Kowale Oleckie (gmina wiejska): Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(Utworzono nową stronę "{{Gmina infobox |Gmina = Kowale Oleckie |herb_gminy = |flaga_gminy = |mapa_gminy = |mapa_powiatu = |rozmiar_mapki = |mapka ...") |
|||
| (Nie pokazano 36 wersji utworzonych przez 7 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Gmina infobox | {{Gmina infobox | ||
|Gmina = Kowale Oleckie | |Gmina = Kowale Oleckie | ||
| − | |herb_gminy = | + | |herb_gminy = Plik:Herb_gminy_Kowale Oleckie.png |Herb gminy Kowale Oleckie |
| − | |flaga_gminy = | + | |flaga_gminy = |
|mapa_gminy = | |mapa_gminy = | ||
|mapa_powiatu = | |mapa_powiatu = | ||
| Linia 9: | Linia 9: | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = olecki | |powiat = olecki | ||
| − | |rodzaj_gminy = | + | |rodzaj_gminy = wiejska |
|zarządzający = Wójt | |zarządzający = Wójt | ||
| − | |wójt = | + | |wójt = Krzysztof Locman |
| − | |adres_ug = | + | |adres_ug = ul. Kościuszki 44 |
| − | |kod_poczt_ug = | + | |kod_poczt_ug = 19-420 Kowale Oleckie |
| − | |powierzchnia = | + | |powierzchnia = 251,53 |
| − | |sołectwa = | + | |sołectwa = 26 |
| − | |miejscowości = | + | |miejscowości = 45 |
|rok = 2013 | |rok = 2013 | ||
| − | |populacja = | + | |populacja = 5286 |
| − | |gęstość = | + | |gęstość = 21 |
|urbanizacja = | |urbanizacja = | ||
| − | |nr_kier = | + | |nr_kier = 87 |
| − | |tablica_rej = | + | |tablica_rej = NOE |
| − | |TERYT = | + | |TERYT = 2813032 |
|TERC10 = | |TERC10 = | ||
| − | |www = | + | |www = https://www.kowaleoleckie.eu/ |
| − | |bip = http://bip. | + | |bip = http://bip.kowaleoleckie.eu/ |
}} | }} | ||
| − | '''Gmina Kowale Oleckie''' – gmina wiejska położona | + | '''Gmina Kowale Oleckie''' – gmina wiejska położona we wschodniej części [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]], w północnej części [[Powiat olecki|powiatu oleckiego]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Kowale Oleckie|Kowalach Oleckich]]. |
| − | + | Gmina rolnicza o dużej powierzchni zalesienia, posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki. | |
| − | + | Władzę w gminie sprawuje wójt [[Krzysztof Locman]]<ref name="p1"> [http://www.gmina.kowale.fr.pl/www/index.php/urzad-gminy/wladze Urząd Gminy Kowale Oleckie]</ref>. | |
| − | |||
| − | |||
| − | Władzę w gminie sprawuje wójt [[ | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
== Powierzchnia gminy == | == Powierzchnia gminy == | ||
| − | Gmina wiejska Kowale Oleckie zajmuje powierzchnię | + | Gmina wiejska Kowale Oleckie zajmuje powierzchnię 251,53 km<sup>2</sup><ref name="p2">[http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery=3198 Bank Danych Lokalnych GUS ] [20.10.2014]</ref>, w tym: |
| − | *użytki rolne: | + | *użytki rolne: 54% |
| − | *lasy: | + | *lasy: 37% |
| − | *wody: | + | *wody: 2,5% |
| − | + | Gmina stanowi 28,7% powierzchni powiatu oleckiego. | |
| − | Gmina stanowi | ||
== Demografia == | == Demografia == | ||
Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi<ref name="p2"/>: | Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi<ref name="p2"/>: | ||
| + | [[Plik: Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Szarejkach.jpg|right|290px|thumb|<br>Źródło: [http://www.gckkowale.pl/?page_id=4048 www.gckkowale.pl] ]] | ||
| + | [[Plik: Cmentarz wojenny w Kowalch Oleckich.jpg|right|290px|thumb|Źródło: [http://www.gckkowale.pl/?page_id=4048 www.gckkowale.pl] ]] | ||
| + | [[Plik: Wapiennik w Golubkach.jpg|right|290px|thumb|Źródło: [http://www.gckkowale.pl/?page_id=4048 www.gckkowale.pl] ]] | ||
| + | |||
{|class="wikitable" | {|class="wikitable" | ||
| − | !Opis || colspan=2|Ogółem || colspan=2|Kobiety || colspan=2|Mężczyźni | + | !Opis ||colspan=2|Ogółem ||colspan=2|Kobiety ||colspan=2|Mężczyźni |
| − | |||
| − | |||
|-- | |-- | ||
| − | | | + | |jednostka ||osób ||% ||osób ||% ||osób ||% |
|-- | |-- | ||
| − | |gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) || colspan=2| | + | |liczba ||5286 ||100 ||2567 ||48,6 ||2719 ||51,4 |
