Górowo Iławeckie (gmina wiejska): Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Gospodarka) |
|||
| (Nie pokazano 24 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
{{Gmina infobox | {{Gmina infobox | ||
|Gmina = Górowo Iławeckie | |Gmina = Górowo Iławeckie | ||
| Linia 12: | Linia 11: | ||
|rodzaj_gminy = wiejska | |rodzaj_gminy = wiejska | ||
|zarządzający = Wójt | |zarządzający = Wójt | ||
| − | |wójt = | + | |wójt = Krzysztof Baran |
|adres_ug = ul. Kościuszki 17 | |adres_ug = ul. Kościuszki 17 | ||
|kod_poczt_ug = 11-220 Górowo Iławeckie | |kod_poczt_ug = 11-220 Górowo Iławeckie | ||
| Linia 26: | Linia 25: | ||
|TERYT = 2801052 | |TERYT = 2801052 | ||
|TERC10 = | |TERC10 = | ||
| − | |www = | + | |www = |
|bip = http://gorowoil-ug.bip-wm.pl/public/ | |bip = http://gorowoil-ug.bip-wm.pl/public/ | ||
}} | }} | ||
| − | '''Gmina Górowo Iławeckie''' – gmina wiejska położona w północnej części [[województwo warmińsko-mazurskie| województwa warmińsko-mazurskiego]], w północno-zachodniej części [[powiat bartoszycki| powiatu bartoszyckiego]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Górowo Iławeckie| Górowie Iławeckim]]. | + | '''Gmina Górowo Iławeckie''' – gmina wiejska położona w północnej części [[województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]], w północno-zachodniej części [[powiat bartoszycki|powiatu bartoszyckiego]]. Siedziba gminy znajduje się w [[Górowo Iławeckie|Górowie Iławeckim]]. |
| + | Jedna z największych<ref> Bank Danych Lokalnych GUS [http://www.stat.gov.pl/gus/5840_6339_PLK_HTML.htm] (data dostępu 27.01.2014)</ref> pod względem powierzchni gmin w Polsce, piąta pod względem powierzchni gmina w województwie warmińsko-mazurskim i druga w powiecie bartoszyckim. Gmina rolnicza, położona w atrakcyjnym turystycznie rejonie. Większa część terytorium gminy wiejskiej Górowo Iławeckie leży w mezoregionie [[Wzniesienia Górowskie|Wzniesień Górowskich]] (zachodnia część gminy), część wschodnia leży w Pasie Pobrzeży Bałtyckich, w regionie [[Nizina Staropruska|Niziny Staropruskiej]], mezoregionie [[Nizina Sępopolska|Niziny Sępopolskiej]]. Teren gminy wyróżnia się wysokimi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi, znajdują się na nim ostoje wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. | ||
| + | Władzę w gminie od 2006 roku do 2024 sprawowała wójt [[Bożena Olszewska-Świtaj]]<ref>[http://gorowoil-ug.bip-wm.pl/public/?id=58718 Urząd Gminy Górowo Iławeckie] [27.01.2014]</ref>. W Wyborach Samorządowych 2024 wójtem został [[Krzysztof Baran]]. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | [[Plik: Ołtarz w Kościele pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie.jpg|thumb|right|290px|Ołtarz w kościele pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie. Fot. Adam Kliczek. Źródło: [http://zatrzymujeczas.pl www.zatrzymujeczas.pl] (CC-BY-SA-3.0)]] | ||
| + | [[Plik: Kaplica pw. Matki Boskiej Różańcowej w Janikowie.jpg|thumb|right|290px|Kaplica pw. Matki Boskiej Różańcowej w Janikowie.<br>Fot. Adam Kliczek. Źródło: [http://zatrzymujeczas.pl www.zatrzymujeczas.pl] (CC-BY-SA-3.0)]] | ||
| + | [[Plik: Kościół w Kandytach.jpg|thumb|right|290px|Kościół w Kandytach.<br>Źródło: [http://kandyty.wm.pl/1522-0,Kandyty-historia-zapisana-na-starych-zdjeciach,29404.html www.kandyty.wm.pl] | ||
| + | ]] | ||
== Powierzchnia gminy == | == Powierzchnia gminy == | ||
| − | Gmina Górowo Iławeckie zajmuje powierzchnię 416 km<sup>2</sup><ref> | + | Gmina Górowo Iławeckie zajmuje powierzchnię 416 km<sup>2</sup><ref>[http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_warminsko-mazurskie/portrety_gmin/bartoszycki/w.gorowo_ilaweckie.pdf stat.gov.pl], |
| − | [http://wrota.warmia.mazury.pl/gorowo_ilaweckie_gmina_wiejska/Powiat.html] | + | [http://wrota.warmia.mazury.pl/gorowo_ilaweckie_gmina_wiejska/Powiat.html wrota.warmia.mazury.pl] [27.01.2014]</ref>, w tym: |
| − | |||
| − | * | + | *lasy: 38,2% (15883,2 ha) |
| − | * | + | *wody: 0,64% (266 ha) |
| − | * | + | *użytki rolne: 55,3% (22991 ha) |
| − | Gmina stanowi 31,8% powierzchni | + | Gmina stanowi 31,8% powierzchni powiatu bartoszyckiego. |
<br/> | <br/> | ||
| + | |||
== Demografia == | == Demografia == | ||
| − | Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi<ref>Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.</ref>: | + | Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi<ref>''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r.'', GUS, Warszawa 2013.</ref>: |
{|class="wikitable" | {|class="wikitable" | ||
| − | !Opis || colspan=2|Ogółem || colspan=2|Kobiety || colspan=2|Mężczyźni | + | !Opis ||colspan=2|Ogółem ||colspan=2|Kobiety ||colspan=2|Mężczyźni |
|- | |- | ||
| − | |jednostka || osób || % || osób || % || osób || % | + | |jednostka ||osób ||% ||osób ||% ||osób ||% |
|-- | |-- | ||
| − | |liczba || 7103 || 100 || 3528 || 49,7 || 3575 || 50,3 | + | |liczba ||7103 ||100 ||3528 ||49,7 ||3575 ||50,3 |
|-- | |-- | ||
| − | |gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) || colspan=2| 17 || colspan=2| 8 || colspan=2| 8 | + | |gęstość zaludnienia<br />(mieszk./km²) ||colspan=2|17 ||colspan=2|8 ||colspan=2|8 |
|} | |} | ||
| − | Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie Bartoszyce wynosiło -33 osoby<ref>Bank Danych | + | Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie Bartoszyce wynosiło -33 osoby<ref>Bank Danych Lokalnych GUS, Dane roczne wg podgrup cech, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks tat.gov.pl] [27.01.2014]</ref>, co stanowi 8,31% migracji ludności w powiecie bartoszyckim oraz 1,27% w województwie warmińsko-mazurskim. |
<br/> | <br/> | ||
== Historia gminy jako jednostki administracyjnej == | == Historia gminy jako jednostki administracyjnej == | ||
| − | Na mocy dekretów wydanych przez PKWN w 1944 roku<ref>Dz.U. 1944 nr 2 poz. 8, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji | + | Na mocy dekretów wydanych przez PKWN w 1944 roku<ref>Dz.U. 1944, nr 2, poz. 8, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19440020008 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]</ref><ref>Dz.U. 1944, nr 14, poz. 74, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19440140074 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]</ref> określono organizację i zakres działania samorządów terytorialnych. Pod koniec czerwca 1945 roku przedstawiciele polskiej administracji przejęli władzę na terenie Górowa i okolic od sowieckiej komendantury wojskowej. |
