Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)

Gmina Pieniężno
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Rodzaj gminy	miejsko-wiejska
Burmistrz	Kazimierz Kiejdo
Powierzchnia	242 km²
Liczba sołectw	24
Liczba miejscowości	40
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	6618 27 osób/km²
Strefa numeracyjna	55
Tablice rejestracyjne	NBR
TERYT	2802053
Urząd gminy ul. Generalska 8 14-520 Pieniężno
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Pieniężno – gmina miejsko-wiejska położona w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w południowo-wschodniej części powiatu braniewskiego. Siedziba gminy znajduje się w Pieniężnie. Tereny gminy miejsko-wiejskiej Pieniężno położone są na obszarze Wzniesień Górowskich nad rzeką Wałszą. Są to tereny typowo rolnicze, atrakcyjne pod względem turystycznym, posiadające bogate walory kulturowe, poznawcze i historyczne. Gmina posiada dobre połączenie komunikacyjne (kolejowe i drogowe) na trasie tranzytowej do międzynarodowych przejść granicznych w Bezledach i Gronowie. Władzę w gminie sprawuje burmistrz Kazimierz Kiejdo.

Kościół pw. św. Mikołaja w Łajsach. Źródło: www.pieniezno.pl

Kościół pw. św. Wawrzyńca w Plutach. Fot. Romek. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie. Autor: Mieczysław Kalski.

Szlak Kopernikowski. Źródło: www.pieniezno.pl

Powierzchnia gminy

Gmina miejsko-wiejska Pieniężno zajmuje powierzchnię 242km². W tym:

• lasy: 21,17% (5123 ha)
• wody: 0,35% (84 ha)
• użytki rolne: 68% (16457 ha)

Gmina stanowi 20,08% powierzchni powiatu braniewskiego

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	6618	100	3182	48,08	3436	51,92
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	27		13		14

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Pieniężno wynosiło -30 osób, co stanowi 8,22% migracji ludności w powiecie braniewskim oraz 1,16% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

W październiku 1945 roku na skutek licznych zniszczeń wojennych i wyludnienia Pieniężno utraciło posiadane od wieków prawa miejskie. W wyniku powojennego podziału powiatu braniewskiego będącego częścią województwa olsztyńskiego na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku utworzono 2 gminy miejskie i 9 gmin wiejskich, wśród nich gminę wiejską Pieniężno. Podział ten utrzymał się do 1954 roku, kiedy to na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych istniejące do tej pory gminy zastąpiono gromadami. Gromada Pieniężno na przestrzeni lat zmieniała kilkakrotnie swoje terytorium w wyniku likwidacji niektórych mniejszych gromad niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania. W 1959 roku obszar gromady Pieniężno został powiększony o wsie: Bornity, Cieszęta, Glebiska, Pakosze, Wyrębiska, Kierpajny Małe, osadę Brzostki oraz PGR Cieszęty i Pakosze. Wówczas również na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 roku z terenu gromady wydzielono obszar miejscowości Pieniężno w jej dawnych granicach i nadano mu prawa osiedla.

Kolejne zmiany terytorium gromady Pieniężno nastąpiły w 1968 roku, kiedy to przyłączono do niego wsie Białczyn, Gajle, Kiersiny, Piotrowiec i Posady oraz w 1972 roku, gdy przyłączono 5 sołectw z powiatu bartoszyckiego: Jeziorko, Kowale ze wsiami Glądy i Lubianka, Łoźnik, Pluty ze wsią Pełty, Wopy ze wsią Pawły.

Kolejne zmiany w podziale administracyjnym dokonane na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych przywróciły podział państwa na gminy.

W 1972 roku na podstawie Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada Pieniężno odzyskało prawa miejskie, a na mocy Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 roku miasto i gmina Pieniężno stały się jedną jednostką administracyjną z siedzibą Urzędu Miasta i Gminy w Pieniężnie.

