Gietrzwałd (gmina wiejska): Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Kultura i turystyka) |
|||
| (Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 7 użytkowników) | |||
| Linia 11: | Linia 11: | ||
|rodzaj_gminy = wiejska | |rodzaj_gminy = wiejska | ||
|zarządzający = Wójt | |zarządzający = Wójt | ||
| − | |wójt = | + | |wójt = Jan Kasprowicz |
|adres_ug = ul. Olsztyńska 2 | |adres_ug = ul. Olsztyńska 2 | ||
|kod_poczt_ug = 11-036 Gietrzwałd | |kod_poczt_ug = 11-036 Gietrzwałd | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|bip = http://bip.warmia.mazury.pl/gietrzwald_gmina_wiejska/ | |bip = http://bip.warmia.mazury.pl/gietrzwald_gmina_wiejska/ | ||
}} | }} | ||
| − | '''Gmina Gietrzwałd''' – gmina wiejska położona w centralnej części [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwa warmińsko-mazurskiego]], w zachodniej części [[Powiat olsztyński| powiatu olsztyńskiego]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Gietrzwałd| Gietrzwałdzie]]. | + | '''Gmina Gietrzwałd''' – gmina wiejska położona w centralnej części [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]], w zachodniej części [[Powiat olsztyński|powiatu olsztyńskiego]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Gietrzwałd|Gietrzwałdzie]]. |
| − | + | Gmina rolniczo-przemysłowa o dużej powierzchni zalesienia, położona w centralnej części [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierza Olsztyńskiego]]. | |
| − | Gmina rolniczo-przemysłowa o dużej powierzchni zalesienia, położona w centralnej części [[Pojezierze Olsztyńskie| Pojezierza Olsztyńskiego]]. | + | Władzę w gminie sprawował wójt [[Marcin Sieczkowski]]<ref>[http://gietrzwald.pl/content/index.php/urzad-gminy-menu-w/kierownictwo-urzedu-w.html Urząd Gminy Gietrzwałd]</ref>. |
| − | + | 23 kwietnia 2017 r. został odwołany w referendum.<ref>http://olsztyn.wyborcza.pl/olsztyn/7,48726,21680070,referendum-mieszkancy-pozegnali-wojta-z-zarzutami.html</ref> | |
| − | Władzę w gminie | + | Od 2017 r. nowym wójtem jest [[Jan Kasprowicz]].<ref>http://www.debata.olsztyn.pl/wiadomoci/polska/5784-jan-kasprowicz-nowym-wojtem-gietrzwaldu-najnowsze-slajd-kafelek.html</ref> |
| − | < | ||
== Powierzchnia gminy == | == Powierzchnia gminy == | ||
| − | Gmina wiejska Gietrzwałd zajmuje powierzchnię 172,33 km<sup>2</sup><ref name="p1"> | + | Gmina wiejska Gietrzwałd zajmuje powierzchnię 172,33 km<sup>2</sup><ref name="p1">[http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery=3214 Bank Danych Lokalnych GUS ]</ref>, w tym: |
*użytki rolne: 37% | *użytki rolne: 37% | ||
*lasy: 49% | *lasy: 49% | ||
*wody: 4% | *wody: 4% | ||
| − | + | Gmina stanowi 6,1% powierzchni powiatu olsztyńskiego. | |
| − | Gmina stanowi 6,1% powierzchni | ||
== Demografia == | == Demografia == | ||
Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi<ref name="p1"/>: | Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi<ref name="p1"/>: | ||
| − | + | [[Plik: Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie.jpg|thumb|right|290px|Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie<br/>Fot. Bogitor. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gietrzwald_01.jpg Commons Wikimedia] ]] | |
| − | + | [[Plik: Kaplica św. Józefa w Gietrzwałdzie.jpg|thumb|right|290px|Kaplica wotywna pw. św. Józefa w Gietrzwałdzie<br/>Fot Stokrotka 11. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:KP_Giertrzwa%C5%82d,_plebania.JPG Commons Wikimedia]]] | |
| − | + | [[Plik: Kościół ewangelicki w Łęgutach.jpg|thumb|right|290px|Kościół ewangelicki w Łęgutach<br/>Fot. Filiplip123. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ewangelicki_w_%C5%81%C4%99gutach.JPG Commons Wikimedia] | |
| − | + | ]] | |
| − | |||
{|class="wikitable" | {|class="wikitable" | ||
| − | !Opis || colspan=2|Ogółem || colspan=2|Kobiety || colspan=2|Mężczyźni | + | !Opis ||colspan=2|Ogółem ||colspan=2|Kobiety ||colspan=2|Mężczyźni |
|-- | |-- | ||
| − | |jednostka || osób || % || osób || % || osób || % | + | |jednostka ||osób ||% ||osób ||% ||osób ||% |
|-- | |-- | ||
| − | |liczba || 6348 || 100 || 3163 || 49,8 || 3185 || 50,2 | + | |liczba ||6348 ||100 ||3163 ||49,8 ||3185 ||50,2 |
|-- | |-- | ||
| − | |gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) || colspan=2| 37 || colspan=2| 18,5 || colspan=2| 18,5 | + | |gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) ||colspan=2|37 ||colspan=2|18,5 ||colspan=2|18,5 |
|} | |} | ||
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Gietrzwałd było dodatnie i wynosiło 125 osób<ref name="p1"/>. | Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Gietrzwałd było dodatnie i wynosiło 125 osób<ref name="p1"/>. | ||
== Historia gminy jako jednostki administracyjnej == | == Historia gminy jako jednostki administracyjnej == | ||
| − | Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Gietrzwałd były częścią | + | Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Gietrzwałd były częścią powiatu olsztyńskiego w województwie olsztyńskim<ref> Dz.U. 1946, nr 28, poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19460280177 isap.sejm.gov.pl] [20.12.2014]</ref>. |
| − | W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady<ref>Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych | + | |
| − | + | W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady<ref>Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19540430191 isap.sejm.gov.pl] [20.12.2014]</ref>. Gromada Gietrzwałd przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała podział państwa na gminy<ref>Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19720490312 isap.sejm.gov.pl]</ref>. | |
| − | 1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa<ref>Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych | + | |
| − | + | Nowo utworzona gmina Gietrzwałd została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku<ref>Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim</ref>. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: [[Biesal]], [[Dłużki]], [[Gietrzwałd]], [[Gronity]], [[Guzowy Piec]], [[Jadaminy]], [[Łupstych]], [[Naglady]], [[Naterki]], [[Parwółki]], [[Pęglity]], [[Rapaty]], [[Sząbruk]], [[Śródka]], [[Tomaryny]], [[Unieszewo]], [[Woryty]]. | |
| + | |||
| + | 1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa<ref>Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750160091 isap.sejm.gov.pl] [201.2.2014]</ref>, przestał istnieć powiat olsztyński. Gmina Gietrzwałd została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego. | ||
| − | Gmina wiejska Gietrzwałd graniczy z gminami: [[Stawiguda (gmina wiejska)|Stawiguda]], [[Olsztynek (gmina miejsko-wiejska)| Olsztynek]], [[Ostróda (gmina wiejska)|Ostróda]], [[Łukta (gmina wiejska)|Łukta]], [[Jonkowo (gmina wiejska)| Jonkowo]] oraz z miastem [[Olsztyn]]. | + | Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652 isap.sejm.gov.pl] [20.12.2014]</ref> umiejscowiły gminę Gietrzwałd w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim. |
| + | |||
| + | Gmina wiejska Gietrzwałd graniczy z gminami: [[Stawiguda (gmina wiejska)|Stawiguda]], [[Olsztynek (gmina miejsko-wiejska)|Olsztynek]], [[Ostróda (gmina wiejska)|Ostróda]], [[Łukta (gmina wiejska)|Łukta]], [[Jonkowo (gmina wiejska)|Jonkowo]] oraz z miastem [[Olsztyn]]. | ||
== Miejscowości na terenie gminy == | == Miejscowości na terenie gminy == | ||
| − | Sołectwa: [[Biesal]], [[Cegłowo]], [[Dłużki]], [[Gietrzwałd]], [[Gronity]], [[Guzowy Piec]], [[Jadaminy]], [[Łajsy (gmina Gietrzwałd)| Łajsy]], [[Łęguty]], [[Łupstych]], [[Naglady]], [[Naterki]], [[Parwółki]], [[Pęglity]], [[Rapaty]], [[Śródka]], [[Sząbruk]], [[Tomaryny]], [[Unieszewo]], [[Woryty]]. | + | Sołectwa: [[Biesal]], [[Cegłowo]], [[Dłużki]], [[Gietrzwałd]], [[Gronity]], [[Guzowy Piec]], [[Jadaminy]], [[Łajsy (gmina Gietrzwałd)|Łajsy]], [[Łęguty]], [[Łupstych]], [[Naglady]], [[Naterki]], [[Parwółki]], [[Pęglity]], [[Rapaty (gmina Gietrzwałd)|Rapaty]], [[Śródka]], [[Sząbruk]], [[Tomaryny]], [[Unieszewo]], [[Woryty]]. |
Pozostałe miejscowości: [[Grazymy]], [[Kudypy]], [[Guzowy Młyn]], [[Salminek]], [[Łęgucki Młyn]], [[Łopkajny]], [[Barduń]], [[Smoleń]], [[Podlejki]], [[Siła]], [[Barwiny]], [[Rentyny]], [[Nowy Młyn]]. | Pozostałe miejscowości: [[Grazymy]], [[Kudypy]], [[Guzowy Młyn]], [[Salminek]], [[Łęgucki Młyn]], [[Łopkajny]], [[Barduń]], [[Smoleń]], [[Podlejki]], [[Siła]], [[Barwiny]], [[Rentyny]], [[Nowy Młyn]]. | ||
== Gospodarka == | == Gospodarka == | ||
| − | Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Gietrzwałd jest rolnictwo | + | Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Gietrzwałd jest rolnictwo uzupełniane przez produkcję, usługi i turystykę. |
| + | |||
W gminie panują korzystne warunki przyrodniczo-glebowe dla rozwoju rolnictwa. Użytki rolne zajmują nieco ponad 37% (6453 ha) ogólnej powierzchni gminy, w tym: grunty orne 70%, łąki i pastwiska pozostałe 30%. Do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, w produkcji zwierzęcej hodowla drobiu. | W gminie panują korzystne warunki przyrodniczo-glebowe dla rozwoju rolnictwa. Użytki rolne zajmują nieco ponad 37% (6453 ha) ogólnej powierzchni gminy, w tym: grunty orne 70%, łąki i pastwiska pozostałe 30%. Do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, w produkcji zwierzęcej hodowla drobiu. | ||
W gminie rozwinięty jest przemysł drzewny, rolno-spożywczy; rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel. | W gminie rozwinięty jest przemysł drzewny, rolno-spożywczy; rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel. | ||
| + | |||
Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Gietrzwałd wynosiła pod koniec 2013 roku 611. W tym 19 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 592 tworzy sektor prywatny. 126 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 60 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 70 firm w dziale budownictwo, 50 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 20 firm<ref name="p1"/>. Do największych podmiotów gospodarczych w gminie należą: Przedsiębiorstwo Rolno Handlowe Bynowo S.A. Oddział w Tamarynach, "Agro-Mateusz" Sp. z o. o. w Sząbruku, Zakład Wylęgu Drobiu "Grelavi" Naglady, SALMO Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, Cegielnia w Uniszewie, Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo Usługowe WARBIT Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, "Dravan" Sp. z o.o. Gietrzwałd. | Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Gietrzwałd wynosiła pod koniec 2013 roku 611. W tym 19 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 592 tworzy sektor prywatny. 126 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 60 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 70 firm w dziale budownictwo, 50 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 20 firm<ref name="p1"/>. Do największych podmiotów gospodarczych w gminie należą: Przedsiębiorstwo Rolno Handlowe Bynowo S.A. Oddział w Tamarynach, "Agro-Mateusz" Sp. z o. o. w Sząbruku, Zakład Wylęgu Drobiu "Grelavi" Naglady, SALMO Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, Cegielnia w Uniszewie, Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo Usługowe WARBIT Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, "Dravan" Sp. z o.o. Gietrzwałd. | ||
