Iława

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Wersja z dnia 22:37, 10 gru 2014 autorstwa Emes (dyskusja | edycje) (→‎Dzieje miejscowości)
Skocz do: nawigacja, szukaj
Iława
Herb Flaga
Herb Iławy Flaga Iławy
Ratusz w Iławie [1] [dostęp: 10.12.2104]
Ratusz w Iławie [2] [dostęp: 10.12.2104]
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat iławski
Gmina Iława
Liczba ludności (2012) 33 331
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Iława
Iława
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Iława
Iława
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Iława (niem. Deutsch Eylau) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto jest siedzibą władz powiatu. Miejscowość w 2012 roku liczyła 33 331 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje Włodzimierz Ptasznik [1].

Położenie

Iława jest położona nad rzeką Iławką, nad południowym krańcem jeziora Jeziorak, w odległości 72 km od Olsztyna i 65 km od Morąga.

Dzieje miejscowości

Do 2. połowy XIII wieku obszar dzisiejszego miasta i okolic zamieszkiwany był przez pruskie plemię Pomezanów. Osadnicy niemieccy, którzy przybywali na te tereny, sprowadzanie byli z inicjatywy Zakonu Krzyżackiego w ramach prowadzonej akcji kolonizacyjnej. Własnych osadników sprowadzała również kapituła pomezańska. W celu wyznaczenia strefy wpływów, biskupstwo porozumiało się z Zakonem. Ustalona i zatwierdzona granica interesów przechodziła przez pomiędzy osadą Eilaw, która dała początek przyszłemu miastu, a Szymbarkiem. W 1305 roku komtur dzierzgoński Sighardt von Schwarzburg nadał Iławie prawa miejskie. W 1317 roku Luther von Braunschweig potwierdził przyznany przywilej. Nadany i potwierdzony przywilej umożliwiał prowadzenie handlu, uprawianie rzemiosła, wytyczał granice osady. Proboszcz Iławy otrzymywał ponadto grunta uprawne, a ustanowiona dziesięcina miała być przeznaczona na rzecz miejscowej parafii. W dokumentach 1317, 1333 i 1343 roku przewijały się trzy wersje nazwy miasta: Ylavia, Ylaw i Ylau. Natomiast na miejskich pieczęciach z XIV-XV wieku widniały łacińskie odmiany: Civitatis Ylavie oraz Civitatis Ylaw. Do miasta otoczonego obronnym murem prowadziły dwie bramy: Prabucka oraz Polska, zwana też Lubawską.

http://commons.wikimedia.org/wiki/I%C5%82awa#mediaviewer/File:M%C5%82yn_na_I%C5%82awce.jpg dostęp: 10.12.2014

Iławę podporządkowano bezpośrednio komturowi dzierzgońskiemu, który miał dbać o rozwój i pomyślność miasta. Osadnicy niemieccy przybywali w tym czasie z Niemiec, Mazowsza i ziemi chełmińskiej. Na czele ludnej i rozwijającej się Iławy stanęli rajcy, tworzący magistrat wybierany przez mieszkańców. Obowiązki wymiaru sprawiedliwości zostały natomiast przerzucone na barki ławników. Na przestrzeni XIV wieku miastu jeszcze kilkakrotnie przyznawano przywileje, które bezpośrednio wpływały na rozwój handlu i lokalnego rzemiosła. Klęska Zakonu w bitwie pod Grunwaldem przerwała okres pomyślności mieszczan. Nadal jednak główne dochody miasta pochodziły z podatków, opłat pobieranych od handlarzy i kupców przejeżdżających przez most na Jezioraku. Istotną rolę w życiu Iławy odgrywały organizowane dwa razy w roku jarmarki. Po 1517 roku w mieście wybudowano szpital. W latach 1647-1648 dzięki składkom zebranym przez mieszczan udało się wybudować nową szkołę. W 1706 roku miasto nawiedził najdotkliwszy pożar. Spłonął wówczas ratusz, browar, praktycznie wszystkie zabudowania mieszkalne (z wyjątkiem trzech budynków). Do 1754 roku mieszkańcom udało się wznieść 50 nowych domów.