| + | |||
| + | Powstające granice i podziały terytorialne na ziemiach dawnych [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]] opierały się początkowo na niemieckim podziale administracyjnym. Ziemie obecnej gminy wiejskiej Górowo Iławeckie znalazły się w powiecie iławeckim, w skład którego wchodziły tereny obecnego miasta i gminy Górowo Iławeckie oraz [[Iławka|Iławki]] (dzisiejszy Bagrationowsk, dawnej Iława Pruska, Preußisch Eylau) i okolic. W sierpniu 1945 roku starosta iławecki podzielił powiat na gminy, a te na gromady. Siedziby gmin wyznaczono w [[Bukowiec|Bukowcu]], [[Pieszkowo|Pieszkowie]], [[Gałajny|Gałajnach]], [[Wojciechy (gmina Bartoszyce)|Wojciechach]], [[Kandyty|Kandytach]], oraz w Górowie i Iławce<ref>''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic'', Olsztyn 1987.</ref>. | ||
| − | + | Po ustaleniu granic państwa polskiego ziemie gminy Górowo Iławeckie weszły w skład pomniejszonego powiatu iławeckiego z siedzibą w Górowie Iławeckim, który stał się częścią województwa olsztyńskiego utworzonego na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku<ref> Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19460280177 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]</ref>, a na podstawie rozporządzenia z 15 grudnia 1958 roku został przemianowany na powiat górowski<ref>Dz.U. 1958, nr 76, poz. 393, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim,poznańskim i zielonogórskim, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19580760393 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]</ref>. W 1961 roku tereny gminy Górowo Iławeckie zostały włączone do powiatu bartoszyckiego<ref>Dz.U. 1961, nr 50, poz. 271, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1961 r. w sprawie zniesienia i zmiany granic niektórych powiatów w województwie olsztyńskim.[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19610500271 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]</ref>. | |
| − | Po ustaleniu granic państwa polskiego | ||
| − | W 1972 roku, na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych<ref>Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych | + | W 1972 roku, na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych<ref>Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19720490312 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]</ref> istniejące od 1954 roku w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Na terenie ówczesnego powiatu bartoszyckiego utworzono 5 gmin. Na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dni 6 grudnia 1972 roku miasto i gmina Górowo Iławeckie stały się jedną jednostką administracyjną z siedzibą w Górowie Iławeckim<ref>Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim.</ref>. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Bądze, Dęby, Dwórzno, Gałajny, Glądy, Janikowo, Krasnołąka, Kumkejmy, Pareżki, Paustry, Pieszkowo, Sołtysowizna, Toprzyny, Warszkajty, Wiewiórki, Wojmiany, Wokiele, Woryny, Zielenica, Zięby, Żywkówko. |
| − | |||
| − | Kolejne zmiany podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów | + | 1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa<ref>Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750160091 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]</ref>, przestał istnieć powiat bartoszycki. Gmina Górowo Iławeckie została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego. W 1976 roku do gminy Górowo Iławeckie włączono obszar gminy Kandyty obejmujący sołectwa: Augamy, Bukowiec, Dobrzynka, Grotowo, Kandyty, Kiwajny, Sągnity, Skarbiec i Worszyny<ref>Dz.U. 1976, nr 1, poz. 12, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 8 stycznia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia oraz zmiany granic i nazw gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach: bydgoskim, częstochowskim, jeleniogórskim, konińskim, koszalińskim, miejskim krakowskim, lubelskim, nowosądeckim i olsztyńskim, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19760010012 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]</ref>. |
| + | |||
| + | Kolejne zmiany podziału administracyjnego państwa<ref>Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]</ref> umiejscowiły gminę wiejską Górowo Iławeckie w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, rozdzielając dotychczasową jednostkę administracyjną na gminę wiejską i miejską. | ||
| − | Gmina wiejska Górowo Iławeckie sąsiaduje z: [[ | + | Gmina wiejska Górowo Iławeckie sąsiaduje z: [[Górowo Iławeckie|gminą miejską Górowo Iławeckie]], gminami [[Bartoszyce (gmina wiejska)|Bartoszyce]], [[Lelkowo (gmina wiejska)|Lelkowo]], [[Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)|Pieniężno]], [[Lidzbark Warmiński (gmina wiejska)|Lidzbark Warmiński]] oraz z Rosją. |
<br/> | <br/> | ||
| + | |||
== Miejscowości na terenie gminy == | == Miejscowości na terenie gminy == | ||
| − | Sołectwa: [[Augamy]], [[Bądze]], [[Bukowiec]], [[Czyprki (gmina Górowo Iławeckie)|Czyprki]], [[Dwórzno]], [[Dobrzynka]], [[Dzikowo Iławeckie]], [[Dęby]], [[Gałajny]], [[Glądy]], [[Grotowo]], [[Janikowo]], [[Kumkiejmy]], [[Krasnołąka]], [[Kamińsk]], [[Kandyty]], [[Kiwajny]], [[Lipniki (gmina Górowo Iławeckie) |Lipniki]], [[Piasty Wielkie]], [[Piasek]], [[Pieszkowo]], [[Pareżki]], [[Paustry]], [[Sołtysowizna]], [[Sągnity]], [[Skarbiec]], [[Stega Mała]], [[Toprzyny]], [[Woryny]], [[Wojmiany]], [[Wągniki]], [[Wiewiórki]], [[Wokiele]], [[Zielenica]], [[Żywkowo]], [[Zięby]]. | + | Sołectwa: [[Augamy]], [[Bądze]], [[Bukowiec (gmina Górowo Iławeckie)|Bukowiec]], [[Czyprki (gmina Górowo Iławeckie)|Czyprki]], [[Dwórzno]], [[Dobrzynka]], [[Dzikowo Iławeckie]], [[Dęby]], [[Gałajny]], [[Glądy (gmina Górowo Iławeckie)|Glądy]], [[Grotowo]], [[Janikowo]], [[Kumkiejmy]], [[Krasnołąka (gmina Górowo Iławeckie)|Krasnołąka]], [[Kamińsk]], [[Kandyty]], [[Kiwajny]], [[Lipniki (gmina Górowo Iławeckie) |Lipniki]], [[Piasty Wielkie]], [[Piasek]], [[Pieszkowo]], [[Pareżki]], [[Paustry]], [[Sołtysowizna]], [[Sągnity]], [[Skarbiec]], [[Stega Mała]], [[Toprzyny]], [[Woryny]], [[Wojmiany]], [[Wągniki]], [[Wiewiórki]], [[Wokiele]], [[Zielenica]], [[Żywkowo]], [[Zięby]]. |
