Elbląg

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Wersja z dnia 14:31, 2 mar 2015 autorstwa MartaF (dyskusja | edycje) (→‎Szkoły wyższe)
Skocz do: nawigacja, szukaj
Elbląg
Herb
Herb Elbląga
Elbląg, fot. Marek Czasnojć
Elbląg, fot. Marek Czasnojć
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat miasto na prawach powiatu
Gmina Elbląg
Liczba ludności (2012) 123 977
Strefa numeracyjna 55
Kod pocztowy od 82-300 do 82-317
Tablice rejestracyjne NE
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Elbląg
Elbląg
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Elbląg
Elbląg
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Elbląg (niem. Elbing) – drugie pod względem wielkości i liczby mieszkańców miasto województwa warmińsko-mazurskiego. Jest miastem na prawach powiatu, stanowi siedzibę władz powiatu ziemskiego elbląskiego i gminy wiejskiej elbląskiej. Do 1998 roku Elbląg był stolicą województwa elbląskiego. Od 1992 roku jest stolicą diecezji elbląskiej.

Elbląg upload.wikimedia.org

Nazwa

Pochodzenie nazwy miasta kojarzone jest z rzeką Ilfing, którą odnotował Wulfstan, anglosaski podróżnik drugiej połowy IX wieku. Była to nazwa pruska. W 1237 roku dla założonej nad tą rzeką (dzisiejsza rzeka Elbląg) fortyfikacji Krzyżacy przyjęli nazwę w formie Elbing.

Położenie

Miasto położone jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Odległość do Olsztyna wynosi 89 km, do trzeciego największego miasta województwa, tj. Ełku – 214 km, do Warszawy – 260 km, do Gdańska – 58 km.

Warunki naturalne

Elbląg jest położony u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego, na południowym zachodzie morenowej Wysoczyzny Elbląskiej, na Pobrzeżu Gdańskim. Teren ten charakteryzuje się znaczną wysokością względną, przecinaną erozyjnymi wąwozami i płynącymi w nich potokami. Występują lasy bukowe i dębowe, ale także niektóre gatunki roślinności charakterystyczne dla terenów górskich, a faunę reprezentują m.in. jeleń, jenot, popielica, żuraw, orlik krzykliwy. Miasto Elbląg leży w granicach Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej. W 1913 roku do Elbląga włączono charakterystyczny dla Wysoczyzny park leśny o nazwie Bażantarnia.

W Elblągu zarejestrowano ponad 70 pomników przyrody, w tym część we wspomnianej Bażantarni. Są to przede wszystkim dęby szypułkowe, buki pospolite, lipy drobnolistne, ale także m.in. grupy głazów narzutowych w leśnictwie Dębica (zob. także Głaz narzutowy "Diabelski Kamień", Głaz narzutowy "Głaz Pustelnika").

Dzieje miejscowości

Z okolicami dzisiejszego Elbląga kojarzyć należy port bałtycki Prusów Truso, działający około VIII-XI wieku n.e. Osadę Truso opisał podróżnik Wulfstan u schyłku IX wieku. Przez wiele lat prowadzono badania archeologiczne mające na celu ustalenie położenia Truso. Ustalenia archeologa Marka Jagodzińskiego z końca XX wieku wskazują, że osada leżała nad dzisiejszym jeziorem Druzno, kilka kilometrów od Elbląga (teren wsi Janów).

W niewielkiej odległości od tej osady wiosną 1237 roku powstała fortyfikacja krzyżacka, założona przez dowódcę Hermanna von Balka, która po krótkim czasie uległa zniszczeniu w czasie walk z pruskim plemieniem Pogezan. Po tych wydarzeniach nowa siedziba krzyżacka powstała właśnie na terenie dzisiejszego starego miasta, już w 1242 roku, po sprowadzeniu kolonistów niemieckich, stanowiąc na tyle silny ośrodek, że udało się odeprzeć Prusów i księcia gdańskiego Świętopełka II. Kilkanaście lat później, w czasie II powstania pruskiego, Elbląg także pozostał niezdobyty. W 1246 roku osada zyskała przywilej miasta według prawa lubeckiego, a w 1251 roku ustanowiono w Elblągu siedzibę mistrza krajowego. Komturem elbląskim był ówcześnie odnotowany w źródłach Aleksander.

