Działdowo (gmina wiejska)

Gmina Działdowo
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	działdowski
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Mirosław Zieliński
Powierzchnia	272,17 km²
Liczba sołectw	31
Liczba miejscowości	36
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	9845 36 osób/km²
Strefa numeracyjna	23
Tablice rejestracyjne	NDZ
TERYT	2803022
Urząd gminy ul. Księżodworska 10, 13-200 Działdowo
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Działdowo – gmina wiejska położona w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, we wschodniej części powiatu działdowskiego. Siedziba gminy znajduje się w Działdowie. Jest to gmina rolnicza, charakteryzująca się cennym i malowniczym krajobrazem, na który składają się pagórki, zespoły wzgórz oraz jeziora o urozmaiconej linii brzegowej i cenne kompleksy leśne. W gminie znajdują się duże pokłady kruszywa naturalnego, kredy, torfu oraz wody oligoceńskiej. Gmina o dodatnim saldzie ogólnej migracji na pobyt stały. W Wyborach Samorządowych 2018 i 2024 mandat wójta uzyskał Mirosław Zieliński.

Powierzchnia gminy

Pałac w Księżym Dworze.
Źródło: www.gokis-dzialdowo.pl

Kościół pw. św. Józefa w Ruszkowie.
Źródło: www.gminadzialdowo.pl

Kościół pw. bł. Jana Pawła II w Burkacie.
Źródło: www.gminadzialdowo.pl

Gmina Działdowo zajmuje powierzchnię 272,17 km², na którą składają się:

• lasy: 18,4% (5003 ha)
• wody: 0,4% (119 ha)
• użytki rolne: 74,7% (20318 ha)

Gmina stanowi 28,22% powierzchni powiatu działdowskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	9845	100	4871	49,48	4974	50,52
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	36		18		18

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie wiejskiej Działdowo było dodatnie i wynosiło 5 osób, co stanowi 3,31% przyrostu ludności w powiecie działdowskim oraz 0,19% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej obszar powiatu działdowskiego w granicach przedwojennego podziału administracyjnego, a wraz z nim tereny dzisiejszej gminy wiejskiej Działdowo, wchodził w skład województwa warszawskiego. 6 lipca 1950 roku na podstawie ustawy z dnia 28 czerwca 1950 roku został włączony do województwa olsztyńskiego. W 1954 roku na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych zlikwidowano istniejące gminy i dotychczasowy podział zastąpiono gromadami. Przez kolejne lata obszar gromady Działdowo został powiększony o wieś Komorniki oraz gromadę Kurki.

W 1972 roku na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych ponownie wprowadzono podział terytorium państwa polskiego na gminy. Zlikwidowano istniejącą gromadę Działdowo i na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku powołano gminę Działdowo z siedzibą w Działdowie. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Brodowo, Burkat, Filice, Gajówki, Kisiny, Klęczkowo, Komorniki, Kraszewo, Krasnołąka, Księży Dwór, Kurki, Malinowo, Narzym, Niestoja, Pierławki, Rywociny, Wierzbowo, Wysoka, Zakrzewo.

1 czerwca 1975 roku na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa przestał istnieć powiat działdowski. Miasto i gmina Działdowo stały się jedną jednostką administracyjną, gmina została bezpośrednio częścią województwa ciechanowskiego. W 1992 roku na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 roku dokonano podziału gminy Działdowo na miasto i gminę Działdowo – odrębne jednostki administracyjne.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Działdowo w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim.

Gmina wiejska Działdowo graniczy z gminami: Dąbrówno, Rybno, Płośnica, Iłowo-Osada, Kozłowo, gminą miejską Działdowo, oraz Kuczbork-Osada i Lipowiec w województwie mazowieckim.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Burkat, Filice, Gąsiorowo, Gnojenko, Gnojno, Grzybiny, Jankowice, Kisiny, Klęczkowo, Komorniki, Kramarzewo, Krasnołąka, Księży Dwór, Kurki, Lipówka, Malinowo, Mosznica, Myślęta, Niestoja, Petrykozy, Pierławki, Pożary, Rudolfowo, Ruszkowo, Rywociny, Sękowo, Sławkowo, Turza Wielka, Uzdowo, Wysoka, Zakrzewo.

Pozostałe miejscowości: Bursz, Grzybiny Małe, Wilamowo, Prusinowo, Góry, Drzazgi.

