Orzysz (gmina miejsko-wiejska)

Gmina Orzysz
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Rodzaj gminy	miejsko-wiejska
Burmistrz	Zbigniew Włodkowski
Powierzchnia	362,57 km²
Liczba sołectw	27
Liczba miejscowości	42
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	9375 26 osób/km²
Strefa numeracyjna	87
Tablice rejestracyjne	NPI
TERYT	2816023
Urząd gminy ul. Giżycka 15 12-250 Orzysz
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Orzysz – gmina miejsko-wiejska położona we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w północnej części powiatu piskiego. Siedziba gminy znajduje się w Orzyszu. Gmina rolnicza, o dużej powierzchni zalesienia w ogólnej powierzchni gminy, posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki. Władzę w gminie sprawuje burmistrz Zbigniew Włodkowski .

Powierzchnia gminy

Gmina miejsko-wiejska Orzysz zajmuje powierzchnię 362,57 km², w tym:

• użytki rolne: 37% (13430 ha)
• lasy: 45,2% (16406 ha)
• wody: 7,1% (2579 ha)

Gmina stanowi 20,4% powierzchni powiatu piskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Orzyszu. Fot. Morloth. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Okartowie. Fot. Renata-anna. Źródło: Commons Wikimedia

Wiatrak w Nowych Gutach. Fot. Piotr Marynowski. Źródło: Commons Wikimedia

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	9375	100	4633	49,4	4742	50,6
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	26		13		13

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie miejsko-wiejskiej Orzysz wynosiło -74 osoby, co stanowi 29,4% migracji w powiecie piskim oraz 2% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Orzysz były częścią powiatu piskiego w województwie olsztyńskim.

W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady. Gromada Orzysz przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej w 1972 roku, która przywracała podział państwa na gminy.

Gminę Orzysz powołano na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku. Jednocześnie miasto i gmina stały się jedną jednostką administracyjną, w której skład wchodziły obszary sołectw: Chmielewo, Cierzpięty, Czarne, Dąbrówka, Drozdowo, Dziubiele, Gaudynki, Gorzekały, Góra, Grądy, Grzegorze, Mikosze, Nowe Guty, Odoje, Okartowo, Osiki, Pianki, Strzelniki, Tuchlin, Ublik, Wierzbiny, Zastrużne.

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat piski. Gmina Orzysz została bezpośrednio częścią województwa suwalskiego.

W 1992 roku na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 roku dokonano połączenia gminy i miasta Orzysz w jedną jednostkę administracyjną.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Orzysz w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim.

Gmina miejsko-wiejska Orzysz graniczy z gminami: Miłki, Wydminy, Stare Juchy, Ełk, Biała Piska, Pisz, Mikołajki.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Chmielewo, Cierzpięty, Czarne, Dąbrówka, Drozdowo - Zastrużne, Dziubiele, Gaudynki, Góra, Grądy, Grzegorze, Klusy, Mikosze, Mikosze Osada, Nowe Guty, Odoje, Ogródek, Okartowo, Osiki, Pianki, Rostki Skomackie, Strzelniki, Suchy Róg, Szwejkówko, Tuchlin, Ublik, Wężewo, Wierzbiny.

Pozostałe miejscowości: Gorzekały, Nowa Wieś, Kamieńskie, Matyszczyki, Dziubiele Małe, Grądy Podmiejskie, Aleksandrowo, Rzęśniki, Tyrkło, Sumki, Buwełno.

Gospodarka

Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Orzysz jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. W większości są to gospodarstwa średniej wielkości (średnia powierzchnia gospodarstwa w gminie wynosi: 6,73 ha). Użytki rolne stanowią 37% obszaru gminy, w tym: 51,8% (6957 ha) stanowią grunty orne, 45,7% (6142 ha) łąki i pastwiska, a 0,2% (22 ha) sady. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Orzysz wynosiła pod koniec 2013 roku 537. W tym 33 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 504 tworzy sektor prywatny. 119 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 41 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 76 firm w dziale budownictwo, 37 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 23 firmy. Na terenie gminy nie ma większych zakładów produkcyjno-usługowych, występują niewielkie podmioty usługowe i handlowe. Ze względu na występowanie dużych powierzchni kompleksów leśnych, ważną rolę w gospodarce gminy odgrywa leśnictwo.

Gmina Orzysz stanowi obszar atrakcyjny turystycznie ze względu na swoje położenie oraz uwarunkowania naturalne (jeziora, lasy, urozmaicone ukształtowanie powierzchni, niski stopień zanieczyszczenia środowiska, obszary chronionego krajobrazu). Duży odsetek lasów i wód powierzchniowych (21 jezior, m.in.:Śniardwy, Tyrkło i jezioro Orzysz) stwarza dobre warunki do rozwoju wszystkich form wypoczynku oraz rekreacji.

Bazę noclegową w gminie stanowią: hotel, ośrodki wypoczynkowe, pensjonaty, gospodarstwa agroturystyczne znajdujące się w miejscowościach: Wierzbiny, Nowe Guty, Grądy Podmiejskie, Tuchlin, Ublik, Strzelniki, pola namiotowe. Gmina Orzysz należy do LGD "Mazurskie Morze".

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów peryferyzacji społeczno-gospodarczej, obszarów o ekstremalnie niskiej dostępności komunikacyjnej.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Orzysz wynosiła 1041 osób, co stanowi 16,5% bezrobotnych w powiecie piskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 20,6% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Dom Kultury w Orzyszu
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Orzyszu

Filie biblioteki znajdują się w Okartowie, Dąbrówce.