| − | Gmina Gietrzwałd charakteryzuje się licznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi (urozmaicona rzeźba terenu, duża ilość lasów, jezior, rzeki, czyste środowisko i obszary chronionego krajobrazu), które czynią ją atrakcyjną turystycznie. Duże znaczenie dla rozwoju turystyki w gminie ma Zespół Pielgrzymkowy Sanktuarium Matki Bożej Gietrzwałdzkiej. Ruch pielgrzymkowy i atrakcyjne położenie Gietrzwałdu sprawiają, że rozwija się turystyka wiejska i powstają obiekty agroturystyczne. Wiele gospodarstw z powodzeniem odnalazło się w nowych warunkach związanych z przemianami w rolnictwie i dochody z agroturystyki znacznie wspomagają ich budżet, często nawet stają się głównym źródłem utrzymania. | + | Gmina Gietrzwałd charakteryzuje się licznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi (urozmaicona rzeźba terenu, duża ilość lasów, jezior, rzeki, czyste środowisko i obszary chronionego krajobrazu), które czynią ją atrakcyjną turystycznie. Duże znaczenie dla rozwoju turystyki w gminie ma Zespół Pielgrzymkowy Sanktuarium Matki Bożej Gietrzwałdzkiej. Ruch pielgrzymkowy i atrakcyjne położenie Gietrzwałdu sprawiają, że rozwija się turystyka wiejska i powstają obiekty agroturystyczne. Wiele gospodarstw z powodzeniem odnalazło się w nowych warunkach związanych z przemianami w rolnictwie i dochody z agroturystyki znacznie wspomagają ich budżet, często nawet stają się głównym źródłem utrzymania. |
| − | Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: [[Biesal]], [[Dłużki]], [[Gietrzwałd]], [[Guzowy Piec]], [[Guzowy Młyn]], [[Kudypy]], [[Łęgucki Młyn]], [[Łopkajny]], [[Naterki]], [[Pęglity]], [[Rapaty]], [[Rentyny]], [[Siła]], [[Sząbruk]], [[Tomaryny]], [[Unieszewo]], [[Woryty]]<ref> | + | |
| + | Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: [[Biesal]], [[Dłużki]], [[Gietrzwałd]], [[Guzowy Piec]], [[Guzowy Młyn]], [[Kudypy]], [[Łęgucki Młyn]], [[Łopkajny]], [[Naterki]], [[Pęglity]], [[Rapaty]], [[Rentyny]], [[Siła]], [[Sząbruk]], [[Tomaryny]], [[Unieszewo]], [[Woryty]]<ref>[http://it.gokgietrzwald.pl/ Informacja Turystyczna w Goetrzwałdzie] [20.12.2014]</ref>. | ||
| − | Gmina Gietrzwałd należy do [[Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich| Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich]], [[Warmiński Związek Gmin| Warmińskiego Związku Gmin]], [[Lokalna Grupa Rybacka "Pojezierze Olsztyńskie"|Lokalnej Grupy Rybackiej "Pojezierze Olsztyńskie"]]. | + | Gmina Gietrzwałd należy do [[Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich|Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich]], [[Warmiński Związek Gmin|Warmińskiego Związku Gmin]], [[Lokalna Grupa Rybacka "Pojezierze Olsztyńskie"|Lokalnej Grupy Rybackiej "Pojezierze Olsztyńskie"]]. |
| − | W nowej [[Strategia rozwoju województwa| Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 roku teren gminy został zakwalifikowany do [[Aglomeracja Olsztyna| aglomeracji Olsztyna]] oraz tzw. [[Tygrys warmińsko-mazurski| Tygrysów warmińsko-mazurskich]] - obszarów wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe. | + | W nowej [[Strategia rozwoju województwa|Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 roku teren gminy został zakwalifikowany do [[Aglomeracja Olsztyna|aglomeracji Olsztyna]] oraz tzw. [[Tygrys warmińsko-mazurski|Tygrysów warmińsko-mazurskich]] - obszarów wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe. |
| − | Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Gietrzwałd wynosiła 401 osób<ref name="p1"/>, co stanowi 4,5% bezrobotnych w [[Powiat olsztyński| powiecie olsztyńskim]]. | + | Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Gietrzwałd wynosiła 401 osób<ref name="p1"/>, co stanowi 4,5% bezrobotnych w [[Powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]]. |
Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 9,7% ludności<ref>Bank Danych Lokalnych GUS</ref>. | Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 9,7% ludności<ref>Bank Danych Lokalnych GUS</ref>. | ||
| Linia 103: | Linia 107: | ||
'''Ludzie związani z gminą''' | '''Ludzie związani z gminą''' | ||
| − | *[[Antoni Sikorski]] (1854-1939) | + | *[[Antoni Sikorski]] (1854-1939) – działacz społeczny, poeta, korespondent |
| − | *[[Wojciech Turowski]] (1894-1959) | + | *[[Wojciech Turowski]] (1894-1959) – ksiądz katolicki, generał Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego czyli Księży Pallotynów, biskup nominat diecezji częstochowskiej |
| − | *[[Jan Hanowski]] (1873-1968) | + | *[[Jan Hanowski]] (1873-1968) – kanonik warmiński, prałat, działacz społeczno-religijny |