Znaczenie Elbląga w państwie krzyżackim w pierwszych latach funkcjonowania ośrodka jako miasta było niebanalne, a to z uwagi na kluczowe zadania: poza ważną siedzibą administracyjną było to centrum koncentracji strategicznej wojsk oraz jedyny port morski. Na zamku, jednym z największych w państwie, obradowała kapituła pruska; rola ta uległa zredukowaniu po wybudowaniu zamku malborskiego na początku XIV wieku i przeniesieniu do Malborka siedziby wielkiego mistrza zakonu. Od 1312 roku rezydował natomiast na zamku w Elblągu wielki szpitalnik i komtur elbląski.

Zakon nadał miastu posiadłości na Żuławach i innych terenach, ale o wzroście znaczenia miasta decydował przede wszystkim udział Elbląga w handlu morskim, a także morskiej drodze osadnictwa; drogą tą docierali do miasta i osiedlali się Niemcy, Anglicy, Holendrzy, Szkoci i przedstawiciele innych nacji. Elbląg działał aktywnie w strukturach hanzeatyckich.

Od połowy XIV wieku znaczenie Elbląga jako miasta malało. Sprawiło to rozszerzenie granic państwa krzyżackiego po podboju Prusów, przeniesienie ośrodka politycznego do Malborka, wzrost roli Gdańska w spływie i handlu polskim zbożem, wreszcie założenie Nowego Miasta Elbląga przez Krzyżaków (1337) i nadanie mu przywileju lokacyjnego. Stopniowej degradacji – zamulaniu – ulegało także samo przejście morskie przez Mierzeję Wiślaną, co uniemożliwiało docieranie do Elbląga większych jednostek.

W XV wieku, w okresie wojen zakonu z Polską, nastąpiło nasilenie sympatii propolskich w Elblągu. Po bitwie pod Grunwaldem mieszczanie zajęli zamek, usuwając załogę zakonną wraz z dostojnikami, i już 22 lipca 1410 roku złożyli hołd Władysławowi Jagielle; zaledwie dwa miesiące później zamek był ponownie w rękach krzyżackich. W lutym 1440 roku Elbląg był miejscem założenia Związku Pruskiego, dążącego do uzyskania przywilejów dla szlachty i mieszczan w państwie krzyżackim. Mieszczanie elbląscy wykazali się ponownie aktywnością u zarania wojny trzynastoletniej – 12 lutego 1454 zajęli i nauczeni doświadczeniem sprzed pół wieku, ubiegając ewentualny powrót Zakonu, zniszczyli zamek. Po hołdzie złożonym Kazimierzowi Jagiellończykowi mieszczanie uzyskali potwierdzenie szeregu przywilejów, a także nadanie nowych przywilejów, dotychczas przysługujących komturii. Miasto stało się także na krótki czas stolicą województwa (do 1467, potem województwo malborskie). Elbląg brał udział w bitwach morskich przeciwko Krzyżakom na Zalewie Wiślanym, a II pokój toruński w 1466 roku przyznał miasto Polsce.

Największe znaczenie Elbląga w okresie przynależności do Korony Polskiej przypadło na schyłek XVI wieku i czas panowania Stefana Batorego. Przesądził o tym bunt mieszczan gdańskich, który wymusił znalezienie innego portu na potrzeby polskiego eksportu i importu drogą morską.

Wiek XVII przyniósł zatrzymanie rozwoju miasta. Elbląg dotykany był zarazami wyludniającymi miasto, a portowy charakter czynił go szczególnym celem w czasie wojen polsko-szwedzkich, w tym obiektem szwedzkiej okupacji w latach potopu (1655-1660). W 1698 roku król August II podjął działania na rzecz odstąpienia Elbląga elektorowi pruskiemu, ale sprzeciw polskiej opinii publicznej i działania dyplomatyczne kilku państw ościennych nie dopuściły do realizacji zamierzenia. Niebawem działania wojny północnej i przemarsze wojsk szwedzkich, saskich i rosyjskich przyniosły dalsze osłabienie Elbląga. W 1703 roku elektor pruski zajął posiadłości ziemskie miasta, uszczuplając znacznie dochody kasy miejskiej. W połowie XVIII wieku nastąpił jeszcze krótkotrwały okres prosperity Elbląga, częściowo związany z odseparowaniem od Gdańska, ale ostatecznie zabór pruski w 1772 roku, odebranie praw lubeckich, a wreszcie kryzys handlowy doby wojen napoleońskich doprowadził do znacznej degradacji roli miasta.