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Orzyskie Spotkania Folklorystyczne
• Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Michała Kajki
• Dożynki Gminne

Ludzie związani z gminą

• Michał Kajka (1858-1940) - murarz i cieśla, mazurski poeta ludowy, działacz mazurski.
• Mariusz Patyra (1977-) - skrzypek, urodzony w Orzyszu.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Orzysz należą:

• założenia urbanistyczne miasta i zabytkowe domy, m.in. przy ul. Ełckiej w Orzyszu
• kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Orzyszu
• kościół pw. Matki Bożej Królowej Polski w Orzyszu
• kościół pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Klusach
• kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Okartowie
• cmentarze ewangelickie w miejscowościach: Cierzpięty, Grądy, Okartowo, Orzysz, Pianki, Tuchlin, Ublik
• cmentarz z okresu I wojny światowej w Dąbrówce i Orzyszu
• wiatrak holenderski w Nowych Gutach
• chata mazurska w Ogródku (Muzeum Michała Kajki w Ogródku)

Szlaki i atrakcje turystyczne

• Orzyski Szlak Kajakowy im. Michała Kajki
• szlaki rowerowe:
  • niebieski "Wokół Jeziora Śniardwy": Pisz - Niedźwiedzi Róg - Wejsuny - Popielno - Mikołajki - Dziubiele - Suchy Róg - Tuchlin - Zdęgówko - Wężewo - Okartowo - Zdory - Szczechy Wielkie - Pisz
  • czerwony "Wokół Jeziora Orzysz": Orzysz - Grądy - Odoje - Ostrów - Skomack Wielki - Ogródek - Rostki Skomackie - Wierzbiny - Orzysz
  • zielony "Po Szwajcarii Orzyskiej": Orzysz - Grądy - Odoje - Danowo - Stoczki - Ublik - Cierzpięty - Zastrużne - Drozdowo - Wężewo - Okartowo
  • czarny "Szlakiem Jezior Rynnowych": Orzysz - Kolonia Grądy Podmiejskie - Pianki - Ublik - Cierzpięty - Mataszczyki - Tyrkło - Wężewo - Okartowo
  • żółty "Szlak Rodzinny": Orzysz - Grądy - Odoje - Sumki - Pianki - Mikosze
• ścieżki i szlaki Mazurskiego Parku Krajobrazowego
• obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty i pomniki przyrody
• jeziora, lasy
• zabytkowe parki dworskie w Ubliku i Wężewie
• grodzisko nad jeziorem Tyrkło

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Orzysz można uzyskać na stronie internetowej: UM Orzysz.

Szkolnictwo

W gminie miejsko-wiejskiej Orzysz istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole Miejskie "Niezapominajka" w Orzyszu
• Szkoła Podstawowa im. mjr. Henryka Sucharskiego w Orzyszu
• Szkoła Podstawowa im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Okartowie
• Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Orzyszu
• Zespół Szkół Ogólnokształcących w Orzyszu
• Zespół Szkół im. Michała Kajki w Dąbrówce - szkoła podstawowa, gimnazjum oraz Szkoła Filialna w Drozdowie

Sport

Na terenie gminy działa klub:

• UKS "Śniardwy" Orzysz
• KS "Śniardwy" Orzysz
• MKS Orzysz
• MLKS Wikingowie Orzysz

Inne organizacje i instytucje

• Stowarzyszenie Kultury Nieestradowej im. Michała Kajki w Ogródku
• Zespół Śpiewaczy Orzyszanki

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Park krajobrazowy:

• Mazurski Park Krajobrazowy (53 655 ha)

Rezerwaty:

• Rezerwat Nietlickie Bagno (1132,91 ha; otulina rezerwatu 1080,34 ha)
• Rezerwat Jeziorko koło Drozdowa (9,93 ha)
• Rezerwat Jezioro Zdedy (181,64 ha)

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Orzyskich (21 153 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich (85 527 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego Parku Krajobrazowego – Wschód (9 250 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy i Jezior Piskich (43 629,8 ha)

Obszary Natura 2000:

• Obszary specjalnej ochrony ptaków Bagna Nietlickie (4 080,76 ha)
• Obszar specjalnej ochrony ptaków Ostoja Poligon Orzysz (21 207,98 ha)
• Obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Piska (172 802,21 ha)
• Specjalny obszar ochrony siedlisk Mazurskie Bagna (1 569,32 ha)
• Specjalny obszar ochrony siedlisk Murawy na Poligonie Orzysz (1 298,3 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy miejsko-wiejskiej Orzysz znajduje się 25 pomników przyrody oraz użytek ekologiczny "Czapliniec Solidus".

Zobacz też:

• Mazurskie Obchody 150 rocznicy urodzin Michała Kajki
• Mazury

Bibliografia

Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1991 nr 87 poz. 397, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 r. w sprawie podziału lub połączenia niektórych miast i gmin, w których dotychczas działały wspólne organy, oraz zmiany i ustalenia ich nazw i siedzib. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Uchwała Nr XXI/84/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Program ochrony środowiska gminy Orzysz na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2015-2018
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.12.2014]
BIP Urzędu Miasta Orzysz [20.12.2014]
Urząd Miejski Orzysz [20.12.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.12.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.12.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.12.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.12.2014]