Rezerwat Las Warmiński

Rezerwat Las Warmiński im prof. Benona Polakowskiego
Rezerwat Las Warmiński – grąd typowy
Rodzaj rezerwatu	leśny
Państwo	Polska
Data utworzenia	1982 r.
Powierzchnia	1803,15 ha ha
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Rezerwat Las Warmiński im prof. Benona Polakowskiego
Położenie na mapie Polski Rezerwat Las Warmiński im prof. Benona Polakowskiego
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Rezerwat Las Warmiński im prof. Benona Polakowskiego – rezerwat powołany zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dn. 12 października 1982 r., pierwotnie na obszarze 1798 ha. Obecnie, po kilku drobnych zmianach, jego powierzchnia wynosi 1803,15 ha. W 2013 r. nadano mu imię słynnego olsztyńskiego botanika – prof. Benona Polakowskiego. Jest to jeden z większych w Polsce leśnych rezerwatów przyrody. Położony jest w południowej części Pojezierza Olsztyńskiego, na terenie Nadleśnictwa Nowe Ramuki (powiat olsztyński), w obrębie rozległego, obejmującego ponad 130 000 ha kompleksu leśnego Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej. Celem powołania obecnego rezerwatu jest zachowanie charakterystycznych dla Warmii i Mazur zespołów leśnych ze stanowiskami wielu gatunków chronionych. Oprócz obszarów leśnych rezerwat obejmuje ochroną kilka śródleśnych jezior, przełomowy odcinek rzeki Łyny długości 6,5 km oraz obszary nieleśne (torfowiska, ziołorośla, łąki użytkowe, poletka łowieckie, drogi itd.).

Rzeka Łyna w rezerwacie Las Warmiński

Rośliny runa w zbiorowisku grądu w rezerwacie Las Warmiński

Wiewiórka pospolita w rezerwacie Las Warmiński

Fizjogeografia terenu i szata roślinna

Pod względem geomorfologicznym cały obszar rezerwatu leży w strefie pagórkowatej moreny dennej. Wysokość względna wzniesień dochodzi do 35 m. Między pagórkami występują zagłębienia o różnym stopniu zatorfienia. Mimo stosunkowo małego zróżnicowania siedliskowego, roślinność rezerwatu Las Warmiński jest pod względem fitosocjologicznym dość silnie zróżnicowana, o czym decyduje przede wszystkim obecność rzeki i jezior. Głównym składnikiem szaty roślinnej tego obiektu są zbiorowiska leśne, wodne i szuwarowe, w mniejszym zaś stopniu bagienno-torfowiskowe oraz trawiaste.

W zbiorowiskach leśnych rezerwatu największy udział powierzchniowy mają zróżnicowane pod względem troficznym grądy subkontynentalne Tilio cordatae-Carpinetum betuli. Lasy grądowe, reprezentowane w większości przez zubożałą postać zbiorowiska, zajmują 52,6% powierzchni rezerwatu. Mimo że stan zachowania tych fitocenoz odbiega niejednokrotnie od wzorcowego, ich niewątpliwym walorem jest bardzo duży udział starych drzew – dębów i sosen. Znaczący udział w rezerwacie ma ponadto kontynentalny bór mieszany Querco roboris-Pinetum (ponad 22% powierzchni) oraz bór świeży Peucedano-Pinetum (niemal 10% powierzchni). W pobliżu jezior i rzeki występują lasy łęgowe (Fraxino-Alnetum) i olsy (Ribeso nigri-Alnetum) – ich łączny udział w ogólnej powierzchni rezerwatu nie przekracza jednak 2%. Rezerwat Las Warmiński jest jednym z głównych ogniw specjalnego obszaru ochrony siedlisk (SOOS) Ostoja Napiwodzko-Ramucka, utworzonego w ramach programu Natura 2000.