| − | Pozostałe miejscowości: [[Bądle]], [[Deksyty]], [[Dulsin]], [[Galiny]], [[Gniewkowo]], [[Grądzik]], [[Gruszyny]], [[Kanie Iławeckie]], [[Kierno]], [[Kumkiejmy Przednie]], [[Lisiak]], [[Malinowo]], [[Mątyty]], [[Meszniak]], [[Nerwiki]], [[Nowa Karczma]], [[Nowa Wieś Iławecka]], [[Okopek]], [[Orsy]], [[Paprocina]], [[Paustry (osada)]], [[Piaseczno]], [[Piasty Małe]], [[Powiersze]], [[Półwiosek]], [[Pudlikajmy]], [[Reszkowo]], [[Robity]], [[Saruny]], [[Sędziwojewo]], [[Sigajny]], [[Stabławki]], [[Świadki Górowskie]], [[Świadki Iławeckie]], [[Trojaczek]], [[Warszkajty]], [[Wągródka]], [[Weskajmy]], [[Wężykowo]], [[Włodkowo]], [[Worławki]], [[Wormie]], [[Worszyny]], [[Zabłocie]], [[Żołędnik]], [[Żuławy]]. | + | Pozostałe miejscowości: [[Bądle]], [[Deksyty]], [[Dulsin]], [[Galiny (gmina Górowo Iławeckie)|Galiny]], [[Gniewkowo]], [[Grądzik]], [[Gruszyny]], [[Kanie Iławeckie]], [[Kierno]], [[Kumkiejmy Przednie]], [[Lisiak]], [[Malinowo (gmina Górowo Iławeckie)|Malinowo]], [[Mątyty]], [[Meszniak]], [[Nerwiki]], [[Nowa Karczma]], [[Nowa Wieś Iławecka]], [[Okopek]], [[Orsy]], [[Paprocina]], [[Paustry (osada)]], [[Piaseczno]], [[Piasty Małe]], [[Powiersze]], [[Półwiosek]], [[Pudlikajmy]], [[Reszkowo]], [[Robity (gmina Górowo Iławeckie)|Robity]], [[Saruny]], [[Sędziwojewo]], [[Sigajny]], [[Stabławki]], [[Świadki Górowskie]], [[Świadki Iławeckie]], [[Trojaczek]], [[Warszkajty]], [[Wągródka]], [[Weskajmy]], [[Wężykowo]], [[Włodkowo]], [[Worławki (gmina Górowo Iławeckie)|Worławki]], [[Wormie]], [[Worszyny]], [[Zabłocie]], [[Żołędnik]], [[Żuławy]]. |
<br/> | <br/> | ||
| + | |||
== Gospodarka == | == Gospodarka == | ||
| − | Położenie na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych oraz znaczna lesistość gminy warunkuje jej profil gospodarczy. Ważną gałęzią gospodarki w gminie Górowo Iławeckie jest rolnictwo. Użytki rolne o dobrych glebach zajmują w gminie powierzchnię 16 892 ha, w tym 7832 ha wykorzystywanych jest pod zasiewy. Według danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku w gminie znajduje 941 gospodarstw rolnych, w tym 662 (70%) o powierzchni powyżej 1 ha i 265 (28,1%) o powierzchni powyżej 15 ha. Ponad 80% gospodarstw prowadzi produkcję rolniczą, 70,8% produkuje głównie na rynek, pozostałe gospodarstwa nie prowadzą produkcji rolnej lub produkują na potrzeby własne. W hodowli dużą rolę odgrywa hodowla bydła. Największe gospodarstwa rolne prowadzą działalność jako przedsiębiorstwa (często spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) lub grupy producenckie | + | Położenie na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych oraz znaczna lesistość gminy warunkuje jej profil gospodarczy. Ważną gałęzią gospodarki w gminie Górowo Iławeckie jest rolnictwo. Użytki rolne o dobrych glebach zajmują w gminie powierzchnię 16 892 ha, w tym 7832 ha wykorzystywanych jest pod zasiewy. Według danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku w gminie znajduje się 941 gospodarstw rolnych, w tym 662 (70%) o powierzchni powyżej 1 ha i 265 (28,1%) o powierzchni powyżej 15 ha. Ponad 80% gospodarstw prowadzi produkcję rolniczą, 70,8% produkuje głównie na rynek, pozostałe gospodarstwa nie prowadzą produkcji rolnej lub produkują na potrzeby własne. W hodowli dużą rolę odgrywa hodowla bydła. Największe gospodarstwa rolne prowadzą działalność jako przedsiębiorstwa (często spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) lub grupy producenckie<ref>Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, [http://gorowoil-ug.bip-wm.pl/public/?id=111618 Urząd Gminy Górowo Iławeckie] [27.01.2014]</ref>. |
| − | perspektywą na lata 2016-2019 | ||
| − | W gminie Górowo Iławeckie istnieje 199 podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON: 192 to podmioty należące do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, pozostałe 7 | + | W gminie Górowo Iławeckie istnieje 199 podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON: 192 to podmioty należące do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, pozostałe 7 to podmioty sfery publicznej<ref>Bank Danych lokalnych GUS, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/portret.display?p_czas=18&p_nts=14&p_tery=3099 stat.gov.pl] [27.01.20104] [27.01.2014]</ref>. W gminie brak dużych zakładów produkcyjnych. Jednym z większych jest: [[Cegielnia Sągnity S.C.]] w Sągnitach. |
| − | Pomimo wielu walorów krajobrazowych i przyrodniczych | + | Pomimo wielu walorów krajobrazowych i przyrodniczych, turystyka nie odgrywa w gminie wiejskiej Górowo Iławeckie znaczącej roli. Istniejąca baza noclegowa jest niewielka. |
| − | Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie wiejskiej Górowo Iławeckie wynosiła 967 osób <ref >Bank Danych Lokalnych GUS [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks] | + | Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie wiejskiej Górowo Iławeckie wynosiła 967 osób<ref >Bank Danych Lokalnych GUS, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks stat.gov.pl] [27.01.2014]</ref>, co stanowi 14,67% bezrobotnych w powiecie bartoszyckim. Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 29,8% ludności. |
| − | |||
| − | Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 29,8% ludności | ||
Gmina należy do [[Związek Gmin "EKOWOD"|Związku Gmin "EKOWOD"]]. | Gmina należy do [[Związek Gmin "EKOWOD"|Związku Gmin "EKOWOD"]]. | ||
| − | W nowej [[Strategia rozwoju województwa |Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do [[Obszary przygraniczne| obszarów przygranicznych]] | + | W nowej [[Strategia rozwoju województwa |Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego]] z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do [[Obszary przygraniczne|obszarów przygranicznych]] wymagających strategicznej interwencji. |
