Elbląg: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| (Nie pokazano 57 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Elbląga | |dopełniacz wsi = Elbląga | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = miasta_elblag.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Elbląg, fot. Marek Czasnojć |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = miasto na prawach powiatu | |powiat = miasto na prawach powiatu | ||
| − | |gmina = | + | |gmina = Elbląg |
|miejscowość podstawowa = | |miejscowość podstawowa = | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | '''Elbląg''' (niem. ''Elbing'') – drugie pod względem wielkości i liczby mieszkańców miasto [[województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]]. Jest miastem na prawach powiatu, stanowi siedzibę władz [[Powiat elbląski|powiatu ziemskiego elbląskiego]] i [[Elbląg (gmina wiejska)|gminy wiejskiej elbląskiej]]. Do 1998 Elbląg był stolicą województwa. Od 1992 jest stolicą | + | '''Elbląg''' (niem. ''Elbing'') – drugie pod względem wielkości i liczby mieszkańców miasto [[województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]]. Jest miastem na prawach powiatu, stanowi siedzibę władz [[Powiat elbląski|powiatu ziemskiego elbląskiego]] i [[Elbląg (gmina wiejska)|gminy wiejskiej elbląskiej]]. Do 1998 roku Elbląg był stolicą województwa elbląskiego. Od 1992 roku jest stolicą diecezji elbląskiej. |
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
| + | [[Plik:Elbląg miasto.jpg|thumb|290px|right|Elbląg [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Elbl%C4%85g%2C_uk%C5%82ad_urbanistyczny_Starego_Miasta.jpg upload.wikimedia.org]]] | ||
| + | [[image:elbl kdp.jpg|thumb|right|290px|Elbląg i okolice na XIX w. mapie.<br>Źródło: Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich, 1:300000, Paryż 1859 r.]] | ||
==Nazwa== | ==Nazwa== | ||
| − | Pochodzenie nazwy miasta kojarzone jest z rzeką ''Ilfing'', którą odnotował Wulfstan, anglosaski podróżnik drugiej połowy IX wieku. Była to nazwa [[Prusowie|pruska]]. W 1237 dla założonej nad tą rzeką (dzisiejsza [[rzeka Elbląg]]) fortyfikacji [[Zakon krzyżacki|Krzyżacy]] przyjęli nazwę w formie ''Elbing''. | + | Pochodzenie nazwy miasta kojarzone jest z rzeką ''Ilfing'', którą odnotował Wulfstan, anglosaski podróżnik drugiej połowy IX wieku. Była to nazwa [[Prusowie|pruska]]. W 1237 roku dla założonej nad tą rzeką (dzisiejsza [[rzeka Elbląg]]) fortyfikacji [[Zakon krzyżacki|Krzyżacy]] przyjęli nazwę w formie ''Elbing''. |
==Położenie== | ==Położenie== | ||
| Linia 38: | Linia 40: | ||
==Warunki naturalne== | ==Warunki naturalne== | ||
| − | Elbląg jest położony u ujścia rzeki Elbląg do [[Zalew Wiślany|Zalewu Wiślanego]], na południowym zachodzie morenowej [[Wysoczyna Elbląska|Wysoczyzny Elbląskiej]], na Pobrzeżu Gdańskim. Teren ten charakteryzuje się znaczną wysokością względną, przecinaną erozyjnymi wąwozami i płynącymi w nich potokami. Występują lasy bukowe i dębowe, ale także niektóre gatunki roślinności charakterystyczne dla terenów górskich, a faunę reprezentują m.in. jeleń, jenot, popielica, żuraw, orlik krzykliwy. Miasto Elbląg leży w granicach [[Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej|Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej]]. W 1913 roku do Elbląga włączono charakterystyczny dla Wysoczyzny park leśny o nazwie [[Bażantarnia (Elbląg)|Bażantarnia]]. | + | Elbląg jest położony u ujścia rzeki Elbląg do [[Zalew Wiślany|Zalewu Wiślanego]], na południowym zachodzie morenowej [[Wysoczyna Elbląska|Wysoczyzny Elbląskiej]], na Pobrzeżu Gdańskim. Teren ten charakteryzuje się znaczną wysokością względną, przecinaną erozyjnymi wąwozami i płynącymi w nich potokami. Występują lasy bukowe i dębowe, ale także niektóre gatunki roślinności charakterystyczne dla terenów górskich, a faunę reprezentują m.in. jeleń, jenot, popielica, żuraw, [[orlik krzykliwy]]. Miasto Elbląg leży w granicach [[Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej|Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej]]. W 1913 roku do Elbląga włączono charakterystyczny dla Wysoczyzny park leśny o nazwie [[Bażantarnia (Elbląg)|Bażantarnia]]. |
| − | W Elblągu zarejestrowano ponad 70 pomników przyrody, w tym część we wspomnianej Bażantarni. Są to przede wszystkim dęby szypułkowe, buki pospolite, [[lipa drobnolistna|lipy drobnolistne]], ale także m.in. grupy głazów narzutowych w leśnictwie Dębica. | + | W Elblągu zarejestrowano ponad 70 pomników przyrody, w tym część we wspomnianej Bażantarni. Są to przede wszystkim dęby szypułkowe, buki pospolite, [[lipa drobnolistna|lipy drobnolistne]], ale także m.in. grupy głazów narzutowych w leśnictwie [[Dębica]] (zob. także [[ Głaz narzutowy "Diabelski Kamień"]], [[Głaz narzutowy "Głaz Pustelnika"]]). |
==Dzieje miejscowości== | ==Dzieje miejscowości== | ||
| − | Z okolicami dzisiejszego Elbląga kojarzyć należy port bałtycki [[Prusowie|Prusów]] Truso, działający około VIII-XI wieku n.e. Osadę Truso opisał podróżnik Wulfstan u schyłku IX wieku. Przez wiele lat prowadzono badania archeologiczne mające na celu ustalenie położenia Truso. Ustalenia archeologa Marka Jagodzińskiego z końca XX wieku wskazują, że osada leżała nad dzisiejszym [[Jezioro Drużno|jeziorem | + | Z okolicami dzisiejszego Elbląga kojarzyć należy port bałtycki [[Prusowie|Prusów]] Truso, działający około VIII-XI wieku n.e. Osadę Truso opisał podróżnik Wulfstan u schyłku IX wieku. Przez wiele lat prowadzono badania archeologiczne mające na celu ustalenie położenia Truso. Ustalenia archeologa Marka Jagodzińskiego z końca XX wieku wskazują, że osada leżała nad dzisiejszym [[Jezioro Drużno|jeziorem Drużno]], kilka kilometrów od Elbląga (teren wsi [[Janów]]). |