W państwie pruskim Elbląg, przypisany rejencji gdańskiej w prowincji Prusy Zachodnie, był siedzibą powiatu ziemskiego (od 1874 wydzielono dodatkowo powiat miejski), ale stał się faktycznie portem rzecznym o przeciętnym znaczeniu handlowym. Połowa XIX wieku i rewolucja przemysłowa to stopniowe odbudowywanie roli Elbląga, chociaż w większym stopniu jako ośrodka przemysłowego. Dawne tradycje kontynuował Ferdinand Schichau, który w 1854 uruchomił i rozwijał stocznię. Rozwijały się także inne gałęzie przemysłu: przetwórstwo rolno-spożywcze, tkactwo, farbiarstwo, przemysł metalowy. W zwiększającej się stopniowo liczbie mieszkańców znaczące miejsce zajmowali robotnicy tych zakładów, których trudne warunki życia sprzyjały nastrojom rewolucyjnym, szczególnie w okresie bezpośrednio poprzedzającym i w czasie samej I wojny światowej. Wojna przyniosła chaos, dekoniunkturę, zamykanie zakładów przemysłowych, problemy z żywnością.

Traktat wersalski pozostawił Elbląg w granicach Niemiec (prowincja Prusy Wschodnie), a powojenne ograniczenia narzucone państwu niemieckiemu podtrzymały okres kryzysu gospodarczemu. Dopiero lata 30. przyniosły rozwój przemysłu, a miasto stało się także znaczącym garnizonem. Rozwijały się stopniowo infrastruktura miejska (nowe osiedla mieszkaniowe, szpital, przebudowa linii tramwajowych, inwestycje portowe) oraz życie kulturalne. W okresie wojennym Elbląg był przeludniony przez przesiedleńców, przez dłuższy czas funkcjonowały podobozy obozu koncentracyjnego Sztutowo. Te zdarzenia i inne trudności doby wojennej nie przyniosły jednak zniszczeń, które stały się faktem dopiero w czasie walk o miasto w styczniu i lutym 1945 roku. Całkowitemu zniszczeniu uległo Stare Miasto i Śródmieście Elbląga. Wielkie straty liczebne poniosła ludność cywilna. Strat dopełniły rekwizycje majątku i sprzętu przemysłowego, dokonane przez Armię Czerwoną w pierwszych miesiącach powojennych.

W maju 1945 władzę w Elblągu przejęła administracja polska. Władze przyjęły za priorytet nadanie miastu polskiego charakteru, co w pierwszych latach wyraziło się m.in. deportacjami już i tak zdziesiątkowanej ludności miejscowej oraz rozbiórką pozostałości zrujnowanego starego miasta zamiast jego odbudowy jako zabytku "kultury niemieckiej". W 1949 roku pożar w zakładach "Zamech" został wykorzystany przez Urząd Bezpieczeństwa do serii aresztowań i wyroków, z wyrokami śmierci włącznie, dla rzekomych członków siatki szpiegowskiej i sabotażowej. Wydarzenia te przeszły do historii pod nazwą sprawy elbląskiej. W grudniu 1970 roku, zastrzelony w okolicznościach korespondujących z wydarzeniami grudniowymi na Wybrzeżu, zginął pracownik elbląskiego przedsiębiorstwa komunikacyjnego Tadeusz Sawicz.

W latach 1975-1998 Elbląg stanowił stolicę województwa, będąc centrum regionu złożonego m.in. z dawnych powiatów malborskiego, kwidzyńskiego, braniewskiego czy pasłęckiego. W latach 80. rozpoczęto budowę nowego centrum miasta. Od 1999 roku Elbląg jest miastem na prawach powiatu w granicach województwa warmińsko-mazurskiego, drugim miastem województwa pod względem wielkości i liczby mieszkańców.

Demografia

W XIV wieku ludność Elbląga kształtowała się na poziomie 1500 mieszkańców. Znaczny wzrost tej liczby przyniósł tzw. złoty wiek, a u schyłku XVI wieku liczba mieszkańców miasta zbliżyła się do 30 tysięcy. Kolejne stulecia, a szczególnie spadek znaczenia gospodarczego Elbląga, a także wojny i epidemie, zredukowały te liczbę niemal o połowę do 1772, czyli przejścia miasta pod administrację pruską. W 1798 odnotowano niespełna 17 tysięcy mieszkańców. W XIX wieku, w związku ze stopniowym rozwojem przemysłowym miasta, mieszkańców ponownie przybywało; w 1861 roku było to ponad 25 tysięcy, dziesięć lat później – ponad 30 tysięcy, w 1890 liczba przekroczyła 40 tysięcy, a na początku XX wieku 50 tysięcy. W chwili wybuchu II wojny światowej Elbląg liczył niemal 86 tysięcy mieszkańców.

