Ełk

Ełk
Herb Ełku
Ełk (Zdjęcie z archiwum Urzędu Miasta Ełku)
Rodzaj miejscowości	miasto
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ełcki
Gmina	gmina miejska Ełk
Liczba ludności (2011)	59274
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	19-300 do 19-306
Tablice rejestracyjne	NEL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Ełk
Położenie na mapie Polski Ełk
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Ełk (niem. Lyck, lit. Lukas, ros. Элк) – miasto i gmina w Polsce położona w województwie warmińsko–mazurskim. W latach 1946–1975 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego, a w latach 1975–1998 do województwa suwalskiego. Do 31 maja 1975 roku i od 1 stycznia 1999 roku siedziba władz powiatu ełckiego. Miasto zajmuje 3. miejsce pod względem ludności i 4. miejsce pod względem powierzchni w województwie warmińsko–mazurskim. W 2011 roku liczyło 59274 mieszkańców. Aktualnie funkcję prezydenta miasta sprawuje Tomasz Andrukiewicz.

Ełckie Centrum Kultury. Zdjęcie z archiwum Urzędu Miasta Ełku

Park Naukowo-Technologiczny. Zdjęcie z archiwum Urzędu Miasta Ełku

Skwer z rusałką w centrum miasta. Zdjęcie z archiwum Urzędu Miasta Ełku

Zabytkowa Wieża Ciśnień. Zdjęcie z archiwum Urzędu Miasta Ełku

Wyższe Seminarium Duchowne w Ełku - budynek zabytkowy. Zdjęcie z archiwum Urzędu Miasta Ełku

Galeria Handlowa Brama Mazur. Zdjęcie z archiwum Urzędu Miasta Ełku

Katedra św. Wojciecha w Ełku Fot. Mieczysław Kalski

Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego_Ełk Fot. Mieczysław Kalski

Zabytkowy most na ul. Zamkowej. Zdjęcie z archiwum Urzędu Miasta Ełku

Domy Ełk Fot. Mieczysław Kalski

Zamek w Ełku Fot. Mieczysław Kalski

Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Położenie

Miasto położone jest we wschodniej części Pojezierza Mazurskiego, nad Jeziorem Ełckim i rzeką Ełk. W odległości 2 – 2.5 km znajdują się jeziora Szyba i Selmęt Mały. Ełk leży w odległości 150 km od Olsztyna.

Dzieje miejscowości

Pierwszym spośród polskich kronikarzy, który wymieniał nazwę Łek, był Jan Długosz. Według Jaćwięgów słowo oznaczało najprawdopodobniej białą wodę. Nazwę osada wzięła od rzeki, nad którą ją założono. Krzyżacy nadali osadzie nazwę w brzmieniu niemieckim. W późniejszych źródłach podawano ją w różnych wersjach: Licke, Lik, Licce, Lueck, Lyck. Pierwsze wzmianki dotyczące Ełku pochodzą z około 1398 roku.

Ełk założono na granicy Galindii i Jaćwieży, na obszarze komturstwa bałgijskiego, w słabo zaludnionej okolicy. Na wyspie w przewężeniu Jeziora Ełckiego wybudowano zamek. Jego budowa rozpoczęła się w okresie rządów wielkiego mistrza Konrada von Jungingena.

Zamek był siedzibą prokuratora, który podlegał komturowi z Bałgi. Do jego głównych zadań należało wspieranie akcji zasiedlania terytorium. Wokół zamku zaczęła rozwijać się osada. Po sekularyzacji Prus w 1525 roku zamek stał się siedzibą urzędnika książęcego. Od XVIII wieku zaczął niszczeć, a pod koniec lat 80. XIX wieku pozostałości wykorzystano do budowy więzienia.

Przywilej lokacyjny dla Ełku został wystawiony przed wybuchem wojny trzynastoletniej, najprawdopodobniej pomiędzy 1434 a 1437 rokiem. Nadania praw miejskich dokonał wielki mistrz Paul von Russdorff. Prawa miejskie Ełk otrzymał w 1445 roku. Miasto miało liczyć 102 łany, w tym 8 łanów dla sołtysa–zasadźcy Michała Neoresena, 4 łany dla plebana z parafii pod wezwaniem św. Katarzyny. W tym okresie Ełk występował w zapisach jako Licke.