Rezerwat Las Warmiński charakteryzuje się wyjątkową strukturą wiekową drzewostanu, rzadko spotykaną w lasach na tak dużej powierzchni. Drzewostany w wieku powyżej 100 lat zajmują blisko 63% powierzchni obiektu. Jednocześnie w granicach rezerwatu znajdują się również drzewostany młodociane, w wieku poniżej 40 lat. Zajmują one 7% jego powierzchni i występują zwykle w miejscach byłych poletek łowieckich jako efekt ich zalesienia. Obecnie trwają prace nad zmianą granic i form ochrony rezerwatu tak, aby zachować najcenniejsze fragmenty przyrodnicze, a jednocześnie umożliwić gospodarkę leśną i odbudowę drzewostanów o naturalnym składzie gatunkowym, zgodnym z siedliskiem.

Zwierzęta

W rezerwacie, oprócz zwierząt pospolitych, możemy spotkać takie gatunki jak: wydra europejska, łasica, borsuk, popielica czy nietoperze. Okazałym mieszkańcem lasu jest jeleń europejski, o charakterystycznej smukłej budowie ciała. Jelenie z terenu Warmii odznaczają się szczególnie pięknym porożem i ustępują jedynie jeleniom karpackim. Gośćmi rezerwatu bywają wilki.

Las Warmiński jest krainą ptaków, z których wiele należy do gatunków chronionych. Szczególnej ochronie podlegają tu stanowiska ptaków, takich jak: bielik, rybołów, kania czarna, orlik krzykliwy oraz bocian czarny. Wokół ich gniazd wytyczono strefy ochronne, gdzie prowadzi się gospodarkę leśną w ograniczonym zakresie. Poza wymienionymi w Lesie Warmińskim możemy spotkać inne ciekawe gatunki ptaków m.in. myszołowa zwyczajnego, żurawia, czajkę, dudka, zimorodka i in.

Rośliny

W wyniku przeprowadzonych w rezerwacie badań florystycznych stwierdzono 352 gatunki roślin naczyniowych. 12 spośród nich objętych jest ochroną, w tym 2 gatunki objęte są ochroną całkowitą: tajęża jednostronna (Goodeyra repens) i wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), natomiast 10 podlega ochronie częściowej: kopytnik pospolity (Asarum europaeum), centuria pospolia (Centaurium erythraea), konwalia majowa (Convallaria majalis), goździk kropkowany (Dianthus deltoides), naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora), naparstnica purpurowa (D. purpurea), przytulia wonna (Galium odoratum), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), bagno zwyczajne (Ledum palustre), bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata) i paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare). Występuje tu ponadto 18 gatunków wątrobowców i 90 gatunków mchów. Do najbardziej interesujących gatunków można zaliczyć: nastroszek kędzierzawy (Ulota crispa) i nastroszek Brucha (U. bruchii), gatunki z rodzaju miechera (Neckera complanata i N. pennata), gładysz paprociowy (Homalia trichomanoides), białoząb (Leucodon sciruroides) oraz gatunki z rodzaju zwiślik (Anomodon): A. attenuatus i A. viticulosus. W nurcie przepływającej przez rezerwat rzeki Łyny spotkać można rzadki, chroniony gatunek krasnorostu – hildenbrandia rzeczna (Hildenbrandtia rivularis). W położonych w rezerwacie jeziorach odnotowano 5 gatunków ramienic.