W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Białczyn, Bornity, Cieszęty, Glebisko, Jesionowo, Jeziorko, Kajmity, Kowale, Lechowo, Łajsy, Łoźnik, Niedbałki, Pakosze, Piotrowiec, Posady, Pluty, Radziejewo, Różaniec, Sawity, Wojnity, Wopy, Wyrębiska, Żugienie.

1 czerwca 1975 roku na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa przestał istnieć powiat braniewski. Gmina Pieniężno została bezpośrednio częścią województwa elbląskiego .

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Pieniężno w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim.

Gmina miejsko-wiejska Pieniężno graniczy: od zachodu z gminą Płoskinia, od północnego zachodu z gminą Braniewo, od północy z gminą Lelkowo, od północnego wschodu z gminą Górowo Iławeckie (powiat bartoszycki), od południa z gminą Orneta oraz gminą Lidzbark Warmiński (powiat lidzbarski).

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Białczyn, Bornity, Cieszęta, Glebiska, Jesionowo, Jeziorko, Kajnity, Kierpajny Wielkie, Kowale, Lechowo, Łajsy, Łoźnik, Niedbałki, Pakosze, Piotrowiec, Pluty, Posady, Radziejewo, Różaniec, Sawity, Wojnity, Wopy, Wyrębiska, Żugienie

Pozostałe miasta i miejscowości: Gajle, Pieniężno Pierwsze, Pieniężno Drugie, Kierpajny Małe, Glądy, Lubianka, Pajtuny, Brzostki, Pełty, Kiersiny, Borowiec, Gaudyny, Pawły, Pieniężno

Gospodarka

Gmina miejsko-wiejska Pieniężno to gmina rolnicza. Większość gospodarstw funkcjonujących w gminie to gospodarstwa małe, które łącznie obejmują ponad 50% powierzchni użytków rolnych. Wiele gospodarstw nie jest wyspecjalizowanych – zajmuje się zarówno produkcją zwierzęcą jak i roślinną. W hodowli zwierząt dominuje hodowla bydła – głównie krów mlecznych, trzody chlewnej i drobiu. Znaczna część gospodarstw prowadzi kilka rodzajów produkcji zwierzęcej. Większość gospodarstw rolnych na terenie gminy miejsko-wiejskiej Pieniężno zajmuje się uprawą zbóż i ziemniaków, uprawiane są również: warzywa i rośliny pastewne, buraki cukrowe, rzepak i rzepik.

Struktura agrarna gospodarstw rolnych na omawianym obszarze nie jest dobra. Duża liczba małych gospodarstw i brak możliwości powiększenia ich powierzchni oraz brak specjalizacji, a co za tym idzie brak konkurencyjności tych gospodarstw wymuszają potrzebę reorientacji zawodowej osób utrzymujących się z pracy w małych gospodarstwach oraz podejmowania działań zmierzających do specjalizacji produkcji rolnej i zwiększenia ich konkurencyjności.

Ważnym kierunkiem rozwoju gospodarczego w gminie jest turystyka. W gminie są podejmowane działania (m.in. współpraca ze Stowarzyszeniem Agroturystycznym Ziemi Pieniężnieńskiej) zmierzające do wzbogacenia i rozszerzenia oferty turystycznej i jak najlepszego wykorzystania walorów krajobrazowych, przyrodniczych, kulturowych i historycznych miasta i gminy Pieniężno.

Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Pieniężno, Łajsy, Wopy, Żugienie.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie miejsko-wiejskiej Pieniężno wynosiła w 2012 roku 455. W tym 37 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 418 tworzyło sektor prywatny. W 2012 roku w sektorze tym najwięcej firm było zarejestrowanych w dziale: w dziale handel hurtowy i detaliczny – 115 firm, w dziale rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo – 70 firm, w dziale budownictwo – 31 firm, a w dziale przetwórstwo przemysłowe – 30 firm. Wśród nich są firmy zajmujące się przetwórstwem i obróbką drewna, dystrybucją części i maszyn rolniczych, świadczące usługi transportowe oraz liczne firmy świadczące usługi handlowe i budowlane.