W roku 1519 w miejscowości mieszkało 21 karczmarzy, 13 bartników, 13 chłopów i 2 sołtysów. Okres rozwoju i przeobrażenia się w ośrodek miejski jeszcze nie nadszedł. W dokumentach z roku 1554 i 1557 pojawiło się już określenie miasteczko w miejsce wsi czynszowej. Nazwa miejscowości występuje w formie Lyck. W 1579 roku miejscowość zamieszkiwało 43 gospodarzy, 27 karczmarzy, 5 wolnych, 43 zagrodników. Pełne prawa miejskie Ełk otrzymał w XVII wieku. Bliskie położenie miasta przy granicy z Podlasiem sprawiło, że Ełk przekształcił się wkrótce w ważne centrum administracyjno–gospodarcze. W latach 1536–1558 w miejscowej drukarni Jana i Hieronima Maleckich wydano wiele polskich publikacji ewangelickich.

W 1655 roku miasto zostało zajęte przez Szwedów, a rok później splądrowane w czasie najazdu tatarskiego. W latach 1709–1710, w czasie epidemii dżumy, zmarło 1300 mieszkańców.

W 1807 roku w mieście stacjonował 4. pułk piechoty gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Przez miasto przeciągnęły pozostałości armii francuskiej w czasie odwrotu spod Moskwy. W 1813 roku w mieście gościł car Aleksander I. W 1860 roku Ełk zamieszkiwało blisko 4000 osób. Pod koniec 1896 roku powstała Mazurska Partia Ludowa. W latach 1896–1902 wydawano również "Gazetę Ludową" redagowaną w języku polskim, przeznaczoną dla ludności mazurskiej.

W 1910 roku Ełk liczył 13 500 mieszkańców. Miasto uległo znacznym zniszczeniom w okresie I wojny światowej. W czasie kampanii wschodniopruskiej 1914–1915 spłonął między innymi kościół ewangelicki i całość zabudowy starego śródmieścia. W grudniu 1923 roku powstał Masurenbund - Związek Mazurów. W okresie międzywojennym miasto był siedzibą Konsulatu Polskiego.

W czasie II wojny światowej miasto zostało zniszczone w 50%. Po wojnie w Ełku zamieszkali głównie przesiedleńcy z Grodzieńszczyzny i Wileńszczyzny. Niemcy i Mazurzy zostali przymusowo wysiedleni lub wyjechali z miasta. Obecnie w Ełku mieszka mniejszość romska, działa również stowarzyszenie romskie. Mniejszość niemiecka od roku 1991 zrzeszona jest w stowarzyszeniu "Mazury", które liczy około 130 członków.

Gospodarka

W Ełku znajduje się podstrefa Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Na jej terenie obowiązują preferencyjne warunki prowadzenia działalności gospodarczej dla firm krajowych i zagranicznych. Sektor gospodarczy w strefie reprezentują m.in. "PORTA DRZWI" – fabryka drzwi i ościeżnic, "MG MURBET" - stalowe centrum serwisowe, "IMPRESS DECOR" – fabryka papieru dla przemysłu meblowego, "CEZAR" – fabryka listew do glazury i przypodłogowych. W strefie zlokalizowany jest kapitał polski, austriacki, szwajcarski, koreański i tajwański. Poza strefą największymi zakładami przemysłowymi są zakłady mięsne Animex "Mazury Ełk", założone w 1907 roku, obecnie produkujące między innymi na rynek Unii Europejskiej. Branża motoryzacyjna jest reprezentowana przez dwie duże firmy: "Zakład Elektrotechniki Motoryzacyjnej" – producenta wiązek samochodowych kabli elektrycznych i "SUNGSAN–ZEM Polska" – producenta oświetlenia samochodowego. Ponadto sektor gospodarczy w Ełku reprezentują: Zespół Inwestycji Sp. z o. o., Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o. o., Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o. o., Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o. o., Mazurskie Centrum Zdrowia Zakład Opieki Zdrowotnej w Ełku – "Pro–Medica" Sp. z o. o..
W Ełku rozwija się także przemysł drzewny. W ramach zatwierdzonego w 1992 roku programu Ełk – miasto ekologiczne promuje się inwestycje związane z ochroną środowiska. 18 października 2012 roku nastąpiło otwarcie Parku Naukowo–Technologicznego, służącego do tworzenia innowacyjnej działalności gospodarczej oraz prowadzenia badań i tworzenia nowych miejsc pracy.