<br/> | <br/> | ||
== Kultura i turystyka == | == Kultura i turystyka == | ||
'''Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy''' | '''Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy''' | ||
| − | + | *[[Gminny Ośrodek Kultury w Górowie Iławeckim]] | |
| − | *[[Gminny Ośrodek Kultury w Górowie Iławeckim]] | + | *[[Biblioteka Publiczna Gminy Górowo Iławeckie z siedzibą w Kandytach]]<ref>Informacja w sprawie zamiaru połączenia instytucji kultury, [http://wrota.warmia.mazury.pl/gorowo_ilaweckie_gmina_wiejska/Kultura/Aktualnosci/Informacja-w-sprawie-zamiaru-polaczenia-instytucji-kultury.html wrota.warmia.mazury.pl] [27.01.2014]</ref>. |
| − | *[[Biblioteka Publiczna Gminy Górowo Iławeckie z siedzibą w Kandytach]]<ref>Informacja w sprawie zamiaru połączenia instytucji kultury | ||
| − | |||
'''Wydarzenia kulturalne związane z gminą''' | '''Wydarzenia kulturalne związane z gminą''' | ||
| − | *Dni Rodziny w Gminie Górowo Iławeckie | + | *Dni Rodziny w Gminie Górowo Iławeckie |
| − | |||
'''Ludzie związani z gminą''' | '''Ludzie związani z gminą''' | ||
| − | + | *[[lkwim: Stanisław Kowalczyk|Stanisław Kowalczyk]] - malarz amator, rzeźbiarz, mieszka i tworzy w Kamińsku | |
| − | *[[lkwim: Stanisław Kowalczyk|Stanisław Kowalczyk]] - malarz amator, rzeźbiarz, mieszka i tworzy w Kamińsku | + | *[[Jarosław Kuchar]] – absolwent lwowskiego konserwatorium, nauczyciel muzyki, założyciel i dyrygent chórów w [[Gimnazjum w Kandytach|Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach]] oraz [[lkwim: Gminny Chór „Kantylena” z Górowa Iławeckiego|Gminnego Chóru "Kantylena" z Górowa Iławeckiego]]. |
| − | *[[Jarosław Kuchar]] | ||
| − | |||
'''Zabytki znajdujące się na terenie gminy''' | '''Zabytki znajdujące się na terenie gminy''' | ||
| − | + | *[[lkwim: Kościół pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie|kościół pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie]] | |
| − | *[[lkwim: Kościół pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie| | + | *[[kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Bukowcu]] |
| − | *[[ | + | * kaplica pw. Matki Boskiej Różańcowej w Janikowie |
| − | * | + | *[[kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kandytach]] |
| − | *[[ | + | *[[poniemiecki Cmentarz Zachodni z przełomu XIX i XX w. w Kandytach]] |
| − | *[[ | + | *[[pałac w Nerwikach]] |
| − | *[[ | ||
| − | |||
'''Szlaki i atrakcje turystyczne''' | '''Szlaki i atrakcje turystyczne''' | ||
| − | *[[Europejskie | + | *[[Europejskie Centrum Bociana Białego w Żywkowie]] - największa kolonia [[bocian biały|bociana białego]] w Polsce, jedno z największych skupisk tego gatunku w Europie |
| − | *[[ | + | *[[rezerwat Jezioro Martwe]] |
| − | *[[Góra Zamkowa]] (216 m n.p.m.) w okolicach [[Dzikowo| Dzikowa]] z leśna ścieżką dydaktyczną | + | *[[Góra Zamkowa]] (216 m n.p.m.) w okolicach [[Dzikowo|Dzikowa]] z leśna ścieżką dydaktyczną |
| − | *[[Tajemnicza Góra]] (210 m n.p.m.) w [[Pareżki| Pareżkach]] | + | *[[Tajemnicza Góra]] (210 m n.p.m.) w [[Pareżki|Pareżkach]] |
| − | *liczne pomniki przyrody | + | *liczne pomniki przyrody, głównie okazy [[dąb szypułkowy|dębów]] i buków |
| − | *szlaki rowerowe | + | *szlaki rowerowe "Śladami poligonu Stablack”, szlak: zachodni, południowy, północny |
| − | *oferta gospodarstw agroturystycznych znajdujących się w: | + | *oferta gospodarstw agroturystycznych znajdujących się w: Żywkowie, Nowej Wsi Iławeckiej, Pareżkach, Gruszynach, Pieszkowie, Bukowcu i Zielenicy<ref>[http://wrota.warmia.mazury.pl/gorowo_ilaweckie_gmina_wiejska/Powiat.html wrota.warmia.mazury.pl]</ref>. |
| − | + | Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej, ul. Kościuszki 26, 11-220 Górowo Iławeckie oraz na stronie internetowej [http://www.gorowo.eu.org/ www.gorowo.eu.org]. | |
| − | Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej, ul. Kościuszki 26, 11-220 Górowo Iławeckie oraz na stronie internetowej http://www.gorowo.eu.org/ | + | ==Religia== |
| − | + | *[[Parafia greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Górowie Iławeckim]] | |
| + | *[[Parafia prawosławna pw. Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Górowie Iławeckim]] | ||
| + | *[[Parafia pw. Męczenników Podlaskich Błogosławionego Wincentego i Towarzyszy w Gałajnach]] | ||
| + | *[[Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kandytach]] | ||
| + | *[[Parafia pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego w Kamińsku]] | ||
| + | *[[Parafia pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie]] | ||
== Szkolnictwo == | == Szkolnictwo == | ||
| − | *[[Zespół Szkół w Kandytach]] - [[Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kandytach]], [[Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach]] | + | *[[Zespół Szkół w Kandytach]] - [[Szkoła Podstawowa w Kandytach|Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kandytach]], [[Gimnazjum w Kandytach|Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach]] |
| − | *[[Filia Szkoły Podstawowej im. Herkusa Monte w Kamińsku]] | + | *[[Szkoła Podstawowa w Kamińsku|Filia Szkoły Podstawowej im. Herkusa Monte w Kamińsku]] |
| − | *[[Filia Szkoły Podstawowej im. Ireny Kwinto w Pieszkowie]] | + | *[[Szkoła Podstawowa w Pieszkowie|Filia Szkoły Podstawowej im. Ireny Kwinto w Pieszkowie]] |
| − | *[[Filia Szkoły Podstawowej im. Kornela Makuszyńskiego w Toprzynach]] | + | *[[Szkoła Podstawowa w Toprzynach|Filia Szkoły Podstawowej im. Kornela Makuszyńskiego w Toprzynach]] |
| − | |||
== Sport == | == Sport == | ||
| − | *[[GKS Zalew Kamińsk]] | + | *[[GKS Zalew Kamińsk]] |
| − | |||
==Inne organizacje i instytucje== | ==Inne organizacje i instytucje== | ||
| − | *[[lkwim: Gminny Chór „Kantylena” z Górowa Iławeckiego|Gminny Chór | + | *[[lkwim: Gminny Chór „Kantylena” z Górowa Iławeckiego|Gminny Chór "Kantylena" z Górowa Iławeckiego]] |
| − | *[[Stowarzyszenie "Podpora" w Gruszynach]] | + | Chór ten powstał w 2010 r. z inicjatywy absolwentek gimnazjum w Kandytach oraz [[Jarosław Kuchara|Jarosława Kuchary]], który jest dyrygentem chóru. |
| − | *[[Stowarzyszenie "Górowska Mała Ojczyzna" w Górowie Iławeckim]] | + | *[[Stowarzyszenie "Podpora" w Gruszynach]] |