Wojna drastycznie zmniejszyła liczbę mieszkańców: spis powszechny z 1946 odnotował jedynie 21 tysięcy osób zamieszkałych w Elblągu. Mieszkańców szybko przybywało w okresie Polski Ludowej, już w 1950 było to niemal 50 tysięcy, a w latach 60. liczba mieszkańców przekroczyła 90 tysięcy. W 1977 po raz pierwszy odnotowano ponad 100 tysięcy elblążan. Liczba 123 tysięcy mieszkańców, jaką wykazał spis powszechny w 1988, jest niemal identyczna jak w 2013. W ćwierćwieczu, które dzieli te dwie daty, nastąpił jednak dalszy wzrost liczby mieszkańców (w 1999 ponad 130 tysięcy), a potem delikatny spadek.

W połowie 2013 w Elblągu mieszkało 123 271 osób.

Administracja i polityka

Burmistrzowie i prezydenci

W państwie pruskim i niemieckim od 1773 urząd burmistrza i nadburmistrza Elbląga sprawowali:

  • Johann Christian von Lindenowski 1773-1780
  • Chrystian Bernard Schmidt 1780-1804
  • Beyme 1804-1808
  • Johann Christian Ludwig Bax 1808-1809
  • Christoph Jacob Marenski 1809-1814
  • Johann Christian Ludwig Bax 1815-1819 (ponownie)
  • Johann Lucas Haase 1820-1843
  • Adolph Philipps 1843-1853
  • Theodor Konrad Burscher 1853-1868
  • Johann Carl Adolph Selke 1868-1875
  • Hermann Wilhelm Thomale 1875-1887
  • Heinrich Elditt 1887-1909
  • Carl Friedrich Merten 1910-1934
  • Johannes Woelk 1934-1940
  • Fritz Leser 1940-1945

Po 1945 urząd ten sprawowali:

Rada Miasta

W Radzie Miasta Elbląga zasiada 25 samorządowców wybieranych w pięciu okręgach wyborczych (stan na 2014).

Parlamentarzyści

Elblążanie wybierają swoich przedstawicieli do Sejmu RP w okręgu wyborczym nr 34, w którym do obsadzenia pozostaje siedem mandatów. W 2011 posłami z Ebląga zostali: Elżbieta Gelert, Piotr Cieśliński, Sławomir Rybicki i Miron Sycz (Platforma Obywatelska), Leonard Krasulski i Zbigniew Babalski (Prawo i Sprawiedliwość), Stanisław Żelichowski (Polskie Stronnictwo Ludowe) oraz Wojciech Penkalski (Ruch Palikota).

Wybory do Senatu RP odbywają się w okręgu wyborczym nr 85.

W wyborach do Parlamentu Europejskiego Elbląg wchodzi w skład jednego okręgu wyborczego z Olsztynem i Białymstokiem (nr 3). Od 2014 mandat z tego okręgu pełnią Karol Karski (Prawo i Sprawiedliwość) i Barbara Kudrycka (Platforma Obywatelska).

Podział administracyjny miasta

W Elblągu nie funkcjonuje oficjalny administracyjny podział na jednostki pomocnicze – dzielnice. W świadomości mieszkańców i tradycji istnieje jednak podział nieformalny, obejmujący osiedla i dzielnice południa i północy Elbląga. Na południu są to: Śródmieście, Stare Miasto, Łasztownia, Zawodzie, Osiek, Zatorze, Dębica, Nowe Miasto, Nowe Pole, Dąbki, Warszawskie Przedmieście, Przy Młynie, Winnica, Wyspa Spichrzów, Trudo, Stagniewo, Rakowo. Dzielnice i osiedla północne to: Ogrody, Stawnik, Kępa Północna, Zawada, Zakrzewo, Osiedle Marynarzy, Kamionka, Nad Jarem, Na Stoku, Dąbrowa, Drewnik, Zajazd, Bielany, Modrzewina, Rubno Wielkie, Krasny Las, Próchnik, Bażantarnia.