Kultura

Na terenie miasta działa Ełckie Centrum Kultury. W jego ramach funkcjonuje m.in.: Teatr Współczesny, Ełcki Teatr Tańca, Teatr 30 Minut, Mazurski Zespół Pieśni i Tańca Ełk. Dom kultury posiada pracownie: modelarską, ceramiczną, plastyczną i fotograficzną. CEK organizuje m.in. przegląd kabaretowy Mulatka, festiwal pirotechniczny Ełk, Ogień & Woda. W Ełku działa także szereg innych instytucji i organizacji związanych z kulturą.

Biblioteki

• Miejska Biblioteka Publiczna
• Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna Filia w Ełku
• Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego

Muzea

• Muzeum Historyczne
• Muzeum Kropli Wody
• Muzeum Zabytków Kolejnictwa

Grupy i zespoły muzyczne

Z miastem związane są chóry, m.in.: Kontrapunkt, Canzonetta, Serviter, a także zespoły muzyczne, takie jak: Mazurski Tercet Gitarowy, Alcoholic Disaster, Bombshelter, Forgotten Past, Ignorant, Sidd Cme, Subfone, Sandaless, PraFuria, Kazus, Flesh Creep, Selen Mains Sins, Mind Rape, Jelenie w Terenie, Trójnoga Kotka.

Wydarzenia kulturalne

W mieście organizowane są liczne imprezy, m.in.:

• Dni Ełku (zob. edycja z 2011 r.)
• Konkurs Cymbalistów Wileńskich (zob. zob. edycja z 2011 r.)
• Jesienny Ogród Poetycki (zob. edycja z 2007 r.)
• Międzynarodowy Konkurs Duetów Fortepianowych
• Ogólnopolski Przegląd Muzyki Reggae (zob. edycja z 2011 r.)
• Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego o Puchar Prezydenta Miasta Ełk (zob. edycja z 2011 r.)
• Ełckie Spotkania z Filmem Przyrodniczym
• Ełckie Juwenalia – Ełk (zob. edycja z 2011 r.)
• Międzynarodowy Plener Rzeźbiarski "Natura i Kultura"
• Przegląd Dziecięcych Zespołów Teatralnych (zob. edycja z 2011 r.)
• Ełcki Przegląd Kapel Amatorskich – EPKA
• imprezy kulinarne propagujące między innymi dziedzictwo kulinarne regionu: Frutti di Lago, Podróż ze smakiem, Fiesta Kartofella, Konkurs o Chochlę Prezydenta

W mieście funkcjonuje także Galeria Sztuki Współczesnej ARS, a także Archiwum Państwowe. Od 2007 r. przyznawana jest w Ełku Nagroda Białej Lilii za wybitny wkład w rozwój miasta.

Organizacje i stowarzyszenia

• Ełckie Stowarzyszenie Kulturalne
• Fundacja Reha-Vitae
• Mazurskie Towarzystwo Naukowe
• Stowarzyszenie Adelfi
• Stowarzyszenie Aktywnych Kobiet SIGNORA
• Ełckie Stowarzyszenie Aktywnych "Stopa"
• Lokalna Grupa Działania "Razem Silniejsi"
• Stowarzyszenie "Dobry Duch Samorządu"
• Stowarzyszenie Edukacyjno-Kulturalne "Ełk XXI"
• Stowarzyszenie Kultury Alternatywnej "Fala"
• Stowarzyszenie Milonga
• Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej "Mazury"
• Tęczowa Fundacja
• Towarzystwo Miłośników Ełku

Religia

• Parafia pw. bł. Jana Pawła II
• Parafia pw. bł. Karoliny Koźkówny
• Parafia pw. Chrystusa Sługi
• Parafia pw. Ducha Świętego
• Parafia pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Apostołów
• Parafia pw. Najświętszego Serca Jezusowego
• Parafia pw. Opatrzności Bożej
• Parafia pw. św. Faustyny
• Parafia pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty
• Parafia pw. św. Rafała Kalinowskiego
• Parafia pw. św. Tomasza Apostoła
• Parafia pw. św. Wojciecha Biskupa i Męczennika
• Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Ełku