Grzyby

Na terenie rezerwatu Las Warmiński dotychczas nie prowadzono systematycznych badań grzybów wielkoowocnikowych. Z obszaru tego podano jedynie kilka gatunków chronionych, jak: ozorek dębowy (Fistulina hepatica), gwiazdosz potrójny (Geastrum triplex) oraz poroblaszek żółtoczerwony (Phylloporus pelletieri), czarka austriacka (Sarcoscypha austriaca) i siedzuń sosnowy (Sparassis crispa). Ponadto stwierdzono gatunki z czerwonej listy, rzadkie i zagrożone w skali kraju: świecznica rozgałęziona (Clavicorona pyxidata) oraz piestrzyca zatokowata (Helvella lacunosa), błyskoporek podkorowy (Inonotus obliquus) i czyreń bukowy (Phellinus nigricans). Na terenie rezerwatu Las Warmiński odnotowano dotychczas występowanie około 220 taksonów porostów. Występuje tu 36 gatunków objętych ochroną, w tym 30 ścisłą oraz 6 częściową. Lichenobiota rezerwatu obejmuje 90 gatunków porostów zagrożonych w Polsce wymarciem. Szczególnie licznie reprezentowana jest grupa stenotopowych porostów leśnych. Na szczególną uwagę zasługują stanowiska licznych, rzadkich i zagrożonych w kraju makroporostów, m.in.: obrostnica rzęsowata (Anaptychia ciliaris), włostka (Bryoria spp.), granicznik płucnik (Lobaria pulmonaria), żółtlica chropowata (Flavoparmelia caperata), nibypłucnik (Cetrelia spp.), pawężnica łuseczkowata (Peltigera praetextata), orzast orzęsiony (Phaeophyscia ciliata), orzast pomarańczowy (P. endophoenicea), odnożyca tępa (Ramalina obtusata) i brodaczka (Usnea spp.) Na uwagę zasługuje ponadto fakt występowania w Łynie porostów wodnych. Odnotowano tu m.in. brodawnicę opuszczoną (Verrucaria praetermissa) i brodawnicę obnażoną (V. denudata). Na obszarze rezerwatu stwierdzono występowanie 30 gatunków porostów mających w Polsce status wskaźników niżowych lasów puszczańskich (relikty puszczańskie).

Ciekawostki

Naturalna sukcesja i renaturyzacja lasu następowała na obszarze obecnego rezerwatu już wielokrotnie w przeszłości. Niemalże w jego sercu, na północnym brzegu jeziora Jełguń, istniała od drugiej połowy XVIII w. do 1876 r. (z przerwami) osada z hutą szkła i wytwórnią potażu, zamieszkiwana w szczytowym okresie przez blisko 300 mieszkańców. W tym czasie nastąpiło znaczne wylesienie i przetrzebienie okolicznych lasów.

W latach 80. i 90. XIX w. działalność na tym terenie rozpoczęły Pruskie Stacje Doświadczalne, których celem było testowanie przydatności obcych gatunków drzew na potrzeby leśnictwa. Teren byłego leśnictwa Jełguń (centralna część obecnego rezerwatu) obejmował najbogatsze na obszarze byłych Prus Wschodnich zgrupowanie eksperymentalnych drzewostanów. Do dnia dzisiejszego zachowały się większe skupienia jedynie kilku gatunków, m.in.: Abies alba, Fagus sylvatica, Pseudotsuga menziesii, Quercus rubra i Thuja plicata.

W 2013 r. rezerwatowi nadano imię profesora Benona Polakowskiego. Jednocześnie ustawiono w rezerwacie w pobliżu wypływu Łyny z jeziora Ustrych kamień upamiętniający Polakowskiego, który był wybitnym polskim botanikiem, zasłużonym dla ochrony przyrody Warmii i Mazur. Dzięki jego pracy i zaangażowaniu został powołany Mazurski Park Krajobrazowy oraz wiele innych obiektów chronionych. Zawodowo był związany z obecnym Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie.

Zobacz też

pl.wikipedia.org, Rezerwat przyrody Las Warmiński [22.05.2014]

Bibliografia

Dąbrowski Stanisław, Polakowski Benon, Wołos Lucjan, Obszary chronione i pomniki przyrody województwa warmińsko-mazurskiego, Olsztyn 1999.
Kubiak Dariusz, E. Sucharzewska, Porosty – wskaźniki niżowych lasów puszczańskich w zespołach leśnych rezerwatu "Las Warmiński" (Nadleśnictwo Nowe Ramuki), "Sylwan" 2012, nr 156, s. 627-636.
Kubiak Dariusz, Zalewska Anna, Fiedorowicz Grzegorz, Porosty i grzyby wielkoowocnikowe na tle zbiorowisk leśnych południowej Warmii i Mazur, [w:] Dziedzictwo przyrodnicze Warmii, Mazur i Powiśla. Przewodnik do warsztatów terenowych 56. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego pt. "Interdyscyplinarne i aplikacyjne znaczenie nauk botanicznych", red. Hanna Ciecierska, Czesław Hołdyński, Olsztyn 24-30 czerwca 2013 r., s.181-191.