Jeziorany: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
(Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Jezioran | |dopełniacz wsi = Jezioran | ||
− | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = jeziorany.jpg |
− | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Fot. Mieczysław Kalski |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
− | }} | + | }} |
− | ''' Jeziorany ''' (niem. '' Seeburg'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[ | + | ''' Jeziorany ''' (niem. '' Seeburg'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[ Jeziorany (gmina miejsko-wiejska)|gminie Jeziorany]]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. W 2012 roku miejscowość liczyła 3331 mieszkańców. Funkcję burmistrza sprawuje [[Łukasz Szpara]]. |
− | + | <br/><br/> | |
== Położenie == | == Położenie == | ||
− | Miasto jest położone na [[Warmia|Warmii]] nad [[Symsarna | + | Miasto jest położone na [[Warmia|Warmii]], nad [[Rzeka Symsarna|rzeką Symsarną]], w odległości 33 km od [[Olsztyn|Olsztyna]]. W pobliżu miasta znajdują się jeziora: [[Jezioro Luterskie|Luterskie]], [[Jezioro Blanki|Blanki]], [[Jezioro Pierścień|Pierścień]] oraz [[Jezioro Ławki| Ławki]]. |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
− | Na obszarze przyszłego miasta istniała pierwotnie pruska osada. Jeziorany zostały założone w 1338 roku przez biskupa warmińskiego [[Herman z Pragi|Hermana z Pragi]]. Obszar miasta miał obejmować 110 włók na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Zamek w Jezioranach był siedzibą wójta krajowego. W 1414 roku miasto zostało spalone przez wojska króla Władysława Jagiełły. Polacy zaczęli osiedlać się w Jezioranach i okolicach prawdopodobnie po 1466 roku. W okresie wojny północnej, w latach 1706-1716 Jeziorany były zajęte przez wojska szwedzkie. W 1783 roku w zamek uderzył piorun, który doprowadził do pożaru budowli. Władze zadecydowały, że zamek nie nadaje się do odbudowy. Obiekt został rozebrany, a na jego pozostałościach wzniesiono obecny Urząd Gminy. W 1772 roku Jeziorany były zamieszkane przez 1302 osoby. Do 1772 roku w mieście odbywały się trzy razy w roku targi. | + | Na obszarze przyszłego miasta istniała pierwotnie [[Prusowie|pruska]] osada. Jeziorany zostały założone w 1338 roku przez biskupa warmińskiego [[Herman z Pragi|Hermana z Pragi]]. Obszar miasta miał obejmować 110 włók na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Zamek w Jezioranach był siedzibą wójta krajowego. W 1414 roku miasto zostało spalone przez wojska króla Władysława Jagiełły. Polacy zaczęli osiedlać się w Jezioranach i okolicach prawdopodobnie po 1466 roku. |
+ | |||
+ | W okresie wojny północnej, w latach 1706-1716 Jeziorany były zajęte przez wojska szwedzkie. W 1783 roku w zamek uderzył piorun, który doprowadził do pożaru budowli. Władze zadecydowały, że zamek nie nadaje się do odbudowy. Obiekt został rozebrany, a na jego pozostałościach wzniesiono obecny Urząd Gminy. W 1772 roku Jeziorany były zamieszkane przez 1302 osoby. Do 1772 roku w mieście odbywały się trzy razy w roku targi. | ||
+ | |||
+ | W XIX wieku w mieście odbywało się aż trzynaście targów rocznie. Jeziorany w tym stuleciu były dwukrotnie strawione przez pożar. W 1842 roku spalonych zostało 46 budynków mieszkalnych. W 1899 roku Jeziorany uzyskały połączenie kolejowe [[Lidzbark Warmiński]]-Jeziorany-[[Czerwonka]]. | ||