| − | W niewielkiej odległości od tej osady wiosną 1237 roku powstała fortyfikacja krzyżacka, założona przez dowódcę Hermanna von Balka, która po krótkim czasie uległa zniszczeniu w czasie walk z pruskim plemieniem [[Pogezanie|Pogezan]]. Po tych wydarzeniach nowa siedziba krzyżacka powstała właśnie na terenie dzisiejszego starego miasta, już w 1242 roku, po sprowadzeniu kolonistów niemieckich, stanowiąc na tyle silny ośrodek, że udało się odeprzeć Prusów i księcia gdańskiego Świętopełka II. Kilkanaście lat później, w czasie II powstania pruskiego, Elbląg także pozostał niezdobyty. W 1246 osada zyskała przywilej miasta według prawa lubeckiego, a w 1251 roku ustanowiono w Elblągu siedzibę mistrza krajowego. Komturem elbląskim był ówcześnie odnotowany w źródłach Aleksander. | + | W niewielkiej odległości od tej osady wiosną 1237 roku powstała fortyfikacja krzyżacka, założona przez dowódcę Hermanna von Balka, która po krótkim czasie uległa zniszczeniu w czasie walk z pruskim plemieniem [[Pogezanie|Pogezan]]. Po tych wydarzeniach nowa siedziba krzyżacka powstała właśnie na terenie dzisiejszego starego miasta, już w 1242 roku, po sprowadzeniu kolonistów niemieckich, stanowiąc na tyle silny ośrodek, że udało się odeprzeć Prusów i księcia gdańskiego Świętopełka II. Kilkanaście lat później, w czasie II powstania pruskiego, Elbląg także pozostał niezdobyty. W 1246 roku osada zyskała przywilej miasta według prawa lubeckiego, a w 1251 roku ustanowiono w Elblągu siedzibę mistrza krajowego. Komturem elbląskim był ówcześnie odnotowany w źródłach Aleksander. |
Znaczenie Elbląga w państwie krzyżackim w pierwszych latach funkcjonowania ośrodka jako miasta było niebanalne, a to z uwagi na kluczowe zadania: poza ważną siedzibą administracyjną było to centrum koncentracji strategicznej wojsk oraz jedyny port morski. Na zamku, jednym z największych w państwie, obradowała kapituła pruska; rola ta uległa zredukowaniu po wybudowaniu zamku malborskiego na początku XIV wieku i przeniesieniu do Malborka siedziby wielkiego mistrza zakonu. Od 1312 roku rezydował natomiast na zamku w Elblągu wielki szpitalnik i komtur elbląski. | Znaczenie Elbląga w państwie krzyżackim w pierwszych latach funkcjonowania ośrodka jako miasta było niebanalne, a to z uwagi na kluczowe zadania: poza ważną siedzibą administracyjną było to centrum koncentracji strategicznej wojsk oraz jedyny port morski. Na zamku, jednym z największych w państwie, obradowała kapituła pruska; rola ta uległa zredukowaniu po wybudowaniu zamku malborskiego na początku XIV wieku i przeniesieniu do Malborka siedziby wielkiego mistrza zakonu. Od 1312 roku rezydował natomiast na zamku w Elblągu wielki szpitalnik i komtur elbląski. | ||
| Linia 53: | Linia 55: | ||
Od połowy XIV wieku znaczenie Elbląga jako miasta malało. Sprawiło to rozszerzenie granic państwa krzyżackiego po podboju Prusów, przeniesienie ośrodka politycznego do Malborka, wzrost roli Gdańska w spływie i handlu polskim zbożem, wreszcie założenie Nowego Miasta Elbląga przez Krzyżaków (1337) i nadanie mu przywileju lokacyjnego. Stopniowej degradacji – zamulaniu – ulegało także samo przejście morskie przez Mierzeję Wiślaną, co uniemożliwiało docieranie do Elbląga większych jednostek. | Od połowy XIV wieku znaczenie Elbląga jako miasta malało. Sprawiło to rozszerzenie granic państwa krzyżackiego po podboju Prusów, przeniesienie ośrodka politycznego do Malborka, wzrost roli Gdańska w spływie i handlu polskim zbożem, wreszcie założenie Nowego Miasta Elbląga przez Krzyżaków (1337) i nadanie mu przywileju lokacyjnego. Stopniowej degradacji – zamulaniu – ulegało także samo przejście morskie przez Mierzeję Wiślaną, co uniemożliwiało docieranie do Elbląga większych jednostek. | ||
| − | W XV wieku, w okresie wojen zakonu z Polską, nastąpiło nasilenie sympatii propolskich w Elblągu. Po [[bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] mieszczanie zajęli zamek, usuwając załogę zakonną wraz z dostojnikami, i już 22 lipca 1410 złożyli hołd Władysławowi Jagielle; zaledwie dwa miesiące później zamek był ponownie w rękach krzyżackich. W lutym 1440 Elbląg był miejscem założenia [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]], dążącego do uzyskania przywilejów dla szlachty i mieszczan w państwie krzyżackim. Mieszczanie elbląscy wykazali się ponownie aktywnością u zarania wojny trzynastoletniej – 12 lutego 1454 zajęli i nauczeni doświadczeniem sprzed pół wieku, ubiegając ewentualny powrót Zakonu, zniszczyli zamek. Po hołdzie złożonym Kazimierzowi Jagiellończykowi mieszczanie uzyskali potwierdzenie szeregu przywilejów, a także nadanie nowych przywilejów, dotychczas przysługujących komturii. Miasto stało się także na krótki czas stolicą województwa (do 1467, potem województwo malborskie). Elbląg brał udział w bitwach morskich przeciwko Krzyżakom na Zalewie Wiślanym, a II pokój toruński 1466 przyznał miasto Polsce. | + | W XV wieku, w okresie wojen zakonu z Polską, nastąpiło nasilenie sympatii propolskich w Elblągu. Po [[bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] mieszczanie zajęli zamek, usuwając załogę zakonną wraz z dostojnikami, i już 22 lipca 1410 roku złożyli hołd Władysławowi Jagielle; zaledwie dwa miesiące później zamek był ponownie w rękach krzyżackich. W lutym 1440 roku Elbląg był miejscem założenia [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]], dążącego do uzyskania przywilejów dla szlachty i mieszczan w państwie krzyżackim. Mieszczanie elbląscy wykazali się ponownie aktywnością u zarania wojny trzynastoletniej – 12 lutego 1454 zajęli i nauczeni doświadczeniem sprzed pół wieku, ubiegając ewentualny powrót Zakonu, zniszczyli zamek. Po hołdzie złożonym Kazimierzowi Jagiellończykowi mieszczanie uzyskali potwierdzenie szeregu przywilejów, a także nadanie nowych przywilejów, dotychczas przysługujących komturii. Miasto stało się także na krótki czas stolicą województwa (do 1467, potem województwo malborskie). Elbląg brał udział w bitwach morskich przeciwko Krzyżakom na Zalewie Wiślanym, a II pokój toruński w 1466 roku przyznał miasto Polsce. |
Największe znaczenie Elbląga w okresie przynależności do Korony Polskiej przypadło na schyłek XVI wieku i czas panowania Stefana Batorego. Przesądził o tym bunt mieszczan gdańskich, który wymusił znalezienie innego portu na potrzeby polskiego eksportu i importu drogą morską. | Największe znaczenie Elbląga w okresie przynależności do Korony Polskiej przypadło na schyłek XVI wieku i czas panowania Stefana Batorego. Przesądził o tym bunt mieszczan gdańskich, który wymusił znalezienie innego portu na potrzeby polskiego eksportu i importu drogą morską. | ||