| + | |-- | ||
| + | |gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) ||colspan=2|21 ||colspan=2|10 ||colspan=2|11 | ||
|} | |} | ||
| − | Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie | + | Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie Kowale Oleckie wynosiło -39 osób<ref name="p2"/>, co stanowi 29,3% migracji w powiecie oleckim oraz 1% w województwie warmińsko-mazurskim. |
| + | |||
| + | == Historia gminy jako jednostki administracyjnej == | ||
| + | Gminę Kowale Oleckie utworzono w 1973 roku z terenów gromady <ref>Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19540430191 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]</ref> Kowale Oleckie na mocy ustawy<ref>Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19720490312 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]</ref>, która przywracała w Polsce podział państwa na gminy. Gmina stała się częścią powiatu oleckiego w województwie białostockim. | ||
| + | |||
| + | 1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa<ref>Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750160091 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]</ref>, przestał istnieć powiat olecki. Gmina Kowale Oleckie została bezpośrednio częścią województwa suwalskiego<ref>Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750170092 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]</ref>. | ||
| + | |||
| + | Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]</ref> umiejscowiły ją w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie gołdapsko-oleckim. | ||
| + | |||
| + | 1 stycznia 2002 gmina wiejska Kowale Oleckie na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 roku<ref>Dz.U. 2001, nr 62, poz. 631, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i zmiany nazw powiatów oraz zmiany siedziby władz powiatu, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20010620631 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]</ref> weszła w skład reaktywowanego powiatu oleckiego. | ||
| + | |||
| + | Gmina Kowale Oleckie graniczy z gminami: [[Gołdap (gmina miejsko-wiejska)|Gołdap]], [[Banie Mazurskie (gmina wiejska)|Banie Mazurskie]], [[Kruklanki (gmina wiejska)|Kruklanki]], [[Świętajno (gmina wiejska, powiat olecki)|Świętajno]], [[Olecko (gmina miejsko-wiejska)|Olecko]] oraz Filipów w powiecie suwalskim. | ||
== Miejscowości na terenie gminy == | == Miejscowości na terenie gminy == | ||
| − | Sołectwa: [[ | + | Sołectwa: [[Bialskie Pola]], [[Borkowiny]], [[Chełchy (gmina Kowale Oleckie)|Chełchy]], [[Cicha Wólka]], [[Czerwony Dwór]], [[Czukty]], [[ Dorsze (gmina Kowale Oleckie)|Dorsze]], [[Drozdowo (gmina Kowale Oleckie)|Drozdowo]], [[Golubie Wężewskie]], [[Golubki]], [[Gorczyce (gmina Kowale Oleckie)|Gorczyce]], [[Guzy]], [[Jabłonowo]], [[Kiliany]], [[Kowale Oleckie]], [[Lakiele]], [[Monety (gmina Kowale Oleckie)|Monety]], [[Rogówko]], [[Sokółki (gmina Kowale Oleckie)|Sokółki]], [[Stacze]], [[Stożne (gmina Kowale Oleckie)|Stożne]], [[Szarejki (gmina Kowale Oleckie)|Szarejki]], [[Szeszki (gmina Kowale Oleckie)|Szeszki]], [[Szwałk]], [[Wężewo]], [[Zawady Oleckie]]. |
| − | Pozostałe miejscowości: [[ | + | Pozostałe miejscowości: [[Borki (gmina Kowale Oleckie)|Borki]], [[Dunajek Osada Leśna]], [[Główka (gmina Kowale Oleckie)|Główka]], [[Koniszki]], [[Leśny Zakątek]], [[Rogojny (gmina Kowale Oleckie)|Rogojny]], [[Wierzbianki]], [[Piastowo (gmina Kowale Oleckie)|Piastowo]], [[Drozdówko]], [[Borysowo]], [[Daniele]], [[Kilianki]], [[Kucze (gmina Kowale Oleckie)|Kucze]], [[Mściszewo]], [[Żydy]], [[Mazury Osada]], [[Zawady Małe]], [[Gościrady]]. |
== Gospodarka == | == Gospodarka == | ||
| − | + | Podstawową gałęzią rozwoju gospodarczego w gminie wiejskiej Kowale Oleckie jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. Użytki rolne stanowią ponad 50% ogólnej powierzchni gminy. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Większość gospodarstw prowadzi działalność ogólnorolną. Część rolników oprócz pracy na roli zajmuje się innymi pracami zarobkowymi. Szansą dla małych gospodarstw rolnych jest dodatkowa działalność, np. produkcja żywności ekologicznej, hodowla pszczół czy agroturystyka. | |