+ | W 1866 roku wybudowany został kościół ewangelicki. | ||
− | + | Okres I wojny światowej nie przyniósł miastu kolejnej fali zniszczeń. Jeziorany wyszły z wojny bez szwanku. W czasie [[Plebiscyt 1920| plebiscytu w 1920 roku]] za pozostaniem w granicach państwa niemieckiego głosowało 23 805. Na Polskę nie padł żaden głos. W 1928 roku założono w mieście spółdzielnię mleczarską. W 1938 roku miasto obchodziło 600-lecie powstania. W 1939 roku miejscowość była zamieszkana przez 3022 osoby. 31 stycznia 1945 roku do Jezioran wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Miasto zostało zniszczone w 50%. | |
W latach 1972-1989 w miejscowości działał [[Komitet Miejsko-Gminny PZPR w Jezioranach]]. Obecnie na terenie gminy działają następujące stowarzyszenia: [[Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich]], [[LGD "Warmiński Zakątek"]], [[Stowarzyszenie "Nasze Gady"]]. | W latach 1972-1989 w miejscowości działał [[Komitet Miejsko-Gminny PZPR w Jezioranach]]. Obecnie na terenie gminy działają następujące stowarzyszenia: [[Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich]], [[LGD "Warmiński Zakątek"]], [[Stowarzyszenie "Nasze Gady"]]. | ||
− | [[ | + | [[image:jeziorany2.jpg|thumb|right|290px|Kamień upamiętniający lokację miasta.<br>Fot. Mieczysław Kalski]] |
− | [[ | + | [[image:jeziorany3.jpg|thumb|right|290px|Kościół św. Bartłomieja.<br>Fot. Mieczysław Kalski]] |
− | + | [[image:jeziorany4.jpg|thumb|right|290px|Kościół Ewangelicki<br>Fot. Mieczysław Kalski]] | |
==Kultura== | ==Kultura== | ||
Linia 54: | Linia 59: | ||
*[[lkwim:Festiwal Pieśni i Piosenki Patriotycznej Nie rzucim ziemi skąd nasz ród|Festiwal Pieśni i Piosenki Patriotycznej ''Nie rzucim ziemi skąd nasz ród'']] | *[[lkwim:Festiwal Pieśni i Piosenki Patriotycznej Nie rzucim ziemi skąd nasz ród|Festiwal Pieśni i Piosenki Patriotycznej ''Nie rzucim ziemi skąd nasz ród'']] | ||
*[[Kino "Warmia" w Jezioranach|Kino "Warmia"]] | *[[Kino "Warmia" w Jezioranach|Kino "Warmia"]] | ||
− | * | + | *lokalna gazeta "Nasze Jeziorany" |
− | |||
− | |||
==Organizacje i stowarzyszenia== | ==Organizacje i stowarzyszenia== | ||
*[[Stowarzyszenie na rzecz Osób Niepełno - SPRAWNYCH]] | *[[Stowarzyszenie na rzecz Osób Niepełno - SPRAWNYCH]] | ||
Linia 66: | Linia 69: | ||
*[[Stowarzyszenie INTEGRACJA w Jezioranach|Stowarzyszenie INTEGRACJA]] | *[[Stowarzyszenie INTEGRACJA w Jezioranach|Stowarzyszenie INTEGRACJA]] | ||
*[[Stowarzyszenie Przyjaciół Gimnazjum w Jezioranach| Stowarzyszenie Przyjaciół Gimnazjum]] | *[[Stowarzyszenie Przyjaciół Gimnazjum w Jezioranach| Stowarzyszenie Przyjaciół Gimnazjum]] | ||
− | |||
− | |||
==Religia== | ==Religia== | ||
*[[Parafia pw. św. Bartłomieja w Jezioranach]] | *[[Parafia pw. św. Bartłomieja w Jezioranach]] | ||
− | |||
− | |||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
*[[Wiesław Pływaczewski]] | *[[Wiesław Pływaczewski]] | ||
*[[Józef Ambroży Geritz]] | *[[Józef Ambroży Geritz]] | ||
*[[Andrzej Thiel]] | *[[Andrzej Thiel]] | ||
+ | *[[Roch Kraemer]] (Krämer) | ||
+ | *[[Jan Leo]] | ||
+ | *[[Paweł Snopek]] | ||
*[[Bogumił Labusz]] | *[[Bogumił Labusz]] | ||
*[[Aleksander Szczygło]] | *[[Aleksander Szczygło]] | ||
*[[Norbert Bujanowski]] | *[[Norbert Bujanowski]] | ||
− | |||
− | |||
==Sport== | ==Sport== | ||
*Miejski Klub Sportowy | *Miejski Klub Sportowy | ||
*Uczniowski Klub Sportowy | *Uczniowski Klub Sportowy | ||
