej 1519-1521 wieś została częściowo zniszczona, a już w połowie XVI w. odbudowano ją i zaczęli się tu osiedlać osadnicy z Mazowsza. W połowie XVI w, był tu kościół i karczma, uprawiano 27 włók ziemi. Na początku XVII spłąnął kościół. Odbudowaną po pożarze świątynie konsekrował pw. św. Katarzyny i św.św. Apostołów Szymona i Tadeusza, w 1917 r. bp Szymon Rudnicki. W 1634 r. była to wieś sołecka, natomiast w 1789 Brąswałd był wsią królewską z kościołem i 31 "dymami" (gospodarstwami domowymi). W XVIII w. chłopi miejscowi pracowali głównie przy spławianiu drewna Łyną. W 1887 r. założono bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych.
 
−
Pierwsza szkoła w Brąswałdzie - jako parafialna - powstała w XVII w. W 1825 r. uczył w niej Jan Thiel (uczył już 35 rok), a uczęszczało 31 dzieci. W protokole wizytacyjnym z tego roku zaznaczono, ze tylko nieliczne dzieci czytało po niemiecku, wszystkie natomiast umiały czytać po polsku. W latach 1845-71 ks. Franciszek Kaupowicz odprawiał nabożeństwa w języku polskim oraz posiadał pierwsza na Warmii bibliotekę polskich książek. W 1887 r. we wsi powstała biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych, założona przez Piotra Elbinga. Kolektorami tej biblioteki, która przetrwała do 1891 r., byli Klimek i Jan Skibowski. Z tej biblioteki korzystali także mieszkańcy Dywit i Sętala. Kolejna polska biblioteka powstała w 1920 r. (istniała do 1926 r.), a prowadził ją Walenty Sosnowski - mąż zaufania w plebiscycie z 1920 r., korespondent Gazety Olsztyńskiej. Natomiast w latach 1929-1933 działała biblioteka Towarzystwa Młodzieży, bibliotekarzem której był niejaki Zientara. W latach 1934-39 kolejną bibliotekę z polskimi książkami prowadzili: Robert Hallmann, Stefania Żurawska i Jan Zientara.
 
−
W okresie miedzywojenym we wsi działało koło Związku Polaków w Niemczech, którym kierował Augustyn Zientara. Członkami Związku m.in. byli: Anna Bartnik, Józef Barnik, Anna Broch, Michał Broch, Augustyn Zientara, Jan Hallmann, Józef Hallmann, Franciszka , Barbara Kisiel, Józef Kisiel, Marianna Lenkiewicz, Franciszka Kwiatkowska, Anna Taplik, Franciszek Porbadnik, Andrzej Wippich. W tym czasie działąła tez we wsi drużyna ZHP w Niemczech (Hufiec Wschodniopruski).
 
−
W XIX w. do parafii brąswałdzkiej należały następujace wsie: Brąswałd, Bukwałd, Barkweda, Kajny, Redykajny oraz Mątki (obecnie należy do parafii w Jonkowie). W 1917 r. parafia liczyła 2213 osób, z których dwie trzecie stanowili Polacy. Na początku XX w. wieś obejmowała 1061 ha ziemi, było tu 72 domy, zamieszkane przez 111 rodzin. W 1925 r. było 71 domów z 99 rodzinami i 474 mieszkańcami (w tym 473 katolików, 1 ewangelik). W 1933 roku we wsi mieszkało 511 osób, a w 1939 - 503 osoby.
 
−
W latach 1931-38 we wsi działała prywatna szkoła polska. Kościół wzniesiono w latach 1894-96 w miejscu zburzonej w 1895 r. średniowiecznej budowli (pochodzacej z 1500 r.), która spłonęła jeszcze na początku XVIIw. W kościele zachowała się polichromia wykonana w 1912 r. przez malarzy Zeptera i Brandta z Berlina) ze scenami dotyczącymi dziejów Polski i Warmii, zamówiona przez ks. W. Barczewskiego.
 
−
Po roku 1945 Brąswałd został wsią sołecką. W 1970 r. w Brąswałdzie było 409 mieszkańców, w 1978 - 320. W 1993 r. we wsi mieszkało 272 osoby (łącznie z Wopami i Lipniakiem).
 