| − | Wiek XVII przyniósł zatrzymanie rozwoju miasta. Elbląg dotykany był zarazami wyludniającymi miasto, a portowy charakter czynił go szczególnym celem w czasie wojen polsko-szwedzkich, w tym obiektem szwedzkiej okupacji w latach potopu (1655-1660). W 1698 król August II podjął działania na rzecz odstąpienia Elbląga elektorowi pruskiemu, ale sprzeciw polskiej opinii publicznej i działania dyplomatyczne kilku państw ościennych nie dopuściły do realizacji zamierzenia. Niebawem działania wojny północnej i przemarsze wojsk szwedzkich, saskich i rosyjskich przyniosły dalsze osłabienie Elbląga. W 1703 elektor pruski zajął posiadłości ziemskie miasta, uszczuplając znacznie dochody kasy miejskiej. W połowie XVIII wieku nastąpił jeszcze krótkotrwały okres prosperity Elbląga, częściowo związany z odseparowaniem od Gdańska, ale ostatecznie zabór pruski w 1772, odebranie praw lubeckich, a wreszcie kryzys handlowy doby wojen napoleońskich doprowadził do znacznej degradacji roli miasta. | + | Wiek XVII przyniósł zatrzymanie rozwoju miasta. Elbląg dotykany był zarazami wyludniającymi miasto, a portowy charakter czynił go szczególnym celem w czasie wojen polsko-szwedzkich, w tym obiektem szwedzkiej okupacji w latach potopu (1655-1660). W 1698 roku król August II podjął działania na rzecz odstąpienia Elbląga elektorowi pruskiemu, ale sprzeciw polskiej opinii publicznej i działania dyplomatyczne kilku państw ościennych nie dopuściły do realizacji zamierzenia. Niebawem działania wojny północnej i przemarsze wojsk szwedzkich, saskich i rosyjskich przyniosły dalsze osłabienie Elbląga. W 1703 roku elektor pruski zajął posiadłości ziemskie miasta, uszczuplając znacznie dochody kasy miejskiej. W połowie XVIII wieku nastąpił jeszcze krótkotrwały okres prosperity Elbląga, częściowo związany z odseparowaniem od Gdańska, ale ostatecznie zabór pruski w 1772 roku, odebranie praw lubeckich, a wreszcie kryzys handlowy doby wojen napoleońskich doprowadził do znacznej degradacji roli miasta. |
| − | W państwie pruskim Elbląg, przypisany rejencji gdańskiej w prowincji Prusy Zachodnie, był siedzibą powiatu ziemskiego (od 1874 wydzielono dodatkowo powiat miejski), ale stał się faktycznie portem rzecznym o przeciętnym znaczeniu handlowym. Połowa XIX wieku i rewolucja przemysłowa to stopniowe odbudowywanie roli Elbląga, chociaż w większym stopniu jako ośrodka przemysłowego. Dawne tradycje kontynuował [[ | + | W państwie pruskim Elbląg, przypisany rejencji gdańskiej w prowincji Prusy Zachodnie, był siedzibą powiatu ziemskiego (od 1874 wydzielono dodatkowo powiat miejski), ale stał się faktycznie portem rzecznym o przeciętnym znaczeniu handlowym. Połowa XIX wieku i rewolucja przemysłowa to stopniowe odbudowywanie roli Elbląga, chociaż w większym stopniu jako ośrodka przemysłowego. Dawne tradycje kontynuował [[Ferdinand Schichau]], który w 1854 uruchomił i rozwijał stocznię. Rozwijały się także inne gałęzie przemysłu: przetwórstwo rolno-spożywcze, tkactwo, farbiarstwo, przemysł metalowy. W zwiększającej się stopniowo liczbie mieszkańców znaczące miejsce zajmowali robotnicy tych zakładów, których trudne warunki życia sprzyjały nastrojom rewolucyjnym, szczególnie w okresie bezpośrednio poprzedzającym i w czasie samej I wojny światowej. Wojna przyniosła chaos, dekoniunkturę, zamykanie zakładów przemysłowych, problemy z żywnością. |
| − | Traktat wersalski pozostawił Elbląg w granicach Niemiec (prowincja Prusy Wschodnie), a powojenne ograniczenia narzucone państwu niemieckiemu podtrzymały okres kryzysu gospodarczemu. Dopiero lata 30. przyniosły rozwój przemysłu, a miasto stało się także znaczącym garnizonem. Rozwijały się stopniowo infrastruktura miejska (nowe osiedla mieszkaniowe, szpital, przebudowa linii tramwajowych, inwestycje portowe) oraz życie kulturalne. W okresie wojennym Elbląg był przeludniony przez przesiedleńców, przez dłuższy czas funkcjonowały podobozy obozu koncentracyjnego [[Sztutowo]]. Te zdarzenia i inne trudności doby wojennej nie przyniosły jednak zniszczeń, które stały się faktem dopiero w czasie walk o miasto w styczniu i lutym 1945. Całkowitemu zniszczeniu uległo Stare Miasto i Śródmieście Elbląga. Wielkie straty liczebne poniosła ludność cywilna. Strat dopełniły rekwizycje majątku i sprzętu przemysłowego, dokonane przez Armię Czerwoną w pierwszych miesiącach powojennych. | + | Traktat wersalski pozostawił Elbląg w granicach Niemiec (prowincja [[Prusy Wschodnie]]), a powojenne ograniczenia narzucone państwu niemieckiemu podtrzymały okres kryzysu gospodarczemu. Dopiero lata 30. XX wieku przyniosły rozwój przemysłu, a miasto stało się także znaczącym garnizonem. Rozwijały się stopniowo infrastruktura miejska (nowe osiedla mieszkaniowe, szpital, przebudowa linii tramwajowych, inwestycje portowe) oraz życie kulturalne. W okresie wojennym Elbląg był przeludniony przez przesiedleńców, przez dłuższy czas funkcjonowały podobozy obozu koncentracyjnego [[Sztutowo]]. Te zdarzenia i inne trudności doby wojennej nie przyniosły jednak zniszczeń, które stały się faktem dopiero w czasie walk o miasto w styczniu i lutym 1945 roku. Całkowitemu zniszczeniu uległo Stare Miasto i Śródmieście Elbląga. Wielkie straty liczebne poniosła ludność cywilna. Strat dopełniły rekwizycje majątku i sprzętu przemysłowego, dokonane przez Armię Czerwoną w pierwszych miesiącach powojennych. |
| − | W maju 1945 władzę w Elblągu przejęła administracja polska. Władze przyjęły za priorytet nadanie miastu polskiego charakteru, co w pierwszych latach wyraziło się m.in. deportacjami już i tak zdziesiątkowanej ludności miejscowej oraz rozbiórką pozostałości zrujnowanego starego miasta zamiast jego odbudowy jako zabytku "kultury niemieckiej". W 1949 pożar w zakładach "Zamech" został wykorzystany przez Urząd Bezpieczeństwa do serii aresztowań i wyroków, z wyrokami śmierci włącznie, dla rzekomych członków siatki szpiegowskiej i sabotażowej. Wydarzenia te przeszły do historii pod nazwą [[Sprawa elbląska|sprawy elbląskiej]]. W grudniu 1970 roku, zastrzelony w okolicznościach korespondujących z wydarzeniami grudniowymi na Wybrzeżu, zginął pracownik elbląskiego przedsiębiorstwa komunikacyjnego [[Tadeusz Sawicz]]. | + | W maju 1945 władzę w Elblągu przejęła administracja polska. Władze przyjęły za priorytet nadanie miastu polskiego charakteru, co w pierwszych latach wyraziło się m.in. deportacjami już i tak zdziesiątkowanej ludności miejscowej oraz rozbiórką pozostałości zrujnowanego starego miasta zamiast jego odbudowy jako zabytku "kultury niemieckiej". W 1949 roku pożar w zakładach "Zamech" został wykorzystany przez Urząd Bezpieczeństwa do serii aresztowań i wyroków, z wyrokami śmierci włącznie, dla rzekomych członków siatki szpiegowskiej i sabotażowej. Wydarzenia te przeszły do historii pod nazwą [[Sprawa elbląska|sprawy elbląskiej]]. W grudniu 1970 roku, zastrzelony w okolicznościach korespondujących z wydarzeniami grudniowymi na Wybrzeżu, zginął pracownik elbląskiego przedsiębiorstwa komunikacyjnego [[Tadeusz Sawicz]]. |