| − | + | Gmina Kowale Oleckie stanowi obszar atrakcyjny turystycznie ze względu na swoje walory przyrodnicze i krajobrazowe, m.in.: zróżnicowane ukształtowanie terenu ([[Wzgórza Szeskie]] z Szeską Górą - 309 m n.p.m.), jeziora, lasy (Puszcza Borecka), rezerwaty przyrody, niski stopień zanieczyszczenia środowiska oraz dobre rozwiązania komunikacyjne. Jednak brak całorocznej bazy noclegowej, słaby rozwój agroturystyki, słabe zagospodarowanie terenów rekreacyjnych utrudniają proces rozwoju turystyki. Bazę noclegową w gminie stanowią: schronisko młodzieżowe w Golubkach i gospodarstwa agroturystyczne znajdujące się w miejscowościach: Zawady Oleckie, Monety, Jabłonowo, Czerwony Dwór, Piastowo, Leśny Zakątek<ref name="p1"/>. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | W gminie rozwinięty jest przemysł drzewny, materiałów budowlanych, rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel. | |
| − | + | Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Kowale Oleckie wynosiła w 2013 roku 268. W tym 17 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 251 tworzy sektor prywatny. 62 firmy były zarejestrowane w dziale handel hurtowy i detaliczny, 25 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 35 firm w dziale budownictwo, 41 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 5 firm<ref name="p2"/>. Do największych firm w gminie należą: PPUH "GICOR II", Zakład Produkcyjno-Handlowy CERAMBUD - Cegielnie w Kowalach Oleckich i Golubkach, Zakład Produkcji Kruszywa Stożne. | |
| − | Gmina | + | Gmina Kowale Oleckie należy do [[Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich|Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich]], [[Związek Międzygminny "Gospodarka Komunalna"|Międzygminnego Związku "Gospodarka Komunalna"]] oraz [[LGD "Lider w EGO"]]. |
| − | W nowej [[Strategia rozwoju województwa |Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do [[Obszary przygraniczne| obszarów przygranicznych]] | + | W nowej [[Strategia rozwoju województwa |Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do [[Obszary przygraniczne|obszarów przygranicznych]], [[Obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej|obszarów peryferyzacji społeczno-gospodarczej]], [[Obszary o ekstremalnie niskiej dostępności komunikacyjnej|obszarów o ekstremalnie niskiej dostępności komunikacyjnej]] ze względu na możliwości rozwojowe oraz zapóźnienia. |
| + | |||
| + | Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Kowale Oleckie wynosiła 589 osób<ref name="p2"/>, co stanowi 18% bezrobotnych w [[Powiat olecki|powiecie oleckim]]. | ||
| − | + | Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 17,4% ludności<ref>Bank Danych Lokalnych GUS</ref>. | |
| − | |||
| − | Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie | ||
== Kultura i turystyka == | == Kultura i turystyka == | ||
'''Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy''' | '''Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy''' | ||
| − | *[[ | + | *[[lkwim: Gminna Biblioteka Publiczna w Kowalach Oleckich|Gminna Biblioteka Publiczna w Kowalach Oleckich]] - filie biblioteki znajdują się w miejscowościach: [[lkwim: Biblioteka w Sokółkach|Sokółki]] i Stożne |
| − | + | *[[lkwim: Gminne Centrum Kultury w Kowalach Oleckich|Gminne Centrum Kultury w Kowalach Oleckich]] | |
| − | *[[ | + | GCK jest właścicielem [[lkwim: Kino Pionier w Kowalach Oleckich|Kina Pionier w Kowalach Oleckich]]. |
'''Wydarzenia kulturalne związane z gminą''' | '''Wydarzenia kulturalne związane z gminą''' | ||
| − | * | + | *[[lkwim: Kowaliada|Kowaliada]] |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
*dożynki gminne | *dożynki gminne | ||
'''Ludzie związani z gminą''' | '''Ludzie związani z gminą''' | ||
| − | *[[ | + | *[[lkwim: Robert Guziewski|Robert Guziewski]] (1938-1999) – rzeźbiarz ludowy z Kowali Oleckich. |