−
Obecnie do parafii w Brąswałdzie należy kościół pw. św. Józefa w Bukwałdzie (wzniesiony w 1858, rozbudowany w 1930) oraz Dom Mniszek Bosych Zakonu Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel w Spręcowie
 
  
−
Na architekturę wsi składają się budynki jednokondygnacyjne mieszkalne z dachami dwuspadowymi, pokrytymi dachówką ceramiczną. Charakterystyczny jest symetryczny układ budynków, gdzie oś symetrii przebiega przez komin i drzwi wejściowe. Występują okna (najczęściej drewniane) o podłużnym kształcie, usytuowane symetrycznie względem siebie. Budynki gospodarcze zbudowane są z czerwonej cegły oraz ze szczytami z drewnianych desek. Dachy są dwuspadowe, pokryte dachówką ceramiczną. Fundamenty zbudowane są z kamienia naturalnego, krokwie wysunięte poza ściany. W centralnej ich części umieszczone są duże drewniane drzwi zakończone łukiem. Po bokach symetrycznie względem siebie umieszczone są węższe drewniane drzwi zakończone łukiem. W architekturę wsi dobrze wkomponowany jest kościół, zbudowany na wzgórzu, liczne kapliczny oraz zadbane skwery, pomniki oraz kamienie pamiątkowe.
+
Od 1931 do 1938 roku działała [[Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie |szkoła polska]], założona przez [[Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię]]. W okresie międzywojennym we wsi działało koło [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]], którym kierował [[Augustyn Zientara]]. Niemały wpływ na powstanie szkoły miała postawa i działalność proboszcza miejscowej parafii - księdza [[Walenty Barczewski|Walentego Barczewskiego]], choć on sam nie dożył chwili zakładania na Warmii polskich szkół.
−
Miejsca kulturalno-rekreacyjne:
+
*Kierownikami i nauczycielami w szkole polskiej byli:
−
• biblioteka, dawny dom Marii Zientary-Malewskiej,
+
*Wojciech Gromadecki (1931–1934),
−
• remiza strażacka - funkcjonuje również jako miejsce spotkań,
+
*Adam Kołodziej (1934–1935),
−
• teren nad rzeką Łyną, służący do organizacji ognisk dla dzieci młodzieży, także rodzinnych ognisk integracyjnych, spotkań ludności,
+
*Konrad Sikora (1935) – zastępstwo z powodu braku nauczyciela,
−
• boisko sportowe, dobrze utrzymane.
+
*Józef Tomke (1935–1938).<ref>http://www.debata.olsztyn.pl/wiadomoci/region/5058-szlakiem-przedwojennych-polskich-szkol-na-warmii-cz-1-kafelek-najnowsze-slajd.html</ref>
  
−
<br/>
 
  
−
=== Ludzie związani z miejscowością: ===
+
W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach| II wojny światowej]] w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została [[Waleria Kryczkowska]]. W miejscowości działa [[Ochotnicza Straż Pożarna w Brąswałdzie |Ochotnicza Straż Pożarna]]. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670–lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą.
−
*W latach 1894-1928 proboszczem był ks. Walenty Barczewski (1856-1928), działacz ludowy, poseł do Landtagu (został pochowany na miejscowym cmentarzu).
 
−
*W Brąswałdzie urodziła się Maria Zientara-Malewska (1894-1984), działaczka i poetka warmińska.
 
  
−
<br/>
+
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:
  
 +
*1925 r. – 474 osoby (1 ewangelik, 473 katolików; 71 domów)
  
−
[[File:Obrazek-nazwa.jpg|thumb|Miejscowość-Opis-Ryzunku]]
+
*1933 r. – 511 osób
  
−
=== Zabytki: ===
+
*1970 r. – 409 osób
−
*Kościół neogotycki, zbudowany na wzgórzu miejscu poprzednich budowli, pochodzi z lat 1894-1896 (proj. Fritz Heitmann z polichromią przedstawiającą sceny z dziejów Polski i Warmii, wykonaną w 1912 r. przez malarzy Zeptera i Brandta na zamówienie ks. Barczewskiego. Konsekrowany był w 1897 r. przez biskupa Andrzeja Thiela, pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Budowę rozpoczął ks Herman Macherzyński a dokończył ks. Walenty Barczewski.
 
−
W ołtarzu głównym znajdują się płaskorzeźby Chrystusa, niosącego krzyż oraz zdjęcie Chrystusa z krzyża. Barokowy ołtarz (boczny prawy) św. Trójcy z 1741 r., pochodzący z poprzedniego kościoła. Na ołtarzu umieszczny jest herb biskupa warmińskiego Krzysztofa Szembeka. W ółtarzu bocznym lewym znajduje się obraz Matki Boskiej Ubogiej oraz rzeźby św. Barbary i sw. Marii Magdaleny. W kościele znajduje się kamienna kropielnica z 1744 roku. Kościół usytuowany na wzgórzu i jest otoczony starymi drzewami.
 