| − | W latach 1975-1998 Elbląg stanowił stolicę województwa, będąc centrum regionu złożonego m.in. z dawnych powiatów malborskiego, kwidzyńskiego, braniewskiego czy pasłęckiego. W latach 80. rozpoczęto budowę nowego centrum miasta. Od 1999 roku Elbląg jest miastem na prawach powiatu w granicach województwa warmińsko-mazurskiego, drugim miastem województwa pod względem wielkości i liczby mieszkańców. | + | W latach 1975-1998 Elbląg stanowił stolicę województwa, będąc centrum regionu złożonego m.in. z dawnych powiatów malborskiego, kwidzyńskiego, braniewskiego czy pasłęckiego. W latach 80. XX wieku rozpoczęto budowę nowego centrum miasta. Od 1999 roku Elbląg jest miastem na prawach powiatu w granicach województwa warmińsko-mazurskiego, drugim miastem województwa pod względem wielkości i liczby mieszkańców. |
==Demografia== | ==Demografia== | ||
| − | W XIV wieku ludność Elbląga kształtowała się na poziomie 1500 mieszkańców. Znaczny wzrost tej liczby przyniósł tzw. złoty wiek, a u schyłku XVI wieku liczba mieszkańców miasta zbliżyła się do 30 tysięcy. Kolejne stulecia, a szczególnie spadek znaczenia gospodarczego Elbląga, a także wojny i epidemie, zredukowały te liczbę niemal o połowę do 1772, czyli przejścia miasta pod administrację pruską. W 1798 odnotowano niespełna 17 tysięcy mieszkańców. W XIX wieku, w związku ze stopniowym rozwojem przemysłowym miasta, mieszkańców ponownie przybywało; w 1861 było to ponad 25 tysięcy, dziesięć lat później – ponad 30 tysięcy, w 1890 liczba przekroczyła 40 tysięcy, a na początku XX wieku 50 tysięcy. W chwili wybuchu II wojny światowej Elbląg liczył niemal 86 tysięcy mieszkańców. | + | W XIV wieku ludność Elbląga kształtowała się na poziomie 1500 mieszkańców. Znaczny wzrost tej liczby przyniósł tzw. złoty wiek, a u schyłku XVI wieku liczba mieszkańców miasta zbliżyła się do 30 tysięcy. Kolejne stulecia, a szczególnie spadek znaczenia gospodarczego Elbląga, a także wojny i epidemie, zredukowały te liczbę niemal o połowę do 1772 roku, czyli przejścia miasta pod administrację pruską. W 1798 roku odnotowano niespełna 17 tysięcy mieszkańców. W XIX wieku, w związku ze stopniowym rozwojem przemysłowym miasta, mieszkańców ponownie przybywało; w 1861 roku było to ponad 25 tysięcy, dziesięć lat później – ponad 30 tysięcy, w 1890 roku liczba przekroczyła 40 tysięcy, a na początku XX wieku 50 tysięcy. W chwili wybuchu II wojny światowej Elbląg liczył niemal 86 tysięcy mieszkańców. |
| − | Wojna drastycznie zmniejszyła liczbę mieszkańców: spis powszechny z 1946 odnotował jedynie 21 tysięcy osób zamieszkałych w Elblągu. Mieszkańców szybko przybywało w okresie Polski Ludowej, już w 1950 było to niemal 50 tysięcy, a w latach 60. liczba mieszkańców przekroczyła 90 tysięcy. W 1977 po raz pierwszy odnotowano ponad 100 tysięcy elblążan. Liczba 123 tysięcy mieszkańców, jaką wykazał spis powszechny w 1988, jest niemal identyczna jak w 2013. W ćwierćwieczu, które dzieli te dwie daty, nastąpił jednak dalszy wzrost liczby mieszkańców (w 1999 ponad 130 tysięcy), a potem delikatny spadek. | + | Wojna drastycznie zmniejszyła liczbę mieszkańców: spis powszechny z 1946 roku odnotował jedynie 21 tysięcy osób zamieszkałych w Elblągu. Mieszkańców szybko przybywało w okresie Polski Ludowej, już w 1950 roku było to niemal 50 tysięcy, a w latach 60. liczba mieszkańców przekroczyła 90 tysięcy. W 1977 roku po raz pierwszy odnotowano ponad 100 tysięcy elblążan. Liczba 123 tysięcy mieszkańców, jaką wykazał spis powszechny w 1988 roku, jest niemal identyczna jak w 2013 roku. W ćwierćwieczu, które dzieli te dwie daty, nastąpił jednak dalszy wzrost liczby mieszkańców (w 1999 roku ponad 130 tysięcy), a potem delikatny spadek. |
| − | W połowie 2013 w Elblągu mieszkało 123 271 osób. | + | W połowie 2013 roku w Elblągu mieszkało 123 271 osób. |
==Administracja i polityka== | ==Administracja i polityka== | ||
===Burmistrzowie i prezydenci=== | ===Burmistrzowie i prezydenci=== | ||
W państwie pruskim i niemieckim od 1773 urząd burmistrza i nadburmistrza Elbląga sprawowali: | W państwie pruskim i niemieckim od 1773 urząd burmistrza i nadburmistrza Elbląga sprawowali: | ||
| − | * Johann Christian von Lindenowski 1773-1780 | + | * Johann Christian von Lindenowski 1773-1780 |
| − | * Chrystian Bernard Schmidt 1780-1804 | + | * Chrystian Bernard Schmidt 1780-1804 |
| − | * Beyme 1804-1808 | + | * Beyme 1804-1808 |
| − | * Johann Christian Ludwig Bax 1808-1809 | + | * Johann Christian Ludwig Bax 1808-1809 |
| − | * Christoph Jacob Marenski 1809-1814 | + | * Christoph Jacob Marenski 1809-1814 |
| − | * Johann Christian Ludwig Bax 1815-1819 (ponownie) | + | * Johann Christian Ludwig Bax 1815-1819 (ponownie) |
| − | * Johann Lucas Haase 1820-1843 | + | * Johann Lucas Haase 1820-1843 |
| − | * Adolph Philipps 1843-1853 | + | * Adolph Philipps 1843-1853 |
| − | * Theodor Konrad Burscher 1853-1868 | + | * Theodor Konrad Burscher 1853-1868 |
| − | * Johann Carl Adolph Selke 1868-1875 | + | * Johann Carl Adolph Selke 1868-1875 |
| − | * Hermann Wilhelm Thomale 1875-1887 | + | * Hermann Wilhelm Thomale 1875-1887 |
| − | * Heinrich Elditt 1887-1909 | + | * Heinrich Elditt 1887-1909 |
| − | * Carl Friedrich Merten 1910-1934 | + | * Carl Friedrich Merten 1910-1934 |
| − | * Johannes Woelk 1934-1940 | + | * Johannes Woelk 1934-1940 |
| − | * Fritz Leser 1940-1945 | + | * Fritz Leser 1940-1945 |
Po 1945 urząd ten sprawowali: | Po 1945 urząd ten sprawowali: | ||
| − | * Wacław Wysocki 1945 | + | * Wacław Wysocki 1945 |
| − | * Jerzy Stanisław Skarżyński 1945-1947 | + | * Jerzy Stanisław Skarżyński 1945-1947 |
| − | * Ryszard Pstrokoński 1947-1949 | + | * Ryszard Pstrokoński 1947-1949 |
| − | * Edward Imbierowicz 1949-1950 | + | * Edward Imbierowicz 1949-1950 |
| − | * Henryka Pękalska 1950-1952 (jako przewodnicząca Prezydium Miejskiej Rady Narodowej) | + | * Henryka Pękalska 1950-1952 (jako przewodnicząca Prezydium Miejskiej Rady Narodowej) |
| − | * Stanisław Nykiel 1952-1953 (przewodniczący Prezydium MRN) | + | * Stanisław Nykiel 1952-1953 (przewodniczący Prezydium MRN) |
| − | * Jan Wiśniewski 1953-1956 (przewodniczący Prezydium MRN) | + | * Jan Wiśniewski 1953-1956 (przewodniczący Prezydium MRN) |
| − | * [[Mieczysław Tomaszewski]] 1956-1958 (przewodniczący Prezydium MRN) | + | * [[Mieczysław Tomaszewski]] 1956-1958 (przewodniczący Prezydium MRN) |
| − | * [[Zygmunt Sawicki]] 1958-1960 (przewodniczący Prezydium MRN) | + | * [[Zygmunt Sawicki]] 1958-1960 (przewodniczący Prezydium MRN) |
