Towarzystwo Czytelni Ludowych

Towarzystwo Czytelni Ludowych
Rodzaj organizacji	organizacja polska o charakterze oświatowym
Profil działalności	działalność oświatowo-kulturalna, propagowanie czytelnictwa
Rok założenia	1880

Towarzystwo Czytelni Ludowych - organizacja założona w roku 1880 w Poznaniu, działająca na polu oświaty do 1939 roku.

Historia

Towarzystwo Czytelni Ludowych obejmowało swoim zasięgiem Warmię, Mazury, Pomorze Gdańskie, Pomorze Zachodnie, Wielkopolskę oraz Dolny i Górny Śląsk. Organizacja była bezpośrednią kontynuatorką działalności Towarzystwa Oświaty Ludowej, które istniało w latach 1872-1880. Za sprawą Towarzystwa Oświaty Ludowej na Mazurach udało się uruchomić trzy biblioteki dysponujące księgozbiorem, na który składały się rozprawy historyczne, literatura piękna (głównie romantyczna), elementarze. Z czasem zbiory powiększały się o polskojęzyczne przekłady współczesnej literatury europejskiej, prasę.

Cele i zadania organizacji

Głównym celem Towarzystwa Czytelni Ludowych było szerzenie wiedzy z zakresu języka polskiego, historii, kultury wśród polskiej ludności. Organizacja poświęciła się tworzeniu sieci kół bibliotecznych, prowadzonych przez miejscowych Polaków. Każda biblioteka otrzymywała księgozbiór, co jakiś czas wzbogacany nowymi egzemplarzami. Przy bibliotekach działały również czytelnie, a działalność oświatowa i kulturalna wzbogacana była za pośrednictwem organizowanych odczytów i pogadanek. Po 1918 roku Towarzystwo podejmowało również próby zakładania uniwersytetów ludowych oraz domów oświatowych.

Działalność

Towarzystwo Czytelni Ludowych działało według określonej struktury. W każdym powiecie, w którym istniała biblioteka, powoływano mężów zaufania, których zadaniem było również pozyskiwanie nowych członków organizacji.

Pierwsze czytelnie i biblioteki na obszarze Warmii i Mazur powstawały dzięki przybywającym na te tereny wielkopolskim działaczom. Wśród nich szczególne zasługi położył Maksymilian Andryson. Naturalnie, aktywność działaczy skupionych wokół Towarzystwa wywołała wrogą reakcję ze strony władz niemieckich. Dochodziło do incydentów niszczenia księgozbioru przez bojówkarzy, utrudniano także organizowanie i przeprowadzanie odczytów.

Organizacja posiadała własny tygodnik "Czytelnia Ludowa", skierowany do bibliotekarzy. W 1910 roku został on przekształcony w miesięcznik opatrzony nowym tytułem - "Przegląd Oświatowy".

W 1909 roku wprowadzono zmiany w metodach działania Towarzystwa. Zarząd Główny powiększono do 12 osób, a na czele komórek powiatowych miały stać komitety oświatowe. W 1907 roku na terenie Warmii i Mazur miało funkcjonować łącznie 40 bibliotek Towarzystwa Czytelni Ludowych. Od 1912 roku istniał urząd sekretarza generalnego, który miał organizować zebrania informacyjne dla bibliotekarzy oraz udzielać im praktycznych porad w zakresie prowadzenia placówek bibliotecznych.

Warmia i Mazury były terenami, na których najtrudniej przychodziło realizować działalność Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1914 roku istniało zaledwie 14 bibliotek, funkcjonujących dzięki staraniom ks. Walentego Barczewskiego i komitetu warmińskiego. Wybuch I wojny światowej doprowadził do niemalże całkowitego zawieszenia działalności Towarzystwa Czytelni Ludowych. Sytuacja zaczęła ulegać stopniowej przemianie od końca 1916 roku. Po 1918 roku liczni działacze organizacji włączyli się w prace ruchu polskiego poprzedzające plebiscyt 1920 roku.

W ramach działalności Wydziału Oświaty Pozaszkolnej Komitetu Plebiscytowego przystąpiono do organizowania na terenie Warmii i Mazur Towarzystwa Czytelni Ludowych.. Pracownicy bibliotek uczestniczyli co roku w kursach obejmujących zasady organizowania biblioteki, prowadzenia katalogu, statystyk, przygotowania pracy w świetlicach, itp. W każdej większej miejscowości stworzono bibliotekę składającą się z 90 tomów. W celu sprawnego przeprowadzenia akcji bibliotecznej, powołano Komitety Towarzystwa Czytelni Ludowych w Olsztynie, Sztumie, Malborku, Kwidzynie, Iławie. Udało się uruchomić 68 placówek bibliotecznych. Niestety, klęska plebiscytowa uniemożliwiła dalszy rozwój sieci bibliotecznej w ramach Towarzystwa Czytelni Ludowych.

Wykaz miejscowości, w których powstały biblioteki Towarzystwa Czytelni Ludowych

• Lewałd Wielki (1878)
• Gryźliny (1881)
• Rasząg (1882)
• Butryny (1883)
• Gutkowo (1883)
• Klon (1884)
• Węgój (1886)
• Reszki (1886)
• Najdymowo (1886)
• Rzeck (1886)
• Stanclewo (1886)
• Brąswałd (1887)
• Tuławki (1888)
• Wrzesina (1888)
• Rudziska (1888)
• Nowe Włóki (1888)
• Spręcowo (1888)
• Kieźliny (1888)
• Stryjewo (1890)
• Różnowo (1888-1891; 1920-1926)
• Biesowo
• Boleszyn
• Gady (1891)
• Radostowo (1891)
• Narzym
• Prawdziska
• Pudląg
• Kaplityny
• Ruś (1892)
• Lamkowo
• Grabowo

Osoby związane z organizacją

• Józef Urbanowski
• Jan Liszewski
• Michał Kajka
• Michał Licznerski
• Robert Bilitewski
• Józef Kupczyk
• Antoni Sikorski
• Walenty Barczewski
• Józef Ruchniewicz
• Franciszek Szczepański
• Mkasymilian Andryson
• Jan Hedrych
• Jan Hinc
• Władysław Stachowski
• Franciszek Piotrowski
• Józef Weinert

Zobacz też

• Biblioteki polskie na Warmii

Bibliografia

Jakóbczyk Witold, Towarzystwo Czytelni Ludowych 1880-1939. W obronie narodowości, Poznań 1982.
Kabziński Krzysztof, Funkcja społeczno-wychowawcza i oświatowa Towarzystwa Czytelni Ludowych (1880-1939), Wrocław 1985.
Kisielewski Józef, Światło w mroku. Pięćdziesiąt lat pracy Towarzystwa Czytelni Ludowych 1880-1930, Poznań 1930.
Wróblewski Jan, Biblioteki polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1881-1939, Olsztyn 1968.
Wróblewski Jan, Biblioteki ludowe Warmii i Mazur, Poznań 1980.
Wróblewski Jan, Rewizje polskich bibliotek ludowych na Warmii i Mazurach w XIX wieku, Olsztyn 1967.
Wrzesiński Wojciech, Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939, Olsztyn 1973.