Zabytki

Do najważniejszych i najbardziej znanych zabytków zachowanych w Elblągu należą budowle sakralne:

  • kościół św. Mikołaja (od 1992 katedralny), pochodzący z połowy XIII wieku i potem stopniowo rozbudowywany, przebudowany po pożarze w 1777
  • kościół św. Wojciecha, konsekrowany w 1905, w czasie budowy pozostawał poza Elblągiem (podmiejska dzielnica robotnicza Kolonia Pangritza)
  • kościół Bożego Ciała, zbudowany na początku XV wieku w miejscu zniszczonej w pożarze kaplicy św. Jerzego, później przekazany protestantom; po 1945 wskutek zniszczeń przez dłuższy czas pozostawał opuszczony, następnie wykorzystywany do celów pozasakralnych, po przekazaniu administracji kościelnej w latach 80. stał się siedzibą ośrodka duszpasterstwa i Centrum Kultury Chrześcijańskiej
  • kościół Świętego Ducha z XIII wieku, fragment zespołu szpitalnego zbudowanego na podstawie przywileju lokacyjnego legata Wilhelma z Modeny, później użytkowany przez ewangelików, w tym przez dłuższy czas jako kościół garnizonowy; po zniszczeniach w 1945 częściowo odbudowany, stał się siedzibą Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Kamila Cypriana Norwida
  • kościół Najświętszej Marii Panny (podominikański) z XIII wieku, przebudowywany w XVI wieku po pożarze, w czasie reformacji przekazany do dyspozycji ewangelików; uległ w znacznym stopniu zniszczeniu w 1945, po częściowej rekonstrukcji służy od 1961 plastykom (Galeria EL); historyczny ołtarz przeniesiono do kościoła św. Mikołaja
  • kościół św. Antoniego z połowy XIV wieku, gotycki, kilkakrotnie przebudowywany i przemalowywany, stanowi filialny kościół parafii Serca Jezusowego w Łęczach
  • kościół pw. bł. Doroty z Mątów z XVIII wieku, szachulcowy, przeniesiony do Elbląga w latach 80. XX wieku z Kaczynosu na Żuławach
  • kościół Świętej Trójcy z połowy XIX wieku, pierwotnie wzniesiony w Nowej Cerkwi, gdzie w dobrym stanie przetrwał II wojnę światową, ale uległ dewastacji po oddaniu do dyspozycji PGR, w latach 90. XX wieku odrestaurowany i przeniesiony do Elbląga jako świątynia katolicka
  • kościół św. Jerzego przy szpitalu na Nowym Mieście z XIV wieku, budowla pierwotnie szachulcowa, potem obmurowana cegłą, służąca do rzadkich, kwartalnych nabożeństw komunijnych, podupadła w XVII wieku i niewykorzystywana do celów sakralnych; po serii konserwacji od połowy XIX wieku po 1945 siedziba dynamicznie rozwijającej się parafii katolickiej
  • kościół pw. św. Pawła Apostoła w Elblągu z końca XIX wieku, początkowo ewangelicki, po 1945 katolicki, powstały na potrzeby robotników w Kolonii Pangritza (obecnie dzielnica Zawady), nieznacznie uszkodzony w czasie II wojny światowej
  • kościół pw. Dobrego Pasterza w Elblągu z końca XIX wieku, neogotycki, położony na Wyspie Spichrzów, początkowo mennonicki, potem siedziba parafii Kościoła polskokatolickiego
  • tzw. Ścieżka Kościelna, wąskie przejście miedzy kamienicami Starego Miasta, umożliwiające szybkie przejście między zespółem Szpitala Ducha Świętego, św. Mikołaja i podominikańskim Najświętszej Maryi Panny, otwarte dla zwiedzających w 2006

Z pozasakralnych zabytków miasta do najważniejszych należą:

  • Brama Targowa z 1309; z Bramą, jednym z najbardziej rozpoznawalnych zabytków Elbląga, związana jest popularna legenda o czeladniku piekarskim, który uderzeniami łopaty piekarskiej miał w 1521 doprowadzić do opuszczenia w bramie kraty i tym samym uniemożliwić zajęcie miasta przez szturmujących Krzyżaków; Brama była wielokrotnie przebudowywana, w 2006 została udostępniona zwiedzającym – wraz z tarasem widokowym – po kolejnym remoncie
  • Kanał Elbląski z połowy XIX wieku, droga żeglowna o długości 84,2 km z Elbląga do Ostródy, 5 pochylni i 2 śluzy, uznany za zabytek techniki
  • Pałac Abbegga z początku XIX wieku, neogotycki, na terenie parku Bażantarnia (obecnie w granicach miasta), przez wiele lat siedziba eleganckiego zajazdu, po 1945 siedziba Nadleśnictwa Elbląg
  • Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu otwarte w 1954 roku na podzamczu dawnego zamku krzyżackiego, w budynkach Słodowni i Gimnazjum Elbląskiego
  • kamienice