| − | *[[ | + | *[[lkwim: Joanna Sinderewicz|Joanna Sinderewicz]] (ur. 1966) – artystka ludowa, malarka, hafciarka i koronkarka. |
| − | * | + | *[[lkwim: Józef Sinderewicz|Józef Sinderewicz]] (ur. 1928) – śpiewak ludowy, mieszka we wsi Monety. |
| − | + | *[[lkwim: Irena Tarasiewicz|Irena Tarasiewicz]] (ur. 1957) – malarka amatorka, pisankarka, mieszka i pracuje w Kowalach Oleckich. | |
| − | + | *[[lkwim: Cecylia Truchan|Cecylia Truchan]] (1955- ) – pisankarka, twórczyni ludowa, mieszka i pracuje we wsi Monety. | |
| − | *[[ | ||
| − | |||
'''Zabytki znajdujące się na terenie gminy''' | '''Zabytki znajdujące się na terenie gminy''' | ||
| + | Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Kowale Oleckie należą<ref>[http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków ] [20.10.2014]</ref>: | ||
| + | *[[Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Szarejkach|kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Szarejkach]] | ||
| + | *dwór w Drozdowie | ||
| + | *cmentarz ewangelicki w Szwałku | ||
| + | *cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej w Kowalach Oleckich | ||
| + | *zespół dworski w Staczach i Szwałku | ||
| + | *grodziska w Szwałku i Wężewie | ||
| − | + | '''Szlaki i atrakcje turystyczne''' | |
| − | *[ | + | *szlak [Szlak "Mostami Mazurki i brzegami jezior ku puszczańskim ostępom"| "Mostami Mazurki i brzegami jezior ku puszczańskim ostępom"] oznaczony kolorem czerwonym |
| − | *[ | + | *szlak [Szlak "Po wierchach i jarach Szeskiego Garbu"|"Po wierchach i jarach Szeskiego Garbu"] oznaczony kolorem niebieskim |
| − | *[ | + | *szlak [Szlak po dworach i jeziorach|"Po dworach i jeziorach prowadzący"] oznaczony kolorem zielonym |
| − | *[[ | + | *szlak wodny: [[Puszcza Borecka]] – [[jezioro Szwałk Wielki]] – [[jezioro Ełk]] |
| − | + | *zabytkowe parki, m.in. w: Dorszach, Staczach, Szwałku, Wężewie | |
| − | + | *obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty i pomniki przyrody | |
| − | * | + | *Puszcza Borecka, jeziora |
| − | |||
| − | * | ||
| − | * | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Kowale Oleckie można uzyskać na stronie internetowej [http://www.gmina.kowale.fr.pl/www/ gmina.kowale.fr.pl]. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==Religia== | |
| + | *[[Parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Cichach]] | ||
| + | *[[Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Kowalach Oleckich]] | ||
== Szkolnictwo == | == Szkolnictwo == | ||
| − | W gminie | + | W gminie wiejskiej Kowale Oleckie istnieją następujące placówki edukacyjne: |
| − | *Przedszkole | + | *Przedszkole Samorządowe w Kowalach Oleckich |
| − | + | *[[Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Kowalach Oleckich]] | |
| − | + | *[[Szkoła Podstawowa w Stożnem]] | |
| − | + | *[[Publiczne Gimnazjum w Kowalach Oleckich]] | |
| − | *[[Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w | + | *[[Zespół Szkół w Sokółkach]] - [[Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Sokółkach]], [[Publiczne Gimnazjum w Sokółkach]] |
| − | *[[Szkoła Podstawowa w | ||
| − | |||
| − | *[[Gimnazjum | ||
| − | *[[Zespół Szkół | ||
| − | |||
== Sport == | == Sport == | ||
| − | W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: turnieje piłki nożnej | + | W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: zawody młodzieżowych drużyn pożarniczych, turnieje piłki nożnej, koszykówki, siatkówki, tenisa ziemnego, biegi przełajowe "Trzymaj Formę".<br/> |
| − | |||
Na terenie gminy działają kluby: | Na terenie gminy działają kluby: | ||
| − | * | + | *UKS "Kowaliki" w Kowalach Oleckich |
| − | * | + | *UKS "Kowalak" przy Publicznym Gimnazjum w Kowalach Oleckich |
| − | *UKS " | + | *UKS "TROPS" przy Szkole Podstawowej i Publicznym Gimnazjum w Sokółkach |
| − | |||
| − | |||
==Inne organizacje i instytucje== | ==Inne organizacje i instytucje== | ||
