Górowo Iławeckie (gmina wiejska)

Gmina Górowo Iławeckie
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Bożena Olszewska-Świtaj
Powierzchnia	416 km²
Liczba sołectw	36
Liczba miejscowości	68
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	7103 17 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NBA
TERYT	2801052
Urząd gminy ul. Kościuszki 17 11-220 Górowo Iławeckie
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Górowo Iławeckie – gmina wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w północno-zachodniej części powiatu bartoszyckiego. Siedziba gminy znajduje się w Górowie Iławeckim. Jedna z największych pod względem powierzchni gmin w Polsce, piąta pod względem powierzchni gmina w województwie warmińsko-mazurskim i druga w powiecie bartoszyckim. Gmina rolnicza, położona w atrakcyjnym turystycznie rejonie. Większa część terytorium gminy wiejskiej Górowo Iławeckie leży w mezoregionie Wzniesień Górowskich (zachodnia część gminy), część wschodnia leży w Pasie Pobrzeży Bałtyckich, w regionie Niziny Staropruskiej, mezoregionie Niziny Sępopolskiej. Teren gminy wyróżnia się wysokimi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi, znajdują się na nim ostoje wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Władzę w gminie od 2006 roku sprawuje wójt Bożena Olszewska-Świtaj.

Ołtarz w kościele pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie. Fot. Adam Kliczek. Źródło: www.zatrzymujeczas.pl (CC-BY-SA-3.0)

Kaplica pw. Matki Boskiej Różańcowej w Janikowie.
Fot. Adam Kliczek. Źródło: www.zatrzymujeczas.pl (CC-BY-SA-3.0)

Kościół w Kandytach.
Źródło: www.kandyty.wm.pl

Powierzchnia gminy

Gmina Górowo Iławeckie zajmuje powierzchnię 416 km², w tym:

• lasy: 38,2% (15883,2 ha)
• wody: 0,64% (266 ha)
• użytki rolne: 55,3% (22991 ha)

Gmina stanowi 31,8% powierzchni powiatu bartoszyckiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	7103	100	3528	49,7	3575	50,3
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	17		8		8

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie Bartoszyce wynosiło -33 osoby, co stanowi 8,31% migracji ludności w powiecie bartoszyckim oraz 1,27% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Na mocy dekretów wydanych przez PKWN w 1944 roku określono organizację i zakres działania samorządów terytorialnych. Pod koniec czerwca 1945 roku przedstawiciele polskiej administracji przejęli władzę na terenie Górowa i okolic od sowieckiej komendantury wojskowej.

Powstające granice i podziały terytorialne na ziemiach dawnych Prus Wschodnich opierały się początkowo na niemieckim podziale administracyjnym. Ziemie obecnej gminy wiejskiej Górowo Iławeckie znalazły się w powiecie iławeckim, w skład którego wchodziły tereny obecnego miasta i gminy Górowo Iławeckie oraz Iławki (dzisiejszy Bagrationowsk, dawnej Iława Pruska, Preußisch Eylau) i okolic. W sierpniu 1945 roku starosta iławecki podzielił powiat na gminy, a te na gromady. Siedziby gmin wyznaczono w Bukowcu, Pieszkowie, Gałajnach, Wojciechach, Kandytach, oraz w Górowie i Iławce.

Po ustaleniu granic państwa polskiego ziemie gminy Górowo Iławeckie weszły w skład pomniejszonego powiatu iławeckiego z siedzibą w Górowie Iławeckim, który stał się częścią województwa olsztyńskiego utworzonego na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku, a na podstawie rozporządzenia z 15 grudnia 1958 roku został przemianowany na powiat górowski. W 1961 roku tereny gminy Górowo Iławeckie zostały włączone do powiatu bartoszyckiego.

W 1972 roku, na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych istniejące od 1954 roku w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Na terenie ówczesnego powiatu bartoszyckiego utworzono 5 gmin. Na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dni 6 grudnia 1972 roku miasto i gmina Górowo Iławeckie stały się jedną jednostką administracyjną z siedzibą w Górowie Iławeckim. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Bądze, Dęby, Dwórzno, Gałajny, Glądy, Janikowo, Krasnołąka, Kumkejmy, Pareżki, Paustry, Pieszkowo, Sołtysowizna, Toprzyny, Warszkajty, Wiewiórki, Wojmiany, Wokiele, Woryny, Zielenica, Zięby, Żywkówko.

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat bartoszycki. Gmina Górowo Iławeckie została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego. W 1976 roku do gminy Górowo Iławeckie włączono obszar gminy Kandyty obejmujący sołectwa: Augamy, Bukowiec, Dobrzynka, Grotowo, Kandyty, Kiwajny, Sągnity, Skarbiec i Worszyny.

Kolejne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę wiejską Górowo Iławeckie w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, rozdzielając dotychczasową jednostkę administracyjną na gminę wiejską i miejską.

