Rychliki (gmina wiejska)

Gmina Rychliki
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Henryk Kiejdo
Powierzchnia	131,65 km²
Liczba sołectw	13
Liczba miejscowości	27
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	4039 31 osób/km²
Strefa numeracyjna	55
Tablice rejestracyjne	NEB
TERYT	2804082
Urząd gminy Rychliki 86, 14-411 Rychliki
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Rychliki – gmina wiejska położona w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w południowej części powiatu elbląskiego. Siedziba gminy znajduje się w Rychlikach. Jest to gmina rolnicza, popegeerowska, której większość obszaru położona jest na Pojezierzu Iławskim, jedynie niewielka północna część gminy (w rejonie miejscowości Jelonki) stanowi peryferyczny fragment Żuław Elbląskich, położony bardzo nisko, w zakresie 0-0,5 m n.p.m. Zachodnie granice gminy określa rzeka Dzierzgoń, natomiast północno-wschodnią granicę – Kanał Elbląski. Jest to gmina o wysokim saldzie migracji ludności na pobyt stały. Władzę w gminie sprawuje wójt Henryk Kiejdo.

Kościół pw. św. Antoniego w Świętym Gaju.
Fot. z arch. UG Rychliki. Źródło: www.polskaniezwykla.pl

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jelonkach. Fot. Jerzy Zaśkiewicz. Źródło: www.ciekawemazury.pl

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kwietniewie. Źródło: www.pocketsfullofsandpl.blogspot.com

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kwietniewie – przed 1918 rokiem. Ze zbiorów Jerzego Zaśkiewicza. Źródło: www.ciekawemazury.pl

Pałac w Jankowie. Fot. Viola Czyżewska, 2010 r. Źródło: www.polskiezabytki.pl

Pałac w Dymniku. Fot. Viola Czyżewska, 2010 r. Źródło: www.polskiezabytki.pl

Powierzchnia gminy

Gmina Rychliki zajmuje powierzchnię 131,65km². W tym:

• użytki rolne: 73,08% (9621 ha)
• lasy: 19,79% (2606 ha)
• wody: 0,84% (110 ha)

Gmina stanowi 9,3% powierzchni powiatu elbląskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	4039	100	1970	48,77	2069	51,23
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	31		15		16

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Rychliki wynosiło -42 osoby, co stanowi 28,19% migracji w powiecie elbląskim oraz 1,14% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

W 1954 roku na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady. Powołano wówczas gromadę Rychliki, która w wyniku likwidacji niektórych mniejszych gromad niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania na przestrzeni lat stała się drugą co do wielkości gromadą w powiecie pasłęckim i w 1964 roku zajmowała obszar 96,34km².

Kolejne zmiany w podziale administracyjnym dokonane na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych przywróciły podział państwa na gminy. W skład utworzonej gminy Rychliki z siedzibą w Rychlikach wchodziły obszary sołectw: Buczyniec, Gołutowo, Jelonki, Krupin, Kwietniewo, Marwica, Mokajmy, Rychliki, Śliwica, Święty Gaj, Wopity, Wysoka oraz miejscowość Lepno.

1 czerwca 1975 roku na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa przestał istnieć powiat pasłęcki. Gmina Rychliki stała się częścią województwa elbląskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę wiejską Rychliki w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim.

Gmina wiejska Rychliki graniczy z: gminą wiejską Elbląg, gminą Pasłęk, gminą Markusy, gminą Małdyty w powiecie ostródzkim oraz gminami Dzierzgoń i Stary Dzierzgoń w powiecie sztumskim.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Jelonki, Kwietniewo, Lepno-Buczyniec, Jankowo, Marwica, Mokajny, Powodowo, Protowo, Rejsyty, Rychliki, Śliwica, Święty Gaj, Wysoka.

Pozostałe miejscowości: Dymnik, Gołutowo, Dziśnity, Topolno Wielkie, Krupin, Kiersity, Sójki, Wopity, Barzyna, Grądowy Młyn, Budki, Liszki.

Gospodarka

Gmina Rychliki jest gminą rolniczą, a jej charakter wynika z położenia geograficznego i bardzo dobrej jakości gleb. Użytki rolne zajmują ponad 73% powierzchni całej gminy. W ich strukturze przeważają grunty orne, zajmując powierzchnię 7846 ha (59,6%), łąki i pastwiska 1727 ha (13,1%), oraz sady i ogrody działkowe – 48 ha (0,4% powierzchni wszystkich użytków rolnych w gminie). Gmina posiada korzystne warunki rozwoju produkcji roślinnej i zwierzęcej.

Obszar gminy Rychliki posiada znaczny potencjał turystyczny związany z zasobami przyrodniczo-krajobrazowymi i kulturowymi. Korzystne warunki do utworzenia turystycznego szlaku kajakowego posiada rzeka Dzierzgoń, jezioro Drużno i Kanał Elbląski. Ten ostatni wraz z pięcioma pochylniami jest jednym z najcenniejszych obiektów zabytkowych w województwie. Walory krajobrazowe i warunki geomorfologiczne stwarzają dogodne warunki do rozwoju turystyki rowerowej. Znaczny udział w powierzchni gminy obszarów chronionego krajobrazu i brak dużych źródeł emisji zanieczyszczeń stanowią dodatkowe atuty podnoszące atrakcyjność turystyczną regionu.