| − | *[[Stowarzyszenie | + | *[[Stowarzyszenie Kultury Fizycznej i Rekreacji "Kowalak" w Kowalach Oleckich]] |
| − | *[[Stowarzyszenie | + | *[[lkwim: Alien Style Two|Grupa taneczna Alien Style Two]] |
| − | *[[Stowarzyszenie | + | *[[lkwim: NIKT|Zespół rockowy NIKT]] |
| − | *[[Stowarzyszenie | + | *[[lkwim: Osiem do dziesięciu|Grupa Teatralna Osiem do dziesięciu]] |
| − | *[[Stowarzyszenie | + | *[[lkwim: Prząśniczki|Zespół folklorystyczny Prząśniczki]] |
| − | *[[Stowarzyszenie | + | *[[lkwim: Stowarzyszenie Archiwiści Północy|Stowarzyszenie Archiwiści Północy]] |
| − | *[[ | + | *[[lkwim: Stowarzyszenie Monety|Stowarzyszenie Monety]] |
| − | *[[ | + | *[[lkwim: Stowarzyszenie Pomocna Dłoń w Kowalach Oleckich|Stowarzyszenie Pomocna Dłoń w Kowalach Oleckich]] |
| + | *[[lkwim: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Lokalnych Kraina Szeskich Wzgórz|Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Lokalnych Kraina Szeskich Wzgórz]] | ||
| + | *[[Stowarzyszenie "Kuźnia Dobrych Praktyk"]] | ||
| + | *[[lkwim: Zespół taneczny Funky z Kowali Oleckich|Zespół taneczny Funky z Kowali Oleckich]] | ||
| + | *[[lkwim: Zespół śpiewaczy Jarka z Kowali Oleckich|Zespół śpiewaczy Jarka z Kowali Oleckich]] | ||
== Obszary chronione i pomniki przyrody == | == Obszary chronione i pomniki przyrody == | ||
| Linia 170: | Linia 162: | ||
Rezerwaty przyrody: | Rezerwaty przyrody: | ||
| − | *[[Rezerwat | + | *[[Rezerwat Cisowy Jar]] (10,65 ha) |
| + | *[[Rezerwat Lipowy Jar]] (49,54 ha) | ||
| + | *[[Rezerwat Mazury]] (372,69 ha) | ||
| + | *[[Rezerwat Wyspa Lipowa na jeziorze Szwałk Wielki|Rezerwat Wyspa Lipowa na jeziorze Wielki Szwałk]] (2,74 ha) | ||
Obszary chronionego krajobrazu: | Obszary chronionego krajobrazu: | ||
| − | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu | + | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Oleckich]] (10 521,3 ha) |
| − | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu | + | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Boreckiej]] (22 860,9 ha) |
| + | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu Wzgórz Szeskich]] (12 495,1 ha) | ||
| − | Obszary Natura 2000: | + | Obszary [[Natura 2000]]: |
| − | *[[Natura 2000 | + | *[[Natura 2000 Puszcza Borecka|Obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Borecka]] (18 962,76 ha) |
| − | *[[ | + | *[[Natura 2000 Ostoja Borecka|Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Borecka]] (25 340,14 ha) |
| − | Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej | + | Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Kowale Oleckie znajduje się 16 pomników przyrody<ref name="p3"/>. |
| − | Zobacz też: | + | ==Zobacz też:== |
| − | [[ | + | *[[Kazimierz Załęski]] |
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | + | ==Bibliografia== | |
| − | == Bibliografia== | + | Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19540430191 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/> |
| − | Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych | + | Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19720490312 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/> |
| − | Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych | + | Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750160091 isap.sejm.gov.pl][20.10.2014]<br/> |
| − | Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych | + | Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750170092 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/> |
| − | Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw | + | Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/> |
| − | Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów | + | Dz.U. 2001, nr 62, poz. 631, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i zmiany nazw powiatów oraz zmiany siedziby władz powiatu, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20010620631 isap.sejm.gov.pl] [20.10.2014]<br/> |
