Olsztynek (gmina miejsko-wiejska)

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Wersja z dnia 13:39, 20 mar 2015 autorstwa LidiaK (dyskusja | edycje) (→‎Kultura i turystyka)
Skocz do: nawigacja, szukaj
Gmina Olsztynek
Herb
Herb gminy
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Rodzaj gminy miejsko-wiejska
Burmistrz Artur Zenon Wrochna
Powierzchnia 371,51 km²
Liczba sołectw 30
Liczba miejscowości 66
Liczba ludności (2013)
Gęstość zaludnienia 		13989
38 osób/km²
Strefa numeracyjna 89
Tablice rejestracyjne NOL
TERYT 2814093
Urząd gminy
ul. Ratusz 1 11-015 Olsztynek
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Olsztynek – gmina miejsko-wiejska położona w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego oraz powiatu olsztyńskiego. Siedziba gminy znajduje się w Olsztynku. Gmina rolniczo-przemysłowa o dużej powierzchni zalesienia, położona na skraju Pojezierza Olsztyńskiego, posiadająca liczne obszary różnych form ochrony przyrody. Największa gmina powiatu olsztyńskiego. Władzę w gminie sprawuje burmistrz Artur Zenon Wrochna[1].

Powierzchnia gminy

Gmina miejsko-wiejska Olsztynek zajmuje powierzchnię 371,51 km2[2], w tym:

  • użytki rolne: 30%
  • lasy: 52%
  • wody: 4%

Gmina stanowi 13,1% powierzchni powiatu olsztyńskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[2]:

Zamek w Olsztynku.
Fot. Dawid Galus. Źródło: Commons Wikimedia
Kościół pw. św. Mikołaja w Mańkach
Fot. Stokrotka 11. Źródło: Commons Wikimedia
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Orzechowie
Fot. Stokrotka 11. Źródło: Commons Wikimedia
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
liczba 13989 100 7084 50,6 6905 49,4
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 		38 19 19

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie miejsko-wiejskiej Olsztynek wynosiło -23 osób[2], co stanowi 4,2% migracji w powiecie olsztyńskim oraz 0,6% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Olsztynek były częścią powiatu ostródzkiego w województwie olsztyńskim[3].

W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady[4]. Gromadę Olsztynek utworzono 1 stycznia 1958 roku[5] ze zniesionej gromady Królikowo. Przetrwała ona do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała podział państwa na gminy[6].

W listopadzie 1972 roku z powiatu ostródzkiego wyłączono miasto Olsztynek oraz obszary 31 sołectw[7], wśród nich obszary dawnej gromady Olsztynek, i włączono je do powiatu olsztyńskiego.

Gmina Olsztynek została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku[8]. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Elgnówko, Gaj, Jemiołowo, Królikowo, Kunki, Kurki, Lichtajny, Łęciny, Łutynowo, Makruty, Mańki, Mierki, Mycyny, Nowa Wieś Ostródzka, Pawłowo, Samagowo, Sudwa, Swaderki, Świerkocin, Tomaszyn, Ząbie, Zezuty oraz miejscowości: Ameryka, Jagiełek, Marązy, Nadrowo, Selwa, Sudwa, Świętajny, Wilkowo. W tym samym czasie, gmina i miasto Olsztynek stały się jedną jednostką administracyjną[9].

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[10], przestał istnieć powiat olsztyński. Gmina Olsztynek została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.

W 1977 roku tereny gminy zostały powiększone o sołectwa Dąb, Lipowo Kurkowskie (z gminy Nidzica) oraz Maróz, Waplewo, Witramowo (ze zniesionej gminy Szkotowo)[11].

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa [12]umiejscowiły gminę Olsztynek w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim.

Gmina miejsko-wiejska Olsztynek graniczy z gminami: Gietrzwałd, Stawiguda, Purda, Jedwabno,Nidzica, Kozłowo, Grunwald, Ostróda.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Ameryka, Dąb, Drwęck, Elgnówko, Gaj, Jemiołowo, Królikowo, Kunki, Kurki - Ząbie, Lichtajny, Lipowo Kurkowskie, Łęciny, Łutynowo, Mańki, Maróz, Mierki, Mycyny, Nadrowo, Nowa Wieś Ostródzka, Pawłowo, Samagowo, Sitno, Sudwa, Swaderki, Świerkocin, Waplewo, Warlity Małe, Witramowo, Zawady, Zezuty.

Pozostałe miejscowości: Jagiełek, Czerwona Woda, Czarci Jar, Gibała, Stare Gaje, Gąsiorowo Olsztyneckie, Juńcza, Łutynówko, Makruty, Kołatek, Marązy, Dębowa Góra, Lutek, Platyny, Świętajńska Karczma, Świętajny, Orzechowo, Selwa, Kurecki Młyn, Waszeta, Tolejny, Tomaszyn, Tolkmity, Warglewo, Wigwałd, Smolanek, Wilkowo, Jadamowo, Malinowo, Witułty, Cichogrąd, Gębiny.

