Jeziorany (gmina miejsko-wiejska)

Gmina Jeziorany
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Rodzaj gminy	miejsko-wiejska
Burmistrz	Łukasz Szpara
Powierzchnia	211,49 km²
Liczba sołectw	22
Liczba miejscowości	27
Liczba ludności (2022) Gęstość zaludnienia	7320 38 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NOL
TERYT	2814063
Urząd gminy Plac Zamkowy 4 11-320 Jeziorany
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Jeziorany – gmina miejsko-wiejska położona w centralnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w północno-wschodniej części powiatu olsztyńskiego. Siedziba gminy znajduje się w Jezioranach. Gmina rolnicza położona na Pojezierzu Olsztyńskim, posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki. Na terenie gminy funkcjonuje prywatne lądowisko w Kikitach.

Powierzchnia gminy

Gmina miejsko-wiejska Jeziorany zajmuje powierzchnię 211,49 km², w tym:

• użytki rolne: 70,4% (14890 ha)
• lasy: 21,2% (4500 ha)
• wody: 1,8% (374 ha)

Gmina stanowi 7,4% powierzchni powiatu olsztyńskiego.

Demografia 2013

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Jeziorany. Kościół farny
Fot. ZeroJeden. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół pw. św. Jerzego i św. Anny w Radostowie
Fot. Romek. Źródło: Commons Wikimedia

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Tłokowie
Fot. Adam Kliczek. Źródło: www.zatrzymujeczas.pl (CC-BY-SA-3.0)

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	7995	100	4071	50,9	3924	49,1
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	38		19		19

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie miejsko-wiejskiej Jeziorany wynosiło -36 osób, co stanowi 6,6% migracji w powiecie olsztyńskim oraz 1% w województwie warmińsko-mazurskim.

Demografia 2022

Liczba ludności stan na 31.05.2022 r.

• Jeziorany miasto - 3022
• pozostałe miejscowości - 4298
• ogółem - 7320

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Jeziorany były częścią powiatu reszelskiego z siedzibą w Biskupcu, w województwie olsztyńskim.

W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady. Gromada Jeziorany pozostała w powiecie reszelskim, który w 1958 roku na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 roku został przemianowany na powiat biskupiecki.

W 1972 roku zmienił się w Polsce podział administracji terytorialnej. W wyniku wprowadzenia w życie ustawy, w dniu 1 stycznia 1973 roku istniejące dotychczas w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Gmina Jeziorany została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Derc, Franknowo, Jeziorany-Kolonie, Kiersztanowo, Kikity, Kostrzewy, Kramarzewo, Krokowo, Lekity, Miejska Wieś, Modliny, Olszewnik, Pierwągi, Piszewo, Polkajmy, Radostowo, Studnica, Studzianka, Tłokowo, Wilkiejmy, Zerbuń, Żardeniki. W tym samym czasie gmina i miasto Jeziorany stały się jedną jednostką administracyjną.

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat biskupiecki. Gmina Jeziorany została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa nie przywróciły powiatu biskupieckiego. Umiejscowiły gminę Jeziorany w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim.

Gmina miejsko-wiejska Jeziorany graniczy z gminami: Lidzbark Warmiński, Kiwity, Bisztynek, Kolno, Biskupiec, Barczewo, Dywity, Dobre Miasto.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Derc, Franknowo, Jeziorany-Kolonie, Kiersztanowo, Kikity, Kostrzewy, Kramarzewo, Krokowo, Lekity, Miejska Wieś, Olszewnik, Pierwągi, Piszewo, Polkajmy, Potryty, Radostowo, Studnica, Studzianka, Tłokowo, Wójtówko, Zerbuń, Żardeniki, Wójtówko, Potryty.

Pozostałe miejscowości: Wólka Szlachecka, Kalis, Modliny, Ustnik.

Gospodarka

Głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego gminy Jeziorany jest rolnictwo. Większość gospodarstw rolnych stanowią gospodarstwa indywidualne. W strukturze użytków rolnych dominują grunty orne (70%), a znacznie mniejszą powierzchnię zajmują łąki, pastwiska i sady (30%). Do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Dominującym gatunkiem upraw polowych są zboża, rośliny pastewne oraz przemysłowe. W produkcji zwierzęcej przeważa hodowla trzody chlewnej. Większość gospodarstw prowadzi działalność ogólnorolną. W gminie brakuje podmiotów przetwórstwa rolno-spożywczego, które mogą zapewnić zbyt dla produkcji rolnej.