| − | *[[lkwim:Jerzy Hajduga|Jerzy Hajduga]] (1952- ) | + | *[[lkwim:Jerzy Hajduga|Jerzy Hajduga]] (1952- ) – kapłan, okresowo pracujący w Gietrzwałdzie oraz w Ełku, poeta, dramaturg i publicysta |
| − | *[[lkwim: Tadeusz Lenkowski|Tadeusz Lenkowski]] | + | *[[lkwim: Tadeusz Lenkowski|Tadeusz Lenkowski]] – nauczyciel, rzeźbiarz z Rapat |
| − | *[[lkwim: Janusz Połom|Janusz Połom]] (1950- ) | + | *[[lkwim: Janusz Połom|Janusz Połom]] (1950- ) – fotografik, operator filmowy, reżyser, poeta, wykładowca na polskich i zagranicznych uczelniach; mieszka w Uniszewie |
| − | *[[lkwim: Andrzej Samulowski (poeta)|Andrzej Samulowski]] (1840 -1928 ) | + | *[[lkwim: Andrzej Samulowski (poeta)|Andrzej Samulowski]] (1840 -1928 ) – poeta ludowy, działacz oświatowy i społeczny, księgarz warmiński |
| − | *[[lkwim: Władysław Umbras|Władysław Umbras]] (1937- ) – nauczyciel, publicysta, redaktor, animator kultury, popularyzator wiedzy o regionie Warmii i Mazur | + | *[[lkwim: Władysław Umbras|Władysław Umbras]] (1937- ) – nauczyciel, publicysta, redaktor, animator kultury, popularyzator wiedzy o regionie [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazur]] |
'''Zabytki znajdujące się na terenie gminy''' | '''Zabytki znajdujące się na terenie gminy''' | ||
| − | Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd należą<ref> | + | Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd należą<ref>[http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków ]</ref>: |
| − | *[[lkwim: Bazylika Mniejsza Narodzenia NMP w Gietrzwałdzie| Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie]] | + | *[[lkwim: Bazylika Mniejsza Narodzenia NMP w Gietrzwałdzie|Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie]] |
| − | *[[Kaplica wotywna pw. św. Józefa w Gietrzwałdzie| kaplica wotywna pw. św. Józefa]] (kaplica pogrzebowa obok kościoła) | + | *[[Kaplica wotywna pw. św. Józefa w Gietrzwałdzie|kaplica wotywna pw. św. Józefa]] (kaplica pogrzebowa obok kościoła) |
| − | *[[lkwim: Dwór w Łajsach| | + | *[[lkwim: Dwór w Łajsach|dwór w Łajsach]] |
| − | *[[lkwim:Pałac w Grazymach| zespół pałacowy w Grazymach]] | + | *[[lkwim:Pałac w Grazymach|zespół pałacowy w Grazymach]] |
| − | *[[Kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Biesalu| kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Biesalu]] | + | *[[Kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Biesalu|kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Biesalu]] |
*zespół budynków stacji kolejowej w Biesalu i Uniszewie | *zespół budynków stacji kolejowej w Biesalu i Uniszewie | ||
*młyn w Guzowym Młynie | *młyn w Guzowym Młynie | ||
*kościół ewangelicko-augsburski w Łęgutach | *kościół ewangelicko-augsburski w Łęgutach | ||
| − | *[[lkwim: Kościół pw. św. Mikołaja i Jana Ewangelisty w Sząbruku| kościół pw. św. Mikołaja i Jana Ewangelisty w Sząbruku]] | + | *[[lkwim: Kościół pw. św. Mikołaja i Jana Ewangelisty w Sząbruku|kościół pw. św. Mikołaja i Jana Ewangelisty w Sząbruku]] |
*[[Wieże obronne mostu kolejowego na Pasłęce w Tomarynach|wieże obronne mostu kolejowego na Pasłęce w Tomarynach]] | *[[Wieże obronne mostu kolejowego na Pasłęce w Tomarynach|wieże obronne mostu kolejowego na Pasłęce w Tomarynach]] | ||
| − | *budynek dawnej [[Katolicka Szkoła Polska w Worytach| szkoły polskiej]] w Worytach | + | *budynek dawnej [[Katolicka Szkoła Polska w Worytach|szkoły polskiej]] w Worytach |
| − | *[[Kaplica w Nowym Młynie| kaplica w Nowym Młynie]] | + | *[[Kaplica w Nowym Młynie|kaplica w Nowym Młynie]] |
| − | *liczne [[Kapliczki| kapliczki]] m.in. | + | *liczne [[Kapliczki|kapliczki]], m.in. tzw. [[Kapliczka Objawień w Gietrzwałdzie|Kapliczka Objawień w Gietrzwałdzie]], [[Kapliczka w Unieszewie|kapliczki w Unieszewie]], [[Kapliczki w Worytach|Worytach]], [[Kapliczki w Sząbruku|Sząbruku]], [[Kapliczki w Nagladach|Nagladach]], [[Kapliczki w Gietrzwałdzie|Gietrzwałdzie]] i Tomarynach |
| − | * | + | *[[Figury przydrożne|figury przydrożne]] |
'''Szlaki i atrakcje turystyczne''' | '''Szlaki i atrakcje turystyczne''' | ||
| − | *[[Szlak św. Jakuba|Szlak św. Jakuba | + | *[[Szlak św. Jakuba: Olsztyn - Lipowiec|Szlak św. Jakuba]] |
*szlaki rowerowe: | *szlaki rowerowe: | ||
| − | **niebieski: Gietrzwałd | + | **niebieski: Gietrzwałd – Woryty – Nowy Młyn – Stękiny – Porbady – Wrzesina – Gietrzwałd |
| − | **żółty: Gietrzwałd | + | **żółty: Gietrzwałd – Rentyny – Gietrzwałd |
| − | **czarny: Biesal | + | **czarny: Biesal – Tomaryny – Śródka – Guzowy Piec – Salminek – Jadaminy – Biesal |
| − | **trasa "Śladami leśnych osad": Jezioro Helgut | + | **trasa "Śladami leśnych osad": [[Jezioro Helgut]] – Jadaminy – Salminek – Guzowy Piec – Biesal |
| − | **trasa "Ścieżkami mazurskiej puszczy": Biesal | + | **trasa "Ścieżkami mazurskiej puszczy": Biesal – Tamaryny (most kolejowy) – Śródka – leśniczówki Mitelki – Unieszewo – (most na [[Rzeka Pasłęka|Pasłęce]]) – Makruty – Guzowy Młyn |
| − | **trasa "W okolicy dóbr szlacheckich": Rapaty | + | **trasa "W okolicy dóbr szlacheckich": Rapaty – Gietrzwałd – Podlejki – Zdrojek – Rapaty |
| + | **Mazury Golf & Country Club w Naterkach | ||
*[[Leśne Arboretum Warmii i Mazur w Kudypach]] | *[[Leśne Arboretum Warmii i Mazur w Kudypach]] | ||
| − | *[[lkwim: Ognisko Kultury Rodzinnej Hubertówka w Kudypach| Ognisko Kultury Rodzinnej Hubertówka w Kudypach]] | + | *[[lkwim: Ognisko Kultury Rodzinnej Hubertówka w Kudypach|Ognisko Kultury Rodzinnej Hubertówka w Kudypach]] |