| − | * [[Andrzej Dębicki]] 1960-1969 (przewodniczący Prezydium MRN) | + | * [[Andrzej Dębicki]] 1960-1969 (przewodniczący Prezydium MRN) |
| − | * [[Alojzy Ruszkowski]] 1969-1972 (przewodniczący Prezydium MRN) | + | * [[Alojzy Ruszkowski]] 1969-1972 (przewodniczący Prezydium MRN) |
| − | * [[Alfred Zienkiewicz]] 1972-1975 (przewodniczący Prezydium MRN) | + | * [[Alfred Zienkiewicz]] 1972-1975 (przewodniczący Prezydium MRN) |
| − | * [[Zdzisław Wąs]] 1975-1981 (jako prezydent) | + | * [[Zdzisław Wąs]] 1975-1981 (jako prezydent) |
| − | * [[Norbert Berliński]] 1981-1986 | + | * [[Norbert Berliński]] 1981-1986 |
| − | * [[Michał Oliwiecki]] 1986-1990 | + | * [[Michał Oliwiecki]] 1986-1990 |
| − | * [[Józef Gburzyński]] 1990-1994 | + | * [[Józef Gburzyński]] 1990-1994 |
| − | * [[Witold Gintowt-Dziewałtowski]] 1994-1998 | + | * [[Witold Gintowt-Dziewałtowski]] 1994-1998 |
| − | * [[Henryk Słonina]] 1998-2010 (w 2002 wybrany po raz pierwszy w wyborach bezpośrednich) | + | * [[Henryk Słonina]] 1998-2010 (w 2002 wybrany po raz pierwszy w wyborach bezpośrednich) |
| − | * [[Grzegorz Nowaczyk]] 2010-2013 (odwołany w referendum) | + | * [[Grzegorz Nowaczyk]] 2010-2013 (odwołany w referendum) |
| − | * [[Marek Bojarski]] 2013 (komisarz) | + | * [[Marek Bojarski]] 2013 (komisarz) |
| − | * [[Jerzy Wilk]] 2013-2014 | + | * [[Jerzy Wilk]] 2013-2014 |
| − | * [[Witold Wróblewski]] | + | * [[Witold Wróblewski]] 2014 - 2024 |
| + | * [[Michał Missan]] - 2024- | ||
===Rada Miasta=== | ===Rada Miasta=== | ||
W Radzie Miasta Elbląga zasiada 25 samorządowców wybieranych w pięciu okręgach wyborczych (stan na 2014). | W Radzie Miasta Elbląga zasiada 25 samorządowców wybieranych w pięciu okręgach wyborczych (stan na 2014). | ||
===Parlamentarzyści=== | ===Parlamentarzyści=== | ||
| − | Elblążanie wybierają swoich przedstawicieli do Sejmu RP w okręgu wyborczym nr 34, w którym do obsadzenia pozostaje siedem mandatów. W 2011 posłami z Ebląga zostali: [[Elżbieta Gelert]], [[Piotr Cieśliński]], [[Sławomir Rybicki]] i [[Miron Sycz]] (Platforma Obywatelska), [[Leonard Krasulski]] i [[Zbigniew Babalski]] (Prawo i Sprawiedliwość), [[Stanisław Żelichowski]] (Polskie Stronnictwo Ludowe) oraz [[Wojciech Penkalski]] (Ruch Palikota). | + | Elblążanie wybierają swoich przedstawicieli do Sejmu RP w okręgu wyborczym nr 34, w którym do obsadzenia pozostaje siedem mandatów. W 2011 posłami z Ebląga zostali: [[Elżbieta Gelert]], [[Piotr Cieśliński]], [[Sławomir Rybicki]] i [[Miron Sycz]] ([[Platforma Obywatelska na Warmii i Mazurach|Platforma Obywatelska]]), [[Leonard Krasulski]] i [[Zbigniew Babalski]] ([[Prawo i Sprawiedliwość na Warmii i Mazurach|Prawo i Sprawiedliwość]]), [[Stanisław Żelichowski]] ([[Polskie Stronnictwo Ludowe na Warmii i Mazurach|Polskie Stronnictwo Ludowe]]) oraz [[Wojciech Penkalski]] ([[Twój Ruch na Warmii i Mazurach|Ruch Palikota]]). |
Wybory do Senatu RP odbywają się w okręgu wyborczym nr 85. | Wybory do Senatu RP odbywają się w okręgu wyborczym nr 85. | ||
| Linia 131: | Linia 134: | ||
==Zabytki== | ==Zabytki== | ||
Do najważniejszych i najbardziej znanych zabytków zachowanych w Elblągu należą budowle sakralne: | Do najważniejszych i najbardziej znanych zabytków zachowanych w Elblągu należą budowle sakralne: | ||
| − | * [[lkwim: katedra pw. św. Mikołaja w Elblągu|kościół św. Mikołaja]] (od 1992 katedralny), pochodzący z połowy XIII wieku i potem stopniowo rozbudowywany, przebudowany po pożarze w 1777 | + | * [[lkwim: katedra pw. św. Mikołaja w Elblągu|kościół św. Mikołaja]] (od 1992 roku katedralny), pochodzący z połowy XIII wieku i potem stopniowo rozbudowywany, przebudowany po pożarze w 1777 roku |
| − | * [[Kościół pw. św. Wojciecha w Elblągu|kościół św. Wojciecha]], konsekrowany w 1905, w czasie budowy pozostawał poza Elblągiem (podmiejska dzielnica robotnicza Kolonia Pangritza) | + | * [[Kościół pw. św. Wojciecha w Elblągu|kościół św. Wojciecha]], konsekrowany w 1905, w czasie budowy pozostawał poza Elblągiem (podmiejska dzielnica robotnicza Kolonia Pangritza) |
| − | * [[lkwim:Kościół pw. Bożego Ciała w Elblągu|kościół Bożego Ciała]], zbudowany na początku XV wieku w miejscu zniszczonej w pożarze kaplicy św. Jerzego, później przekazany protestantom; po 1945 wskutek zniszczeń przez dłuższy czas pozostawał opuszczony, następnie wykorzystywany do celów pozasakralnych, po przekazaniu administracji kościelnej w latach 80. stał się siedzibą ośrodka duszpasterstwa i Centrum Kultury Chrześcijańskiej | + | * [[lkwim:Kościół pw. Bożego Ciała w Elblągu|kościół Bożego Ciała]], zbudowany na początku XV wieku w miejscu zniszczonej w pożarze kaplicy św. Jerzego, później przekazany protestantom; po 1945 roku wskutek zniszczeń przez dłuższy czas pozostawał opuszczony, następnie wykorzystywany do celów pozasakralnych, po przekazaniu administracji kościelnej w latach 80. stał się siedzibą ośrodka duszpasterstwa i Centrum Kultury Chrześcijańskiej |
| − | * [[lkwim:Kościół pw. Św. Ducha w Elblągu|kościół Świętego Ducha]] z XIII wieku, fragment zespołu szpitalnego zbudowanego na podstawie przywileju lokacyjnego legata Wilhelma z Modeny, później użytkowany przez ewangelików, w tym przez dłuższy czas jako kościół garnizonowy; po zniszczeniach w 1945 częściowo odbudowany, stał się siedzibą [[Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Elblągu|Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Kamila Cypriana Norwida]] | + | * [[lkwim:Kościół pw. Św. Ducha w Elblągu|kościół Świętego Ducha]] z XIII wieku, fragment zespołu szpitalnego zbudowanego na podstawie przywileju lokacyjnego legata Wilhelma z Modeny, później użytkowany przez ewangelików, w tym przez dłuższy czas jako kościół garnizonowy; po zniszczeniach w 1945 roku częściowo odbudowany, stał się siedzibą [[Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Elblągu|Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Kamila Cypriana Norwida]] |
| − | * [[lkwim:Kościół pw. Najświętszej Marii Panny w Elblągu kościół Najświętszej Marii Panny]] (podominikański) z XIII wieku, przebudowywany w XVI wieku po pożarze, w czasie reformacji przekazany do dyspozycji ewangelików; uległ w znacznym stopniu zniszczeniu w 1945, po częściowej rekonstrukcji służy od 1961 plastykom ([[Galeria EL]]); historyczny ołtarz przeniesiono do kościoła św. Mikołaja | + | * [[lkwim:Kościół pw. Najświętszej Marii Panny w Elblągu| kościół Najświętszej Marii Panny]] (podominikański) z XIII wieku, przebudowywany w XVI wieku po pożarze, w czasie reformacji przekazany do dyspozycji ewangelików; uległ w znacznym stopniu zniszczeniu w 1945 roku, po częściowej rekonstrukcji służy od 1961 roku plastykom ([[lkwim: Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu|Galeria EL]]); historyczny ołtarz przeniesiono do kościoła św. Mikołaja |