| − | + | [http://bip.gmina.kowale.fr.pl/wiadomosci/7224/wiadomosc/246394/program_ochrony_srodowiska_dla_gminy_kowale_oleckie_na_lata_2004 Program ochrony środowiska dla gminy Kowale Oleckie na lata 2004-2007 z uwzględnieniem lat 2008-2011, Kowale Oleckie 2003.]<br/> | |
| − | [http:// | + | [http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery=3198 Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium] [20.12.2014]<br/> |
| − | [http://stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=19&p_nts=14&p_tery= | + | [http://www.bip.gmina.kowale.fr.pl/ BIP Urzędu Gminy Kowale Oleckie] [20.12.2014]<br/> |
| − | [http://bip. | + | [http://www.gmina.kowale.fr.pl/www/ Urząd Gminy Kowale Oleckie] [20.12.2014]<br/> |
| − | [http://leksykonkultury.ceik.eu/ Leksykon kultury Warmii i Mazur] [20. | + | [http://leksykonkultury.ceik.eu/ Leksykon kultury Warmii i Mazur] [20.12.2014]<br/> |
[http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków] [20.10.2014]<br/> | [http://www.nid.pl/pl/ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków] [20.10.2014]<br/> | ||
[http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie] [20.10.2014]<br/> | [http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie] [20.10.2014]<br/> | ||
[[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria: Powiat olecki]][[Kategoria: Kowale Oleckie (gmina wiejska)]][[Kategoria: 1945-1989]][[Kategoria: 1990-]] | [[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria: Powiat olecki]][[Kategoria: Kowale Oleckie (gmina wiejska)]][[Kategoria: 1945-1989]][[Kategoria: 1990-]] | ||
Aktualna wersja na dzień 10:41, 11 cze 2024
| Gmina Kowale Oleckie | |||
| | |||
| |||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | olecki | ||
| Rodzaj gminy | wiejska | ||
| Wójt | Krzysztof Locman | ||
| Powierzchnia | 251,53 km² | ||
| Liczba sołectw | 26 | ||
| Liczba miejscowości | 45 | ||
| Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia |
5286 21 osób/km² | ||
| Strefa numeracyjna | 87 | ||
| Tablice rejestracyjne | NOE | ||
| TERYT | 2813032 | ||
| Urząd gminy ul. Kościuszki 44 19-420 Kowale Oleckie
| |||
| Strona internetowa gminy | |||
| Biuletyn Informacji Publicznej gminy | |||
Gmina Kowale Oleckie – gmina wiejska położona we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w północnej części powiatu oleckiego. Siedziba gminy znajduje się w Kowalach Oleckich.
Gmina rolnicza o dużej powierzchni zalesienia, posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki.
Władzę w gminie sprawuje wójt Krzysztof Locman[1].
Spis treści
Powierzchnia gminy
Gmina wiejska Kowale Oleckie zajmuje powierzchnię 251,53 km2[2], w tym:
- użytki rolne: 54%
- lasy: 37%
- wody: 2,5%
Gmina stanowi 28,7% powierzchni powiatu oleckiego.
Demografia
Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[2]:
Źródło: www.gckkowale.pl
Źródło: www.gckkowale.pl
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| liczba | 5286 | 100 | 2567 | 48,6 | 2719 | 51,4 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
21 | 10 | 11 | |||
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie Kowale Oleckie wynosiło -39 osób[2], co stanowi 29,3% migracji w powiecie oleckim oraz 1% w województwie warmińsko-mazurskim.
Historia gminy jako jednostki administracyjnej
Gminę Kowale Oleckie utworzono w 1973 roku z terenów gromady [3] Kowale Oleckie na mocy ustawy[4], która przywracała w Polsce podział państwa na gminy. Gmina stała się częścią powiatu oleckiego w województwie białostockim.
1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[5], przestał istnieć powiat olecki. Gmina Kowale Oleckie została bezpośrednio częścią województwa suwalskiego[6].
Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa[7] umiejscowiły ją w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie gołdapsko-oleckim.
1 stycznia 2002 gmina wiejska Kowale Oleckie na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 roku[8] weszła w skład reaktywowanego powiatu oleckiego.
Gmina Kowale Oleckie graniczy z gminami: Gołdap, Banie Mazurskie, Kruklanki, Świętajno, Olecko oraz Filipów w powiecie suwalskim.