*zabytkowe parki dworskie w Barwinach, Grażymach, Łajsach | *zabytkowe parki dworskie w Barwinach, Grażymach, Łajsach | ||
*obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody | *obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody | ||
*jeziora, lasy, rzeki | *jeziora, lasy, rzeki | ||
| − | *liczne zabytki architektury sakralnej oraz | + | *liczne zabytki architektury sakralnej oraz kapliczki |
| − | + | Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Gietrzwałd można uzyskać na stronie internetowej: [http://it.gokgietrzwald.pl/ it.gokgietrzwald.pl]. | |
| − | Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Gietrzwałd można uzyskać na stronie internetowej: [http://it.gokgietrzwald.pl/ | + | |
| + | ==Religia== | ||
| + | *[[Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie]] | ||
| + | *[[Parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Biesalu]] | ||
| + | *[[Parafia pw. św. Mikołaja w Sząbruku]] | ||
== Szkolnictwo == | == Szkolnictwo == | ||
W gminie wiejskiej Gietrzwałd istnieją następujące placówki edukacyjne: | W gminie wiejskiej Gietrzwałd istnieją następujące placówki edukacyjne: | ||
| − | *Niepubliczne Przedszkole Jaś i Małgosia w Sząbruku | + | *[[Niepubliczne Przedszkole Jaś i Małgosia w Sząbruku]] |
| − | *[[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Sząbruku]] | + | *[[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Sząbruku]]: [[Przedszkole przy Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Sząbruku|przedszkole]], [[Szkoła Podstawowa w Sząbruku|szkoła podstawowa]] |
| − | *[[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Biesalu]] | + | *[[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Biesalu]]: [[Przedszkole w Biesalu|przedszkole]], [[Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Biesalu|szkoła podstawowa]] |
| − | *[[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Gietrzwałdzie]] | + | *[[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Gietrzwałdzie]]: [[Przedszkole w Gietrzwałdzie|przedszkole]], [[Szkoła Podstawowa im. Andrzeja Samulowskiego w Gietrzwałdzie|szkoła podstawowa]] |
*[[Gimnazjum Gminne im. ks. Wojciech Zinka w Gietrzwałdzie]] | *[[Gimnazjum Gminne im. ks. Wojciech Zinka w Gietrzwałdzie]] | ||
| − | |||
== Sport == | == Sport == | ||
| − | W gminie działa Gminna Rada Sportu, która organizuje różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: Gminny Turniej Tenisa Stołowego o Puchar TVP Olsztyn, Gminny Turniej Piłki Siatkowej Kobiet i Mężczyzn, Halowe Grand Prix Gminy Gietrzwałd, Sołtysiada o Puchar Wójta Gminy Gietrzwałd, Otwarty Turniej w | + | W gminie działa Gminna Rada Sportu, która organizuje różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: Gminny Turniej Tenisa Stołowego o Puchar TVP Olsztyn, Gminny Turniej Piłki Siatkowej Kobiet i Mężczyzn, Halowe Grand Prix Gminy Gietrzwałd, Sołtysiada o Puchar Wójta Gminy Gietrzwałd, Otwarty Turniej w Tenisie Ziemnym o Puchar Gazety Gietrzwałdzkiej, Gminne Igrzyska Najmłodszych, wyścigi kapsli, turnieje szachowe, rajdy rowerowe, zawody wędkarskie, turnieje piłki nożnej.<br/> |
Na terenie gminy działa klub: | Na terenie gminy działa klub: | ||
*[[GKS Gietrzwałd-Unieszewo]] | *[[GKS Gietrzwałd-Unieszewo]] | ||
| − | |||
==Inne organizacje i instytucje== | ==Inne organizacje i instytucje== | ||
*[[Fundacja Przyjaciół Sanktuarium Matki Bożej Getrzwałdzkiej]] | *[[Fundacja Przyjaciół Sanktuarium Matki Bożej Getrzwałdzkiej]] | ||
| Linia 168: | Linia 175: | ||
*[[Stowarzyszenie "Piękny Most" w Sząbruku]] | *[[Stowarzyszenie "Piękny Most" w Sząbruku]] | ||
*[[lkwim: Wspaniały Teatr Bez Nazwy|Wspaniały Teatr Bez Nazwy]] | *[[lkwim: Wspaniały Teatr Bez Nazwy|Wspaniały Teatr Bez Nazwy]] | ||
| − | *[[lkwim: M5| zespół M5]] | + | *[[lkwim: M5|zespół M5]] |
| − | |||
== Obszary chronione i pomniki przyrody == | == Obszary chronione i pomniki przyrody == | ||
| − | Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich<ref name="p3"> | + | Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich<ref name="p3">[http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie]</ref>: |
Rezewaty: | Rezewaty: | ||
| Linia 181: | Linia 187: | ||
Obszary [[Natura 2000]]: | Obszary [[Natura 2000]]: | ||
| − | *[[Natura 2000 Dolina Pasłęki| Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Pasłęki]] (20 669,89 ha) | + | *[[Natura 2000 Dolina Pasłęki|Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Pasłęki]] (20 669,89 ha) |
| − | *[[Natura 2000 Rzeka Pasłęka| Specjalny obszar ochrony siedlisk Rzeka Pasłęka]] (8 418,46 ha) | + | *[[Natura 2000 Rzeka Pasłęka|Specjalny obszar ochrony siedlisk Rzeka Pasłęka]] (8 418,46 ha) |
Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd znajduje się 32 pomniki przyrody, ochroną objeto, m.in: [[Głaz narzutowy w leśnictwie Laski|głaz narzutowy w leśnictwie Laski ]]<ref name="p3"/>. | Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd znajduje się 32 pomniki przyrody, ochroną objeto, m.in: [[Głaz narzutowy w leśnictwie Laski|głaz narzutowy w leśnictwie Laski ]]<ref name="p3"/>. | ||
==Zobacz też:== | ==Zobacz też:== | ||
| + | *[[lkwim: Oratorium Gietrzwałdzkie|Oratorium Gietrzwałdzkie]] | ||