W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie wiejskiej Rychliki wynosiła w 2013 roku 149. W tym 11 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 138 tworzyło sektor prywatny. 35 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 8 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 20 firm w dziale budownictwo, a 27 firm w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Są to małe i średnie firmy zatrudniające od 1 do 5 osób.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie wiejskiej Rychliki wynosiła 530 osób, co stanowiło 8,6% bezrobotnych w powiecie elbląskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 21,4% ludności.

Gmina Rychliki należy do Związku Gmin Kanału Ostródzko–Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego.

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. obszar gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych oraz tzw. Tygrysów warmińsko-mazurskich wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy:

• Biblioteka Publiczna Gminy Rychliki – filia biblioteki znajduje się w Jelonkach

Wydarzenia kulturalne związane z gminą:

• Wojciechowe Nieszpory Kolędowe w Świętym Gaju
• dożynki gminne
• coroczne festyny rodzinne

Zabytki znajdujące się na terenie gminy:

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Rychliki należą:

• pałac w Barzynie – ruiny
• pałac w Dymniku wraz z parkiem
• dwór w Dziśnitach
• dwór w Marwicy
• dwór w Powodowie
• dwór w Rejsytach – obecnie budynek mieszkalny
• ruiny zespołu młyńskiego w Grądowym Młynie
• ruiny zespołu pałacowego w Topolnie Wielkim
• ruiny zespołu pałacowego w Wysokiej wraz z parkiem
• ruiny wiatraka holenderskiego w Lepnie
• dawny cmentarz ewangelicki przy drodze Lepno-Drulity
• kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jelonkach wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny w Rychlikach wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kwietniewie wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. św. Antoniego w Świętym Gaju – sanktuarium św. Wojciecha w Świętym Gaju
• pałac w Jankowie
• domy podcieniowe w miejscowościach: Jelonki, Kwietniewo, Rychliki

Schemat pochylni Kanału Elbląskiego.
Źródło: www.kanaly.info

Szlaki i atrakcje turystyczne:

• Szlak św. Wojciecha – pieszy szlak turystyczny, biegnący przez Elbląg – Raczki Elbląskie – Tropy Elbląskie – Węgle-Żukowo – Jurandowo – Dzierzgonka – Brudzędy – Stare Dolno – Kwietniewo – Święty Gaj
• Szlak Kanału Elbląskiego – zielony szlak rowerowy, bardzo długi szlak rowerowy prowadzący wzdłuż Kanału Elbląskiego Elbląg (Rubno Wielkie) – Nowakowo – Kępa Rybacka – Bielnik II – Kazimierzowo – Władysławowo – Wikrowo – Jegłownik – Gronowo Elbląskie – Różany – Zwierzno – Kępniewo – Brudzędy – Stare Dolno – Święty Gaj – Kwietniewo – Rychliki – Jelonki – Lepno – Kreki – Jarnołtowo – Zalewo – Jerzwałd – Siemiany – Piotrkowo – Starzykowo – Szymbark – Ząbrowo – Kamionka – Iława
• szlak czarny – rekreacyjny szlak rowerowy Węzina – pochylnia Jelenie
• Kanał Elbląski z zespołem pięciu pochylni – trzy z nich znajdują się na terenie gminy Rychliki
• szereg zespołów dworsko-pałacowych
• zabytkowe domy podcieniowe
• Sanktuarium św. Wojciecha w Świętym Gaju

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Rychliki można uzyskać na stronie serwisu internetowego Urząd Gminy Rychliki

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Rychliki istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Zespół Szkół w Rychlikach
• Szkoła Podstawowa w Rychlikach
• Gimnazjum w Rychlikach

Sport

W gminie wiejskiej Rychlikach istnieje klub sportowy LZS Victoria Rychliki.

Inne organizacje i instytucje

• Stowarzyszenie Jelonki i okolice – Jesteśmy Razem
• Chór "Buczyna" z Rychlik

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

• obszary chronionego krajobrazu:
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Kanału Elbląskiego (30143,4 ha)
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Dzierzgoń (2413 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Rychliki znajdują się 92 pomniki przyrody , są to okazy dębów, buków, lip i innych oraz głazy narzutowe, jak np. w leśnictwie Buczyniec.

Bibliografia

Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych,isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych,isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw,isap.sejm.gov.pl[06.08.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów,isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red.Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
Program ochrony środowiska dla gminy Rychliki, Rychliki 2005 [06.08.2014]
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [06.08.2014]
Urzędu Gminy Rychliki [06.08.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [06.08.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [06.08.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [06.08.2014]
Urząd Gminy Rychliki [06.08.2014]
Urząd Statystyczny w Olsztynie [06.08.2014]