*Uczniowski Klub Sportowy "OLIMP" | *Uczniowski Klub Sportowy "OLIMP" | ||
− | |||
− | |||
==Edukacja== | ==Edukacja== | ||
*[[Przedszkole Publiczne w Jezioranach|Przedszkole]] | *[[Przedszkole Publiczne w Jezioranach|Przedszkole]] | ||
Linia 92: | Linia 90: | ||
*[[Gimnazjum im. Seweryna Pieniężnego w Jezioranach|Gimnazjum im. Seweryna Pieniężnego]] | *[[Gimnazjum im. Seweryna Pieniężnego w Jezioranach|Gimnazjum im. Seweryna Pieniężnego]] | ||
*[[Zespół Szkół w Jezioranach|Zespół Szkół]] | *[[Zespół Szkół w Jezioranach|Zespół Szkół]] | ||
− | |||
− | |||
==Turystyka== | ==Turystyka== | ||
*[[Rezerwat Ustnik]] | *[[Rezerwat Ustnik]] | ||
− | *Szlak rowerowy (dł. 24,5 km): Jeziorany | + | *Szlak rowerowy (dł. 24,5 km): Jeziorany – [[Zerbuń]] – Jeziorany |
− | *Szlak rowerowy (dł. 29 km): Jeziorany | + | *Szlak rowerowy (dł. 29 km): Jeziorany – [[Radostowo]] – [[Frączki]] – Jeziorany |
− | |||
− | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
*Założenie urbanistyczne Starego Miasta | *Założenie urbanistyczne Starego Miasta | ||
*Plebania i dom parafialny z przełomu XVIII i XIX w. | *Plebania i dom parafialny z przełomu XVIII i XIX w. | ||
*Kościół ewangelicko-augsburski, wzniesiony w latach 1886-1887 | *Kościół ewangelicko-augsburski, wzniesiony w latach 1886-1887 | ||
− | *[[lkwim:Kaplica pw. św. Krzyża w Jezioranach| | + | *[[lkwim:Kaplica pw. św. Krzyża w Jezioranach|kaplica pw. św. Krzyża]] |
− | *[[lkwim:Kościół pw. św. Bartłomieja w Jezioranach| | + | *[[lkwim:Kościół pw. św. Bartłomieja w Jezioranach|kościół pw. św. Bartłomieja]] |
− | * | + | *dawny spichlerz, wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w. (ul. Kajki 2) |
− | * | + | *spichlerz z 2. połowy XIX w. (ul. Kościuszki); za bramą wjazdową od strony miasta znajdują się zbiorowe mogiły rosyjskich i niemieckich żołnierzy poległych w okresie I wojny światowej |
− | * | + | *kapliczka przydrożna z końca XVIII w. |
− | * | + | *kapliczka przy ul. Kajki z przełomu XIX i XX w. |
− | * | + | *zabudowa mieszkalna (wille, kamieniczki) przy ul. Kajki, wybudowane w XIX i na początku XX w. |
− | * | + | *kamienica przy ul. Kopernika 9, wzniesiona pod koniec XIX w. |
− | * | + | *kamieniczki przy ul. Krzywej, Asnyka, Mickiewicza, Nadbrzeżnej, Pieniężnego, Reja, Zamkowej, Kościelnej oraz na pl. Jedności Narodowej, wzniesione na przełomie XVIII i XIX oraz w połowie XIX w. |
− | * | + | *secesyjna kamienica przy ul. Hanki Sawickiej, wybudowana w 1909 r. |
− | * | + | *pozostałości gotyckiego zamku (2. poł. XIV w.) i murów miejskich |
− | * | + | *cmentarz rzymsko-katolicki założony w XIX w. |
− | * | + | *cmentarz ewangelicki założony w XIX w. |
− | |||
− | == | + | ==Multimedia== |
− | # | + | {{#ev:youtube|btUv-xkwVD0|500|left|}} |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
− | <references> | + | <references/> |
− | <br/> | + | == Bibliografia == |
− | + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2010-2011.<br/> | |
− | == | + | ''Biskupiec: z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1969.<br/> |
− | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
+ | [http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura] [17.12.2014]<br/> | ||
+ | [http://www.mok-jeziorany.pl Miejski Ośrodek Kultury w Jezioranach] [17.12.2014]<br/> | ||
+ | [http://www.wbp.olsztyn.pl/~mbpjez/historia.php| Miejska Biblioteka Publiczna w Jezioranach] [17.12.2014]<br/> | ||