W latach 1525-1752 Iława wraz z Ostródą, Miłomłynem i Zalewem wchodziła w skład powiatu oberlandzkiego. Przez utworzony powiat przechodził wówczas bardzo ważny szlak komunikacyjny i handlowy prowadzący z Gdańska do Warszawy (Tczew-Malbork-Dzierzgoń-Susz-Ulnowo-Falknowo-Szymbark-Szczepkowo-Iława-Lubawa-Prątnica-Łążyn-Zwiniarz-Rybno-Działdowo-Iłowo-Mława), za którego sprawą doszło do niezwykłego rozkwitu Iławy i okolic. W 1613 roku miasto otrzymało pozwolenie na organizowanie trzeciego dorocznego jarmarku. Ludność wyznania mojżeszowego mieszkała w Iławie przed 1772 rokiem. W 1816 roku diaspora liczyła 74 osoby. W 1812 roku otwarty został cmentarz żydowski, który został zniszczony wraz z synagogą przez hitlerowców w czasie Nocy Kryształowej.

http://commons.wikimedia.org/wiki/I%C5%82awa#mediaviewer/File:Hermy_na_kamienicy_w_I%C5%82awie.jpg dostęp: 10.12.2014

W 1818 roku Iława weszła w skład utworzonej rejencji kwidzyńskiej. Budowa Kanału Elbląskiego (1862) oraz nowych połączeń drogowych i kolejowych rozszerzyła rynek zbytu towarów, ułatwiła i przyspieszyła transport oraz handlową komunikację pomiędzy poszczególnymi ośrodkami. W 1863 roku można było już korzystać z nowej drogi Iława-Susz, a w 1872 roku uruchomiono połączenie kolejowe Toruń-Iława-Ostróda. W 1877 roku w samym mieście działało 50 zakładów rzemieślniczych i dwa zakłady przemysłowe. W tym okresie funkcjonowały m.in. 2 browary, 2 tartaki, odlewnia stali, fabryka mydła, fabryka papy.

W 1920 roku przeprowadzony został plebiscyt mający zadecydować o przynależności Warmii, Mazur i Powiśla do Polski lub Niemiec. W Iławie opcję polską poprało zaledwie 5% głosujących. W okresie międzywojennym sukcesy wyborcze w mieście święciła natomiast NSDAP. 5 marca 1933 roku na partię Adolfa Hitlera zagłosowała 1/3 mieszkańców. Tuż przed wybuchem wojny w Iławie istniały 4 tartaki, 2 cegielnie, krochmalnia, fabryka mebli, fabryka papy, browar, młyn, wytwórnia octu oraz zakład naprawy maszyn rolniczych. W okresie II wojny światowej tuż przy iławskim dworcu kolejowym ulokowano obóz karny oraz obóz dla robotników przymusowych. 22 stycznia 1945 roku do miasta wkroczyły oddziały radzieckie. W kwietniu 1945 roku polscy urzędnicy zorganizowali Zarząd Miejski.

W 2010 roku Iława uczestniczyła w imprezie 150-lecie Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Gmina Iława należy do Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko", Związku Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich, Związku Gmin Kanału Ostródzko-Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego, Związku Gmin "Jeziorak" oraz do stowarzyszenia LGD Kanał Elbląski. Gmina należy również do obszaru strategicznej interwencji, tzw. Tygrysa warmińsko-mazurskiego oraz do Warmińsko-Mazurskiej Strefy Ekonomicznej.

Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:

1540 - 450 osób

1624 - 350 osób

1740 - 586 osób

1772 - 924 osoby

1795 - 1202 osoby

1809 - 1318 osoby

1864 - 2500 osoby

1910 - 10 086 osób

1939 - 12 772 osoby

Gospodarka

http://commons.wikimedia.org/wiki/I%C5%82awa#mediaviewer/File:Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_czerwony.jpg dostęp: 10.12.2014


