Bartoszyce (gmina wiejska)

Gmina Bartoszyce
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Jadwiga Gut
Powierzchnia	427,2 km²
Liczba sołectw	31
Liczba miejscowości	112
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	11 030 26 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NBA
TERYT	2801032
Urząd gminy Pl. Zwycięstwa 2 11-200 Bartoszyce
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Bartoszyce – gmina wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w centralnej części powiatu bartoszyckiego. Siedziba gminy znajduje się w Bartoszycach.

Jedna z największych pod względem powierzchni gmin w Polsce, druga co do wielkości powierzchni gmina w województwie warmińsko-mazurskim i największa gmina w powiecie bartoszyckim. Gmina rolnicza z licznymi atrakcjami turystyczno-krajoznawczymi.

Władzę w gminie od 2006 roku sprawuje wójt Jadwiga Gut.

Powierzchnia gminy

Gmina Bartoszyce zajmuje powierzchnię 427,2 km². W tym:

• Lasy: 18,9% (8059,2 ha);
• Wody: 0,58% (247 ha);
• Użytki rolne: 73,2% (31276 ha).

Gmina stanowi 32,7% powierzchni powiatu bartoszyckiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 r. wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	11030	100	5432	49,2	5598	50,8
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	26		12		13

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 r. w gminie Bartoszyce wynosiło -80 osób, co stanowi 20,15% migracji ludności w powiecie bartoszyckim oraz 3,09% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

W 1972 r., na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, zmienił się w Polsce podział administracji terytorialnej. W wyniku wprowadzenia w życie ustawy, w dniu 1 stycznia 1973 r., istniejące dotychczas w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Na terenie ówczesnego powiatu bartoszyckiego utworzono 5 gmin. Gmina Bartoszyce z siedzibą w Bartoszycach została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 r. . W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Barciszewo, Bąsze, Burkarty, Dąbrowa, Falczewo, Kiersity, Kiertyny Wielkie, Leginy, Lejdy, Nalikajmy, Osieka, Plęsy, Połęcze, Rodnowo, Skitno, Solno, Spytajny, Szylina, Tuplikajmy, Tromity, Wajsnory, Wawrzyny, Wirwilty, Wojciechy, Żydowo. 1 czerwca 1975 r., na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat bartoszycki. Gmina Bartoszyce została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego. W 1977 r., na podstawie Rozporządzenia Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 r. , w obszar gminy Bartoszyce została włączona istniejąca od 1973 r. gmina Galiny obejmująca sołectwa: Galiny, Gromki, Krawczyki, Łabędnik, Maszewy, Minty, Sokolica, Trutnowo, Węgoryty. Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Bartoszyce w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim.

Gmina wiejska Bartoszyce sąsiaduje z: gminą miejską Bartoszyce, gminami Bisztynek, Górowo Iławeckie, Kiwity, Lidzbark Warmiński, Sępopol oraz z Rosją.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa:Barciszewo, Bąsze, Bezledy, Dąbrowa, Galiny, Gromki, Kiersity, Kiertyny Wielkie, Kinkajmy, Krawczyki, Łabędnik, Łojdy, Maszewy, Minty, Nalikajmy, Osieka, Połęcze, Rodnowo, Skitno, Sokolica, Spytajny, Szylina Wielka, Tolko, Taplikajmy, Trutnowo, Wajsnory, Węgoryty, Witki, Wirwilty, Wojciechy, Żydowo.

Pozostałe miejscowości:Ardapy, Bajdyty, Bieliny, Borki, Borki Sędrowskie, Brzostkowo, Bukowo, Burkarty, Ceglarki, Ciemna Wola, Czerwona Górka, Dębiany, Dębówko, Drawa, Falczewo, Galinki, Ganitajny, Gierczyn, Gile, Glitajny, Głomno, Gromki, Gruda, Gruszynki, Jarkowo, Karolewko, Kicina, Kiertyny Małe, Kisity, Kosy, Króle, Kromarki, Leginy, Lejdy, Lipina, Lisówka, Lusiny, Łabędnik Mały, Łapkiejmy, Łęg, Łoskajmy, Markiny, Matyjaszki, Merguny, Molwity, Nowe Witki, Nuny, Okopa, Parkoszewo, Pasaria, Perkujki, Piergozy, Piersele, Pilwa, Plęsy , Posłusze, Sędławki, Solno, Sortławki, Sporwiny, Spurgle, Styligi, Szczeciny, Szwarunki, Szwaruny, Szylina Mała, Tromity, Tynga, Wardomy, Wargielity, Wawrzyny, Wiatrak, Wipławki, Witki, Wojtkowo, Wola, Wólka, Wyręba, Wysieka, Żardyny, Zawiersze.

