Zalewo (gmina miejsko-wiejska)

Gmina Zalewo
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Rodzaj gminy	miejsko-wiejska
Burmistrz	Marek Żyliński
Powierzchnia	253,93 km²
Liczba sołectw	22
Liczba miejscowości	48
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	7028 28 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NIL
TERYT	2807073
Urząd gminy ul. Częstochowska 8 14 - 230 Zalewo
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Zalewo – gmina miejsko-wiejska położona w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego i w północnej części powiatu iławskiego. Siedziba gminy znajduje się w Zalewie. Gmina o charakterze rolniczym, położona na Pojezierzu Iławskim, o dużym potencjale rozwoju turystyki ze względu na posiadanie wielu walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Władzę w gminie sprawuje burmistrz Marek Żyliński.

Powierzchnia gminy

Gmina miejsko-wiejska Zalewo zajmuje powierzchnię 253,93 km², w tym:

• użytki rolne: 56,13% (14253 ha)
• lasy: 30,4% (7874 ha)
• wody: 14,2% (3605,8 ha)

Gmina stanowi 18,3% powierzchni powiatu iławskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Borecznie. Fot. WiktorN.PL. Źródło: Commons Wikimedia

Baszta w Zalewie. Fot. WiktorN.PL. Źródło: Commons Wikimedia

Zalewo, cmentarz żydowski. Fot. WiktorN.PL. Źródło: Commons Wikimedia

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	7028	100	3505	49,9	3523	50,1
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	28		14		14

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie Zalewo wynosiło -63 osoby, co stanowi 24,8% migracji w powiecie iławskim oraz 1,7% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej gmina Zalewo była częścią powiatu morąskiego w województwie olsztyńskim. W 1954 roku, na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, istniejące dotychczas gminy zastąpiono gromadami. Powstała wówczas gromada Zalewo przetrwała do 1972 roku, kiedy to, na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, zmienił się w Polsce podział administracji terytorialnej. W wyniku wprowadzenia w życie ustawy, w dniu 1 stycznia 1973 roku, przywrócono podział państwa na gminy. Gmina Zalewo została powołana uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku. W jej skład weszły sołectwa: Bajdy, Barty, Boreczno, Dobrzyki, Duba, Gajdy, Huta Wielka, Janiki Małe, Janiki Wielkie, Jerzwałd, Karpowo, Kupin, Matyty, Mazanki, Mazgowo, Pozorty, Półwieś, Surbajny, Śliwa, Urowo, Wielowieś, Wieprz, Witoszewo, Zalewo.

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat morąski. Gmina Zalewo została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.

W 1992 roku na mocy Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 r. miasto i gmina Zalewo stały sie jedną jednostką administracyjną.
Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim.

Gmina Zalewo graniczy z: gminą Małdyty, gminą Miłomłyn, gminą Iława, gminą Susz oraz gminą Stary Dzierzgoń w województwie pomorskim.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bajdy, Barty, Bądki, Boreczno, Dajny, Dobrzyki, Duba, Gajdy, Girgajny, Janiki Wielkie, Jaśkowo, Jerzwałd, Kupin, Matyty, Mazanki, Międzychód, Półwieś, Rąbity, Urowo, Wielowieś, Wieprz, Witoszewo.

Pozostałe miejscowości: Bednarzówka, Gubławki, Huta Wielka, Janiki Małe, Jezierce, Karpowo, Kątki, Kiemiany, Koziny, Likszany, Mozgowo, Murawki, Nowe Chmielówko, Nowe Jaśkowo, Polajny, Pomielin, Pozorty, Rucewo, Rudnia, Sadławki, Skitławki, Surbajny, Śliwa, Tarpno, Woryty Zalewskie, Zatyki.

Gospodarka

Główną gałęzią rozwoju gospodarczego gminy Zalewo jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Użytki rolne zajmują ponad 56% powierzchni gminy, w większości są one na glebach III i IV klasy bonitacyjnej. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż: pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, pszenżyta, mieszanek zbożowych oraz ziemniaków i rzepaku. Hodowana jest trzoda chlewna, bydło opasowe i mleczne. W strukturze gospodarstw przeważają gospodarstwa średnie i duże (od 1 do 15 ha).

