Iława: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Linia 41: Linia 41:
  
 
[[image:ilawa kdp.jpg|thumb|right|290px|Iława i okolice na mapie z XIX w.<br>Źródło: Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich, 1:300000, Paryż 1859 r.]]
 
[[image:ilawa kdp.jpg|thumb|right|290px|Iława i okolice na mapie z XIX w.<br>Źródło: Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich, 1:300000, Paryż 1859 r.]]
 +
[[image:ilawa reklamowka.jpg|thumb|right|290px|Źródło: Archiwum [[lkwim:Andrzej Cieślak|Andrzeja Cieślaka]]]]
 
== Położenie ==
 
== Położenie ==
 
Iława jest położona nad rzeką [[Rzeka Iławka|Iławką]], nad południowym krańcem jeziora [[Jezioro Jeziorak|Jeziorak]], w odległości 72 km od [[Olsztyn|Olsztyna]] i 65 km od [[Morąg|Morąga]].
 
Iława jest położona nad rzeką [[Rzeka Iławka|Iławką]], nad południowym krańcem jeziora [[Jezioro Jeziorak|Jeziorak]], w odległości 72 km od [[Olsztyn|Olsztyna]] i 65 km od [[Morąg|Morąga]].

Wersja z 08:47, 23 cze 2017

Iława
Herb Flaga
Herb Iławy Flaga Iławy
Ratusz w Iławie.Fot. Marcin N. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2104]
Ratusz w Iławie.
Fot. Marcin N. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2104]
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat iławski
Gmina Iława
Liczba ludności (2012) 33 331
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Iława
Iława
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Iława
Iława
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Iława (niem. Deutsch Eylau) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto jest siedzibą władz powiatu. Miejscowość w 2012 roku liczyła 33 331 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje Adam Żyliński[1].

Zabytkowy młyn na rzece Iławce.
Fot. Marcin N. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Iława. Hermy zdobiące wejście do kamienicy przy ul. Kościuszki 6.
Fot. Marcin N. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Dworzec główny w Iławie.
Fot. Marcin N. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Iławie.
Fot. Marcin N. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Iława i okolice na mapie z XIX w.
Źródło: Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich, 1:300000, Paryż 1859 r.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Położenie

Iława jest położona nad rzeką Iławką, nad południowym krańcem jeziora Jeziorak, w odległości 72 km od Olsztyna i 65 km od Morąga.

Dzieje miejscowości

Do drugiej połowy XIII wieku obszar dzisiejszego miasta i okolic zamieszkiwany był przez pruskie plemię Pomezanów. Osadnicy niemieccy, którzy przybywali na te tereny, sprowadzani byli z inicjatywy zakonu krzyżackiego w ramach prowadzonej przezeń akcji kolonizacyjnej. Własnych osadników sprowadzała również kapituła pomezańska. W celu wyznaczenia strefy wpływów biskupstwo porozumiało się z zakonem. Ustalona i zatwierdzona granica interesów przechodziła pomiędzy osadą Eilaw, która dała początek przyszłemu miastu, a Szymbarkiem. W 1305 roku komtur dzierzgoński Sighardt von Schwarzburg nadał Iławie prawa miejskie. W 1317 roku Luther von Braunschweig potwierdził przyznany przywilej.

Nadany i potwierdzony przywilej umożliwiał prowadzenie handlu, uprawianie rzemiosła, wytyczał granice osady. Proboszcz Iławy otrzymywał ponadto grunta uprawne, a ustanowiona dziesięcina miała być przeznaczona na rzecz miejscowej parafii. W dokumentach z 1317, 1333 i 1343 roku przewijały się trzy wersje nazwy miasta: Ylavia, Ylaw i Ylau. Natomiast na miejskich pieczęciach z XIV-XV wieku widniały łacińskie odmiany: Civitatis Ylavie oraz Civitatis Ylaw. Do miasta otoczonego obronnym murem prowadziły dwie bramy: Prabucka oraz Polska, zwana też Lubawską.

Iławę podporządkowano bezpośrednio komturowi dzierzgońskiemu, który miał dbać o rozwój i pomyślność miasta. Osadnicy niemieccy przybywali w tym czasie z Niemiec, Mazowsza i ziemi chełmińskiej. Na czele ludnej i rozwijającej się Iławy stanęli rajcy tworzący magistrat wybierany przez mieszkańców. Obowiązki wymiaru sprawiedliwości zostały natomiast przerzucone na barki ławników. Na przestrzeni XIV wieku miastu jeszcze kilkakrotnie przyznawano przywileje, które bezpośrednio wpływały na rozwój handlu i lokalnego rzemiosła. Klęska zakonu w bitwie pod Grunwaldem przerwała okres pomyślności mieszczan. Nadal jednak główne dochody miasta pochodziły z podatków, opłat pobieranych od handlarzy i kupców przejeżdżających przez most na Jezioraku. Istotną rolę w życiu Iławy odgrywały organizowane dwa razy w roku jarmarki.