W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu; dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Jeziorany wynosiła pod koniec 2013 roku 416. W tym 25 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 391 tworzy sektor prywatny. 109 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 30 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 41 firm w dziale budownictwo, 18 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 9 firm. Do najistotniejszych podmiotów gospodarczych w gminie należą: Agrokompleks W. Giers S.j. odział w Jezioranach, ALMAG Sp. z o.o. w Jezioranach, Iberia Dom Spółka z o. o. w Jezioranach, PHPU DROMADER w Jezioranach, "ROYAL" Sp. z o.o. w Jezioranach, DANIRES Sp. z o.o. w Jezioranach, zakład produkcyjny w Krokowie.

Gmina Jeziorany należy do Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich, do sieci miast Cittaslow oraz LGD "Warmiński Zakątek"; prowadzi również współpracę partnerską z niemiecką gminą Neuenkirchen.

Gmina Jeziorany należy do sieci miast Cittaslow.

Teren gminy Jeziorany położony jest w środkowej części Pojezierza Mazurskiego w dorzeczu Łyny wśród 9 malowniczych jezior rynnowych połączonych szeregiem rzek, w obszarze funkcjonalnym Zielonych Płuc Polski. Warunki te umożliwiają rozwój turystyki. Jednak brak bazy noclegowej, słaby rozwój agroturystyki, słabe zagospodarowanie terenów rekreacyjnych utrudniają proces jej rozwoju. Bazę turystyczną stanowią, m.in. gospodarstwa agroturystyczne znajdujące się w miejscowościach: Derc, Tłokowo, Zerbuń, Miejska Wieś.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Jeziorany wynosiła 797 osób, co stanowi 8,9% bezrobotnych w powiecie olsztyńskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 11,9% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Miejski Ośrodek Kultury w Jezioranach
• Miejska Biblioteka Publiczna w Jezioranach

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Wojewódzki Przegląd Kapel i Zespołów Śpiewaczych w Jezioranach
• Festiwal Pieśni i Piosenki Patriotycznej Nie rzucim ziemi skąd nasz ród
• Dożynki Gminne

Ludzie związani z gminą

• Aleksander Szczygło (1963-2010) – urodzony w Jezioranach polityk, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IV, V i VI kadencji, szef kancelarii Prezydenta RP, Minister Obrony Narodowej, Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego; zginął tragicznie w katastrofie rządowego samolotu Tu-154M pod Smoleńskiem.
• Janina Kowalik (1945- ) – bibliotekarka, animatorka kultury, działaczka społeczna; mieszka w Radostowie.
• Ewa Maculewicz (1958- ) – artystka, tworzy wspólnie z mężem, rzeźbiarzem Tadeuszem Maculewiczem; mieszka w Dercu.
• Tadeusz Maculewicz – rzeźbiarz, tworzy wspólnie z żoną Ewą Maculewicz; mieszka w Dercu

Zabytki znajdujące się na terenie gminy Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Jeziorany należą:

• założenia urbanistyczne starego miasta, pozostałości murów obronnych, zabytkowe domy (m.in. przy ul. Jedności Narodowej, Kajki, Konopnickiej, Kościelnej, Kościuszki, Krzywej, Mickiewicza, pl. Zamkowy).
• kaplica pw. św. Krzyża w Jezioranach
• kościół pw. św. Bartłomieja w Jezioranach wraz z plebanią
• kościół ewangelicko-augsburski w Jezioranach
• kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Tłokowie
• kościół pw. św. Rocha w Tłokowie
• kościół pw. św. Jerzego i św. Anny w Radostowie
• kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika we Franknowie wraz z przykościelnym cmentarzem, ogrodzeniem i dzwonnicą
• kaplica pw. św. Marii Magdaleny w Krokowie
• kaplica pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Miejskiej Wsi
• kościół pw. św. Walentego w Piszewie
• kaplica pw. św. Stanisława w Studnicy
• kaplica pw. św. Floriana w Żerbuniu
• kaplica w Kikitach
• zespoły dworskie i dwory w Kalisie, Kiersztanowie, Modlinach, Wójtówku
• dwory w Ustniku
• dwór w Potrytach
• kapliczki, m.in. w: Żardenikach, Jezioranach, Radostowie.

