Jeziorany

Jeziorany
Herb Jezioran
Fot. Mieczysław Kalski
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Jeziorany
Liczba ludności (2012)	3 331
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jeziorany
Położenie na mapie Polski Jeziorany
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Jeziorany (niem. Seeburg) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jeziorany. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. W 2012 roku miejscowość liczyła 3331 mieszkańców. Funkcję burmistrza sprawuje Łukasz Szpara.

Położenie

Miasto jest położone na Warmii, nad rzeką Symsarną, w odległości 33 km od Olsztyna. W pobliżu miasta znajdują się jeziora: Luterskie, Blanki, Pierścień oraz Ławki.

Dzieje miejscowości

Na obszarze przyszłego miasta istniała pierwotnie pruska osada. Jeziorany zostały założone w 1338 roku przez biskupa warmińskiego Hermana z Pragi. Obszar miasta miał obejmować 110 włók na prawie chełmińskim. Zamek w Jezioranach był siedzibą wójta krajowego. W 1414 roku miasto zostało spalone przez wojska króla Władysława Jagiełły. Polacy zaczęli osiedlać się w Jezioranach i okolicach prawdopodobnie po 1466 roku.

W okresie wojny północnej, w latach 1706-1716 Jeziorany były zajęte przez wojska szwedzkie. W 1783 roku w zamek uderzył piorun, który doprowadził do pożaru budowli. Władze zadecydowały, że zamek nie nadaje się do odbudowy. Obiekt został rozebrany, a na jego pozostałościach wzniesiono obecny Urząd Gminy. W 1772 roku Jeziorany były zamieszkane przez 1302 osoby. Do 1772 roku w mieście odbywały się trzy razy w roku targi.

W XIX wieku w mieście odbywało się aż trzynaście targów rocznie. Jeziorany w tym stuleciu były dwukrotnie strawione przez pożar. W 1842 roku spalonych zostało 46 budynków mieszkalnych. W 1899 roku Jeziorany uzyskały połączenie kolejowe Lidzbark Warmiński-Jeziorany-Czerwonka. W 1866 roku wybudowany został kościół ewangelicki.

Okres I wojny światowej nie przyniósł miastu kolejnej fali zniszczeń. Jeziorany wyszły z wojny bez szwanku. W czasie plebiscytu w 1920 roku za pozostaniem w granicach państwa niemieckiego głosowało 23 805. Na Polskę nie padł żaden głos. W 1928 roku założono w mieście spółdzielnię mleczarską. W 1938 roku miasto obchodziło 600-lecie powstania. W 1939 roku miejscowość była zamieszkana przez 3022 osoby. 31 stycznia 1945 roku do Jezioran wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Miasto zostało zniszczone w 50%.

W latach 1972-1989 w miejscowości działał Komitet Miejsko-Gminny PZPR w Jezioranach. Obecnie na terenie gminy działają następujące stowarzyszenia: Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich, LGD "Warmiński Zakątek", Stowarzyszenie "Nasze Gady".

Kamień upamiętniający lokację miasta.
Fot. Mieczysław Kalski

Kościół św. Bartłomieja.
Fot. Mieczysław Kalski

Kościół Ewangelicki
Fot. Mieczysław Kalski

Kultura

• Miejska Biblioteka Publiczna
• Miejski Ośrodek Kultury
• Zespół Jezioranie
• Wojewódzki Przegląd Kapel i Zespołów Śpiewaczych
• Przegląd Piosenki Religijnej
• Festiwal Pieśni i Piosenki Patriotycznej Nie rzucim ziemi skąd nasz ród
• Kino "Warmia"
• lokalna gazeta "Nasze Jeziorany"

Organizacje i stowarzyszenia

• Stowarzyszenie na rzecz Osób Niepełno - SPRAWNYCH
• Towarzystwo Przyjaciół Jezioran
• Akcja Katolicka
• Forum Kobiet Koło Terenowe w Jezioranach
• Społeczny Komitet Ratowania Zabytków
• Stowarzyszenie Inicjatyw Edukacyjno-Sportowych
• Stowarzyszenie INTEGRACJA
• Stowarzyszenie Przyjaciół Gimnazjum

Religia

• Parafia pw. św. Bartłomieja w Jezioranach

Ludzie związani z miejscowością

• Wiesław Pływaczewski
• Józef Ambroży Geritz
• Andrzej Thiel
• Roch Kraemer (Krämer)
• Jan Leo
• Paweł Snopek
• Bogumił Labusz
• Aleksander Szczygło
• Norbert Bujanowski

Sport

• Miejski Klub Sportowy
• Uczniowski Klub Sportowy
• Uczniowski Klub Sportowy "OLIMP"

Edukacja

• Przedszkole
• Szkoła Podstawowa im. Michała Lengowskiego
• Gimnazjum im. Seweryna Pieniężnego
• Zespół Szkół

Turystyka

• Rezerwat Ustnik
• Szlak rowerowy (dł. 24,5 km): Jeziorany – Zerbuń – Jeziorany
• Szlak rowerowy (dł. 29 km): Jeziorany – Radostowo – Frączki – Jeziorany

Zabytki

• Założenie urbanistyczne Starego Miasta
• Plebania i dom parafialny z przełomu XVIII i XIX w.
• Kościół ewangelicko-augsburski, wzniesiony w latach 1886-1887
• kaplica pw. św. Krzyża
• kościół pw. św. Bartłomieja
• dawny spichlerz, wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w. (ul. Kajki 2)
• spichlerz z 2. połowy XIX w. (ul. Kościuszki); za bramą wjazdową od strony miasta znajdują się zbiorowe mogiły rosyjskich i niemieckich żołnierzy poległych w okresie I wojny światowej
• kapliczka przydrożna z końca XVIII w.
• kapliczka przy ul. Kajki z przełomu XIX i XX w.
• zabudowa mieszkalna (wille, kamieniczki) przy ul. Kajki, wybudowane w XIX i na początku XX w.
• kamienica przy ul. Kopernika 9, wzniesiona pod koniec XIX w.
• kamieniczki przy ul. Krzywej, Asnyka, Mickiewicza, Nadbrzeżnej, Pieniężnego, Reja, Zamkowej, Kościelnej oraz na pl. Jedności Narodowej, wzniesione na przełomie XVIII i XIX oraz w połowie XIX w.
• secesyjna kamienica przy ul. Hanki Sawickiej, wybudowana w 1909 r.
• pozostałości gotyckiego zamku (2. poł. XIV w.) i murów miejskich
• cmentarz rzymsko-katolicki założony w XIX w.
• cmentarz ewangelicki założony w XIX w.

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Biskupiec: z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1969.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura [17.12.2014]
Miejski Ośrodek Kultury w Jezioranach [17.12.2014]
Miejska Biblioteka Publiczna w Jezioranach [17.12.2014]
Miejski Ośrodek Kultury w Jezioranach [17.12.2014]
Stowarzyszenie "Nasze Gady" [17.12.2014]
Dom Warmiński [17.12.2014]
Baza Informacji Lokalnej [17.12.2014]
jeziorany.com.pl Historia Jezioran [17.12.2014]
jeziorany.com.pl "Nasze Jeziorany" [17.12.2014]
Wirtualny Sztetl [17.12.2014]