| + | *[[lkwim: Gazeta Gietrzwałdzka|"Gazeta Gietrzwałdzka"]] | ||
*[[Szkoły polskie na Warmii w 1920 roku]] | *[[Szkoły polskie na Warmii w 1920 roku]] | ||
*[[Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)]] | *[[Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)]] | ||
*[[Kiermas]] | *[[Kiermas]] | ||
*[[Polski ruch teatralny na Warmii]] | *[[Polski ruch teatralny na Warmii]] | ||
| − | + | ||
| + | ==Multimedia== | ||
| + | {{#ev:youtube|MogWaPO8Tt8|500|left|Film udostępniony w ramach projektu [http://rkf.warmia.mazury.pl/ Regionalna Kronika Filmowa]}} | ||
| + | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych | + | Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19460280177 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014] <br/> |
| − | Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych | + | Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19540430191 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/> |
| − | Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych | + | Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19720490312 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/> |
| − | Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych | + | Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750160091 isap.sejm.gov.pl][20.10.2014]<br/> |
| − | Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw | + | Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750170092 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/> |
| − | Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów | + | Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/> |
| − | Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim | + | Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.<br/> |
Plan rozwoju lokalnego gminy Dywity, Olsztyn 2004.<br/> | Plan rozwoju lokalnego gminy Dywity, Olsztyn 2004.<br/> | ||
[http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery=3214 Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium] [20.10.2014]<br/> | [http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery=3214 Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium] [20.10.2014]<br/> | ||
| Linia 208: | Linia 219: | ||
[http://bip.warmia.mazury.pl/gietrzwald_gmina_wiejska/ BIP Urzędu Gminy Gietrzwałd] [20.10.2014]<br/> | [http://bip.warmia.mazury.pl/gietrzwald_gmina_wiejska/ BIP Urzędu Gminy Gietrzwałd] [20.10.2014]<br/> | ||
[http://gietrzwald.pl/ Urząd Gminy Gietrzwałd] [20.10.2014]<br/> | [http://gietrzwald.pl/ Urząd Gminy Gietrzwałd] [20.10.2014]<br/> | ||
| − | [http://it.gokgietrzwald.pl/ | + | [http://it.gokgietrzwald.pl/ Informacja Turystyczna w Gietrzwałdzie] [20.12.2014]<br/> |
[http://leksykonkultury.ceik.eu/ Leksykon kultury Warmii i Mazur] [20.10.2014]<br/> | [http://leksykonkultury.ceik.eu/ Leksykon kultury Warmii i Mazur] [20.10.2014]<br/> | ||
[http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków] [20.10.2014]<br/> | [http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków] [20.10.2014]<br/> | ||
[http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie] [20.10.2014]<br/> | [http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie] [20.10.2014]<br/> | ||
[http://www.ko.olsztyn.pl/?main=2&sub=4 Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim] [20.10.2014]<br/> | [http://www.ko.olsztyn.pl/?main=2&sub=4 Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim] [20.10.2014]<br/> | ||
| + | |||
| + | |||
[[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria: Powiat olsztyński]][[Kategoria: Gietrzwałd (gmina wiejska)]][[Kategoria: 1945-1989]][[Kategoria: 1990-]] | [[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria: Powiat olsztyński]][[Kategoria: Gietrzwałd (gmina wiejska)]][[Kategoria: 1945-1989]][[Kategoria: 1990-]] | ||
Aktualna wersja na dzień 09:06, 23 kwi 2024
| Gmina Gietrzwałd | |
| | |
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Rodzaj gminy | wiejska |
| Wójt | Jan Kasprowicz |
| Powierzchnia | 172,33 km² |
| Liczba sołectw | 20 |
| Liczba miejscowości | 33 |
| Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia |
6348 37 osób/km² |
| Strefa numeracyjna | 89 |
| Tablice rejestracyjne | NOL |
| TERYT | 2814052 |
| Urząd gminy ul. Olsztyńska 2 11-036 Gietrzwałd
| |
| Strona internetowa gminy | |
| Biuletyn Informacji Publicznej gminy | |
Gmina Gietrzwałd – gmina wiejska położona w centralnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w zachodniej części powiatu olsztyńskiego. Siedziba gminy znajduje się w Gietrzwałdzie. Gmina rolniczo-przemysłowa o dużej powierzchni zalesienia, położona w centralnej części Pojezierza Olsztyńskiego. Władzę w gminie sprawował wójt Marcin Sieczkowski[1]. 23 kwietnia 2017 r. został odwołany w referendum.[2] Od 2017 r. nowym wójtem jest Jan Kasprowicz.[3]
Spis treści
- 1 Powierzchnia gminy
- 2 Demografia
- 3 Historia gminy jako jednostki administracyjnej
- 4 Miejscowości na terenie gminy
- 5 Gospodarka
- 6 Kultura i turystyka
- 7 Religia
- 8 Szkolnictwo
- 9 Sport
- 10 Inne organizacje i instytucje
- 11 Obszary chronione i pomniki przyrody
- 12 Zobacz też:
- 13 Multimedia
- 14 Przypisy
- 15 Bibliografia
Powierzchnia gminy
Gmina wiejska Gietrzwałd zajmuje powierzchnię 172,33 km2[4], w tym:
- użytki rolne: 37%
- lasy: 49%
- wody: 4%
Gmina stanowi 6,1% powierzchni powiatu olsztyńskiego.