| − | *[[Stowarzyszenie Obywatelskie "Nasza wieś - nasza przyszłość" w Kandytach]] | + | *[[Stowarzyszenie "Górowska Mała Ojczyzna" w Górowie Iławeckim]] |
| − | *[[Stowarzyszenie na rzecz rozwoju wsi w Janikowie]] | + | *[[Stowarzyszenie Obywatelskie "Nasza wieś - nasza przyszłość" w Kandytach]] |
| − | *[[Fundacja Zachęta w Pieszkowie]] | + | *[[Stowarzyszenie na rzecz rozwoju wsi w Janikowie]] |
| − | + | *[[Fundacja "Zachęta" w Pieszkowie]] | |
== Obszary chronione i pomniki przyrody == | == Obszary chronione i pomniki przyrody == | ||
| − | Na obszarze gminy Górowo Iławeckie tereny chronione zajmują 16938,2 ha w tym: | + | Na obszarze gminy Górowo Iławeckie tereny chronione zajmują 16938,2 ha, w tym: |
*rezerwat przyrody (17,3 ha); | *rezerwat przyrody (17,3 ha); | ||
*obszary chronionego krajobrazu (16810,1 ha); | *obszary chronionego krajobrazu (16810,1 ha); | ||
| − | *użytki ekologiczne (110,8 ha)<ref> Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019 | + | *użytki ekologiczne (110,8 ha)<ref> Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, [http://gorowoil-ug.bip-wm.pl/public/?id107929 Urząd Gminy Górowo Iławeckie]</ref>. |
| − | |||
Rezerwat przyrody: | Rezerwat przyrody: | ||
| − | * | + | *rezerwat Jezioro Martwe o powierzchni 17,30 ha ustanowiony w 1979 r. dla ochrony stanowiska maliny moroszki (rzadkiego reliktu glacjalnego). Rezerwat florystyczny<ref>Rejestr Rezerwatów Przyrody województwa warmińsko-mazurskiego, [http://bip.uw.olsztyn.pl/pl/bip/urzad_wojewodzki/wydzialy_i_delegatury/wydzialy/wydzial_srodowiska_i_rolnictwa/wykazy_i_rejestry_dostepne_w_wydziale/px_rejestr__rezerwaty_przyrody.pdf bip.uw.olsztyn.pl] [27.01.2014]</ref>. |
| − | |||
Obszary chronionego krajobrazu: | Obszary chronionego krajobrazu: | ||
| − | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Elmy]] (8923,2 ha) | + | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Elmy]] (8923,2 ha) |
| − | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Wałszy]] (9834,8 ha) | + | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Wałszy]] (9834,8 ha) |
| − | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu Wzniesień Górowskich]] (11067,4 ha) | + | *[[Obszar Chronionego Krajobrazu Wzniesień Górowskich]] (11067,4 ha) |
| − | |||
Obszary chronione Natura 2000: | Obszary chronione Natura 2000: | ||
| − | *[[Ostoja Warmińska]] | + | *[[Ostoja Warmińska]] – obszar specjalnej ochrony ptaków (145 342 ha)<ref>[http://natura2000.gdos.gov.pl/uploads/download/1251. natura2000.gdos.gov.pl] [27.01.2014]</ref>. |
| − | + | Na terenie gminy Bartoszyce istnieją 3 użytki ekologiczne: | |
| − | Na terenie gminy Bartoszyce | ||
*Malina Moroszka w [[Warszkajty|Warszkajtach]] - typ florystyczny, ochrona stanowiska maliny moroszki (11,83 ha); | *Malina Moroszka w [[Warszkajty|Warszkajtach]] - typ florystyczny, ochrona stanowiska maliny moroszki (11,83 ha); | ||
| − | *Moroszka na [[Toprzyny| Toprzynach]] | + | *Moroszka na [[Toprzyny|Toprzynach]] – typ florystyczny, ochrona stanowiska maliny moroszki (12 ha); |
| − | *[[Grądzik]] | + | *[[Grądzik]] – ochrona bazy pokarmowej bociana białego (87,02 ha)<ref>Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019.</ref>. |
| − | + | Spośród pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Górowo Iławeckie wymienić należy 71 pomników przyrody (ożywionej i nieożywionej). Ochroną objęto przede wszystkim wiekowe okazy dębów, buków i [[lipa drobnolistna|lip]]. Są tutaj także głazy narzutowe, jak np. [[Głaz narzutowy koło Stegi Małej|głaz koło Stegi Małej]] czy [[Głaz narzutowy w leśnictwie Stejno|głaz w leśnictwie Stejno]]. | |
| − | |||
Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Zajmują one na obszarze Gminy Górowo Iławeckie powierzchnię 2,9 ha. | Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Zajmują one na obszarze Gminy Górowo Iławeckie powierzchnię 2,9 ha. | ||
<br/> | <br/> | ||
| + | |||
== Ciekawostki == | == Ciekawostki == | ||
| − | *Z | + | *Z Tajemniczą Górą w Pareżkach wiąże się wiele historii związanych z II wojną światową. Miejsce to jest kojarzone z poszukiwaniami Bursztynowej Komnaty. |
| − | *Pod | + | *Pod Pruską Iławką (dzisiejszy Bagrationowsk w Rosji) doszło do jednej najkrwawszych batalii epoki napoleońskiej. Początek tej bitwie dało starcie pod Dwórznem. |
| − | *W czasie II wojny światowej w pobliżu | + | *W czasie II wojny światowej w pobliżu Kamińska mieściło się komando robocze największego obozu jenieckiego w Prusach Wschodnich, Stalagu 1A Stablack. Pierwszymi jeńcami byli polscy żołnierze, którzy bronili Westerplatte, oraz ich dowódcy. W obozie przebywali także obrońcy Warszawy i Modlina. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | [[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria:Powiat bartoszycki]][[Kategoria: | + | == Bibliografia == |
| + | Dz.U. 1944, nr 2, poz. 8, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji, [[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19440020008 isap.sejm.gov.pl]] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Dz.U. 1944, nr 14, poz. 74, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19440140074 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19460280177 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Dz.U. 1958, nr 76, poz. 393, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim, poznańskim i zielonogórskim,[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19580760393 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Dz.U. 1961, nr 50, poz. 271, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1961 r. w sprawie zniesienia i zmiany granic niektórych powiatów w województwie olsztyńskim, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19610500271 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19720490312 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19750160091 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Dz.U. 1976, nr 1, poz. 12, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 8 stycznia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia oraz zmiany granic i nazw gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach: bydgoskim, częstochowskim, jeleniogórskim, konińskim, koszalińskim, miejskim krakowskim, lubelskim, nowosądeckim i olsztyńskim, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19760010012 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19981030652 isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.<br/> | ||