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Kawecki (1903-1977) – nauczyciel, muzyk, działacz kulturalno-oświatowy, zbieracz folkloru i kultury ludowej, regionalista, popularyzator przeszłości regionu mazurskiego, malarz amator
• Jan Malecki (1482–1567) – założyciel drukarni i szkoły średniej, której absolwenci podejmowali później studia na uniwersytecie w Królewcu
• Ludwig Baczko (1756–1823) – historyk, autor sześciotomowej historii Prus
• Leszek Błażyński (1949–1992) – bokser klubu Mazur Ełk, zdobywca brązowego medalu na olimpiadzie w Monachium (1972 r.) i w Montrealu (1976 r.) w wadze muszej
• Mariusz Daniszewski (ur. 1979) – wioślarz, olimpijczyk z Aten (2004 r.)
• Jan Jagiełko (1884-1942) – kupiec, wybitny działacz polityczno-społeczny na Warmii i Mazurach.
• Andrzej Klimaszewski (ur. 1960) – skoczek w dal, olimpijczyk z Moskwy (1980 r.), Mistrz Europy juniorów z Bydgoszczy
• Sebastian Kosiorek (ur. 1983) – wioślarz, olimpijczyk z Aten (2004) i Pekinu (2008 r.)
• Siegfried Lenz (ur. 1926) – niemiecki pisarz, honorowy obywatel Ełku, laureat nagrody Goethego
• Witold Mroziewski (ur. 1959) – piłkarz i trener
• Fredy Müller (1905–1959) – niemiecki lekkoatleta, olimpijczyk z Amsterdamu (1928 r.)
• Cezary Zamana (ur.1967) – kolarz, zwycięzca Tour de Pologne w 2003 roku
• Anna Boharewicz-Richter (ur. 1926) – nauczycielka, publicystka, pisarka
• Alfons Bobowik - (ur. 1939 ) – pedagog, historyk, doktor nauk humanistycznych, działacz społeczno-kulturalny
• Jerzy Bauer (ur. 1925) – działacz społeczny, harcerz, pisarz, poeta, autor pamiętników, malarz amator
• Wojciech Popielarz (ur. 1968) – muzyk, animator kulturalny
• Tomasz Andrukiewicz – (ur. 1974) – samorządowiec, starosta powiatu ełckiego, prezydent miasta Ełk w latach 2006-2014.
• Adam Puza (ur. 1951) – samorządowiec, polityk, wykładowca akademicki, prezydent miasta Ełk w latach 1990–1994, starosta powiatu ełckiego, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej V kadencji.
• Zdzisław Fadrowski (ur. 1956) – nauczyciel, samorządowiec, prezydent miasta Ełk w latach 1994-2002
• Janusz Nowakowski (ur. 1948) – samorządowiec, starosta powiatu ełckiego, prezydent miasta Ełk w latach 2002–2006
• Kazimierz Szulc (1825–1887) – działacz narodowo-oświatowy, publicysta, historyk, redaktor

Sport

• Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
• Miejski Klub Sportowy "Mazur"
• Międzyszkolny Ośrodek Sportowy (MOS) Ełk

Edukacja

W mieście funkcjonują m.in. 4 gimnazja, 7 przedszkoli, 6 szkół podstawowych, szkoły językowe. Miejscowe szkolnictwo reprezentują również licea ogólnokształcące, szkoły policealne, technika zawodowe.

• Miejskie Przedszkole "Światełko" w Ełku.
• Szkoła Podstawowa Specjalna przy Domu Pomocy Społecznej Zgromadzenia Sióstr Benedyktynek Misjonarek w Ełku
• Szkoła Podstawowa nr 1 przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Ełku
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. I Dywizji Tadeusza Kościuszki w Ełku przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Ełku
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Henryka Sienkiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Władysława Szafera
• Szkoła Podstawowa nr 5 im. Marii Konopnickiej
• Szkoła Podstawowa nr 6 w Zespole Szkół Samorządowych
• Szkoła Podstawowa nr 7
• Szkoła Podstawowa nr 9 im. Jana Pawła II
• Specjalna Szkoła Podstawowa nr 1 w Zespole Szkół Specjalnych nr 4
• Specjalna Szkoła Podstawowa nr 2 w Zespole Szkół Specjalnych nr 4
• Gimnazjum nr 1
• Gimnazjum nr 2
• Gimnazjum nr 3 im. kard. Stefana Wyszyńskiego
• Gimnazjum nr 4
• I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego
• II Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
• IV Liceum Ogólnokształcące im. Macieja Rataja w Ełku
• Zespół Państwowych Szkół Muzycznych w Ełku