| − | * kościół św. Antoniego z połowy XIV wieku, gotycki, kilkakrotnie przebudowywany i przemalowywany, stanowi filialny kościół parafii Serca Jezusowego w [[Łęcze|Łęczach]] | + | * kościół św. Antoniego z połowy XIV wieku, gotycki, kilkakrotnie przebudowywany i przemalowywany, stanowi filialny kościół parafii Serca Jezusowego w [[Łęcze|Łęczach]] |
| − | * [[lkwim:Kościół pw. bł. Doroty z Mątów w Elblągu| kościół pw. bł. Doroty z Mątów]] z XVIII wieku, szachulcowy, przeniesiony do Elbląga w latach 80. XX wieku z Kaczynosu na Żuławach | + | * [[lkwim:Kościół pw. bł. Doroty z Mątów w Elblągu| kościół pw. bł. Doroty z Mątów]] z XVIII wieku, szachulcowy, przeniesiony do Elbląga w latach 80. XX wieku z Kaczynosu na Żuławach |
| − | * kościół Świętej Trójcy z połowy XIX wieku, pierwotnie wzniesiony w Nowej Cerkwi, gdzie w dobrym stanie przetrwał II wojnę światową, ale uległ dewastacji po oddaniu do dyspozycji PGR, w latach 90 | + | * kościół Świętej Trójcy z połowy XIX wieku, pierwotnie wzniesiony w Nowej Cerkwi, gdzie w dobrym stanie przetrwał II wojnę światową, ale uległ dewastacji po oddaniu do dyspozycji [[Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR)|PGR]], w latach 90. XX wieku odrestaurowany i przeniesiony do Elbląga jako świątynia katolicka |
| − | * [[lkwim: Kościół pw. św. Jerzego w Elblągu |kościół św. Jerzego]] przy szpitalu na Nowym Mieście z XIV wieku, budowla pierwotnie szachulcowa, potem obmurowana cegłą, służąca do rzadkich, kwartalnych nabożeństw komunijnych, podupadła w XVII wieku i niewykorzystywana do celów sakralnych; po serii konserwacji od połowy XIX wieku po 1945 siedziba dynamicznie | + | * [[lkwim: Kościół pw. św. Jerzego w Elblągu |kościół św. Jerzego]] przy szpitalu na Nowym Mieście z XIV wieku, budowla pierwotnie szachulcowa, potem obmurowana cegłą, służąca do rzadkich, kwartalnych nabożeństw komunijnych, podupadła w XVII wieku i niewykorzystywana do celów sakralnych; po serii konserwacji od połowy XIX wieku po 1945 roku siedziba dynamicznie rozwijającej się parafii katolickiej |
| − | * kościół św. Pawła Apostoła z końca XIX wieku, początkowo ewangelicki, po 1945 katolicki, powstały na potrzeby robotników w Kolonii Pangritza (obecnie dzielnica Zawady), nieznacznie uszkodzony w czasie II wojny światowej | + | * [[kościół pw. św. Pawła Apostoła w Elblągu]] z końca XIX wieku, początkowo ewangelicki, po 1945 roku katolicki, powstały na potrzeby robotników w Kolonii Pangritza (obecnie dzielnica Zawady), nieznacznie uszkodzony w czasie II wojny światowej |
| − | * kościół Dobrego Pasterza z końca XIX wieku, neogotycki, położony na Wyspie Spichrzów, początkowo mennonicki, potem siedziba parafii Kościoła polskokatolickiego | + | * [[kościół pw. Dobrego Pasterza w Elblągu]] z końca XIX wieku, neogotycki, położony na Wyspie Spichrzów, początkowo mennonicki, potem siedziba parafii Kościoła polskokatolickiego |
| − | * tzw. Ścieżka Kościelna, wąskie przejście miedzy kamienicami Starego Miasta, umożliwiające szybkie przejście między zespółem Szpitala Ducha Świętego, św. Mikołaja i podominikańskim Najświętszej Maryi Panny, otwarte dla zwiedzających w 2006 | + | * tzw. Ścieżka Kościelna, wąskie przejście miedzy kamienicami Starego Miasta, umożliwiające szybkie przejście między zespółem Szpitala Ducha Świętego, św. Mikołaja i podominikańskim Najświętszej Maryi Panny, otwarte dla zwiedzających w 2006 roku |
Z pozasakralnych zabytków miasta do najważniejszych należą: | Z pozasakralnych zabytków miasta do najważniejszych należą: | ||
| − | * Brama Targowa z 1309; z | + | |
| − | * [[Kanał Elbląski]] z połowy XIX wieku, droga żeglowna o długości 84,2 km z Elbląga do [[Ostróda|Ostródy]], 5 pochylni i 2 śluzy, uznany za zabytek techniki | + | * [[lkwim: Brama Targowa w Elblągu|Brama Targowa]] z 1309 roku; z bramą, jednym z najbardziej rozpoznawalnych zabytków Elbląga, związana jest popularna legenda o czeladniku piekarskim, który uderzeniami łopaty piekarskiej miał w 1521 roku doprowadzić do opuszczenia w bramie kraty i tym samym uniemożliwić zajęcie miasta przez szturmujących Krzyżaków; brama była wielokrotnie przebudowywana, w 2006 roku została udostępniona zwiedzającym – wraz z tarasem widokowym – po kolejnym remoncie |
| − | * Pałac Abbegga z początku XIX wieku, neogotycki, na terenie parku Bażantarnia (obecnie w granicach miasta), przez wiele lat siedziba eleganckiego zajazdu, po 1945 siedziba Nadleśnictwa Elbląg | + | * [[Kanał Elbląski]] z połowy XIX wieku, droga żeglowna o długości 84,2 km z Elbląga do [[Ostróda|Ostródy]], 5 pochylni i 2 śluzy, uznany za zabytek techniki |
| − | * [[lkwim:Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu|Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu]] otwarte w 1954 roku na podzamczu dawnego zamku krzyżackiego, w budynkach Słodowni i Gimnazjum Elbląskiego | + | * Pałac Abbegga z początku XIX wieku, neogotycki, na terenie parku Bażantarnia (obecnie w granicach miasta), przez wiele lat siedziba eleganckiego zajazdu, po 1945 roku siedziba [[Nadleśnictwo Elbląg|Nadleśnictwa Elbląg]] |
| + | * [[lkwim:Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu|Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu]] otwarte w 1954 roku na podzamczu dawnego zamku krzyżackiego, w budynkach Słodowni i Gimnazjum Elbląskiego | ||
* kamienice | * kamienice | ||
Wskutek głównie zniszczeń wojennych i powojennych nie zachowały się m.in.: | Wskutek głównie zniszczeń wojennych i powojennych nie zachowały się m.in.: | ||
| − | * [[lkwim:Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu |kościół Trzech Króli]] z lat 80. XIX wieku | + | * [[lkwim:Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu |kościół Trzech Króli]] z lat 80. XIX wieku |
| − | * kościół św. Anny z przełomu XIX i XX wieku, a także jego poprzednik, tzw. stary kościół św. Anny z XVII wieku (rozebrany w 1899) | + | * kościół św. Anny z przełomu XIX i XX wieku, a także jego poprzednik, tzw. stary kościół św. Anny z XVII wieku (rozebrany w 1899 roku) |
| − | * ratusz miejski z końca XIX wieku | + | * ratusz miejski z końca XIX wieku |