Na korzyść gminy może działać położenie w pobliżu przejść granicznych Bezledy i Gronowo, co sprzyja rozwojowi gospodarczemu nastawionemu na współpracę międzynarodową z obwodem kaliningradzkim. Dobre połączenie komunikacyjne, transport kolejowy ze stacją przeładunkową są atutem dla chcących inwestować na terenie gminy.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Pieniężno wynosiła 744 osób , co stanowi 16,31% bezrobotnych wpowiecie braniewskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 18,4% ludności.

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych wymagających strategicznej interwencji.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Miejski Dom Kultury w Pieniężnie
• Miejska Biblioteka w Pieniężnie
• Muzeum Misyjno-Etnograficzne Księży Werbistów w Pieniężnie
• Galeria Sztuki "Łajsówka" w Łajsach

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Międzynarodowy Plener Malarski w Pieniężnie
• Międzynarodowe Warsztaty Artystyczne w Pieniężnie
• Regionalny Festiwal Pieśni Wojskowej i Patriotycznej
• Spotkania Teatralne Dzieci i Młodzieży w Pieniężnie
• Festiwal Pieśni Misyjnej i Zaangażowanej
• dożynki gminne

Ludzie związani z gminą

• Feliks Zapłata (1914–1982) – ksiądz, bibliotekarz; w latach 1966–1971 pełnił funkcję dyrektora Biblioteki Misyjnego Seminarium Duchownego Księży Werbistów w Pieniężnie, przyczynił się do znacznego wzbogacenia księgozbioru tej biblioteki
• Georg Fuhg (1898– 76) – rzeźbiarz; urodzony w Pieniężnie, wykonał rzeźby świętego Antoniego i Franciszka do kościoła w Ornecie, oraz wizerunek Madonny do kościoła w Pieniężnie
• Małgorzata Czaplińska – artystka, nauczyciel; w swojej pracy pedagogicznej wychowuje przez sztukę
• Daniel Cyroniuk – artysta amator, od wielu lat pasjonuje się haftem krzyżykowym, wyhaftował serię najsłynniejszych obrazów świata
• Stanisław Chorążyczewski – artysta rzeźbiarz, jego największe plenerowe rzeźby stoją na skwerze w Pieniężnie i Łajsach

Zabytki znajdujące się na terenie gminy Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Pieniężno należą:

• zespół dworski w Kierpajnach Wielkich
• kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lechowie
• kościół pw. św. Mikołaja w Łajsach wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Piotrowcu wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. św. Wawrzyńca w Plutach wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. św. Antoniego Opata w Radziejewie
• kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie
• kościół szpitalny Świętych Jakuba i Rocha w Pieniężnie
• zamek w Pieniężnie – zabytek wzniesiony w XIV wieku
• Stare Miasto wraz z pozostałościami obwarowań miejskich, ratusz

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Szlak Kopernikowski – pieszy szlak turystyczny, biegnący głównie przez miejsca związane z pobytem i pracą Mikołaja Kopernika, na terenie gminy Pieniężno liczy 24 km
• szlaki spacerowe:
  • Stadion Leśny – most – Rezerwat Dolina rzeki Wałszy – ścieżka dydaktyczna – Wojnity – trasa liczy 17 km
  • Pieniężno – kurhan i grodzisko – Muzeum Misyjno-Etnograficzne Księży Werbistów w Pieniężnie – Kierpajny Wielkie – Glebiska – Jezioro Taftowo – trasa liczy 25 km
  • Pieniężno – skansen maszyn rolniczych – Łajsy – Galeria Łajsówka – "szlak bobrowy" – Lechowo – Borowiec – Radziejewo – Pieniężno – trasa liczy 37 km
  • Pieniężno – Łoźnik – Pluty – Pieniężno
• Muzeum Misyjno-Etnograficzne Księży Werbistów w Pieniężnie
• skansen maszyn rolniczych w Łajsach
• Galeria Sztuki "Łajsówka" w Łajsach
• najwyższy (28,5 m wysokości) czynny most kolejowy w Polsce – oddany do użytku w 1885 roku
• liczne obiekty małej architektury sakralnej – kapliczki, krzyże i figury przydrożne
• rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu
• Jezioro Taftowo we wsi Glebiska

Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej w Pieniężnie, ul. Generalska 8, 14-520 Pieniężno oraz na stronie Urzędu Miasta i Gminy Pieniężno pieniezno.pl.

Religia

• Parafia greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła w Pieniężnie
• Parafia pw. św. Antoniego w Radziejewie
• Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Lechowie
• Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Piotrowcu
• Parafia pw. św. Mikołaja w Łajsach
• Parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie

Szkolnictwo

W gminie miejsko-wiejskiej Pieniężno istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Szkoła Podstawowa w Lechowie
• Szkoła Podstawowa w Pakoszach
• Szkoła Podstawowa w Piotrowcu
• Przedszkole Publiczne w Pieniężnie
• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Pieniężnie
• Szkoła Podstawowa w Pieniężnie
• Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Pieniężnie
• Zespół Szkół Licealnych i Zawodowych w Pieniężnie im. Władysław Reymonta w Pieniężnie

Sport

• KS Wałsza Pieniężno
• UKS "Gimstar"

Inne organizacje i instytucje

• Fundacja Wieś w XXI Wiek
• Stowarzyszenie Agroturystyczne Ziemi Pieniężnieńskiej

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na system obszarów prawnie chronionych składają się: 2 rezerwaty przyrody, 3 obszary chronionego krajobrazu oraz 2 obszary Natura 2000. Są to:

• rezerwaty przyrody:
  • Dolina rzeki Wałszy – utworzona w celu zachowania walorów krajobrazowych przełomowego odcinka doliny rzeki Wałszy porośniętej typowo wykształconymi zbiorowiskami grądowymi i łęgowymi – rezerwat krajobrazowy
  • Ostoja bobrów na rzece Pasłęce – ochroną objęta jest cała rzeka od źródeł do granic Braniewa wraz z jeziorami Sarąg, Sąg oraz Jeziorem Pierzchalskim; utworzony został w celu zachowania stanowisk bobra – rezerwat faunistyczny.
• obszary chronionego krajobrazu:
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Wałszy
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Banówki
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Równiny Orneckiej

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Pieniężno znajdują się 3 pomniki przyrody ożywionej. Ochroną objęto 2 lipy i klon.

Ciekawostki

Gmina bierze udział w projekcie "Atlas Miejsc Niezwykłych Warmii i Mazur" prowadzonym przez Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie. Celem przedsięwzięcia jest stworzenie systemu gromadzenia i archiwizowania pamięci o krajobrazie kulturowym Warmii i Mazur, utrwalenie i udostępnienie szerokiej publiczności tego, co mieszkańcy małych wsi i miasteczek opowiadają o miejscach, w których żyją.

Bibliografia

Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych,[isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych,[isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1959 nr 65 poz. 387, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 listopada 1959 r. w sprawie utworzenia i zmiany granic niektórych osiedli w województwach krakowskim, olsztyńskim, opolskim i szczecińskim, [isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych,isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1972 nr 50 poz. 327, Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast, [isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw,isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów,isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1973.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Program ochrony środowiska miasta i gminy Pieniężno na lata 2009-2012 z uwzględnieniem kierunków działań w latach 2013-2016, Pieniężno 2010.
Bank Danych Lokalnych GUS [24.03.2014]
[BIP Urzędu Miasta i Gminy Pieniężno [24.03.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [24.03.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [24.03.2014]
Urząd Miasta i Gminy Pieniężno [24.03.2014]
Urząd Statystyczny w Olsztynie [24.03.2014]