Szlaki i atrakcje turystyczne

• szlaki rowerowe:
  • czerwony: Jeziorany - Wójtkowo - Ustnik - Kalis - Lekity - Krokowo - Kostrzewy - Jeziorany
  • niebieski: Jeziorany - Olszewnik - Żardeniki - Kikity - Biesówko - Zerbuń - Miejska Wieś - Jeziorany
  • zielony: Jeziorany - Lekity - Derc - Frączki - Studzianka - Radostowo - Studnica - Jeziorany
  • żółty: Jeziorany - Tłukowo - Kramarzewo - Frankowo - Ustnik - Wójtkowo - Jeziorany
• szlaki kajakowe:
  • Jeziorany - Lidzbark Warmiński
  • Jeziorany - Lutry
• liczne zabytki architektury sakralnej oraz kapliczki
• obszary chronionego krajobrazu, rezerwat i pomniki przyrody
• jeziora, lasy, rzeki

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Jeziorany można uzyskać na stronach internetowych: UM Jeziorany oraz Warmiński zakątek.

Religia

• Parafia pw. św. Anny i św. Jerzego w Radostowie
• Parafia pw. św. Bartłomieja w Jezioranach
• Parafia pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika we Franknowie

Szkolnictwo

W gminie miejsko-wiejskiej Jeziorany istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole Publiczne w Jezioranach
• Przedszkole Niepubliczne "Klub Maluszka" w Jezioranach
• Przedszkole Niepubliczne "Tęczowy Zakątek" w Jezioranach
• Szkoła Podstawowa w Radostowie
• Szkoła Podstawowa we Franknowie
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Żardenikach - Szkoła Podstawowa, Gimnazjum, Szkoła Przysposabiająca do Pracy
• Zespół Szkół w Jezioranach - Szkoła Podstawowa, Gimnazjum
• Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Jezioranach - Liceum Ogólnokształcące, Zasadnicza Szkoła Zawodowa

Sport

W gminie działa Ośrodek Sportu i Rekreacji w Jezioranach, który organizuje różnorodne imprezy, m.in.: turnieje Gminnej Ligi Piłki Halowej, zawody ligi tenisa stołowego, turnieje piłki nożnej, spływy kajakowe, rajdy rowerowe, zawody strzeleckie, festyny rekreacyjno-sportowe.
Na terenie gminy działa klub:

• MKS Jeziorany
• UKS Sekcja Warcabowa

Inne organizacje i instytucje

• Stowarzyszenie Inicjatyw Edukacyjno-Sportowych w Jezioranach
• Stowarzyszenie na rzecz Osób Niepełno - SPRAWNYCH
• Stowarzyszenie Wspierania Osób Niepełnosprawnych i Ich Rodzin - Żardeniki
• Stowarzyszenie "NASZ DERC"
• Stowarzyszenie "Talent Aktywizacja Rozwój Tolerancja Start" we Franknowie
• Stowarzyszenie "Trójkąt Warmiński" w Zerbuniu
• Stowarzyszenie Przedsiębiorców Ziemi Jeziorańskiej
• Zespół Jezioranie

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Rezerwaty przyrody:

• Rezerwat Ustnik (32,50 ha)

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny (16 429,9 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Symsarny (19 329,8 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy miejsko-wiejskiej Jeziorany znajduje się 6 pomników przyrody, ochroną objeto , m.in: 2 głazy narzutowe: nieopodal brzegu Jeziora Luterskiego oraz w leśnictwie Kekity.

Zobacz też:

• Stowarzyszenie "Nasze Gady"
• Bractwa warmińskie

Bibliografia

Dz.U. 1946, nr 28, poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954, nr 43, poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1958, nr 76, poz. 393, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim, poznańskim i zielonogórskim,isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Uchwała Nr XXI/84/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie olsztyńskim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Program ochrony środowiska dla gminy Jeziorany na lata 2004-2007, z perspektywą na lata 2007-2010
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
BIP Urzędu Miasta Jeziorany [20.10.2014]
jeziorany.com.pl [20.10.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.10.2014]