Gmina wiejska Górowo Iławeckie sąsiaduje z: gminą miejską Górowo Iławeckie, gminami Bartoszyce, Lelkowo, Pieniężno, Lidzbark Warmiński oraz z Rosją.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Augamy, Bądze, Bukowiec, Czyprki, Dwórzno, Dobrzynka, Dzikowo Iławeckie, Dęby, Gałajny, Glądy, Grotowo, Janikowo, Kumkiejmy, Krasnołąka, Kamińsk, Kandyty, Kiwajny, Lipniki, Piasty Wielkie, Piasek, Pieszkowo, Pareżki, Paustry, Sołtysowizna, Sągnity, Skarbiec, Stega Mała, Toprzyny, Woryny, Wojmiany, Wągniki, Wiewiórki, Wokiele, Zielenica, Żywkowo, Zięby.

Pozostałe miejscowości: Bądle, Deksyty, Dulsin, Galiny, Gniewkowo, Grądzik, Gruszyny, Kanie Iławeckie, Kierno, Kumkiejmy Przednie, Lisiak, Malinowo, Mątyty, Meszniak, Nerwiki, Nowa Karczma, Nowa Wieś Iławecka, Okopek, Orsy, Paprocina, Paustry (osada), Piaseczno, Piasty Małe, Powiersze, Półwiosek, Pudlikajmy, Reszkowo, Robity, Saruny, Sędziwojewo, Sigajny, Stabławki, Świadki Górowskie, Świadki Iławeckie, Trojaczek, Warszkajty, Wągródka, Weskajmy, Wężykowo, Włodkowo, Worławki, Wormie, Worszyny, Zabłocie, Żołędnik, Żuławy.

Gospodarka

Położenie na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych oraz znaczna lesistość gminy warunkuje jej profil gospodarczy. Ważną gałęzią gospodarki w gminie Górowo Iławeckie jest rolnictwo. Użytki rolne o dobrych glebach zajmują w gminie powierzchnię 16 892 ha, w tym 7832 ha wykorzystywanych jest pod zasiewy. Według danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku w gminie znajduje się 941 gospodarstw rolnych, w tym 662 (70%) o powierzchni powyżej 1 ha i 265 (28,1%) o powierzchni powyżej 15 ha. Ponad 80% gospodarstw prowadzi produkcję rolniczą, 70,8% produkuje głównie na rynek, pozostałe gospodarstwa nie prowadzą produkcji rolnej lub produkują na potrzeby własne. W hodowli dużą rolę odgrywa hodowla bydła. Największe gospodarstwa rolne prowadzą działalność jako przedsiębiorstwa (często spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) lub grupy producenckie.

W gminie Górowo Iławeckie istnieje 199 podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON: 192 to podmioty należące do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, pozostałe 7 to podmioty sfery publicznej. W gminie brak dużych zakładów produkcyjnych. Jednym z większych jest: Cegielnia Sągnity S.C. w Sągnitach.

Pomimo wielu walorów krajobrazowych i przyrodniczych, turystyka nie odgrywa w gminie wiejskiej Górowo Iławeckie znaczącej roli. Istniejąca baza noclegowa jest niewielka.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie wiejskiej Górowo Iławeckie wynosiła 967 osób, co stanowi 14,67% bezrobotnych w powiecie bartoszyckim. Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 29,8% ludności.

Gmina należy do Związku Gmin "EKOWOD".

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych wymagających strategicznej interwencji.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Gminny Ośrodek Kultury w Górowie Iławeckim
• Biblioteka Publiczna Gminy Górowo Iławeckie z siedzibą w Kandytach.

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Dni Rodziny w Gminie Górowo Iławeckie

Ludzie związani z gminą

• Stanisław Kowalczyk - malarz amator, rzeźbiarz, mieszka i tworzy w Kamińsku
• Jarosław Kuchar – absolwent lwowskiego konserwatorium, nauczyciel muzyki, założyciel i dyrygent chórów w Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach oraz Gminnego Chóru "Kantylena" z Górowa Iławeckiego.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

• kościół pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie
• kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Bukowcu
• kaplica pw. Matki Boskiej Różańcowej w Janikowie
• kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kandytach
• poniemiecki Cmentarz Zachodni z przełomu XIX i XX w. w Kandytach
• pałac w Nerwikach

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Europejskie Centrum Bociana Białego w Żywkowie - największa kolonia bociana białego w Polsce, jedno z największych skupisk tego gatunku w Europie
• rezerwat Jezioro Martwe
• Góra Zamkowa (216 m n.p.m.) w okolicach Dzikowa z leśna ścieżką dydaktyczną
• Tajemnicza Góra (210 m n.p.m.) w Pareżkach
• liczne pomniki przyrody, głównie okazy dębów i buków
• szlaki rowerowe "Śladami poligonu Stablack”, szlak: zachodni, południowy, północny
• oferta gospodarstw agroturystycznych znajdujących się w: Żywkowie, Nowej Wsi Iławeckiej, Pareżkach, Gruszynach, Pieszkowie, Bukowcu i Zielenicy.

Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej, ul. Kościuszki 26, 11-220 Górowo Iławeckie oraz na stronie internetowej www.gorowo.eu.org.