Wskutek głównie zniszczeń wojennych i powojennych nie zachowały się m.in.:

  • kościół Trzech Króli z lat 80. XIX wieku
  • kościół św. Anny z przełomu XIX i XX wieku, a także jego poprzednik, tzw. stary kościół św. Anny z XVII wieku (rozebrany w 1899)
  • ratusz miejski z końca XIX wieku
  • XIX-wieczne wille Schichaua i Ziesego
  • budynek sądu z połowy XIX wieku
  • synagoga z lat 20. XIX wieku
  • Wieża Bismarcka z początku XX wieku

Miasto jest miejscem szeroko prowadzonych badań archeologicznych. Odkryto szereg cennych znalezisk, w tym około 7 kilometrów od Elbląga pozostałości wczesnośredniowiecznej osady zidentyfikowanej jako historyczne Truso

Gospodarka

Budżet miasta

Budżet miejski w 2014 przedstawiał się następująco:

  • dochody – 512 mln zł;
  • wydatki – 556 mln zł;
  • zadłużenie – 330 mln zł.

Przemysł

Elbląg jest ośrodkiem przemysłu odzieżowego, ciężkiego, skórzano-obuwniczego, spożywczego (browarnictwo), drzewno-papierniczego, energetycznego, jest też jedną z podstref Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Historycznie miasto przodowało w przemyśle stoczniowym. Od połowy XIX wieku działały zakłady Ferdinanda Schichaua, które do 1945 wyprodukowały przeszło 1600 statków, dochodząc do statusu największego koncernu w Prusach Wschodnich (3000 pracowników), zajmując się także produkcją szeregu innych maszyn i urządzeń, m.in. lokomotyw. Z kolei w zakładach Komnicka przed 1945 produkowano samochody ciężarowe.

Do znanych zakładów działających współcześnie w Elblągu należą m.in.:

  • Scana Zamech (produkcja śrub okrętowych);
  • Alstom Power (produkjca turbin parowych i gazowych);
  • Browar Grupy Żywiec

Transport

Transport drogowy

Przez Elbląg przebiega droga krajowa nr 7 (z Żukowa koło Gdańska do przejścia granicznego ze Słowacją w Chyżnem), która na odcinku z Elbląga do Miłomłyna ma status drogi ekspresowej (S7), a także droga krajowa nr 22 (z przejścia granicznego w Kostrzynie do przejścia granicznego w Grzechotkach). S7 stanowi jednocześnie część międzynarodowych tras europejskich E28 (Niemcy-Białoruś) i E77 (Rosja-Węgry). Wspomniane drogi weszły w skład budowanej od 2004 roku południowej obwodnicy Elbląga.

Przed II wojną światową Elbląg leżał na trasie tzw. berlinki, autostrady łączącej Berlin z Królewcem. Po 1945 dawną berlinkę adaptowano w okolicy Elbląga na drogę krajową nr 22.

Transport kolejowy

Bezpośrednie połączenia drogą kolejową Elbląg ma z miastami województwa warmińsko-mazurskiego (Olsztyn, Ełk, Braniewo, w okresie wakacji Frombork), pomorskiego (Gdańsk, Tczew, Malbork) i innymi, w tym z Warszawą, Białymstokiem, Szczecinem. W okresie letnim pociągi jeżdżą także do Kaliningradu i Berlina.

Tradycje kolei w Elblągu sięgają połowy XIX wieku i uruchomienia 19 października 1852 linii berlińsko-królewieckiej. Od 1897 stał się Elbląg stacją początkową budowanej Kolei Nadzalewowej, która miała połączyć go z Królewcem. W 1899 uruchomiono w ramach tego transportu połączenia najpierw do Fromborka, a następnie do Braniewa.

Na terenie miasta funkcjonują dworce i przystanki kolejowe:

  • Elbląg – główna stacja, z trzema zadaszonymi peronami i przejściem podziemnym, odnowiona w latach 2010-2011
  • Elbląg-Zdrój (dawniej Elbląg Angielski Zdrój) – stacja Kolei Nadzalewowej
  • Rubno Wielkie

Po zmianach w infrastrukturze kolejowej zlikwidowano istniejące wcześniej przystanki: Elbląg Miasto (1982) i Elbląg Most Zwodzony.