| − | * XIX-wieczne wille Schichaua i Ziesego | + | * XIX-wieczne wille Schichaua i Ziesego |
| − | * budynek sądu z połowy XIX wieku | + | * budynek sądu z połowy XIX wieku |
| − | * synagoga z lat 20. XIX wieku | + | * synagoga z lat 20. XIX wieku |
| − | * | + | * Wieża Bismarcka z początku XX wieku |
| − | Miasto jest miejscem szeroko prowadzonych badań archeologicznych. Odkryto szereg cennych znalezisk, w tym około 7 kilometrów od Elbląga pozostałości wczesnośredniowiecznej osady zidentyfikowanej jako historyczne Truso | + | Miasto jest miejscem szeroko prowadzonych badań archeologicznych. Odkryto szereg cennych znalezisk, w tym około 7 kilometrów od Elbląga pozostałości wczesnośredniowiecznej osady zidentyfikowanej jako historyczne Truso |
==Gospodarka== | ==Gospodarka== | ||
| − | |||
===Budżet miasta=== | ===Budżet miasta=== | ||
Budżet miejski w 2014 przedstawiał się następująco: | Budżet miejski w 2014 przedstawiał się następująco: | ||
| Linia 168: | Linia 171: | ||
* zadłużenie – 330 mln zł. | * zadłużenie – 330 mln zł. | ||
===Przemysł=== | ===Przemysł=== | ||
| − | Elbląg jest ośrodkiem przemysłu odzieżowego, ciężkiego, skórzano-obuwniczego, spożywczego (browarnictwo), drzewno-papierniczego, energetycznego, jest też jedną z podstref Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Historycznie miasto przodowało w przemyśle stoczniowym. Od połowy XIX wieku działały zakłady [[Ferdinand Schichau|Ferdinanda Schichaua]], które do 1945 wyprodukowały przeszło 1600 statków, dochodząc do statusu największego koncernu w Prusach Wschodnich (3000 pracowników), zajmując się także produkcją szeregu innych maszyn i urządzeń, m.in. lokomotyw. Z kolei w zakładach Komnicka przed 1945 produkowano samochody ciężarowe. | + | Elbląg jest ośrodkiem przemysłu odzieżowego, ciężkiego, skórzano-obuwniczego, spożywczego (browarnictwo), drzewno-papierniczego, energetycznego, jest też jedną z podstref [[Warmińsko-Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A.|Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej]]. Historycznie miasto przodowało w przemyśle stoczniowym. Od połowy XIX wieku działały zakłady [[Ferdinand Schichau|Ferdinanda Schichaua]], które do 1945 wyprodukowały przeszło 1600 statków, dochodząc do statusu największego koncernu w Prusach Wschodnich (3000 pracowników), zajmując się także produkcją szeregu innych maszyn i urządzeń, m.in. lokomotyw. Z kolei w zakładach Komnicka przed 1945 produkowano samochody ciężarowe. |
Do znanych zakładów działających współcześnie w Elblągu należą m.in.: | Do znanych zakładów działających współcześnie w Elblągu należą m.in.: | ||
* Scana Zamech (produkcja śrub okrętowych); | * Scana Zamech (produkcja śrub okrętowych); | ||
| − | * Alstom Power ( | + | * [[Alstom Power Sp. z o.o.|Alstom Power]] (produkcja turbin parowych i gazowych); |
* Browar Grupy Żywiec | * Browar Grupy Żywiec | ||
| + | |||
==Transport== | ==Transport== | ||
===Transport drogowy=== | ===Transport drogowy=== | ||
Przez Elbląg przebiega droga krajowa nr 7 (z Żukowa koło Gdańska do przejścia granicznego ze Słowacją w Chyżnem), która na odcinku z Elbląga do [[Miłomłyn|Miłomłyna]] ma status drogi ekspresowej (S7), a także droga krajowa nr 22 (z przejścia granicznego w Kostrzynie do przejścia granicznego w [[Grzechotki|Grzechotkach]]). S7 stanowi jednocześnie część międzynarodowych tras europejskich E28 (Niemcy-Białoruś) i E77 (Rosja-Węgry). Wspomniane drogi weszły w skład budowanej od 2004 roku południowej obwodnicy Elbląga. | Przez Elbląg przebiega droga krajowa nr 7 (z Żukowa koło Gdańska do przejścia granicznego ze Słowacją w Chyżnem), która na odcinku z Elbląga do [[Miłomłyn|Miłomłyna]] ma status drogi ekspresowej (S7), a także droga krajowa nr 22 (z przejścia granicznego w Kostrzynie do przejścia granicznego w [[Grzechotki|Grzechotkach]]). S7 stanowi jednocześnie część międzynarodowych tras europejskich E28 (Niemcy-Białoruś) i E77 (Rosja-Węgry). Wspomniane drogi weszły w skład budowanej od 2004 roku południowej obwodnicy Elbląga. | ||
| − | Przed II wojną światową Elbląg leżał na trasie tzw. berlinki, autostrady łączącej Berlin z [[Królewiec|Królewcem]]. Po 1945 dawną berlinkę adaptowano w okolicy Elbląga na drogę krajową nr 22. | + | Przed II wojną światową Elbląg leżał na trasie tzw. berlinki, autostrady łączącej Berlin z [[Królewiec|Królewcem]]. Po 1945 roku dawną berlinkę adaptowano w okolicy Elbląga na drogę krajową nr 22. |
===Transport kolejowy=== | ===Transport kolejowy=== | ||
| − | Bezpośrednie połączenia drogą kolejową Elbląg ma z miastami województwa warmińsko-mazurskiego (Olsztyn, Ełk, Braniewo, w okresie wakacji Frombork), pomorskiego (Gdańsk, Tczew, Malbork) i innymi, w tym z Warszawą, Białymstokiem, Szczecinem. W okresie letnim | + | Bezpośrednie połączenia drogą kolejową Elbląg ma z miastami województwa warmińsko-mazurskiego (Olsztyn, Ełk, Braniewo, w okresie wakacji Frombork), pomorskiego (Gdańsk, Tczew, Malbork) i innymi, w tym z Warszawą, Białymstokiem, Szczecinem. W okresie letnim pociągi jeżdżą także do Kaliningradu i Berlina. |
| − | Tradycje kolei w Elblągu sięgają połowy XIX wieku i uruchomienia 19 października 1852 linii berlińsko-królewieckiej. Od 1897 stał się Elbląg stacją początkową budowanej Kolei Nadzalewowej, która miała połączyć go z Królewcem. W 1899 uruchomiono w ramach tego transportu połączenia najpierw do Fromborka, a następnie do Braniewa. | + | Tradycje kolei w Elblągu sięgają połowy XIX wieku i uruchomienia 19 października 1852 roku linii berlińsko-królewieckiej. Od 1897 roku stał się Elbląg stacją początkową budowanej Kolei Nadzalewowej, która miała połączyć go z Królewcem. W 1899 roku uruchomiono w ramach tego transportu połączenia najpierw do Fromborka, a następnie do Braniewa. |
Na terenie miasta funkcjonują dworce i przystanki kolejowe: | Na terenie miasta funkcjonują dworce i przystanki kolejowe: | ||
| Linia 194: | Linia 198: | ||
Zarząd Komunikacji Miejskiej w Elblągu realizuje usługi komunikacyjne na liniach autobusowych i tramwajowych, obsługując miasto Elbląg oraz gminy wiejską Elbląg i [[Milejewo (gmina wiejska)|Milejewo]]. W 2014 kursowało 21 linii autobusowych oraz 5 linii tramwajowych, obsługiwanych przez spółkę [[Tramwaje Elbląskie sp. z o.o.]]. | Zarząd Komunikacji Miejskiej w Elblągu realizuje usługi komunikacyjne na liniach autobusowych i tramwajowych, obsługując miasto Elbląg oraz gminy wiejską Elbląg i [[Milejewo (gmina wiejska)|Milejewo]]. W 2014 kursowało 21 linii autobusowych oraz 5 linii tramwajowych, obsługiwanych przez spółkę [[Tramwaje Elbląskie sp. z o.o.]]. | ||