Gospodarka

Głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego gminy Olsztynek jest rolnictwo, leśnictwo i turystyka. Są to historycznie wykształcone funkcje gospodarcze, o których przesądziły warunki naturalne. Do podstawowych form gospodarowania w rolnictwie zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Większość gospodarstw rolnych stanowią gospodarstwa indywidualne. Brak uciążliwego przemysłu oraz czyste środowisko sprzyja rozwojowi rolnictwa ekologicznego.

W gminie rozwinięty jest przemysł rolno-spożywczy (ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój tej gałęzi przemysłu są duże zasoby czystej wody oraz dobrze rozwinięta sieć wodociągowa i kanalizacyjna, obniża to koszty budowy zakładów przetwórczych), drzewny (duża powierzchnia zalesienia w gminie); dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Olsztynek wynosiła pod koniec 2013 roku 1154. W tym 63 podmioty należały do sektora publicznego, pozostałe 1091 tworzy sektor prywatny. 279 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 90 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 141 firm w dziale budownictwo, 72 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 37 firm[2]. Do największych podmiotów gospodarczych w gminie należą: "TYMBARK" S.A., Wytwórnia Octu i Musztardy w Olsztynku, Gospodarstwo Rybackie Szwaderki Sp. z o.o. w Swaderkach, KOZDRYK sp. z o.o. w Waplewie, TRANSPED-LAS Sp. z o.o. w Olsztynku, Nadleśnictwo Olsztynek i Jagiełek. Niektóre z tych przedsiębiorstw eksportują swoje towary do krajów Unii Europejakiej.

Gmina Olsztynek należy do Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich, Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko", Lokalnej Grupa Rybackiej "Pojezierze Olsztyńskie" oraz Lokalnej Grupy Działania Stowarzyszenie "Południowa Warmia"; prowadzi również współpracę partnerską z gminami: Déols, Luant i Le Poinçonnet (Francja), Mejszagoła (Litwa - Rejon Wileński), Polessk (Rosja), Bańska Szczawnica (Słowacja), Strängnäs (Szwecja), Felsőzsolca (Węgry), Związkiem Gmin Walkenried (Niemcy) oraz gminą Łapsze Niżne w województwie małopolskim.

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 roku teren gminy został zakwalifikowany do obszarów wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji oraz do tzw. Tygrysów warmińsko-mazurskich wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe.

Wybitne walory przyrodniczo krajobrazowe oraz położenie gminy sprzyjają rozwojowi turystyki. Dodatkowym atutem są liczne zabytki, szlaki turystyczne i baza noclegowa, która stanowią: hotele, ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe, domki letniskowe oraz gospodarstwa agroturystyczne w miejscowościach: Drwęck, Marózek, Swaderki, Nowa Wieś Ostródzka, Mierki, Tolejny, Lipowo Kurkowskie, Mycyny, Makruty, Łutynowo[13].

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Olsztynek wynosiła 1051 osób[2], co stanowi 11,7% bezrobotnych w powiecie olsztyńskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 15,5% ludności[14].

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

Filia biblioteki znajduje się w Waplewie.

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

Ludzie związani z gminą

  • Eugeniusz Szulc (1936- ) – trener kolarstwa, działacz sportowy; był związany z Olimpią Olsztynek.
  • Leokadia Lentacz - tkaczka ludowa, pracuje w Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku.
  • Cezary Makiewicz (1963-) – muzyk, kompozytor, pisze również teksty piosenek; pracuje z młodzieżą prowadząc zajęcia wokalne w olsztyneckim Miejskim Domu Kultury.
  • Józef Wieczerzak (1925-1975) – etnograf, kustosz Działu Etnografii Muzeum Mazurskiego w Olsztynie, długoletni dyrektor Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Olsztynek należą[15]:

Szlaki i atrakcje turystyczne

  • szlaki piesze:
  • szlaki kajakowe rzekami Łyną i Marózką:
  • szlaki rowerowe międzyregionalne:
    • Toruń – Lubawa – Mikołajki – na terenie gminy przebiega przez miejscowości: Lichtajny, Olsztynek, Mierki, Świerkocin, Swaderki, Marózek, Kurki, Ząbie, Orzechowo
    • Warszawa – Nidzica – Kurki do trasy Toruń – Mikołajki - na terenie gminy przebiega przez Kurki
  • szlaki rowerowe lokalne:
    • szlak czerwony (15 km): Olsztynek – Leśniczówka Jagiełek – Witulty – Zezuty – Gębiny – Makruty (połączenie ze szlakiem czarnym przez Tomaszyn do Leśniczówki Jagiełek i dalej do Olsztynka),
    • szlak czarny (14 km): Olsztynek - Leśniczówka Jagiełek – Łęciny – Mycyny – Tomaszyn - Mańki – Makruty (powrót do Olsztynka szlakiem czerwonym),
    • szlak niebieski (19 km) - dookoła Jeziora Pluszne: Węgornia – Pluski – leśniczówka Stawiguda - Zielonowo – Kołatek (powrót do Olsztynka szlakiem żółtym lub dalej - ośrodek "Perkoz" – Węgornia),
    • szlak żółty (18 km): Olsztynek – Łutynówko – Mierki – Kołatek – Węgornia – Orzechowo – Ząbie – Kurki,
    • szlak zielony (szlak łącznikowy - 11 km): Pawłowo – Kunki – Łutynowo – Świerkocin – Waszeta (możliwość kontynuowania trasy szlakiem niebieskim lub żółtym),
    • szlak czerwony (25 km): Olsztynek – Jemiołowo – Pawłowo – Lutek – Maróz – Orzechowo (trasa łączy się ze szlakiem żółtym i zielonym, powrót do Olsztynka lub dalsza jazda do Kurek),
    • szlak czarny (7 km): Węgornia – Swaderki – Kurki (trasa łączy się ze szlakiem żółtym prowadzącym do Olsztynka, a dalej ze szlakiem niebieskim),
    • szlak żółty (20 km): Olsztynek – Królikowo – Drwęck – Pacółtówko – Leśniczówka Mielno – Lichtajny – Królikowo (powrót do Olsztynka szlakiem grunwaldzkim lub wprost drogą asfaltową),
    • szlak zielony (krótki szlak łącznikowy): Orzechowo – Węgornia,
    • szlak niebieski (dookoła Jeziora Maróz): Swaderki – Marózek – Bolejny – Żelazno – Maróz (trasa łączy się ze szlakiem czerwonym prowadzącym do Olsztynka lub Swaderek)[16],
    • szlak Waplewo - Samborowo (67 km): Waplewo – Jadamowo – Sitno – Łubianek – Łubian – Ulnowo – Grunwald – Samin – Jezioro Dąbrówno – Dylewo – Dylewska Góra – Pietrzwałd – Samborowo.
  • zabytkowe parki dworskie w: Jadamowie, Nadrowie, Płatynach, Sitnie, Warlitach Małych, Witramowie
  • obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty i pomniki przyrody
  • jeziora, lasy (w rejonie miejscowości Ameryka występują lasy sosnowe o walorach klimatyczno-uzdrowiskowych, w których usytuowany jest szpital dla dzieci)
  • liczne zabytki architektury sakralnej
  • Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku
  • Galeria Sztuki Muzeum Budownictwa Ludowego
  • Huta szkła artystycznego w Olsztynku

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Olsztynek można uzyskać na stronach internetowych: olsztynek.pl.

Religia

Szkolnictwo

W gminie miejsko-wiejskiej Olsztynek istnieją następujące placówki edukacyjne:

Sport

W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: turniej piłki nożnej o Puchar św. Piotra, turniej olsztyneckiej Ligi Futsalu, Tour de Olsztynek - wyścigi rowerowe dla najmłodszych, bieg o Puchar Olsztynka, Olsztynecki Bieg w Szpilkach.
Na terenie gminy działa klub:

Inne organizacje i instytucje

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich[17]:

Rezerwaty przyrody:

Obszary chronionego krajobrazu:

Obszary Natura 2000:

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy miejsko-wiejskiej Olsztynek znajduje się 18 pomników przyrody, ochroną objęto m.in: 2 głazy narzutowe: głaz narzutowy "Głaz Józefa" oraz głaz "Kamień Żydowski"[17].

Zobacz też:

Przypisy

  1. ↑ BIP Urzędu Miasta Olsztynek
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS
  3. ↑ Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. isap.sejm.gov.pl
  4. ↑ Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. isap.sejm.gov.pl
  5. ↑ Uchwała Nr V/23a/57 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 16 listopada 1957 r. w sprawie zmiany granic gromad i zmiany siedzib gromadzkich rad narodowych.
  6. ↑ Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl
  7. ↑ Dz.U. 1972 nr 50 poz. 324, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie zmiany granic niektórych powiatów. isap.sejm.gov.pl
  8. ↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim.
  9. ↑ Uchwała Nr XXI/84/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie olsztyńskim.
  10. ↑ Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl
  11. ↑ Dz.U. 1977 nr 2 poz. 11, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia i zmiany granic gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach krośnieńskim, nowosądeckim, olsztyńskim i piotrkowskim. isap.sejm.gov.pl
  12. ↑ Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[1]
  13. ↑ olsztynek.pl
  14. ↑ Bank Danych Lokalnych GUS
  15. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków
  16. ↑ Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Olsztynka na lata 2007- 2015, Olsztynek 2012. [2]
  17. ↑ 17,0 17,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie

Bibliografia

Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972 nr 50 poz. 324, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie zmiany granic niektórych powiatów. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1977 nr 2 poz. 11, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia i zmiany granic gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach krośnieńskim, nowosądeckim, olsztyńskim i piotrkowskim. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr V/23a/57 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 16 listopada 1957 r. w sprawie zmiany granic gromad i zmiany siedzib gromadzkich rad narodowych. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1957. Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Uchwała Nr XXI/84/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Olsztynka na lata 2007- 2015
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
Stowarzyszenie Dom Warmiński] [20.12.2014]
BIP Urzędu Miasta Olsztynek [20.10.2014]
Portal gminy Olsztynek [20.10.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.10.2014]

Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Olsztynek_(gmina_miejsko-wiejska)&oldid=144026”