Transport miejski

Zarząd Komunikacji Miejskiej w Elblągu realizuje usługi komunikacyjne na liniach autobusowych i tramwajowych, obsługując miasto Elbląg oraz gminy wiejską Elbląg i Milejewo. W 2014 kursowało 21 linii autobusowych oraz 5 linii tramwajowych, obsługiwanych przez spółkę Tramwaje Elbląskie sp. z o.o..

Historia tramwajów elbląskich sięga 1895, co czyni sieć w Elblągu drugą najstarszą na współczesnych ziemiach polskich (po Wrocławiu).

Transport lotniczy

Elbląg nie ma portu lotniczego, istnieje natomiast od 1915 trawiaste lotnisko (Lotnisko Elbląg), zarządzane obecnie przez Aeroklub Elbląski. Przed II wojną światową lotnisko obsługiwało loty pasażerskie do Szczecina i Berlina. W okresie wojennym zyskało znaczenie militarne, było miejscem startu bombowców oraz siedzibą wojskowej szkoły lotniczej.

Pod opiekę Aeroklubu Elbląskiego pozostaje od 1957 roku. W 1999 roku na polu wzlotów lotniska mszę odprawił papież Jan Paweł II.

Wojewódzki Szpital Zespolony dysponuje lądowiskiem sanitarnym.

Port morski

Port Elbląg nad rzeką Elblag (6 km od ujścia rzeki do Zalewu Wiślanego) jest największym polskim portem w rejonie Zalewu. Obsługiwana w nim jest żegluga przybrzeżna, towarowa i pasażerska (rocznie około 30 tysięcy pasażerów). Na terenie portu funkcjonują czynne drogowe mosty zwodzone.

Port kontynuuje wieloletnie tradycje Elbląga w dziedzinie handlu morskiego.

Służba zdrowia

W Elblągu działają następujące szpitale:

  • Wojewódzki Szpital Zespolony, otwarty w 1988
  • Elbląski Szpital Specjalistyczny z przychodnią (dawny wojskowy)
  • Szpital Miejski im. Jana Pawła II
  • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "El Vita"

Oświata i nauka

Szkolnictwo podstawowe i średnie

W Elblągu działa 19 publicznych szkół podstawowych, w tym szkoła muzyczna i szkoła specjalna. Liczba nie jest adekwatna do numeracji szkół (najwyższy numer – 25 – nosi placówka imienia Janusza Kusocińskiego), co jest związane z likwidacją części szkół w ostatnich latach.

Działa 13 gimnazjów, 5 liceów ogólnokształcących oraz następujące zespoły szkół:

Szkoły wyższe

W Elblągu funkcjonują następujące szkoły wyższe:

Działają lub działały także wydziały zamiejscowe uczelni z innych miast, m.in.:

Elbląg ma bogate tradycje szkolnictwa. Gimnazjum Akademickie powstało już w 1535 z inicjatywy burmistrza Alexvangena, a pierwszym rektorem został filozof reformacyjny z Holandii Wilhelm Gnapheus. Biskup warmiński Stanisław Hozjusz podejmował bezskuteczne próby polonizacji i katolizacji tej szkoły. Przy szkole działała drukarnia i teatr. Po 1772 szkoła została przekształcona w gimnazjum miejskie.

Kultura

Do najważniejszych instytucji kultury w Elblągu należą:

Media

Prasa

W Elblągu ukazują się m.in.:

  • "Dziennik Elbląski", mutacja lokalna "Gazety Olsztyńskiej"
  • "Biuletyn Informacyjny Starostwa Powiatowego w Elblągu", kwartalnik
  • "Pozarządowiec", kwartalnik organizacji pozarządowych
  • "Razem z Tobą", miesięcznik dla osób niepełnosprawnych
  • "W Naszej Gminie", kwartalnik Urzędu Gminy Elbląg

Stacje telewizyjne

Działają w Elblągu stacje telewizyjne:

Portale internetowe

Wśród portali związanych z Elblągiem można wymienić:

  • BogatyElblag.pl, portal informacyjno-biznesowy
  • Elbląg Dzisiaj, portal informacyjny
  • Elblag.Net, portal informacyjny
  • Elbląg24.pl, portal informacyjny
  • Info.Elblag, portal informacyjny
  • Mlodyelblag.pl, portal informacyjny
  • PortEL.pl, gazeta informacyjna