+ | [http://www.mok-jeziorany.pl Miejski Ośrodek Kultury w Jezioranach] [17.12.2014]<br/> | ||
+ | [http://www.naszegady.pl Stowarzyszenie "Nasze Gady"] [17.12.2014]<br/> | ||
+ | [http://www.domwarminski.pl/index.php?searchword=Jeziorany&searchphrase=all&Itemid=101&option=com_search&limitstart=0 Dom Warmiński] [17.12.2014]<br/> | ||
+ | [http://www.jeziorany.bil-wm.pl Baza Informacji Lokalnej] [17.12.2014]<br/> | ||
+ | [https://jeziorany.com.pl/o-gminie/historia-jezioran.html jeziorany.com.pl Historia Jezioran] [17.12.2014]<br/> | ||
+ | [https://jeziorany.com.pl/nasze-jeziorany.html jeziorany.com.pl "Nasze Jeziorany"] [17.12.2014]<br/> | ||
+ | [http://www.sztetl.org.pl/pl/article/jeziorany/5,historia Wirtualny Sztetl] [17.12.2014]<br/> | ||
<br/> | <br/> | ||
− | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria:Miasta]][[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: Jeziorany (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: 1301-1400]] |
Aktualna wersja na dzień 08:57, 5 cze 2024
Jeziorany | |||
| |||
| |||
Fot. Mieczysław Kalski
| |||
Państwo | Polska | ||
Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
Powiat | olsztyński | ||
Gmina | Jeziorany | ||
Liczba ludności (2012) | 3 331 | ||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} |
Jeziorany (niem. Seeburg) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jeziorany. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. W 2012 roku miejscowość liczyła 3331 mieszkańców. Funkcję burmistrza sprawuje Łukasz Szpara.
Spis treści
Położenie
Miasto jest położone na Warmii, nad rzeką Symsarną, w odległości 33 km od Olsztyna. W pobliżu miasta znajdują się jeziora: Luterskie, Blanki, Pierścień oraz Ławki.
Dzieje miejscowości
Na obszarze przyszłego miasta istniała pierwotnie pruska osada. Jeziorany zostały założone w 1338 roku przez biskupa warmińskiego Hermana z Pragi. Obszar miasta miał obejmować 110 włók na prawie chełmińskim. Zamek w Jezioranach był siedzibą wójta krajowego. W 1414 roku miasto zostało spalone przez wojska króla Władysława Jagiełły. Polacy zaczęli osiedlać się w Jezioranach i okolicach prawdopodobnie po 1466 roku.
W okresie wojny północnej, w latach 1706-1716 Jeziorany były zajęte przez wojska szwedzkie. W 1783 roku w zamek uderzył piorun, który doprowadził do pożaru budowli. Władze zadecydowały, że zamek nie nadaje się do odbudowy. Obiekt został rozebrany, a na jego pozostałościach wzniesiono obecny Urząd Gminy. W 1772 roku Jeziorany były zamieszkane przez 1302 osoby. Do 1772 roku w mieście odbywały się trzy razy w roku targi.
W XIX wieku w mieście odbywało się aż trzynaście targów rocznie. Jeziorany w tym stuleciu były dwukrotnie strawione przez pożar. W 1842 roku spalonych zostało 46 budynków mieszkalnych. W 1899 roku Jeziorany uzyskały połączenie kolejowe Lidzbark Warmiński-Jeziorany-Czerwonka. W 1866 roku wybudowany został kościół ewangelicki.
Okres I wojny światowej nie przyniósł miastu kolejnej fali zniszczeń. Jeziorany wyszły z wojny bez szwanku. W czasie plebiscytu w 1920 roku za pozostaniem w granicach państwa niemieckiego głosowało 23 805. Na Polskę nie padł żaden głos. W 1928 roku założono w mieście spółdzielnię mleczarską. W 1938 roku miasto obchodziło 600-lecie powstania. W 1939 roku miejscowość była zamieszkana przez 3022 osoby. 31 stycznia 1945 roku do Jezioran wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Miasto zostało zniszczone w 50%.