Demografia
Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[4]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| liczba | 6348 | 100 | 3163 | 49,8 | 3185 | 50,2 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
37 | 18,5 | 18,5 | |||
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Gietrzwałd było dodatnie i wynosiło 125 osób[4].
Historia gminy jako jednostki administracyjnej
Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Gietrzwałd były częścią powiatu olsztyńskiego w województwie olsztyńskim[5].
W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady[6]. Gromada Gietrzwałd przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała podział państwa na gminy[7].
Nowo utworzona gmina Gietrzwałd została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku[8]. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Biesal, Dłużki, Gietrzwałd, Gronity, Guzowy Piec, Jadaminy, Łupstych, Naglady, Naterki, Parwółki, Pęglity, Rapaty, Sząbruk, Śródka, Tomaryny, Unieszewo, Woryty.
1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[9], przestał istnieć powiat olsztyński. Gmina Gietrzwałd została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.
Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa[10] umiejscowiły gminę Gietrzwałd w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim.
Gmina wiejska Gietrzwałd graniczy z gminami: Stawiguda, Olsztynek, Ostróda, Łukta, Jonkowo oraz z miastem Olsztyn.
Miejscowości na terenie gminy
Sołectwa: Biesal, Cegłowo, Dłużki, Gietrzwałd, Gronity, Guzowy Piec, Jadaminy, Łajsy, Łęguty, Łupstych, Naglady, Naterki, Parwółki, Pęglity, Rapaty, Śródka, Sząbruk, Tomaryny, Unieszewo, Woryty.
Pozostałe miejscowości: Grazymy, Kudypy, Guzowy Młyn, Salminek, Łęgucki Młyn, Łopkajny, Barduń, Smoleń, Podlejki, Siła, Barwiny, Rentyny, Nowy Młyn.
Gospodarka
Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Gietrzwałd jest rolnictwo uzupełniane przez produkcję, usługi i turystykę.
W gminie panują korzystne warunki przyrodniczo-glebowe dla rozwoju rolnictwa. Użytki rolne zajmują nieco ponad 37% (6453 ha) ogólnej powierzchni gminy, w tym: grunty orne 70%, łąki i pastwiska pozostałe 30%. Do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, w produkcji zwierzęcej hodowla drobiu.
W gminie rozwinięty jest przemysł drzewny, rolno-spożywczy; rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.
Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Gietrzwałd wynosiła pod koniec 2013 roku 611. W tym 19 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 592 tworzy sektor prywatny. 126 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 60 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 70 firm w dziale budownictwo, 50 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 20 firm[4]. Do największych podmiotów gospodarczych w gminie należą: Przedsiębiorstwo Rolno Handlowe Bynowo S.A. Oddział w Tamarynach, "Agro-Mateusz" Sp. z o. o. w Sząbruku, Zakład Wylęgu Drobiu "Grelavi" Naglady, SALMO Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, Cegielnia w Uniszewie, Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo Usługowe WARBIT Sp. z o.o. w Gietrzwałdzie, "Dravan" Sp. z o.o. Gietrzwałd.
Gmina Gietrzwałd charakteryzuje się licznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi (urozmaicona rzeźba terenu, duża ilość lasów, jezior, rzeki, czyste środowisko i obszary chronionego krajobrazu), które czynią ją atrakcyjną turystycznie. Duże znaczenie dla rozwoju turystyki w gminie ma Zespół Pielgrzymkowy Sanktuarium Matki Bożej Gietrzwałdzkiej. Ruch pielgrzymkowy i atrakcyjne położenie Gietrzwałdu sprawiają, że rozwija się turystyka wiejska i powstają obiekty agroturystyczne. Wiele gospodarstw z powodzeniem odnalazło się w nowych warunkach związanych z przemianami w rolnictwie i dochody z agroturystyki znacznie wspomagają ich budżet, często nawet stają się głównym źródłem utrzymania.
Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Biesal, Dłużki, Gietrzwałd, Guzowy Piec, Guzowy Młyn, Kudypy, Łęgucki Młyn, Łopkajny, Naterki, Pęglity, Rapaty, Rentyny, Siła, Sząbruk, Tomaryny, Unieszewo, Woryty[11].
Gmina Gietrzwałd należy do Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich, Warmińskiego Związku Gmin, Lokalnej Grupy Rybackiej "Pojezierze Olsztyńskie".
W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 roku teren gminy został zakwalifikowany do aglomeracji Olsztyna oraz tzw. Tygrysów warmińsko-mazurskich - obszarów wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe.
Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Gietrzwałd wynosiła 401 osób[4], co stanowi 4,5% bezrobotnych w powiecie olsztyńskim.
Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 9,7% ludności[12].
Kultura i turystyka
Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy
Filie biblioteki znajdują się w Biesalu, Sząbruku.