Turystyka

Pod opieką oddziału PTTK ziemi elbląskiej znajdują się następujące piesze szlaki turystyczne:

  • Czerwony Szlak Kopernikowski (Olsztyn-Grudziadz), fragment 154 km
  • Zielony Szlak Napoleoński (Kwidzyn-Iława), fragment 37 km
  • Niebieski Szlak Okrężny w Bażantarni elbląskiej, 10 km
  • Żółty Szlak Okólny w Bażantarni elbląskiej, 9 km
  • Zielony szlak "Ścieżka Jaszczurek" z Bażantarni do dzielnicy Stagniewo, 7 km
  • Niebieski Szlak św. Wojciecha (Elbląg – Święty Gaj), 42 km
  • Zielony Szlak Żuławski (Gronowo Elbląskie – Stare Pole), 8,5 km

Wytyczono także szlaki rowerowe:

  • Międzynarodowy Szlak Rowerowy R1 (Kostrzyn-Grochowo), fragment przez Żuławy Elbląskie i Wysoczyznę Elbląską;
  • Transgraniczny Szlak Rowerowy R64 wokół Zalewu Wiślanego
  • szlaki Lokalnej Grupy Działania "Łączy nas Kanał Elbląski": zielony (Elbląg-Iława), żółty (Elbląg-Goryń), niebieski (Zalewo - Iława), niebieski "Wokół Jeziora Druzno" (Elbląg – Komorowo Żuławskie), niebieski "W Krainie Wiatraków" (Kisielice - Trupel), czerwony (Jezierzyce - Kisielice), czarny (Pasłęk – Kanał Elbląski), czarny (Węzina - Jelonki)
  • Szlaki Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej: niebieski szlak "Święty Kamień" (okrężny 18 km, z Tolkmicka), szlak "Trasa Kadyńska" (okrężny 25 km, z Kadyn), "Szlak do Miejskich Wód" (spod Hotelu Europa w Elblągu do dzielnicy Rubno Wielkie)

Religia

Na terenie Elbląga działa szereg kościołów i związków wyznaniowych, przede wszystkim chrześcijańskich. Dominującą rolę pełni Kościół katolicki – Elbląg jest siedzibą diecezji i szesnastu parafii:

Parafie lub zbory w Elblągu mają również inne kościoły chrześcijańskie:

Działa także wspólnota buddyjska (Buddyjski Związek Diamentowej Drogi).

Osoby związane z Elblągiem

Wśród znanych osób związanych z Elblągiem urodzeniem lub działalnością znaleźli się m.in.:

Honorowi obywatele

Tytuły honorowych obywateli Elblaga przed 1945 otrzymali m.in. przywódcy państwa nazistowskiego: Adolf Hitler, Hermann Goering i Joseph Goebbels.

Po 1989 honorowym obywatelstwem Elblaga zostali wyróżnieni:

Miasta partnerskie

W 2014 czternaście miast miało status miasta partnerskiego Elbląga:

  • Kaliningrad (Rosja)
  • Bałtijsk (Rosja)
  • Leer (Niemcy)
  • Ronneby (Szwecja)
  • Nowogródek (Białoruś)
  • Narwa (Estonia)
  • Druskienniki (Litwa)
  • Trowbridge (Wielka Brytania)
  • Lipawa (Łotwa)
  • Tarnopol (Ukraina)
  • Compiegne (Francja; od 2007 jedno z rond w Elblągu nosi nazwę Rondo Compiegne, analogicznie w Compiegne jest Rondo Elblag)
  • Tainan (Tajwan)
  • Baoji (Chiny)
  • Coquimbo (Chile)

Bibliografia

Historia Elbląga, pod red. Stanisława Gierszewskiego i Andrzeja Grotha, t. I-VI, Elbląg 1993-2006.
Jerzy Pantak, Zbigniew Połoniewicz, Grzegorz Radzicki, Media lokalne Warmii, Mazur i Powiśla bodźcem rozwoju i integracji regionu, baza danych SDP (stan na 1 grudnia 2014).
Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne, pod red. Mariana Biskupa, Wrocław 1987.
Z dziejów Elbląga, pod red. Kazimierza Czarnockiego, Elbląg 1956.
historia.bibliotekaelblaska.pl, EWH Elbląski Wortal Historyczny [29.12.2014]
elblag.pl [29.12.2014]

Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Elbląg&oldid=134289”