Największymi atutami decydującymi o atrakcyjności turystycznej gminy Zalewo są występujące na jej terenie jeziora, lasy, tereny objęte ochroną przyrody z unikatową roślinnością i gatunkami zwierząt. Ponad 50 % powierzchni gminy to tereny zakwalifikowane do I kategorii terenów rekreacyjnych. Jeziora i lasy pozwalają na uprawianie turystyki wodnej, pieszej, żeglarstwa i kajakarstwa. Na terenie gminy zlokalizowane są liczne szlaki turystyczne: wodne, piesze i rowerowe. Jednym z głównych szlaków jest połączenie jeziora Ewingi kanałem kajakowym i żeglarskim z jeziorem Jeziorak i dalej z kanałem Elbląskim. Dodatkowym atutem gminy jest dobrze rozwinięta baza turystyczna, w tym baza noclegowa. Widoczne jest to m.in w ilości funkcjonujących na terenie gminy gospodarstw agroturystycznych. Znajdują się one w miejscowościach: Matyty, Urowo, Wielowieś, Witoszewo, Skitławki, Jerzwałd, Janiki Małe, Wieprz, Mozgowo.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie miejsko-wiejskiej Zalewo wynosiła w 2013 roku 354. W tym 23 podmioty należały do sektora publicznego, pozostałe 331 tworzy sektor prywatny. 76 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 50 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 53 firmy w dziale budownictwo, 38 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 12 firm. Na terenie gminy rozwinięty jest przemysł rolno-spożywczy, dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel. W gminie dominują mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 10 pracowników.

Gmina Zalewo należy do Związku Gmin "Jeziorak", Związku Gmin Kanału Ostródzko-Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego, Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko", LGD Kanał Elbląski.

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do tzw. Tygrysów warmińsko-mazurskich wymagających strategicznej interwencji, ze względu na możliwości rozwojowe.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Zalewo wynosiła 347 osób, co stanowi 8,12% bezrobotnych w powiecie iławskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 19,9% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Zalewie
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Zalewie - filie Jerzwałd, Boreczno

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Festiwal Piosenki Niemieckiej w Zalewie
• Konkurs Piosenki Przedszkolnej - "Dziecięcy Festiwal PRZEDSZKOLADA"
• Noc Kupały - Warmińska Palinocka nad Ewingami
• Europejski Festiwal Filmowy Integracja Ty i Ja
• Dni Zalewa
• Święto Plonów

Ludzie związani z gminą

• Czesław Najmowicz - urodzony w Zalewie polski lekkoatleta, wielokrotny zwycięzca maratonów, działacz społeczny, samorządowiec, burmistrz miasta Ostródy.
• Grażyna Prokopek-Janáček - urodzona w Zalewie polska lekkoatletka specjalizująca się w biegu na 400 metrów, dwukrotna brązowa medalistka Mistrzostw Europy w sztafecie 4 razy 400 metrów, olimpijka z Aten (2004).
• Tomasz Zakierski - piłkarz - obrońca czołowych klubów województwa warmińsko-mazurskiego, w latach 2003/04 grał w KS "Ewingi" Zalewo.
• Zbigniew Nienacki (1929-1994) – pisarz, dramaturg, publicysta, dziennikarz (wł. Zbigniew Nowicki).
• Teresa Manturo - malarka amator, związana z artystycznym środowiskiem Iławy i Ostródy; mieszka w Witaszwie.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy Zalewo należą:

• Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Borecznie wraz z przykościelnym cmentarzem
• Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Dobrzykach wraz z przykościelnym cmentarzem
• Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Jaśkowie
• Kościół pw. św. Jana Ewangelisty w Zalewie wraz z organami
• zespoły pałacowe i dworskie w miejscowościach: Bądki, Girgajny, Gubławki, Jaśkowo, Pozorty, Rąbity, Tarpno.
• budynek szkoły w Borecznie
• cmentarz żydowski w Zalewie
• układ urbanistyczny, pozostałości murów obronnych z basztą w Zalewie
• wieża ciśnień w Zalewie