Szkolnictwo wyższe

• Mazurska Szkoła Wyższa w Ełku
• Wydział Studiów Technicznych i Społecznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
• Wyższe Seminarium Duchowne w Ełku
• Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku Filia w Ełku

Turystyka

• Czerwony szlak rowerowy: Ełk – Mrozy Wielkie – Sordachy – Koziki – Giże – Brodowo – Laski Małe – Sypitki – Makosieje – Łoje – Laski Wielkie – Sędki – Lega – Buczki – Szeligi – Ełk, o łącznej długości 42,8 km
• Szlak kajakowy rzeką Ełk: Mazury (gmina Świętajno) – Zamoście – Połom – Straduny – Ełk – Prostki – Bogusze, o łącznej długości 74 km

Zabytki

• grób żołnierza niemieckiego poległego w czasie I wojny światowej
• przy ulicy Kolejowej na osiedlu Szyba mogiła z czasów I wojny światowej (pochowano w niej poległych 13 września 1914 roku 8. żołnierzy niemieckich)
• cmentarz, na którym pochowano 9. lub 10. żołnierzy niemieckich i 6. żołnierzy rosyjskich poległych w październiku 1914 roku
• przy ulicy 11 Listopada rosyjski cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej (pochowano na nim około 81 żołnierzy rosyjskich poległych w latach 1914–1915)
• zbiorowa mogiła wojenna żołnierzy armii niemieckiej i armii rosyjskiej z okresu I wojny światowej, w pobliżu 108. Szpitala Wojskowego (pochowano w niej 8. żołnierzy niemieckich i 10. żołnierzy rosyjskich)
• przed kościołem pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego (wzniesionym w latach 1847–1850) znajduje się pomnik, odsłonięty 22 września 1875 roku; upamiętnia żołnierzy z powiatu ełckiego poległych w latach 1870–1871; po II wojnie światowej usunięto oryginalne tablice; w roku 1950 umieszczono od frontu tablicę o treści: W HOŁDZIE POLEGŁYM • POLAKOM • ZA WIARĘ I OJCZYZNĘ • EŁK 17.VI.1950 • ZRZESZENIE KUPCÓW
• neogotycki kościół św. Wojciecha wzniesiony w 1893 roku
• Wieża ciśnień, wybudowana w 1895 roku; w znajdującym się w niej muzeum zgromadzono eksponaty służące do czerpania wody; na ścianach fotografie starego Ełku z przełomu XIX i XX wieku
• ruiny zamku krzyżackiego z przełomu XIV i XV wieku
• Park Solidarności – odrestaurowany zabytkowy park z XIX–wieczną fontanną oraz pomnikami przyrody
• most na jeziorze Ełckim, wybudowany w roku 1910
• Ełcka Kolej Wąskotorowa powstała w latach 1910–1918; zniszczona przez wojska rosyjskie w czasie I wojny światowej, odbudowana w latach 50. XX wieku; w roku 1992 wpisania do rejestru zabytków (zabytkowy tabor został zgromadzony w hali parowozowni oraz na torach stacji Ełk Wąskotorowy; zwiedzającym udostępniono również budynek stacyjny z 1913 roku oraz parowozownię z zapleczem z lat 1910–1938).

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Bibliografia

Białuński Grzegorz, Kolonizacja "Wielkiej Puszczy" (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Ełk. Kulinarna stolica Mazur, oprac. Jan Matuszyński, Ełk 2012.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław,Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Kawecki Jan, Roman Bolesław, Ełk. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1970.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Rocznik Demograficzny GUS na rok 2012, Warszawa 2012.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, t.2, Warszawa 1881.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.07.2013]
Ełckie Centrum Kultury [29.07.2013]
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Ełku [29.07.2013]
Oficjalny serwis internetowy miasta Ełku [29.07.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [29.07.2013]
Cmentarze i pomniki wojenne w powiecie ełckim [29.07.2013]
Wrota Warmii i Mazur [10.09.2013]
Mazurski Moto Show [22.06.2014]
Współczesna.pl [22.06.2014]