Religia

• Parafia greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Górowie Iławeckim
• Parafia prawosławna pw. Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Górowie Iławeckim
• Parafia pw. Męczenników Podlaskich Błogosławionego Wincentego i Towarzyszy w Gałajnach
• Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kandytach
• Parafia pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego w Kamińsku
• Parafia pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie

Szkolnictwo

• Zespół Szkół w Kandytach - Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kandytach, Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach
• Filia Szkoły Podstawowej im. Herkusa Monte w Kamińsku
• Filia Szkoły Podstawowej im. Ireny Kwinto w Pieszkowie
• Filia Szkoły Podstawowej im. Kornela Makuszyńskiego w Toprzynach

Sport

• GKS Zalew Kamińsk

Inne organizacje i instytucje

• Gminny Chór "Kantylena" z Górowa Iławeckiego

Chór ten powstał w 2010 r. z inicjatywy absolwentek gimnazjum w Kandytach oraz Jarosława Kuchary, który jest dyrygentem chóru.

• Stowarzyszenie "Podpora" w Gruszynach
• Stowarzyszenie "Górowska Mała Ojczyzna" w Górowie Iławeckim
• Stowarzyszenie Obywatelskie "Nasza wieś - nasza przyszłość" w Kandytach
• Stowarzyszenie na rzecz rozwoju wsi w Janikowie
• Fundacja "Zachęta" w Pieszkowie

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na obszarze gminy Górowo Iławeckie tereny chronione zajmują 16938,2 ha, w tym:

• rezerwat przyrody (17,3 ha);
• obszary chronionego krajobrazu (16810,1 ha);
• użytki ekologiczne (110,8 ha).

Rezerwat przyrody:

• rezerwat Jezioro Martwe o powierzchni 17,30 ha ustanowiony w 1979 r. dla ochrony stanowiska maliny moroszki (rzadkiego reliktu glacjalnego). Rezerwat florystyczny.

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Elmy (8923,2 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Wałszy (9834,8 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Wzniesień Górowskich (11067,4 ha)

Obszary chronione Natura 2000:

• Ostoja Warmińska – obszar specjalnej ochrony ptaków (145 342 ha).

Na terenie gminy Bartoszyce istnieją 3 użytki ekologiczne:

• Malina Moroszka w Warszkajtach - typ florystyczny, ochrona stanowiska maliny moroszki (11,83 ha);
• Moroszka na Toprzynach – typ florystyczny, ochrona stanowiska maliny moroszki (12 ha);
• Grądzik – ochrona bazy pokarmowej bociana białego (87,02 ha).

Spośród pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Górowo Iławeckie wymienić należy 71 pomników przyrody (ożywionej i nieożywionej). Ochroną objęto przede wszystkim wiekowe okazy dębów, buków i lip. Są tutaj także głazy narzutowe, jak np. głaz koło Stegi Małej czy głaz w leśnictwie Stejno.

Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Zajmują one na obszarze Gminy Górowo Iławeckie powierzchnię 2,9 ha.

Ciekawostki

• Z Tajemniczą Górą w Pareżkach wiąże się wiele historii związanych z II wojną światową. Miejsce to jest kojarzone z poszukiwaniami Bursztynowej Komnaty.
• Pod Pruską Iławką (dzisiejszy Bagrationowsk w Rosji) doszło do jednej najkrwawszych batalii epoki napoleońskiej. Początek tej bitwie dało starcie pod Dwórznem.
• W czasie II wojny światowej w pobliżu Kamińska mieściło się komando robocze największego obozu jenieckiego w Prusach Wschodnich, Stalagu 1A Stablack. Pierwszymi jeńcami byli polscy żołnierze, którzy bronili Westerplatte, oraz ich dowódcy. W obozie przebywali także obrońcy Warszawy i Modlina.

Bibliografia

Dz.U. 1944, nr 2, poz. 8, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji, [isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]
Dz.U. 1944, nr 14, poz. 74, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1958, nr 76, poz. 393, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim, poznańskim i zielonogórskim,isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1961, nr 50, poz. 271, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1961 r. w sprawie zniesienia i zmiany granic niektórych powiatów w województwie olsztyńskim, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1976, nr 1, poz. 12, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 8 stycznia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia oraz zmiany granic i nazw gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach: bydgoskim, częstochowskim, jeleniogórskim, konińskim, koszalińskim, miejskim krakowskim, lubelskim, nowosądeckim i olsztyńskim, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019.[w:]BIP Wrota Warmii i Mazur, Urząd Gminy Górowo Iławeckie [27.01.2014]
Przewodnik po ziemi bartoszyckiej, "Goniec Bartoszycki" [27.01.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS, [stat.gov.pl [27.01.2014]
wrota.warmia.mazury.pl [27.01.2014]
Leksykon Kultury Warmii i Mazur [27.01.2014]
Rejestr Rezerwatów Przyrody województwa warmińsko-mazurskiego, Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie, BIP [27.01.2014]
Urząd Gminy Górowo Iławeckie [27.01.2014]
stat.gov.pl [27.01.2014]
stat.gov.pl Zespół Szkół w Kandytach [27.02.2014]