| + | ''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic'', Olsztyn 1987.<br/> | ||
| + | ''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r.'', GUS, Warszawa 2013.<br/> | ||
| + | Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019.[w:]BIP Wrota Warmii i Mazur, [http://gorowoil-ug.bip-wm.pl/public/?id=107929 Urząd Gminy Górowo Iławeckie] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | ''Przewodnik po ziemi bartoszyckiej'', [http://download.bartoszyce.pl/prasa_lokalna_14.pdf "Goniec Bartoszycki"] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Bank Danych Lokalnych GUS, [[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks stat.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | [http://wrota.warmia.mazury.pl/gorowo_ilaweckie_gmina_wiejska/ wrota.warmia.mazury.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | [http://leksykonkultury.ceik.eu/ Leksykon Kultury Warmii i Mazur] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | Rejestr Rezerwatów Przyrody województwa warmińsko-mazurskiego, [http://bip.uw.olsztyn.pl/pl/bip/urzad_wojewodzki/wydzialy_i_delegatury/wydzialy/wydzial_srodowiska_i_rolnictwa/wykazy_i_rejestry_dostępne_w_wydziale/px_rejestr__rezerwaty_przyrody.pdf Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie, BIP] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | [http://gorowoil-ug.bip-wm.pl/public/ Urząd Gminy Górowo Iławeckie] [27.01.2014] <br/> | ||
| + | [http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_warminsko-mazurskie/portrety_gmin/bartoszycki/w.gorowo_ilaweckie.pdf stat.gov.pl] [27.01.2014]<br/> | ||
| + | [http://zskandyty.pl/1sp/podstrony/szkola.html stat.gov.pl Zespół Szkół w Kandytach] [27.02.2014]<br/> | ||
| + | |||
| + | [[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria:Powiat bartoszycki]][[Kategoria: Górowo Iławeckie (gmina wiejska)]] [[Kategoria: 1945-1989]] [[Kategoria: 1990-]] | ||
Aktualna wersja na dzień 08:44, 5 cze 2024
| Gmina Górowo Iławeckie | |
| | |
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | bartoszycki |
| Rodzaj gminy | wiejska |
| Wójt | Krzysztof Baran |
| Powierzchnia | 416 km² |
| Liczba sołectw | 36 |
| Liczba miejscowości | 68 |
| Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia |
7103 17 osób/km² |
| Strefa numeracyjna | 89 |
| Tablice rejestracyjne | NBA |
| TERYT | 2801052 |
| Urząd gminy ul. Kościuszki 17 11-220 Górowo Iławeckie
| |
| Biuletyn Informacji Publicznej gminy | |
Gmina Górowo Iławeckie – gmina wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w północno-zachodniej części powiatu bartoszyckiego. Siedziba gminy znajduje się w Górowie Iławeckim. Jedna z największych[1] pod względem powierzchni gmin w Polsce, piąta pod względem powierzchni gmina w województwie warmińsko-mazurskim i druga w powiecie bartoszyckim. Gmina rolnicza, położona w atrakcyjnym turystycznie rejonie. Większa część terytorium gminy wiejskiej Górowo Iławeckie leży w mezoregionie Wzniesień Górowskich (zachodnia część gminy), część wschodnia leży w Pasie Pobrzeży Bałtyckich, w regionie Niziny Staropruskiej, mezoregionie Niziny Sępopolskiej. Teren gminy wyróżnia się wysokimi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi, znajdują się na nim ostoje wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Władzę w gminie od 2006 roku do 2024 sprawowała wójt Bożena Olszewska-Świtaj[2]. W Wyborach Samorządowych 2024 wójtem został Krzysztof Baran.
Ołtarz w kościele pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie. Fot. Adam Kliczek. Źródło: www.zatrzymujeczas.pl (CC-BY-SA-3.0)
Kaplica pw. Matki Boskiej Różańcowej w Janikowie.
Fot. Adam Kliczek. Źródło: www.zatrzymujeczas.pl (CC-BY-SA-3.0)
Fot. Adam Kliczek. Źródło: www.zatrzymujeczas.pl (CC-BY-SA-3.0)
Spis treści
Powierzchnia gminy
Gmina Górowo Iławeckie zajmuje powierzchnię 416 km2[3], w tym:
- lasy: 38,2% (15883,2 ha)
- wody: 0,64% (266 ha)
- użytki rolne: 55,3% (22991 ha)
Gmina stanowi 31,8% powierzchni powiatu bartoszyckiego.
Demografia
Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[4]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| liczba | 7103 | 100 | 3528 | 49,7 | 3575 | 50,3 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
17 | 8 | 8 | |||
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie Bartoszyce wynosiło -33 osoby[5], co stanowi 8,31% migracji ludności w powiecie bartoszyckim oraz 1,27% w województwie warmińsko-mazurskim.
Historia gminy jako jednostki administracyjnej
Na mocy dekretów wydanych przez PKWN w 1944 roku[6][7] określono organizację i zakres działania samorządów terytorialnych. Pod koniec czerwca 1945 roku przedstawiciele polskiej administracji przejęli władzę na terenie Górowa i okolic od sowieckiej komendantury wojskowej.
Powstające granice i podziały terytorialne na ziemiach dawnych Prus Wschodnich opierały się początkowo na niemieckim podziale administracyjnym. Ziemie obecnej gminy wiejskiej Górowo Iławeckie znalazły się w powiecie iławeckim, w skład którego wchodziły tereny obecnego miasta i gminy Górowo Iławeckie oraz Iławki (dzisiejszy Bagrationowsk, dawnej Iława Pruska, Preußisch Eylau) i okolic. W sierpniu 1945 roku starosta iławecki podzielił powiat na gminy, a te na gromady. Siedziby gmin wyznaczono w Bukowcu, Pieszkowie, Gałajnach, Wojciechach, Kandytach, oraz w Górowie i Iławce[8].
Po ustaleniu granic państwa polskiego ziemie gminy Górowo Iławeckie weszły w skład pomniejszonego powiatu iławeckiego z siedzibą w Górowie Iławeckim, który stał się częścią województwa olsztyńskiego utworzonego na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku[9], a na podstawie rozporządzenia z 15 grudnia 1958 roku został przemianowany na powiat górowski[10]. W 1961 roku tereny gminy Górowo Iławeckie zostały włączone do powiatu bartoszyckiego[11].