Po 1517 roku w mieście wybudowano szpital. W latach 1647-1648 dzięki składkom zebranym przez mieszczan udało się wybudować nową szkołę. W 1706 roku miasto nawiedził najdotkliwszy pożar. Spłonął wówczas ratusz, browar, praktycznie wszystkie zabudowania mieszkalne (z wyjątkiem trzech budynków). Do 1754 roku mieszkańcom udało się wznieść 50 nowych domów.

W latach 1525-1752 Iława wraz z Ostródą, Miłomłynem i Zalewem wchodziła w skład powiatu oberlandzkiego. Przez utworzony powiat przechodził wówczas bardzo ważny szlak komunikacyjny i handlowy prowadzący z Gdańska do Warszawy (Tczew-Malbork-Dzierzgoń-Susz-Ulnowo-Falknowo-Szymbark-Szczepkowo-Iława-Lubawa-Prątnica-Łążyn-Zwiniarz-Rybno-Działdowo-Iłowo-Mława), za którego sprawą doszło do niezwykłego rozkwitu Iławy i okolic. W 1613 roku miasto otrzymało pozwolenie na organizowanie trzeciego dorocznego jarmarku.

Ludność wyznania mojżeszowego mieszkała w Iławie przed 1772 rokiem. W 1816 roku diaspora liczyła 74 osoby. W 1812 roku otwarty został cmentarz żydowski, który został zniszczony wraz z synagogą przez hitlerowców w czasie Nocy Kryształowej.

W 1818 roku Iława weszła w skład utworzonej rejencji kwidzyńskiej. Budowa Kanału Elbląskiego (1862) oraz nowych połączeń drogowych i kolejowych rozszerzyła rynek zbytu towarów, ułatwiła i przyspieszyła transport oraz handlową komunikację pomiędzy poszczególnymi ośrodkami. W 1863 roku można było już korzystać z nowej drogi Iława-Susz, a w 1872 roku uruchomiono połączenie kolejowe Toruń-Iława-Ostróda. W 1877 roku w samym mieście działało 50 zakładów rzemieślniczych i dwa zakłady przemysłowe. W tym okresie funkcjonowały m.in. 2 browary, 2 tartaki, odlewnia stali, fabryka mydła, fabryka papy.

W 1920 roku przeprowadzony został plebiscyt mający zadecydować o przynależności Warmii, Mazur i Powiśla do Polski lub Niemiec. W Iławie opcję polską poparło zaledwie 5% głosujących. W okresie międzywojennym sukcesy wyborcze w mieście święciła natomiast Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników. 5 marca 1933 roku na partię Adolfa Hitlera zagłosowała 1/3 mieszkańców.

Tuż przed wybuchem wojny w Iławie istniały 4 tartaki, 2 cegielnie, krochmalnia, fabryka mebli, fabryka papy, browar, młyn, wytwórnia octu oraz zakład naprawy maszyn rolniczych. W okresie II wojny światowej tuż przy iławskim dworcu kolejowym ulokowano obóz karny oraz obóz dla robotników przymusowych. 22 stycznia 1945 roku do miasta wkroczyły oddziały radzieckie. W kwietniu 1945 roku polscy urzędnicy zorganizowali Zarząd Miejski.

W 2010 roku Iława uczestniczyła w imprezie 150-lecie Kanału Ostródzko-Elbląskiego.

Gmina Iława należy do Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko", Związku Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich, Związku Gmin Kanału Ostródzko-Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego, Związku Gmin "Jeziorak" oraz do stowarzyszenia LGD Kanał Elbląski. Gmina należy również do obszaru strategicznej interwencji, tzw. Tygrysa warmińsko-mazurskiego oraz do Warmińsko-Mazurskiej Strefy Ekonomicznej.

Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach wynosiła:

  • 1540 – 450 osób
  • 1624 – 350 osób
  • 1740 – 586 osób
  • 1772 – 924 osoby
  • 1795 – 1202 osoby
  • 1809 – 1318 osoby
  • 1864 – 2500 osób
  • 1910 – 10 086 osób
  • 1939 – 12 772 osoby

Gospodarka

Kultura

Organizacje i stowarzyszenia

Religia

Ludzie związani z miejscowością

  • Zbigniew Kieżun (ur. 1950) – trener piłki nożnej; szkoleniowiec najsilniejszych klubów piłkarskich na Warmii i Mazurach; prowadził KS Jeziorak Iława
  • Stanisław Hertel (1905-1996) – działacz społeczno-oświatowy, nauczyciel w iławskim Liceum Ogólnokształcącym, współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Ziemi Iławskiej
  • Józef Łobocki (1946-2004) – zasłużony trener piłkarski, w II lidze prowadził zespół KS Jeziorak Iława
  • Arkadiusz Klimek (ur.1975) – urodzony w Iławie piłkarz, napastnik
  • Henryk Goralski (1922-1980) – lekarz neurolog, inicjator założenia oddziałów neurologicznych w Iławie, Olsztynie i Ostródzie
  • Honorata Cybula – dyrygentka, animatorka ruchu chóralnego w Iławie
  • Wiesław Niesiobędzki (ur.1946) – historyk, regionalista, archiwista, poeta związany z Iławą
  • Patrycja Polak (ur. 1991) – urodzona w Iławie siatkarka, reprezentantka Polski
  • Tomasz Lewandowski (1959-2012) – polski żeglarz, pierwszy Polak, który samotnie opłynął ziemię
  • Rafał Kuptel (ur. 1976) – urodzony w Iławie siatkarz, reprezentant Polski, srebrny medalista mistrzostw świata w Niemczech
  • Hellmuth Stieff (1901-1944) – urodzony w Iławie niemiecki generał, inicjator zamachu na Adolfa Hitlera
  • Józef Alicki (1913-1989) – wachmistrz Wojska Polskiego, członek oddziału mjr. Henryka Dobrzańskiego "Hubala"
  • Jarosław Kotewicz (ur. 1969) – urodzony w Iławie lekkoatleta
  • Karl Giese (1879-1945) – burmistrz Iławy w latach 1910–1933

Sport

Edukacja

Turystyka

Zabytki

  • Układ urbanistyczny Starego Miasta
  • Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia
  • Kościół pw. Przemienienia Pańskiego, wzniesiony w XIV wieku
  • Budynek dworca kolejowego, wzniesiony ok. 1900 r.
  • Pozycja Iławska, którą tworzą schrony i bunkry wybudowane przez 1939 r.
  • Fragmenty murów miejskich
  • Mury obronne
  • Ratusz
  • Kamienica wraz z otoczeniem, ul. Kościuszki 14
  • Budynek szkoły, ul. Kościuszki 2
  • Dom, ul. Kościuszki 6
  • Dom, ul. Kościuszki 15
  • Kamienica wraz z oficyną, ul. Kościuszki 27
  • Dom, ul. Niepodległości 4
  • Hala miejska, ul. Niepodległości 13b
  • Willa, ul.Sienkiewicza 10
  • Budynek stajni i wozowni, ul. Jana III Sobieskiego
  • Budynek dawnej gazowni (1899 r.), ul. Jagiellończyka; obecnie Cerkiew św. Jana Apostoła
  • Wieża ciśnień, ul. 1 Maja
  • Wieża ciśnień, ul. Broniewskiego
  • Wieża ciśnień, ul. Kolejowa
  • Domy mieszkalne, m.in. ul. Grudziądzka, ul. Grunwaldzka, ul. Jagiełły, ul. Jasielska, ul. Kopernika, ul. Kresowa, ul. Królowej Jadwigi, ul. Mazurska, ul. Mickiewicza
  • Budynek szpitalna, ul. Andersa 3
  • Młyn-magazyn, ul. Sobieskiego 2
  • Pałacyk, ul. Kościuszki 27
  • Dom parafialny, ul. Kościelna 1

Przypisy

  1. ↑ ilawa.pl [10.02.2015].


Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Achremczyk Stanisław, Iława: dzieje miasta, Olsztyn 2005.
Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, Iława i okolice, Poznań 1971.
Hoffmann Mirosław J., Iława, Olsztyn 1999.
Iława 1305-2005: siedemset lat dziejów, red. Stanisław Achremczyk, Olsztyn 2006.
Iława. Z dziejów miasta i powiatu, red. Maria Lossman, Olsztyn 1972.
Kaufmann Karl Joseph, Dzieje miasta Iławy, tłum. Jędrzej Skrobot, Wiesław Skrobot, Iława 2010.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku, Iława 2006.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura, Iława 2008.
Niesiobędzki Wiesław, Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy, Iława 2003.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Ludność. Stan i struktura [24.11.2014]
Iławskie Centrum Kultury [24.11.2014]
Oficjalna strona gminy Iława [24.11.2014]
Oficjalny serwis miasta [24.11.2014]

Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Iława&oldid=155905”