Gospodarka

Wiodącą gałęzią gospodarki gminy wiejskiej Działdowo jest rolnictwo rozwijające się na bazie gospodarstw indywidualnych i zespołowych. Powierzchnia gruntów rolnych wynosi około 17160 ha. Przeważającą część areału stanowią gleby klasy IV i V, gleby klasy III stanowią zaledwie 14,7% powierzchni gruntów rolnych. Ponad połowę gospodarstw stanowią gospodarstwa rodzinne o powierzchni do 10 ha. Większość z nich prowadzi produkcję wielokierunkową bez wyraźnie określonej specjalizacji. W strukturze upraw przeważa uprawa zbóż, a w szczególności uprawa żyta i pszenżyta, co jest uwarunkowane m.in. jakością gleb. W zakresie hodowli zwierząt w gminie dominuje hodowla trzody chlewnej, bydła opasowego i mlecznego.

Obok rolnictwa rozwijają się inne gałęzie gospodarki związane ze znajdującymi się w gminie bogactwami naturalnymi, do których zaliczane są: kruszywa, złoża kredy, torfu oraz woda oligoceńska. Kruszywa, których zasoby ocenia się na wiele milionów ton, wydobywane są w Gnojnie, Myślętach, Grzybinach i Jankowicach. Na ich bazie działają zakłady produkujące prefabrykaty betonowe (KOMBET Działdowo Sp. z o.o. w Komornikach). Złoża torfu występują w rejonie rzeki Wkry, a kredy jeziornej w rejonie Grzybin.

Przemysł nie jest rozwinięty i nie stanowi silnego elementu gminnej gospodarki.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie wiejskiej Działdowo wynosiła w 2012 roku 361. W tym 22 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 339 tworzy sektor prywatny. W 2012 roku w sektorze tym 41 firm było zarejestrowanych w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; 95 firmy w dziale: handel hurtowy i detaliczny, 52 firm w dziale: budownictwo, a w dziale przetwórstwo przemysłowe – 39 firm. Większość nich stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa. Przeważają przedsiębiorstwa małe, zatrudniające od 1 do 5 pracowników.

Duży potencjał rozwojowy w gminie ma turystyka, a zwłaszcza agroturystyka, dzięki istnieniu licznych walorów krajobrazowych i przyrodniczych, takich jak: obszary chronionego krajobrazu, obszary sieci Natura 2000, jeziora i rzeki oraz słabe uprzemysłowienie terenu sprawiające, że odznacza się on czystą i niezniszczoną przyrodą.

Gospodarstwo agroturystyczne znajduje się w miejscowości Drzazgi.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie wiejskiej Działdowo wynosiła 1173 osób, co stanowi 18,33% bezrobotnych w powiecie działdowskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 17,4% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Gminny Ośrodek Kultury i Sportu – obejmuje on również 23 świetlice, w 17 z nich zatrudnieni są pracownicy, którzy prowadzą stałe zajęcia z dziećmi i młodzieżą oraz organizują cykliczne imprezy dla mieszkańców wsi.
• Gminna Biblioteka Publiczna w Burkacie – filie biblioteki znajdują się w miejscowościach: Kisiny, Kurki, Petrykozy, Ruszkowo, Turza Wielka, Uzdowo, Gnojno.

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Gminny Konkurs Poezji i Prozy – Księży Dwór
• dożynki gminne

Ludzie związani z gminą

• Joanna Kolk – instruktor tańca, choreograf; prowadzi młodzieżowe i dziecięce zespoły taneczne działające przy świetlicy w Księżym Dworze.
• Paweł Piórek – instruktor tańca, choreograf; prowadzi młodzieżowe i dziecięce zespoły tańca ludowego działające przy świetlicy w Ruszkowie.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Działdowo należą

• park dworski w Gnojnie
• zespół dworski w Grzybinach – pozostałości pałacu, rządcówka, obora, gorzelnia, park
• pałac w Księżym Dworze – zespół pałacowy i folwarczny wraz z cmentarzem ewangelickim (rodzinnym) w parku
• zespół dworski w Myślętach
• zespół dworski i folwarczny w Ruszkowie
• kościół pw. św. Józefa w Ruszkowie
• kościół pw. św. Michała Archanioła w Uzdowie – (dawny kościół ewangelicki) wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. bł. Jana Pawła II w Burkacie – dawny kościół filialny pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i Trójcy Świętej w Burkacie

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Szlak Grunwaldzki
• cmentarz i pomnik ofiar nazizmu w Komornikach
• Izba Pamięci Emilii Sukertowej-Biedrawiny w Malinowie – Izba Pamięci znajduje się w Zespole Szkół w Malinowie
• aleja jesionowa dojazdowa do dworu w Rudolfowie
• jezioro Straszewo w Jankowicach i jezioro Grzybiny w Grzybinach
• rzeki Działdówka, Pierławka, Lipówka, obszary chronionego krajobrazu i liczne pomniki przyrody

Wiele interesujących informacji na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Działdowo, bazy noclegowej i gastronomicznej, czy też kalendarza imprez można uzyskać w Starostwie Powiatowym w Działdowie, Wydział Rozwoju Gospodarczego Funduszy Europejskich i Promocji, ul. T. Kościuszki 3, 13-200 Działdowo.