Gospodarka

Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy jest rolnictwo i jego obsługa. Sprzyjające warunki klimatyczne i stosunkowo dobre gleby mają pozytywny wpływ na rozwój rolnictwa. Liczne grunty orne, które zajmują 76,24% powierzchni wszystkich użytków rolnych, wykorzystywane są głównie pod uprawy zbóż. W gminie podejmowane są działania (np. procesy odkwaszania gleby), które mają na celu rozwój rolnictwa ekologicznego.

Ze względu na położenie i liczne atrakcje turystyczno-krajoznawcze dużą rolę w rozwoju gminy odgrywa turystyka, w tym agroturystyka. Gmina poleca bogatą ofertę usług związany z wypoczynkiem na łonie natury. Ilość obiektów turystycznych zbiorowego zakwaterowania lokuje gminę Bartoszyce na 2 miejscu w powiecie bartoszyckim oraz na 55 miejscu w województwie.

Przez teren gminy przebiega międzynarodowa trasa Warszawa - Olsztyn - Kaliningrad z nowoczesnym towarowo-osobowym przejściem granicznym w Bezledach. Połączenia kolejowe tradycyjne i szerokotorowe Bartoszyce - Głomno (stacja przeładunkowa) - granica państwa - Kaliningrad dają możliwość rozwoju współpracy gospodarczej z Rosją, Liwą, Łotwą i Estonią.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 r. w gminie wiejskiej Bartoszyce wyniosła 1380 osób , co stanowi 20.94% bezrobotnych w powiecie bartoszyckim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 22,8% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

Kościół pw. św. Andrzeja Boboli w Wojciechach

• Dom Kultury w Bezledach;
• Gminny Ośrodek kultury w Tolko;
• Wiejski Dom Kultury w Wojciechach;
• Wiejski Dom Kultury w Rodnowie;
• Gminna Biblioteka Publiczna w Galinach.

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• plenery plastyki nieprofesjonalnej - organizowane przez Dom Kultury w Bezledach od 1979 do 2013. Kolejne edycje imprezy odbywały się w Bezledach, Jastarni, Galinach, Wipławkach, Dąbrowie, Dębówku;
• święto plonów - dożynki - organizowane corocznie przez poszczególne miejscowości w gminie.

Ludzie związani z gminą

Kościół pw. Matki Boskiej Zwycięskiej w Łabędniku

• Jan Bachar - animator kultury, organizator Plenerów Plastyki Nieprofesjonalnej „Bezledy”, malarz amator, rzeźbiarz, poeta;
• Janusz Petryszyn - rzeźbiarz amator, instruktor Pracowni Rzeźby przy Domu Kultury w Bezledach;
• Jerzy Wojciech Makowski - muzyk, instruktor muzyki, dyrektor Domu Kultury w Bezledach;
• Maria Kwaśniewska - hafciarka z Dąbrowy;
• Stanisław Łapka - rzeźbiarz amator, mieszka, pracuje i tworzy w Bezledach;
• Stefan Dąbkowski - rzeźbiarz amator, mieszka i tworzy w miejscowości Tolko;
• Piotr Gołębiowski - rzeźbiarz amator, mieszka w miejscowości Wirwilty.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy Bartoszyce

Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej w Rodnowie

• Kościół pw. Matki Boskiej Zwycięskiej w Łabędniku;

Kościół pw. św. Anny w Sokolicy

• Pałac w Łabędniku;
• Kościół pw. św. Antoniego Opata w Wozławkach;
• Pałac w Osiece;
• Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Galinach;
• Zespół pałacowo-dworski w Galinach;
• Pałac w Łojdach;
• Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej w Rodnowie;
• Kościół pw. św. Anny w Sokolicy;
• Pałac w Tolko;
• Kościół pw. św. Andrzeja Boboli w Wojciechach.