−
*Przy kościele znajduje się plebania z XIX w i organistówka.
 
−
*Kapliczki przydrożne z XIX w. - łącznie 7, wpisane do rejestru zabytków.
 
−
*Cmentarz parafialny, stosunkowo dobrze zachowany z licznymi, unikalnym, zabytkowymi grobami, otoczony wysokimi, starymi drzewami. Na cmentarzu znajdują się groby ks. Walentego Barczewskiego, ks. Franciszka Kaupowicza, ks. Hermana Macherzyńskiego.
 
−
*Dom poetki i nauczycielki Marii Zientary–Malewskiej, w którym w roku 1894 urodziła się i potem tworzyła. Przed wejściem stoi popiersie słynnej poetki.
 
−
*Budynek biblioteki, w latach 1931-1938 była ostoją polskości, działała tu polska szkoła. Obecnie oprócz wypożyczalni im. Franciszka Kaupowicza (w latach 1845-1871 przeciwstawiał się germanizacji) znajduje się Izba Pamięci. Corocznie odbywa się tutaj czytanie poezji Marii Zientary-Malewskiej.
 
−
*Interesująca zabudowa warmińska, występują ślady zabudowy drewnianej, czego przykładem jest chałupa z XVII w.
 
  
−
[[File:Obrazek-nazwa.jpg|thumb|Miejscowość-Opis-Ryzunku]]
+
*1978 r. – 320 osób
  
 +
==Kultura==
 +
Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest [[lkwim: Kiermas Warmiński w Brąswałdzie|Kiermas Warmiński]]. Dawny dom [[lkwim:Maria Zientara-Malewska|Marii Zientary–Malewskiej]] został przekształcony w bibliotekę; w budynku znajduje się również kącik pamięci poświęcony pisarce. Popularyzacji poezji Marii Zientary–Malewskiej poświęcony jest także [[lkwim:Konkurs Recytatorski Poezji Marii Zientary-Malewskiej – 2004 |konkurs recytatorski dla dzieci i młodzieży]], organizowany w Brąswałdzie od 2004 r.
 
<br/>
 
<br/>
  
−
=== Bibliografia: ===
+
== Ludzie związani z miejscowością ==
 +
*[[Walenty Barczewski]] (1856–1928) - duchowny katolicki, działacz narodowy, etnograf, pisarz, redaktor, historyk, proboszcz miejscowej parafii (został pochowany na cmentarzu w Brąswałdzie).
 +
*[[Wojciech Gromadecki]] (1906-1954) – nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1931-1934.
 +
*[[Adam Kołodziej]]  (1904-1978) - nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1934-1935.
 +
*[[Józef Tomke]] (ur. 1911) – nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1935–1938.
 +
*[[lkwim:Maria Zientara-Malewska|Maria Zientara–Malewska]] (1894–1984) - urodzona w Brąswałdzie działaczka i poetka warmińska.
  
−
{{Przypisy}}
+
== Zabytki ==
 +
*dobrze zachowany [[Cmentarz katolicki w Brąswałdzie|cmentarz]], założony w drugiej połowie XIX wieku; miejsce spoczynku m.in. [[Walenty Barczewski|ks. Walentego Barczewskiego]], [[Franciszek Kaupowicz |ks. Franciszka Kaupowicza]] (lokalizacja nieznana)
 +
*[[lkwim: Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Brąswałdzie|neogotycki kościół]], zbudowany w latach 1894–1896 według projektu [[Fritza Heitmann |Fritza Heitmanna]]; polichromia przedstawiająca sceny z dziejów Polski i Warmii wykonana została w 1912 roku na zamówienie ks. Walentego Barczewskiego
 +
*budynek plebanii i organistówki z XIX wieku
 +
*7 kapliczek przydrożnych; najstarsza pochodzi 1789 roku; dwie z nich poświęcono [[Kapliczka w Brąswałdzie|św. Józefowi]] i Matce Bożej
 +
*dom Marii Zientary–Malewskiej
 +
*budynek dawnej szkoły, obecnie przekształcony w bibliotekę
 +
*chałupa warmińska z XVII wieku
 +
*[[Krzyż drewniany w Brąswałdzie |drewniany krzyż]] znajdujący się przy drodze do [[Spręcowo|Spręcowa]]
 +
 