Religia

• Parafia Ewangelicko-Augsburska w Działdowie
• Parafia pw. Matki Bożej Różańcowej w Turzy Wielkiej
• Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Działdowie
• Parafia pw. św. Józefa w Ruszkowie
• Parafia pw. św. Wojciecha w Działdowie

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Działdowo istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Punkt Przedszkolny w Burkacie przy Szkole Podstawowej im. księdza Stefana Wincentego Frelichowskiego w Turzy Wielkiej
• Szkoła Podstawowa im. Przyjaciół Przyrody Polskiej w Klęczkowie
• Szkoła Podstawowa w Petrykozach
• Szkoła Podstawowa w Ruszkowie
• Szkoła Podstawowa im. księdza Stefana Wincentego Frelichowskiego w Turzy Wielkiej
• Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Uzdowie
• Filialna Szkoła Podstawowa w Wysokiej
• Publiczne Gimnazjum im. Andrzeja Grubby w Sławkowie
• Publiczne Gimnazjum im. Kazimierza Górskiego w Burkacie
• Zespół Szkół im. Emilii Sukertowej-Biedrawiny w Malinowie – Technikum, Technikum Uzupełniające, Zasadnicza Szkoła Zawodowa
• Zespół Szkół im. Janusza Korczaka w Księżym Dworze – Gimnazjum w Zespole Szkół w Księżym Dworze, Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół w Księżym Dworze

Sport

W gminie wiejskiej Działdowo działa Gminny Ośrodek Kultury i Sportu, który organizuje liczne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: Mistrzostwa Gminy w Halowej Piłce Nożnej, Mistrzostwa Gminy w Halowej Piłce Siatkowej, Turniej Orlik Cup, Gminny Turniej Piłki Nożnej. W gminie istnieją również kluby sportowe:

• UKS "Orlik" Burkat
• GKS "Kormoran" w Ruszkowie

Inne organizacje i instytucje

• zespół "Pokolenie" – tworzą go mieszkańcy wsi Uzdowo
• zespół "Wesoła ferajna" – tworzą go mieszkańcy wsi Pożary
• zespół regionalny "Ruszkowianki"
• zespół "Małe Mazury" – zespół dziecięcy, powstał w Ruszkowie
• Młodzieżowy Ludowy Zespół Pieśni i Tańca "Mazury"
• zespół "Lock step" powstał w świetlicy w Księżym Dworze
• zespół "Maffinki" – powstał w świetlicy w Księżym Dworze
• zespół tańca nowoczesnego "Zyg zag"

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

• obszary chronionego krajobrazu:
  • Dąbrówieński Obszar Chronionego Krajobrazu (powierzchnia całkowita 5565 ha)
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Dolin Rzek Nidy i Szkotówki (powierzchnia całkowita 8391,9 ha)
  • Obszar Chronionego Krajobrazu - Grzybiny (powierzchnia całkowita 2084,8 ha)
• obszary chronione Natura 2000:
  • Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Wkry i Mławki (28751,5 ha)
  • Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk "Ostoja Welska" (3384,3 ha)
• użytki ekologiczne:
  • Śródleśne pastwisko (10,47 ha)
  • Torfianki Działdowskie (267 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Działdowo znajduje się 12 pomników przyrody (ożywionej). Ochroną objęto przede wszystkim aleje lipowe, klonowe, jesionowe oraz dęby.

Bibliografia

Dz.U. 1950 nr 28 poz. 255, Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. isap.sejm.gov.pl [06.04.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [06.04.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [06.04.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [06.04.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, isap.sejm.gov.pl [06.04.2014]
Dz.U. 1991 nr 87 poz. 397, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 r. w sprawie podziału lub połączenia niektórych miast i gmin, w których dotychczas działały wspólne organy, oraz zmiany i ustalenia ich nazw i siedzib. isap.sejm.gov.pl [06.04.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów. isap.sejm.gov.pl [06.04.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Działdowo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1966.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Program ochrony środowiska gminy Działdowo na lata 2013–2016 z perspektywą do roku 2018, Działdowo 2012.
Bank Danych Lokalnych GUS [06.04.2014]
BIP Urzędu Gminy Działdowo [06.04.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [06.04.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [06.04.2014]
Urząd Gminy Działdowo [06.04.2014]
Urząd Statystyczny w Olsztynie [06.04.2014]