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Szlak Bocianich Gniazd - przez teren gminy Bartoszyce przebiega Europejski Szlak Bociana Białego, a miejscowość Lejdy to jedna z większych kolonii tego ptaka;
• Torfowiska Źródliskowe - jedno z nich położone jest między Sokolicą, a Spurglami, drugie zaś na południowy wschód od Spurgl;
• liczne pomniki przyrody - głównie okazy dębu, lipy, modrzewia, jesionu i wiązu;
• ścieżka dydaktyczna - przebiega w okolicach Galin, przy drodze nr 57; na długości 1200 metrów rozciągają się urokliwe i niepowtarzalne krajobrazy; wzdłuż trasy rozstawione są tablice informacyjne;
• spływy kajakowe rzeką Łyną - charakterystyczną cechą rzeki Łyny jest na tym terenie zjawisko meandrowania, które powstaje w wyniku erozji bocznej, dzięki czemu tworzą się w krajobrazie stromo opadające brzegi tzw. "skałki", np. w okolicach Perkujek;
• bogata oferta gospodarstw agroturystycznych zrzeszonych w Bartoszyckim Stowarzyszeniu Agroturystyki "WARMIACY", którą prezentują gospodarstwa w miejscowościach: Bezledy, Dąbrowa, Galiny, Kiersity, Krawczyki, Perkujki, Skitno, Spytajny, Wajsnory, Wojciechy, Wola, Worgielity

Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej, ul. Boh. Warszawy 96, 11-200 Bartoszyce oraz na stronie internetowej http://gci.bartoszyce.pl/

Szkolnictwo

• Szkoła Podstawowa im. 20 Bartoszyckiej Brygady Zmechanizowanej w Bezledach;
• Szkoła Podstawowa im. Leśników Polskich w Galinach;
• Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Krawczykach;
• Szkoła Podstawowa im. ks. Jerzego Popiełuszki w Rodnowie z oddziałem przedszkolnym;
• Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Sokolicy;
• Szkoła Podstawowa im. Jana Brzechwy w Wojciechach;
• Szkoła Podstawowa im. Jana Henryka Dąbrowskiego w Żydowie;
• Gimnazjum im. Straży Granicznej w Bezledach;
• Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Kinkajmach.
  

Sport

• Gminny Klub Sportowy "Granica" w Bezledach;
• drużyny piłkarskie: Maszewy, Parkoszewo, Spytajny, FC Nalikajmy, Galiny, Kinkajmy, Łojdy, Borki, Leginy, Sporwiny, Osieka.
  

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na obszarze gminy Bartoszyce tereny chronione zajmują 4571,1 ha, w tym:

• obszary chronionego krajobrazu (4562,8 ha);
• użytki ekologiczne (8,3 ha).

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Elmy (8 923,2 ha);
• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny (16 429,9 ha).

Obszary chronione Natura 2000:

• Ostoja Warmińska - obszar specjalnej ochrony ptaków (145 342 ha);
• Torfowiska źródliskowe koło Łabędnika - specjalny obszar ochrony siedlisk (27 ha).

Na terenie gminy Bartoszyce występują 4 użytki ekologiczne typu torfowiskowego: Rosiczka koło Węgoryt (0,38 ha), Rosiczka koło Żydowa (0,95 ha), Torfowisko źródliskowe Sokolica (3,33 ha), Torfowisko źródliskowe Spurgle (3,63 ha).

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Bartoszyce znajdują się 62 pomniki przyrody (ożywionej i nieożywionej). Ochroną objęto przede wszystkim wiekowe okazy dębów i lip.

Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Zajmują one powierzchnię 4,5 ha.

Bibliografia

1. Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.[[13]]
2. Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. [[14]]
3. Dz.U. 1977 nr 2 poz. 11, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia i zmiany granic gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach krośnieńskim, nowosądeckim, olsztyńskim i piotrkowskim.[[15]]
4. Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[[16]]
5. Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
6. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
7. Program ochrony środowiska dla gminy Bartoszyce na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, Olsztyn 2012.[[17]]
8. Przewodnik po ziemi bartoszyckiej, Goniec Bartoszycki.[[18]]
9. Bank Danych Lokalnych GUS.[[19]]
10. BIP Wrota Warmii i Mazur.[[20]]
11. Leksykon kultury Warmii i Mazur. [[21]]
12. Urząd Gminy Bartoszyce. [[22]]
13. UStat w Olsztynie. [[23]]