Miejscowości na terenie gminy
Sołectwa: Bialskie Pola, Borkowiny, Chełchy, Cicha Wólka, Czerwony Dwór, Czukty, Dorsze, Drozdowo, Golubie Wężewskie, Golubki, Gorczyce, Guzy, Jabłonowo, Kiliany, Kowale Oleckie, Lakiele, Monety, Rogówko, Sokółki, Stacze, Stożne, Szarejki, Szeszki, Szwałk, Wężewo, Zawady Oleckie.
Pozostałe miejscowości: Borki, Dunajek Osada Leśna, Główka, Koniszki, Leśny Zakątek, Rogojny, Wierzbianki, Piastowo, Drozdówko, Borysowo, Daniele, Kilianki, Kucze, Mściszewo, Żydy, Mazury Osada, Zawady Małe, Gościrady.
Gospodarka
Podstawową gałęzią rozwoju gospodarczego w gminie wiejskiej Kowale Oleckie jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. Użytki rolne stanowią ponad 50% ogólnej powierzchni gminy. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Większość gospodarstw prowadzi działalność ogólnorolną. Część rolników oprócz pracy na roli zajmuje się innymi pracami zarobkowymi. Szansą dla małych gospodarstw rolnych jest dodatkowa działalność, np. produkcja żywności ekologicznej, hodowla pszczół czy agroturystyka.
Gmina Kowale Oleckie stanowi obszar atrakcyjny turystycznie ze względu na swoje walory przyrodnicze i krajobrazowe, m.in.: zróżnicowane ukształtowanie terenu (Wzgórza Szeskie z Szeską Górą - 309 m n.p.m.), jeziora, lasy (Puszcza Borecka), rezerwaty przyrody, niski stopień zanieczyszczenia środowiska oraz dobre rozwiązania komunikacyjne. Jednak brak całorocznej bazy noclegowej, słaby rozwój agroturystyki, słabe zagospodarowanie terenów rekreacyjnych utrudniają proces rozwoju turystyki. Bazę noclegową w gminie stanowią: schronisko młodzieżowe w Golubkach i gospodarstwa agroturystyczne znajdujące się w miejscowościach: Zawady Oleckie, Monety, Jabłonowo, Czerwony Dwór, Piastowo, Leśny Zakątek[1].
W gminie rozwinięty jest przemysł drzewny, materiałów budowlanych, rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Kowale Oleckie wynosiła w 2013 roku 268. W tym 17 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 251 tworzy sektor prywatny. 62 firmy były zarejestrowane w dziale handel hurtowy i detaliczny, 25 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 35 firm w dziale budownictwo, 41 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 5 firm[2]. Do największych firm w gminie należą: PPUH "GICOR II", Zakład Produkcyjno-Handlowy CERAMBUD - Cegielnie w Kowalach Oleckich i Golubkach, Zakład Produkcji Kruszywa Stożne.
Gmina Kowale Oleckie należy do Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich, Międzygminnego Związku "Gospodarka Komunalna" oraz LGD "Lider w EGO".
W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych, obszarów peryferyzacji społeczno-gospodarczej, obszarów o ekstremalnie niskiej dostępności komunikacyjnej ze względu na możliwości rozwojowe oraz zapóźnienia.
Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Kowale Oleckie wynosiła 589 osób[2], co stanowi 18% bezrobotnych w powiecie oleckim.
Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 17,4% ludności[9].
Kultura i turystyka
Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy
- Gminna Biblioteka Publiczna w Kowalach Oleckich - filie biblioteki znajdują się w miejscowościach: Sokółki i Stożne
- Gminne Centrum Kultury w Kowalach Oleckich
GCK jest właścicielem Kina Pionier w Kowalach Oleckich.
Wydarzenia kulturalne związane z gminą
- Kowaliada
- dożynki gminne
Ludzie związani z gminą
- Robert Guziewski (1938-1999) – rzeźbiarz ludowy z Kowali Oleckich.
- Joanna Sinderewicz (ur. 1966) – artystka ludowa, malarka, hafciarka i koronkarka.
- Józef Sinderewicz (ur. 1928) – śpiewak ludowy, mieszka we wsi Monety.
- Irena Tarasiewicz (ur. 1957) – malarka amatorka, pisankarka, mieszka i pracuje w Kowalach Oleckich.
- Cecylia Truchan (1955- ) – pisankarka, twórczyni ludowa, mieszka i pracuje we wsi Monety.