Kultura


Organizacje i stowarzyszenia


Religia


Ludzie związani z miejscowością

  • Zbigniew Kieżun (ur. 1950) - trener piłki nożnej; szkoleniowiec najsilniejszych klubów piłkarskich na Warmii i Mazurach; prowadził KS Jeziorak Iława
  • Stanisław Hertel (1905-1996) - działacz społeczno-oświatowy, nauczyciel w iławskim Liceum Ogólnokształcącym, współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Ziemi Iławskiej
  • Józef Łobocki (1946-2004) - zasłużony trener piłkarski, w II lidzie prowadził zespół KS Jeziorak Iława
  • Arkadiusz Klimek (ur.1975) - urodzony w Iławie piłkarz, napastnik
  • Henryk Goralski (1922-1980) - lekarz-neurolog, inicjator założenia oddziałów neurologicznych w Iławie, Olsztynie i Ostródzie
  • Honorata Cybula - dyrygentka, animatorka ruchu chóralnego w Iławie
  • Wiesław Niesiobędzki (ur.1946) - historyk, regionalista, archiwista, poeta związany z Iławą
  • Patrycja Polak (ur. 1991) - urodzona w Iławie siatkarka, reprezentantka Polski
  • Tomasz Lewandowski (1959-2012) - polski żeglarz, pierwszy Polak, który samotnie opłynął samotnie ziemię
  • Rafał Kuptel (ur. 1976) - urodzony w Iławie siatkarz, reprezentant Polski, srebrny medalista mistrzostw świata w Niemczech
  • Hellmuth Stieff (1901-1944) - urodzony w Iławie niemiecki generał, inicjator zamachu na Adolfa Hitlera
  • Józef Alicki (1913-1989) - wachmistrz Wojska Polskiego, członek oddziału mjr. Henryka Dobrzańskiego "Hubala"
  • Jarosław Kotewicz (ur. 1969) - urodzony w Iławie lekkoatleta
  • Karl Friedrich Giese (1879-1945) - burmistrz Iławy w latach 1910-1933


Sport


Edukacja


Turystyka


Zabytki

  • Układ urbanistyczny Starego Miasta
  • Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia
  • Kościół pw. Przemienienia Pańskiego, wzniesiony w XIV wieku
  • Budynek dworca kolejowego, wzniesiony ok. 1900 r.
  • Pozycja Iławska, którą tworzą schrony i bunkry wybudowane przez 1939 r.
  • Fragmenty murów miejskich
  • Mury obronne
  • Ratusz
  • Kamienica wraz z otoczeniem, ul. Kościuszki 14
  • Budynek szkoły, ul. Kościuszki 2
  • Dom, ul. Kościuszki 6
  • Dom, ul. Kościuszki 15
  • Kamienica wraz z oficyną, ul. Kościuszki 27
  • Dom, ul. Niepodległości 4
  • Hala miejska, ul. Niepodległości 13b
  • Willa, ul.Sienkiewicza 10
  • Budynek stajni i wozowni, ul. Jana III Sobieskiego
  • Budynek dawnej gazowni (1899 r.), ul. Jagiellończyka; obecnie Cerkiew św. Jana Apostoła
  • Wieża ciśnień, ul. 1 Maja
  • Wieża ciśnień, ul. Broniewskiego
  • Wieża ciśnień, ul. Kolejowa
  • Domy mieszkalne, m.in. ul. Grudziądzka, ul. Grunwaldzka, ul. Jagiełły, ul. Jasielska, ul. Kopernika, ul. Kresowa, ul. Królowej Jadwigi, ul. Mazurska, ul. Mickiewicza
  • Budynek szpitalna, ul. Andersa 3
  • Młyn-magazyn, ul. Sobieskiego 2
  • Pałacyk, ul. Kościuszki 27
  • Dom parafialny, ul. Kościelna 1


Bibliografia

  1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
  2. Achremczyk Stanisław, Iława: dzieje miasta, Olsztyn 2005.
  3. Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, Iława i okolice, Poznań 1971.
  4. Hoffmann Mirosław J., Iława, Olsztyn 1999.
  5. Iława 1305-2005: siedemset lat dziejów, red. Stanisław Achremczyk, Olsztyn 2006.
  6. Iława. Z dziejów miasta i powiatu, red. Maria Lossman, Olsztyn 1972.
  7. Kaufmann Karl Joseph, Dzieje miasta Iławy, tłum. Jędrzej Skrobot, Wiesław Skrobot, Iława 2010.
  8. Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku, Iława 2006.
  9. Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura, Iława 2008.
  10. Niesiobędzki Wiesław, Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy, Iława 2003.
  11. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
  12. Ludność. Stan i struktura [dostęp: 24.11.2014].
  13. Iławskie Centrum Kultury [dostęp: 24.11.2014].
  14. Oficjalna strona gminy Iława [dostęp: 24.11.2014].
  15. Oficjalny serwis Miasta [dostęp: 24.11.2014].


Przypisy

  1. ↑ http://www.ilawa.pl/wladze-miasta [dostęp: 10.12.2104].

<references>

Zobacz też


Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Iława&oldid=107281”