 +
== Turystyka ==
 +
*szlak rowerowy o długości 21,9 km –  przebieg trasy: [[Dywity]] – Redykajny – [[Gutkowo]] – [[Wilimowo]] – Kajny – Barkweda – Brąswałd – [[Ługwałd]] – Dywity
 +
*szlak rowerowy o długości 40 km – przebieg trasy: Olsztyn – Redykajny – Brąswałd – Barkweda – Kajny – Gutkowo – [[Łupstych]] – Olsztyn
 +
*szlak pieszy o długości 42 km – przebieg trasy: Olsztyn – Brąswałd – most nad sztucznym korytem Łyny – Barkweda – Bukwałd – [[Cerkiewnik]] – [[Głotowo]] – [[Dobre Miasto]] – [[Smolajny]]
 +
*koniec [[Szlak im. Marii Zientary–Malewskiej: Olsztyn – Brąswałd |Szlaku im. Marii Zientary–Malewskiej]]: Olsztyn – Brąswałd
 +
*przystań kajakowa nad Łyną
  
 +
==Multimedia==
 +
{{#ev:youtube|QbfEiyg3dns|500|left|Film udostępniony w ramach projektu [http://rkf.warmia.mazury.pl/ Regionalna Kronika Filmowa]}}
  
 +
{{#ev:youtube|yNipkcMGW2w|500|left|}}
 +
== Bibliografia ==
 +
Jadwiszczak Andrzej S., Kisielew Kazimierz, Klimek Robert, Kosińska Teresa, ''Warmia znana i nieznana: Brąswałd, Barkweda, Kajny, Bukwałd, Cerkiewnik, Swobodna'', Gady 2012.<br/>
 +
Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, ''Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość'', Olsztyn 1994.<br/>
 +
Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'',  na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.<br/>
 +
''Polska Niezwykła: województwo warmińsko-mazurskie'', red. Ewa Lodzińska i in., Warszawa 2008.<br/>
 +
Skurzyński Piotr, ''Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny'', Gdynia 2012.<br/>
 +
''Szlaki rowerowe powiatu olsztyńskiego i miasta Olsztyn'', Białystok 2001.<br/>
 +
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red.  Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/>
 +
[http://www.stat.gov.pl/ Bank Danych Lokalnych GUS] [10.12.2013]<br/>
 +
[http://www.domwarminski.pl/ Dom Warmiński] [10.12.2013]<br/>
 +
[http://pl.wikipedia.org/ Wikipedia] [10.12.2013]<br/>
 +
[http://bip.warmia.mazury.pl/ Wrota Warmii i Mazur] [04.12.2013]<br/>
 +
[http://www.ciekawemazury.pl/ Ciekawe Mazury] [03.07.2014]
 +
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
 
<br/>
 
<br/>
  
−
== Zobacz też ==
+
[[Kategoria: Powiat olsztyński]]
−
 
+
[[Kategoria: Dywity (gmina wiejska)]]
−
 
+
[[Kategoria: Wsie sołeckie]]
−
[[Kategoria: Miejscowość]]
+
[[Kategoria: 1301-1400]]
−
[[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 17:17, 9 gru 2013 (CET)
 

Aktualna wersja na dzień 09:05, 7 wrz 2016

Brąswałd
Kapliczka i Kościół w Brąswałdzie.Źródło: Wikimedia Commons
Kapliczka i Kościół w Brąswałdzie.
Źródło: Wikimedia Commons
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Dywity
Liczba ludności (2010) 363
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Brąswałd
Brąswałd
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Brąswałd
Brąswałd
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Brąswałd (niem. Braunswalde) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Longin Rudzik[1].

Położenie

Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, w odległości 9 km na północ od Olsztyna w pobliżu jeziora Mosąg oraz Łyny.

Dzieje miejscowości

Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założony w roku 1338 przez wójta Henryka Lutra. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50. włók ziemi na prawie chełmińskim był niejaki Mikołaj – pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości ewoluowała na przestrzeni wieków: Brunswald (1363), Branswalt (1517), Braunswaldt (1576), Braunswalde (1629), Brunswałt (1879).

W okresie wojny polsko–krzyżackiej w latach 1519–1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup Marcin Kromer w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa Szymona Rudnickiego w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894–1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa Andrzeja Thiela. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, Bukwałd, Barkweda, Kajny, Redykajny, Mątki. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych.

W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W 1887 r. założona została biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych, która funkcjonowała przez 4 lata. Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz Walenty Barczewski, ówczesny proboszcz, założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W plebiscycie w 1920 roku w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską.


Od 1931 do 1938 roku działała szkoła polska, założona przez Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. W okresie międzywojennym we wsi działało koło Związku Polaków w Niemczech, którym kierował Augustyn Zientara. Niemały wpływ na powstanie szkoły miała postawa i działalność proboszcza miejscowej parafii - księdza Walentego Barczewskiego, choć on sam nie dożył chwili zakładania na Warmii polskich szkół.