Zabytki znajdujące się na terenie gminy Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Kowale Oleckie należą[10]:
- kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Szarejkach
- dwór w Drozdowie
- cmentarz ewangelicki w Szwałku
- cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej w Kowalach Oleckich
- zespół dworski w Staczach i Szwałku
- grodziska w Szwałku i Wężewie
Szlaki i atrakcje turystyczne
- szlak [Szlak "Mostami Mazurki i brzegami jezior ku puszczańskim ostępom"| "Mostami Mazurki i brzegami jezior ku puszczańskim ostępom"] oznaczony kolorem czerwonym
- szlak [Szlak "Po wierchach i jarach Szeskiego Garbu"|"Po wierchach i jarach Szeskiego Garbu"] oznaczony kolorem niebieskim
- szlak [Szlak po dworach i jeziorach|"Po dworach i jeziorach prowadzący"] oznaczony kolorem zielonym
- szlak wodny: Puszcza Borecka – jezioro Szwałk Wielki – jezioro Ełk
- zabytkowe parki, m.in. w: Dorszach, Staczach, Szwałku, Wężewie
- obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty i pomniki przyrody
- Puszcza Borecka, jeziora
Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Kowale Oleckie można uzyskać na stronie internetowej gmina.kowale.fr.pl.
Religia
- Parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Cichach
- Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Kowalach Oleckich
Szkolnictwo
W gminie wiejskiej Kowale Oleckie istnieją następujące placówki edukacyjne:
- Przedszkole Samorządowe w Kowalach Oleckich
- Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Kowalach Oleckich
- Szkoła Podstawowa w Stożnem
- Publiczne Gimnazjum w Kowalach Oleckich
- Zespół Szkół w Sokółkach - Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Sokółkach, Publiczne Gimnazjum w Sokółkach
Sport
W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: zawody młodzieżowych drużyn pożarniczych, turnieje piłki nożnej, koszykówki, siatkówki, tenisa ziemnego, biegi przełajowe "Trzymaj Formę".
Na terenie gminy działają kluby:
- UKS "Kowaliki" w Kowalach Oleckich
- UKS "Kowalak" przy Publicznym Gimnazjum w Kowalach Oleckich
- UKS "TROPS" przy Szkole Podstawowej i Publicznym Gimnazjum w Sokółkach
Inne organizacje i instytucje
- Stowarzyszenie Kultury Fizycznej i Rekreacji "Kowalak" w Kowalach Oleckich
- Grupa taneczna Alien Style Two
- Zespół rockowy NIKT
- Grupa Teatralna Osiem do dziesięciu
- Zespół folklorystyczny Prząśniczki
- Stowarzyszenie Archiwiści Północy
- Stowarzyszenie Monety
- Stowarzyszenie Pomocna Dłoń w Kowalach Oleckich
- Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Lokalnych Kraina Szeskich Wzgórz
- Stowarzyszenie "Kuźnia Dobrych Praktyk"
- Zespół taneczny Funky z Kowali Oleckich
- Zespół śpiewaczy Jarka z Kowali Oleckich
Obszary chronione i pomniki przyrody
Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich[11]:
Rezerwaty przyrody:
- Rezerwat Cisowy Jar (10,65 ha)
- Rezerwat Lipowy Jar (49,54 ha)
- Rezerwat Mazury (372,69 ha)
- Rezerwat Wyspa Lipowa na jeziorze Wielki Szwałk (2,74 ha)
Obszary chronionego krajobrazu:
- Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Oleckich (10 521,3 ha)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Boreckiej (22 860,9 ha)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Wzgórz Szeskich (12 495,1 ha)
Obszary Natura 2000:
- Obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Borecka (18 962,76 ha)
- Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Borecka (25 340,14 ha)
Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Kowale Oleckie znajduje się 16 pomników przyrody[11].
Zobacz też:
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Urząd Gminy Kowale Oleckie
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bank Danych Lokalnych GUS [20.10.2014]
- ↑ Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
- ↑ Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
- ↑ Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
- ↑ Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
- ↑ Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
- ↑ Dz.U. 2001, nr 62, poz. 631, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i zmiany nazw powiatów oraz zmiany siedziby władz powiatu, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
- ↑ 11,0 11,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [1]
Bibliografia
Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 2001, nr 62, poz. 631, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i zmiany nazw powiatów oraz zmiany siedziby władz powiatu, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Program ochrony środowiska dla gminy Kowale Oleckie na lata 2004-2007 z uwzględnieniem lat 2008-2011, Kowale Oleckie 2003.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.12.2014]
BIP Urzędu Gminy Kowale Oleckie [20.12.2014]
Urząd Gminy Kowale Oleckie [20.12.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.12.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