Wydarzenia kulturalne związane z gminą
- Spotkania Warmińskie
- Dożynki Archidiecezjalne
Ludzie związani z gminą
- Antoni Sikorski (1854-1939) – działacz społeczny, poeta, korespondent
- Wojciech Turowski (1894-1959) – ksiądz katolicki, generał Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego czyli Księży Pallotynów, biskup nominat diecezji częstochowskiej
- Jan Hanowski (1873-1968) – kanonik warmiński, prałat, działacz społeczno-religijny
- Jerzy Hajduga (1952- ) – kapłan, okresowo pracujący w Gietrzwałdzie oraz w Ełku, poeta, dramaturg i publicysta
- Tadeusz Lenkowski – nauczyciel, rzeźbiarz z Rapat
- Janusz Połom (1950- ) – fotografik, operator filmowy, reżyser, poeta, wykładowca na polskich i zagranicznych uczelniach; mieszka w Uniszewie
- Andrzej Samulowski (1840 -1928 ) – poeta ludowy, działacz oświatowy i społeczny, księgarz warmiński
- Władysław Umbras (1937- ) – nauczyciel, publicysta, redaktor, animator kultury, popularyzator wiedzy o regionie Warmii i Mazur
Zabytki znajdujące się na terenie gminy
Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd należą[13]:
- Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie
- kaplica wotywna pw. św. Józefa (kaplica pogrzebowa obok kościoła)
- dwór w Łajsach
- zespół pałacowy w Grazymach
- kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Biesalu
- zespół budynków stacji kolejowej w Biesalu i Uniszewie
- młyn w Guzowym Młynie
- kościół ewangelicko-augsburski w Łęgutach
- kościół pw. św. Mikołaja i Jana Ewangelisty w Sząbruku
- wieże obronne mostu kolejowego na Pasłęce w Tomarynach
- budynek dawnej szkoły polskiej w Worytach
- kaplica w Nowym Młynie
- liczne kapliczki, m.in. tzw. Kapliczka Objawień w Gietrzwałdzie, kapliczki w Unieszewie, Worytach, Sząbruku, Nagladach, Gietrzwałdzie i Tomarynach
- figury przydrożne
Szlaki i atrakcje turystyczne
- Szlak św. Jakuba
- szlaki rowerowe:
- niebieski: Gietrzwałd – Woryty – Nowy Młyn – Stękiny – Porbady – Wrzesina – Gietrzwałd
- żółty: Gietrzwałd – Rentyny – Gietrzwałd
- czarny: Biesal – Tomaryny – Śródka – Guzowy Piec – Salminek – Jadaminy – Biesal
- trasa "Śladami leśnych osad": Jezioro Helgut – Jadaminy – Salminek – Guzowy Piec – Biesal
- trasa "Ścieżkami mazurskiej puszczy": Biesal – Tamaryny (most kolejowy) – Śródka – leśniczówki Mitelki – Unieszewo – (most na Pasłęce) – Makruty – Guzowy Młyn
- trasa "W okolicy dóbr szlacheckich": Rapaty – Gietrzwałd – Podlejki – Zdrojek – Rapaty
- Mazury Golf & Country Club w Naterkach
- Leśne Arboretum Warmii i Mazur w Kudypach
- Ognisko Kultury Rodzinnej Hubertówka w Kudypach
- zabytkowe parki dworskie w Barwinach, Grażymach, Łajsach
- obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody
- jeziora, lasy, rzeki
- liczne zabytki architektury sakralnej oraz kapliczki
Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Gietrzwałd można uzyskać na stronie internetowej: it.gokgietrzwald.pl.
Religia
- Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie
- Parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Biesalu
- Parafia pw. św. Mikołaja w Sząbruku
Szkolnictwo
W gminie wiejskiej Gietrzwałd istnieją następujące placówki edukacyjne:
- Niepubliczne Przedszkole Jaś i Małgosia w Sząbruku
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Sząbruku: przedszkole, szkoła podstawowa
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Biesalu: przedszkole, szkoła podstawowa
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Gietrzwałdzie: przedszkole, szkoła podstawowa
- Gimnazjum Gminne im. ks. Wojciech Zinka w Gietrzwałdzie
Sport
W gminie działa Gminna Rada Sportu, która organizuje różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: Gminny Turniej Tenisa Stołowego o Puchar TVP Olsztyn, Gminny Turniej Piłki Siatkowej Kobiet i Mężczyzn, Halowe Grand Prix Gminy Gietrzwałd, Sołtysiada o Puchar Wójta Gminy Gietrzwałd, Otwarty Turniej w Tenisie Ziemnym o Puchar Gazety Gietrzwałdzkiej, Gminne Igrzyska Najmłodszych, wyścigi kapsli, turnieje szachowe, rajdy rowerowe, zawody wędkarskie, turnieje piłki nożnej.
Na terenie gminy działa klub:
Inne organizacje i instytucje
- Fundacja Przyjaciół Sanktuarium Matki Bożej Getrzwałdzkiej
- Związek Stowarzyszeń "Kraina Drwęcy i Pasłęki"
- Stowarzyszenie Kulturalno-Sportowe "DIAMENT"
- Towarzystwo Unieszewian Bardzo Aktywnych TUBA
- Stowarzyszenie "Piękny Most" w Sząbruku
- Wspaniały Teatr Bez Nazwy
- zespół M5
Obszary chronione i pomniki przyrody
Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich[14]:
Rezewaty:
- Rezerwat Ostoja bobrów na rzece Pasłęce (4239,97 ha)
Obszary chronionego krajobrazu:
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki (43 307,3 ha)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Taborskich (29 941,7 ha)
Obszary Natura 2000:
- Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Pasłęki (20 669,89 ha)
- Specjalny obszar ochrony siedlisk Rzeka Pasłęka (8 418,46 ha)
Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Gietrzwałd znajduje się 32 pomniki przyrody, ochroną objeto, m.in: głaz narzutowy w leśnictwie Laski [14].
Zobacz też:
- Oratorium Gietrzwałdzkie
- "Gazeta Gietrzwałdzka"
- Szkoły polskie na Warmii w 1920 roku
- Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)
- Kiermas
- Polski ruch teatralny na Warmii
Multimedia
Przypisy
- ↑ Urząd Gminy Gietrzwałd
- ↑ http://olsztyn.wyborcza.pl/olsztyn/7,48726,21680070,referendum-mieszkancy-pozegnali-wojta-z-zarzutami.html
- ↑ http://www.debata.olsztyn.pl/wiadomoci/polska/5784-jan-kasprowicz-nowym-wojtem-gietrzwaldu-najnowsze-slajd-kafelek.html
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Bank Danych Lokalnych GUS
- ↑ Dz.U. 1946, nr 28, poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
- ↑ Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
- ↑ Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl
- ↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim
- ↑ Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [201.2.2014]
- ↑ Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
- ↑ Informacja Turystyczna w Goetrzwałdzie [20.12.2014]
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków
- ↑ 14,0 14,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie
Bibliografia
Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Plan rozwoju lokalnego gminy Dywity, Olsztyn 2004.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
Stowarzyszenie Dom Warmiński] [20.12.2014]
BIP Urzędu Gminy Gietrzwałd [20.10.2014]
Urząd Gminy Gietrzwałd [20.10.2014]
Informacja Turystyczna w Gietrzwałdzie [20.12.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.10.2014]