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Szlak Kanału Elbląskiego – Ostróda - Miłomłyn - Morąg - Małdyty - Pasłęk - Elbląg - Raczki Elbląskie - Jelonki - Drulity - Zalewo - Susz - Kisielice - Szymbark - Iława - Tynwałd - Boreczno - Miłomłyn - Ostróda
• szlak żeglarski jezior Jeziorak i Ewingi: Iława - Siemiany - Matyty - Dobrzyki - Zalewo (39 km)
• szlak żeglarski jezior Jeziorak i Płaskiego: Iława - Siemiany - Jerzwałd (27 km)
• szlaki rowerowe:
  • szlak żółty: Elbląg - Pasłęk - Małdyty - Jarnołtowo - Zalewo - Kamieniec - Susz - Kisielice - Goryń (ok. 130 km)
  • szlak niebieski Zalewo – Iława: Rąbity - Śliwa - Boreczno - Duba - Mozgowo - Karnity - Dębinka - Miłomłyn - Lubień - Liwa - Zalewo - Gil Mały - Gil Wielki - Wiewiórka - Frednowy - Tynwałd - Jezierzyce – Jażdżówki - Kwiry - Szakowo - Iława (68,5 km)
  • szlak czarny Karnity – Liwa: Karnity-Zamek - Karnity - Dębinka - Zalewo - Gil Mały - Boguszewo - Rogowo - Liwa (17 km)
  • szlak zielony Elbląg – Iława: Elbląg (Rubno Wielkie) - Nowakowo - Kępa Rybacka - Bielnik II - Kazimierzowo - Władysławowo - Wikrowo - Jegłownik - Gronowo Elbląskie - Różany - Zwierzno - Kępniewo - Brudzędy - Stare Dolno - Święty Gaj - Kwietniewo - Rychliki - Jelonki - Lepno - Kreki - Jarnołtowo - Zalewo - Jerzwałd - Siemiany - Piotrkowo - Starzykowo - Szymbark - Ząbrowo - Kamionka - Iława (ok. 136 km)
• szlaki konne
• liczne kanały wodne będące połączeniami pomiędzy jeziorami, m.in: Kanał Iławski, Kanał Dobrzycki, Kanał Jerzwałdzki
• mały ogród botaniczny w Jerzwałdzie
• liczne atrakcje przyrodnicze: jeziora, Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, rezerwaty i pomniki przyrody
• zabytki architektury m. in. dawne pałace i dwory
• liczne zabytki archeologiczne, m.in.: grodziska w Dubie, Janikach Wielkich, Urowie, Wieprzu
• Izba Pamięci w Zalewie

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Zalewo można uzyskać na stronie internetowej UM Zalewo.

Religia

• Parafia pw. Chrystusa Króla w Jarnołtowie
• Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Borecznie
• Parafia pw. Świętych Piotra i Pawła w Dobrzykach

Szkolnictwo

W gminie miejsko-wiejskiej Zalewo istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Szkoła Podstawowa im. Marii Zientary Malewskiej w Bartach
• Zespół Szkół w Borecznie
• Zespół Szkół w Dobrzykach
• Zespół Szkół w Zalewie
• Przedszkole Miejskie w Zalewie

Sport

W gminie Zalewo organizowane są liczne imprezy rekreacyjno-sportowe, m. in.: Regaty Pucharu Polski klasy Omega Sport i Omega Standard, Regaty Żeglarskie o Puchar Burmistrza Zalewa. Na terenie gminy działają:

• KS "Ewingi" Zalewo
• Zalewski Ludowy Zespół Sportowy "OLIMP"
• UKS "VEGA" w Borecznie
• UKS "ŻAK" w Zalewie

Inne organizacje i instytucje

• Zespół "Jezioranki" z Zalewa
• Grupa Teatralna Koliber

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Parki krajobrazowe:

• Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego (25045 ha)

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego (13031,7 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego – Wschód (2 062,5 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Kanału Elbląskiego (30143,4 ha)

Obszary Natura 2000:

• Obszar specjalnej ochrony ptaków Lasy Iławskie (25218,53 ha)
• Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Iławska (21029,35 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Zalewo znajdują się 23 pomniki przyrody (pojedyncze okazy i aleje drzew) oraz użytek ekologiczny "Czaplak" (95,15 ha).

Ciekawostki

W Jerzwałdzie znajduje się dom, w którym przez 27 lat mieszkał Zbigniew Nienacki – pisarz, autor wielu powieści, m.in. słynnego cyklu powieści przygodowych dla młodzieży o Panu Samochodziku.

Zobacz też:

• Ambona z kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Borecznie
• Ołtarz główny z kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Borecznie
• Kino Mewa w Zalewie

Bibliografia

Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1991 nr 87 poz. 397, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 r. w sprawie podziału lub połączenia niektórych miast i gmin, w których dotychczas działały wspólne organy, oraz zmiany i ustalenia ich nazw i siedzib.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i miasta Zalewo, Zalewo 2011
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
BIP Urzędu Miejskiego w Zalewie [20.10.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
PKPI [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
Urząd Miejski w Zalewie [20.10.2014]