W latach 1972-1989 w miejscowości działał Komitet Miejsko-Gminny PZPR w Jezioranach. Obecnie na terenie gminy działają następujące stowarzyszenia: Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich, LGD "Warmiński Zakątek", Stowarzyszenie "Nasze Gady".
Kultura
- Miejska Biblioteka Publiczna
- Miejski Ośrodek Kultury
- Zespół Jezioranie
- Wojewódzki Przegląd Kapel i Zespołów Śpiewaczych
- Przegląd Piosenki Religijnej
- Festiwal Pieśni i Piosenki Patriotycznej Nie rzucim ziemi skąd nasz ród
- Kino "Warmia"
- lokalna gazeta "Nasze Jeziorany"
Organizacje i stowarzyszenia
- Stowarzyszenie na rzecz Osób Niepełno - SPRAWNYCH
- Towarzystwo Przyjaciół Jezioran
- Akcja Katolicka
- Forum Kobiet Koło Terenowe w Jezioranach
- Społeczny Komitet Ratowania Zabytków
- Stowarzyszenie Inicjatyw Edukacyjno-Sportowych
- Stowarzyszenie INTEGRACJA
- Stowarzyszenie Przyjaciół Gimnazjum
Religia
Ludzie związani z miejscowością
- Wiesław Pływaczewski
- Józef Ambroży Geritz
- Andrzej Thiel
- Roch Kraemer (Krämer)
- Jan Leo
- Paweł Snopek
- Bogumił Labusz
- Aleksander Szczygło
- Norbert Bujanowski
Sport
- Miejski Klub Sportowy
- Uczniowski Klub Sportowy
- Uczniowski Klub Sportowy "OLIMP"
Edukacja
- Przedszkole
- Szkoła Podstawowa im. Michała Lengowskiego
- Gimnazjum im. Seweryna Pieniężnego
- Zespół Szkół
Turystyka
- Rezerwat Ustnik
- Szlak rowerowy (dł. 24,5 km): Jeziorany – Zerbuń – Jeziorany
- Szlak rowerowy (dł. 29 km): Jeziorany – Radostowo – Frączki – Jeziorany
Zabytki
- Założenie urbanistyczne Starego Miasta
- Plebania i dom parafialny z przełomu XVIII i XIX w.
- Kościół ewangelicko-augsburski, wzniesiony w latach 1886-1887
- kaplica pw. św. Krzyża
- kościół pw. św. Bartłomieja
- dawny spichlerz, wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w. (ul. Kajki 2)
- spichlerz z 2. połowy XIX w. (ul. Kościuszki); za bramą wjazdową od strony miasta znajdują się zbiorowe mogiły rosyjskich i niemieckich żołnierzy poległych w okresie I wojny światowej
- kapliczka przydrożna z końca XVIII w.
- kapliczka przy ul. Kajki z przełomu XIX i XX w.
- zabudowa mieszkalna (wille, kamieniczki) przy ul. Kajki, wybudowane w XIX i na początku XX w.
- kamienica przy ul. Kopernika 9, wzniesiona pod koniec XIX w.
- kamieniczki przy ul. Krzywej, Asnyka, Mickiewicza, Nadbrzeżnej, Pieniężnego, Reja, Zamkowej, Kościelnej oraz na pl. Jedności Narodowej, wzniesione na przełomie XVIII i XIX oraz w połowie XIX w.
- secesyjna kamienica przy ul. Hanki Sawickiej, wybudowana w 1909 r.
- pozostałości gotyckiego zamku (2. poł. XIV w.) i murów miejskich
- cmentarz rzymsko-katolicki założony w XIX w.
- cmentarz ewangelicki założony w XIX w.
Multimedia
Przypisy
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Biskupiec: z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1969.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura [17.12.2014]
Miejski Ośrodek Kultury w Jezioranach [17.12.2014]
Miejska Biblioteka Publiczna w Jezioranach [17.12.2014]
Miejski Ośrodek Kultury w Jezioranach [17.12.2014]
Stowarzyszenie "Nasze Gady" [17.12.2014]
Dom Warmiński [17.12.2014]
Baza Informacji Lokalnej [17.12.2014]
jeziorany.com.pl Historia Jezioran [17.12.2014]
jeziorany.com.pl "Nasze Jeziorany" [17.12.2014]
Wirtualny Sztetl [17.12.2014]