Buk zwyczajny

Buk zwyczajny
Fagus sylvatica
L.
Buk zwyczajny – liście. Fot. Dariusz Kubiak.
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	dwuliścienne
Rząd	bukowce
Rodzina	bukowate
Rodzaj	buk
Gatunek	buk zwyczajny
Synonimy

Buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.) – gatunek drzewa z rodziny bukowatych (Fagaceae).

Buczyna w rezerwacie Kamienna Góra koło Jonkowa – aspekt wiosenny. Fot. Dariusz Kubiak.

Buczyna w rezerwacie Dębowo koło Biskupca – aspekt letni. Fot. Dariusz Kubiak.

Morfologia

Dorasta do wysokości 35 (50) m i należy do największych krajowych drzew liściastych. Samotnie rosnące drzewa mają pień krótki i bardzo rozłożystą koronę, rosnące w zwarciu – pień długi, koronę krótką i wąską. Srebrzyście szara korowina przeważnie pozostaje gładka do starości. Liście są eliptyczne lub jajowate, o długości od 5 do 10 cm, na brzegu pofalowane i owłosione.

Buki są drzewami jednopiennymi, ich kwiaty są rozdzielnopłciowe, wiatropylne, niepozorne, zebrane w kwiatostany osadzone w kątach liści na pędach jednorocznych. Owoce (orzeszki – bukiew) są trójgraniaste, zebrane po 2-3 w zdrewniałych kolczastych okrywach (miseczkach), pękających 4 klapami.

Rozmieszczenie i ekologia

Buk pospolity występuje w środkowej, południowej i zachodniej Europie. Przez Polskę przebiega północno-wschodnia granica zasięgu buka obejmująca m.in. Warmię i Mazury. Biegnie ona mniej więcej wzdłuż linii: Węgorzewo–Mrągowo–Olsztyn–Brodnica (Brodnicki Park Krajobrazowy), i dalej: Bydgoszcz–Poznań–Warszawa–Lublin–Tomaszów Lubelski. Na wschód od tej linii obserwować można drzewostany bukowe tylko na wyspowych stanowiskach, m.in. w rezerwatach Dębowo i Bukowy, położonych pomiędzy Biskupcem i Reszlem, a także na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego.

Buk zwyczajny jest typowym gatunkiem drzew klimatu umiarkowanego o charakterze oceanicznym. Wymaga znacznej wilgotności powietrza i ma duże wymagania cieplne na obszarach nizinnych. Mimo swej okazałości jest wrażliwy na suszę, stagnującą wodę i silne mrozy, dlatego lubi regiony o wilgotnym powietrzu i łagodnych zimach.

Dominowanie buka w niektórych kompleksach leśnych zachodnich obszarów Warmii i Mazur to zjawisko stosunkowo młode i, podobnie jak w przypadku świerka pospolitego, w dużym stopniu związane jest z działalnością człowieka. Wskazują na to m.in. stosunkowo nieliczne w regionie nazwy miejscowości wywodzących się od buka (częste w przypadku innych gatunków, takich jak np. dąb, klon czy lipa).

W województwie warmińsko-mazurskim najpiękniejsze drzewostany bukowe spotkać można m.in. na Wysoczyźnie Elbląskiej (las liściasty z dominacją buka występuje m.in. w Rezerwacie Nowinka, w Rezerwacie Pioropusznikowy Jar stanowi on 65% składu gatunkowego drzewostanów), Wzgórzach Dylewskich (m.in. w Rezerwacie Dylewo i Ostoi Dylewskie Wzgórza), w Lasach Iławskich i Parku Krajobrazowym Pojezierza Iławskiego, Rezerwacie "Las Warmiński" oraz uroczysku Kamienna Góra koło Jonkowa. Dobrze zachowane starodrzewia lasów bukowych położone są w okolicach Dobrego Miasta i stanowią najdalej na wschód wysunięte zwarte enklawy tego gatunku w całym zasięgu występowania w Europie. Objęto je ochroną, ustanawiając specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 pod nazwą Warmińskie Buczyny.

W celu ochrony starodrzewu m.in. i tego gatunku powstał Rezerwat Pupy w powiecie szczycieńskim i Rezerwat Niedźwiedzie Wielkie w powiecie ostródzkim. Las z udziałem buka zobaczyć można na terenie Leśnego Arboretum Warmii i Mazur w Kudypach, w Ostoi "Jezioro Długie" w powiecie ostródzkim, Rezerwacie Ostrów Tarczyński w powiecie działdowskim oraz w Rezerwacie Ostoja bobrów na rzece Pasłęce.

Wartość użytkowa

Drewno buka – twarde i ciężkie – jest używane w meblarstwie, tokarstwie oraz przy wyrobie parkietów.

Ciekawostki

• Z bukiem zwyczajnym związane jest występowanie różnych gatunków grzybów, np. pod drzewem spotykany jest lejkowiec dęty, szyszkowiec łuskowaty, na jego korze - puchlinka ząbkowata, literak właściwy i otwornica półkulista, pod korą - błyskoporek podkorowy, natomiast na korzeniach - siedzuń sosnowy. Na przewróconych lub złamanych pniach drzew występuje soplówka bukowa i soplówka jeżowata.
• W buczynach spotkać można czworolist pospolity.
• Wskutek zmian klimatycznych związanych z globalnym ociepleniem przewiduje się stopniowe powiększanie się obszarów, na których buk zwyczajny i występuje.

Zobacz też

Lista Obszarów o Znaczeniu dla Wspólnoty Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [10.06.2014]
pl.wikipedia.org, buk zwyczajny [10.06.2014]

Bibliografia

Buk zwyczajny. Fagus sylvatica L., red. Stefan Białobok, seria Nasze drzewa leśne, t. 10, Warszawa-Poznań 1990.
Polakowski Benon, Świat roślinny Warmii i Mazur, Olsztyn 1971.
Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla, red. naukowa Władysław Matuszkiewicz, Piotr Sikorski i.in., Warszawa 2012.