W 1972 roku, na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych[12] istniejące od 1954 roku w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Na terenie ówczesnego powiatu bartoszyckiego utworzono 5 gmin. Na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dni 6 grudnia 1972 roku miasto i gmina Górowo Iławeckie stały się jedną jednostką administracyjną z siedzibą w Górowie Iławeckim[13]. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Bądze, Dęby, Dwórzno, Gałajny, Glądy, Janikowo, Krasnołąka, Kumkejmy, Pareżki, Paustry, Pieszkowo, Sołtysowizna, Toprzyny, Warszkajty, Wiewiórki, Wojmiany, Wokiele, Woryny, Zielenica, Zięby, Żywkówko.
1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[14], przestał istnieć powiat bartoszycki. Gmina Górowo Iławeckie została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego. W 1976 roku do gminy Górowo Iławeckie włączono obszar gminy Kandyty obejmujący sołectwa: Augamy, Bukowiec, Dobrzynka, Grotowo, Kandyty, Kiwajny, Sągnity, Skarbiec i Worszyny[15].
Kolejne zmiany podziału administracyjnego państwa[16] umiejscowiły gminę wiejską Górowo Iławeckie w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, rozdzielając dotychczasową jednostkę administracyjną na gminę wiejską i miejską.
Gmina wiejska Górowo Iławeckie sąsiaduje z: gminą miejską Górowo Iławeckie, gminami Bartoszyce, Lelkowo, Pieniężno, Lidzbark Warmiński oraz z Rosją.
Miejscowości na terenie gminy
Sołectwa: Augamy, Bądze, Bukowiec, Czyprki, Dwórzno, Dobrzynka, Dzikowo Iławeckie, Dęby, Gałajny, Glądy, Grotowo, Janikowo, Kumkiejmy, Krasnołąka, Kamińsk, Kandyty, Kiwajny, Lipniki, Piasty Wielkie, Piasek, Pieszkowo, Pareżki, Paustry, Sołtysowizna, Sągnity, Skarbiec, Stega Mała, Toprzyny, Woryny, Wojmiany, Wągniki, Wiewiórki, Wokiele, Zielenica, Żywkowo, Zięby.
Pozostałe miejscowości: Bądle, Deksyty, Dulsin, Galiny, Gniewkowo, Grądzik, Gruszyny, Kanie Iławeckie, Kierno, Kumkiejmy Przednie, Lisiak, Malinowo, Mątyty, Meszniak, Nerwiki, Nowa Karczma, Nowa Wieś Iławecka, Okopek, Orsy, Paprocina, Paustry (osada), Piaseczno, Piasty Małe, Powiersze, Półwiosek, Pudlikajmy, Reszkowo, Robity, Saruny, Sędziwojewo, Sigajny, Stabławki, Świadki Górowskie, Świadki Iławeckie, Trojaczek, Warszkajty, Wągródka, Weskajmy, Wężykowo, Włodkowo, Worławki, Wormie, Worszyny, Zabłocie, Żołędnik, Żuławy.
Gospodarka
Położenie na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych oraz znaczna lesistość gminy warunkuje jej profil gospodarczy. Ważną gałęzią gospodarki w gminie Górowo Iławeckie jest rolnictwo. Użytki rolne o dobrych glebach zajmują w gminie powierzchnię 16 892 ha, w tym 7832 ha wykorzystywanych jest pod zasiewy. Według danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku w gminie znajduje się 941 gospodarstw rolnych, w tym 662 (70%) o powierzchni powyżej 1 ha i 265 (28,1%) o powierzchni powyżej 15 ha. Ponad 80% gospodarstw prowadzi produkcję rolniczą, 70,8% produkuje głównie na rynek, pozostałe gospodarstwa nie prowadzą produkcji rolnej lub produkują na potrzeby własne. W hodowli dużą rolę odgrywa hodowla bydła. Największe gospodarstwa rolne prowadzą działalność jako przedsiębiorstwa (często spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) lub grupy producenckie[17].
W gminie Górowo Iławeckie istnieje 199 podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON: 192 to podmioty należące do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, pozostałe 7 to podmioty sfery publicznej[18]. W gminie brak dużych zakładów produkcyjnych. Jednym z większych jest: Cegielnia Sągnity S.C. w Sągnitach.
Pomimo wielu walorów krajobrazowych i przyrodniczych, turystyka nie odgrywa w gminie wiejskiej Górowo Iławeckie znaczącej roli. Istniejąca baza noclegowa jest niewielka.
Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie wiejskiej Górowo Iławeckie wynosiła 967 osób[19], co stanowi 14,67% bezrobotnych w powiecie bartoszyckim. Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 29,8% ludności.
Gmina należy do Związku Gmin "EKOWOD".
W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych wymagających strategicznej interwencji.
Kultura i turystyka
Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy
- Gminny Ośrodek Kultury w Górowie Iławeckim
- Biblioteka Publiczna Gminy Górowo Iławeckie z siedzibą w Kandytach[20].
Wydarzenia kulturalne związane z gminą
- Dni Rodziny w Gminie Górowo Iławeckie
Ludzie związani z gminą
- Stanisław Kowalczyk - malarz amator, rzeźbiarz, mieszka i tworzy w Kamińsku
- Jarosław Kuchar – absolwent lwowskiego konserwatorium, nauczyciel muzyki, założyciel i dyrygent chórów w Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach oraz Gminnego Chóru "Kantylena" z Górowa Iławeckiego.
Zabytki znajdujące się na terenie gminy
- kościół pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie
- kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Bukowcu
- kaplica pw. Matki Boskiej Różańcowej w Janikowie
- kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kandytach
- poniemiecki Cmentarz Zachodni z przełomu XIX i XX w. w Kandytach
- pałac w Nerwikach
Szlaki i atrakcje turystyczne
- Europejskie Centrum Bociana Białego w Żywkowie - największa kolonia bociana białego w Polsce, jedno z największych skupisk tego gatunku w Europie
- rezerwat Jezioro Martwe
- Góra Zamkowa (216 m n.p.m.) w okolicach Dzikowa z leśna ścieżką dydaktyczną
- Tajemnicza Góra (210 m n.p.m.) w Pareżkach
- liczne pomniki przyrody, głównie okazy dębów i buków
- szlaki rowerowe "Śladami poligonu Stablack”, szlak: zachodni, południowy, północny
- oferta gospodarstw agroturystycznych znajdujących się w: Żywkowie, Nowej Wsi Iławeckiej, Pareżkach, Gruszynach, Pieszkowie, Bukowcu i Zielenicy[21].
Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej, ul. Kościuszki 26, 11-220 Górowo Iławeckie oraz na stronie internetowej www.gorowo.eu.org.