  • Kierownikami i nauczycielami w szkole polskiej byli:
  • Wojciech Gromadecki (1931–1934),
  • Adam Kołodziej (1934–1935),
  • Konrad Sikora (1935) – zastępstwo z powodu braku nauczyciela,
  • Józef Tomke (1935–1938).[2]


W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu II wojny światowej w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została Waleria Kryczkowska. W miejscowości działa Ochotnicza Straż Pożarna. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670–lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą.

Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:

  • 1925 r. – 474 osoby (1 ewangelik, 473 katolików; 71 domów)
  • 1933 r. – 511 osób
  • 1970 r. – 409 osób
  • 1978 r. – 320 osób

Kultura

Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest Kiermas Warmiński. Dawny dom Marii Zientary–Malewskiej został przekształcony w bibliotekę; w budynku znajduje się również kącik pamięci poświęcony pisarce. Popularyzacji poezji Marii Zientary–Malewskiej poświęcony jest także konkurs recytatorski dla dzieci i młodzieży, organizowany w Brąswałdzie od 2004 r.

Ludzie związani z miejscowością

  • Walenty Barczewski (1856–1928) - duchowny katolicki, działacz narodowy, etnograf, pisarz, redaktor, historyk, proboszcz miejscowej parafii (został pochowany na cmentarzu w Brąswałdzie).
  • Wojciech Gromadecki (1906-1954) – nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1931-1934.
  • Adam Kołodziej (1904-1978) - nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1934-1935.
  • Józef Tomke (ur. 1911) – nauczyciel, kierownik miejscowej szkoły w latach 1935–1938.
  • Maria Zientara–Malewska (1894–1984) - urodzona w Brąswałdzie działaczka i poetka warmińska.

Zabytki

  • dobrze zachowany cmentarz, założony w drugiej połowie XIX wieku; miejsce spoczynku m.in. ks. Walentego Barczewskiego, ks. Franciszka Kaupowicza (lokalizacja nieznana)
  • neogotycki kościół, zbudowany w latach 1894–1896 według projektu Fritza Heitmanna; polichromia przedstawiająca sceny z dziejów Polski i Warmii wykonana została w 1912 roku na zamówienie ks. Walentego Barczewskiego
  • budynek plebanii i organistówki z XIX wieku
  • 7 kapliczek przydrożnych; najstarsza pochodzi 1789 roku; dwie z nich poświęcono św. Józefowi i Matce Bożej
  • dom Marii Zientary–Malewskiej
  • budynek dawnej szkoły, obecnie przekształcony w bibliotekę
  • chałupa warmińska z XVII wieku
  • drewniany krzyż znajdujący się przy drodze do Spręcowa

Turystyka

  • szlak rowerowy o długości 21,9 km – przebieg trasy: Dywity – Redykajny – Gutkowo – Wilimowo – Kajny – Barkweda – Brąswałd – Ługwałd – Dywity
  • szlak rowerowy o długości 40 km – przebieg trasy: Olsztyn – Redykajny – Brąswałd – Barkweda – Kajny – Gutkowo – Łupstych – Olsztyn
  • szlak pieszy o długości 42 km – przebieg trasy: Olsztyn – Brąswałd – most nad sztucznym korytem Łyny – Barkweda – Bukwałd – Cerkiewnik – Głotowo – Dobre Miasto – Smolajny
  • koniec Szlaku im. Marii Zientary–Malewskiej: Olsztyn – Brąswałd
  • przystań kajakowa nad Łyną

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Bibliografia

Jadwiszczak Andrzej S., Kisielew Kazimierz, Klimek Robert, Kosińska Teresa, Warmia znana i nieznana: Brąswałd, Barkweda, Kajny, Bukwałd, Cerkiewnik, Swobodna, Gady 2012.
Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość, Olsztyn 1994.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Polska Niezwykła: województwo warmińsko-mazurskie, red. Ewa Lodzińska i in., Warszawa 2008.
Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
Szlaki rowerowe powiatu olsztyńskiego i miasta Olsztyn, Białystok 2001.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [10.12.2013]
Dom Warmiński [10.12.2013]
Wikipedia [10.12.2013]
Wrota Warmii i Mazur [04.12.2013]
Ciekawe Mazury [03.07.2014]

Przypisy

  1. ↑ Wrota Warmii i Mazur [04.12.2013]
  2. ↑ http://www.debata.olsztyn.pl/wiadomoci/region/5058-szlakiem-przedwojennych-polskich-szkol-na-warmii-cz-1-kafelek-najnowsze-slajd.html


Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Brąswałd&oldid=155362”