Religia
- Parafia greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Górowie Iławeckim
- Parafia prawosławna pw. Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Górowie Iławeckim
- Parafia pw. Męczenników Podlaskich Błogosławionego Wincentego i Towarzyszy w Gałajnach
- Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kandytach
- Parafia pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego w Kamińsku
- Parafia pw. św. Marii Magdaleny w Pieszkowie
Szkolnictwo
- Zespół Szkół w Kandytach - Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kandytach, Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach
- Filia Szkoły Podstawowej im. Herkusa Monte w Kamińsku
- Filia Szkoły Podstawowej im. Ireny Kwinto w Pieszkowie
- Filia Szkoły Podstawowej im. Kornela Makuszyńskiego w Toprzynach
Sport
Inne organizacje i instytucje
Chór ten powstał w 2010 r. z inicjatywy absolwentek gimnazjum w Kandytach oraz Jarosława Kuchary, który jest dyrygentem chóru.
- Stowarzyszenie "Podpora" w Gruszynach
- Stowarzyszenie "Górowska Mała Ojczyzna" w Górowie Iławeckim
- Stowarzyszenie Obywatelskie "Nasza wieś - nasza przyszłość" w Kandytach
- Stowarzyszenie na rzecz rozwoju wsi w Janikowie
- Fundacja "Zachęta" w Pieszkowie
Obszary chronione i pomniki przyrody
Na obszarze gminy Górowo Iławeckie tereny chronione zajmują 16938,2 ha, w tym:
- rezerwat przyrody (17,3 ha);
- obszary chronionego krajobrazu (16810,1 ha);
- użytki ekologiczne (110,8 ha)[22].
Rezerwat przyrody:
- rezerwat Jezioro Martwe o powierzchni 17,30 ha ustanowiony w 1979 r. dla ochrony stanowiska maliny moroszki (rzadkiego reliktu glacjalnego). Rezerwat florystyczny[23].
Obszary chronionego krajobrazu:
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Elmy (8923,2 ha)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Wałszy (9834,8 ha)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Wzniesień Górowskich (11067,4 ha)
Obszary chronione Natura 2000:
- Ostoja Warmińska – obszar specjalnej ochrony ptaków (145 342 ha)[24].
Na terenie gminy Bartoszyce istnieją 3 użytki ekologiczne:
- Malina Moroszka w Warszkajtach - typ florystyczny, ochrona stanowiska maliny moroszki (11,83 ha);
- Moroszka na Toprzynach – typ florystyczny, ochrona stanowiska maliny moroszki (12 ha);
- Grądzik – ochrona bazy pokarmowej bociana białego (87,02 ha)[25].
Spośród pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Górowo Iławeckie wymienić należy 71 pomników przyrody (ożywionej i nieożywionej). Ochroną objęto przede wszystkim wiekowe okazy dębów, buków i lip. Są tutaj także głazy narzutowe, jak np. głaz koło Stegi Małej czy głaz w leśnictwie Stejno.
Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Zajmują one na obszarze Gminy Górowo Iławeckie powierzchnię 2,9 ha.
Ciekawostki
- Z Tajemniczą Górą w Pareżkach wiąże się wiele historii związanych z II wojną światową. Miejsce to jest kojarzone z poszukiwaniami Bursztynowej Komnaty.
- Pod Pruską Iławką (dzisiejszy Bagrationowsk w Rosji) doszło do jednej najkrwawszych batalii epoki napoleońskiej. Początek tej bitwie dało starcie pod Dwórznem.
- W czasie II wojny światowej w pobliżu Kamińska mieściło się komando robocze największego obozu jenieckiego w Prusach Wschodnich, Stalagu 1A Stablack. Pierwszymi jeńcami byli polscy żołnierze, którzy bronili Westerplatte, oraz ich dowódcy. W obozie przebywali także obrońcy Warszawy i Modlina.
Przypisy
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS [1] (data dostępu 27.01.2014)
- ↑ Urząd Gminy Górowo Iławeckie [27.01.2014]
- ↑ stat.gov.pl, wrota.warmia.mazury.pl [27.01.2014]
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS, Dane roczne wg podgrup cech, tat.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Dz.U. 1944, nr 2, poz. 8, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Dz.U. 1944, nr 14, poz. 74, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987.
- ↑ Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Dz.U. 1958, nr 76, poz. 393, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim,poznańskim i zielonogórskim, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Dz.U. 1961, nr 50, poz. 271, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1961 r. w sprawie zniesienia i zmiany granic niektórych powiatów w województwie olsztyńskim.isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim.
- ↑ Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Dz.U. 1976, nr 1, poz. 12, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 8 stycznia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia oraz zmiany granic i nazw gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach: bydgoskim, częstochowskim, jeleniogórskim, konińskim, koszalińskim, miejskim krakowskim, lubelskim, nowosądeckim i olsztyńskim, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, Urząd Gminy Górowo Iławeckie [27.01.2014]
- ↑ Bank Danych lokalnych GUS, stat.gov.pl [27.01.20104] [27.01.2014]
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS, stat.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Informacja w sprawie zamiaru połączenia instytucji kultury, wrota.warmia.mazury.pl [27.01.2014]
- ↑ wrota.warmia.mazury.pl
- ↑ Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, Urząd Gminy Górowo Iławeckie
- ↑ Rejestr Rezerwatów Przyrody województwa warmińsko-mazurskiego, bip.uw.olsztyn.pl [27.01.2014]
- ↑ natura2000.gdos.gov.pl [27.01.2014]
- ↑ Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019.
Bibliografia
Dz.U. 1944, nr 2, poz. 8, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji, [isap.sejm.gov.pl] [27.01.2014]
Dz.U. 1944, nr 14, poz. 74, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1958, nr 76, poz. 393, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim, poznańskim i zielonogórskim,isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1961, nr 50, poz. 271, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1961 r. w sprawie zniesienia i zmiany granic niektórych powiatów w województwie olsztyńskim, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1976, nr 1, poz. 12, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 8 stycznia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia oraz zmiany granic i nazw gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach: bydgoskim, częstochowskim, jeleniogórskim, konińskim, koszalińskim, miejskim krakowskim, lubelskim, nowosądeckim i olsztyńskim, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [27.01.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Program ochrony środowiska dla gminy Górowo Iławeckie na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019.[w:]BIP Wrota Warmii i Mazur, Urząd Gminy Górowo Iławeckie [27.01.2014]
Przewodnik po ziemi bartoszyckiej, "Goniec Bartoszycki" [27.01.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS, [stat.gov.pl [27.01.2014]
wrota.warmia.mazury.pl [27.01.2014]
Leksykon Kultury Warmii i Mazur [27.01.2014]
Rejestr Rezerwatów Przyrody województwa warmińsko-mazurskiego, Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie, BIP [27.01.2014]
Urząd Gminy Górowo Iławeckie [27.01.2014]
stat.gov.pl [27.01.2014]
stat.gov.pl Zespół Szkół w Kandytach [27.02.2014]