| − | Historia tramwajów elbląskich sięga 1895, co czyni sieć w Elblągu drugą najstarszą na współczesnych ziemiach polskich (po Wrocławiu). | + | Historia tramwajów elbląskich sięga 1895 roku, co czyni sieć w Elblągu drugą najstarszą na współczesnych ziemiach polskich (po Wrocławiu). |
===Transport lotniczy=== | ===Transport lotniczy=== | ||
| − | Elbląg nie ma portu lotniczego, istnieje natomiast od 1915 trawiaste lotnisko (Lotnisko Elbląg), zarządzane obecnie przez Aeroklub Elbląski. Przed II wojną światową lotnisko obsługiwało loty pasażerskie do Szczecina i Berlina. W okresie wojennym zyskało znaczenie militarne, było miejscem startu bombowców oraz siedzibą wojskowej szkoły lotniczej. | + | Elbląg nie ma portu lotniczego, istnieje natomiast od 1915 roku trawiaste lotnisko (Lotnisko Elbląg), zarządzane obecnie przez Aeroklub Elbląski. Przed II wojną światową lotnisko obsługiwało loty pasażerskie do Szczecina i Berlina. W okresie wojennym zyskało znaczenie militarne, było miejscem startu bombowców oraz siedzibą wojskowej szkoły lotniczej. |
Pod opiekę Aeroklubu Elbląskiego pozostaje od 1957 roku. W 1999 roku na polu wzlotów lotniska mszę odprawił papież Jan Paweł II. | Pod opiekę Aeroklubu Elbląskiego pozostaje od 1957 roku. W 1999 roku na polu wzlotów lotniska mszę odprawił papież Jan Paweł II. | ||
| Linia 204: | Linia 208: | ||
===Port morski=== | ===Port morski=== | ||
| − | |||
Port Elbląg nad rzeką Elblag (6 km od ujścia rzeki do Zalewu Wiślanego) jest największym polskim portem w rejonie Zalewu. Obsługiwana w nim jest żegluga przybrzeżna, towarowa i pasażerska (rocznie około 30 tysięcy pasażerów). Na terenie portu funkcjonują czynne drogowe mosty zwodzone. | Port Elbląg nad rzeką Elblag (6 km od ujścia rzeki do Zalewu Wiślanego) jest największym polskim portem w rejonie Zalewu. Obsługiwana w nim jest żegluga przybrzeżna, towarowa i pasażerska (rocznie około 30 tysięcy pasażerów). Na terenie portu funkcjonują czynne drogowe mosty zwodzone. | ||
| Linia 211: | Linia 214: | ||
==Służba zdrowia== | ==Służba zdrowia== | ||
W Elblągu działają następujące szpitale: | W Elblągu działają następujące szpitale: | ||
| − | * Wojewódzki Szpital Zespolony, otwarty w 1988 | + | * Wojewódzki Szpital Zespolony, otwarty w 1988 |
| − | * Elbląski Szpital Specjalistyczny z przychodnią (dawny wojskowy) | + | * Elbląski Szpital Specjalistyczny z przychodnią (dawny wojskowy) |
| − | * Szpital Miejski im. Jana Pawła II | + | * Szpital Miejski im. Jana Pawła II |
| − | * Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "El Vita" | + | * Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "El Vita" |
| + | |||
==Oświata i nauka== | ==Oświata i nauka== | ||
===Szkolnictwo podstawowe i średnie=== | ===Szkolnictwo podstawowe i średnie=== | ||
| Linia 220: | Linia 224: | ||
Działa 13 gimnazjów, 5 liceów ogólnokształcących oraz następujące zespoły szkół: | Działa 13 gimnazjów, 5 liceów ogólnokształcących oraz następujące zespoły szkół: | ||
| + | *[[ Zespół Szkół nr 1 w Elblągu]] | ||
| + | *[[Zespół Szkół nr 2 w Elblągu]] | ||
* [[Zespół Państwowych Szkół Muzycznych im. Kazimierza Wiłkomirskiego w Elblągu]] (od 1953); | * [[Zespół Państwowych Szkół Muzycznych im. Kazimierza Wiłkomirskiego w Elblągu]] (od 1953); | ||
| − | * [[Zespół Szkół Mechanicznych w Elblągu]] (od 1946) | + | * [[Zespół Szkół Mechanicznych w Elblągu]] (od 1946) |
| − | * [[Zespół Szkół Techniczno-Informatycznych w Elblągu | + | *[[Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w Elblągu]] |
| + | * [http://www.zsti.elblag.pl|Zespół Szkół Techniczno-Informatycznych w Elblągu] (od 1945); | ||
* [[Zespół Szkół Inżynierii Środowiska i Usług im. Mikołaja Kopernika w Elblągu]] | * [[Zespół Szkół Inżynierii Środowiska i Usług im. Mikołaja Kopernika w Elblągu]] | ||
| − | * Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących (od 1947, z V Liceum Ogólnokształcącym im. Haliny Poświatowskiej) | + | * Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących (od 1947, z V Liceum Ogólnokształcącym im. Haliny Poświatowskiej) |
| − | * [[Zespół Szkół | + | * [[Zespół Szkół Zakonu Pijarów im. św. Mikołaja w Elblągu]] |
* [[Zespół Szkół Technicznych w Elblągu]] (od 1958); | * [[Zespół Szkół Technicznych w Elblągu]] (od 1958); | ||
* [[Zespół Szkół Turystyczno-Hotelarskich im. Wandy i Witolda Donimirskich w Elblągu]] | * [[Zespół Szkół Turystyczno-Hotelarskich im. Wandy i Witolda Donimirskich w Elblągu]] | ||
* [[Zespół Szkół Zawodowych nr 1 w Elblągu]] | * [[Zespół Szkół Zawodowych nr 1 w Elblągu]] | ||
* [[Zespół Szkół Gospodarczych w Elblągu]] (od 1946). | * [[Zespół Szkół Gospodarczych w Elblągu]] (od 1946). | ||
| + | |||
===Szkoły wyższe=== | ===Szkoły wyższe=== | ||
W Elblągu funkcjonują następujące szkoły wyższe: | W Elblągu funkcjonują następujące szkoły wyższe: | ||
| − | * [[Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu|Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa]], od 1998, prowadząca kształcenie filologiczne, informatyczne, ekonomiczne, politechniczne, przy współpracy m.in. z Politechniką Gdańską | + | * [[Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu|Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa]], od 1998, prowadząca kształcenie filologiczne, informatyczne, ekonomiczne, politechniczne, przy współpracy m.in. z Politechniką Gdańską |
| − | * [[Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna]], od 2001, prowadząca kierunki administracyjne, ekonomiczne, pedagogiczne i w dziedzinie nauk o zdrowiu | + | * [[Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna]], od 2001, prowadząca kierunki administracyjne, ekonomiczne, pedagogiczne i w dziedzinie nauk o zdrowiu |
| − | * Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych Regent College, od 2002 | + | * Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych Regent College, od 2002 |
| − | * [[Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu]], od 1993 | + | * [[Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu]], od 1993 |
Działają lub działały także wydziały zamiejscowe uczelni z innych miast, m.in.: | Działają lub działały także wydziały zamiejscowe uczelni z innych miast, m.in.: | ||
| − | * Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Warszawie (zarządzanie) | + | * Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Warszawie (zarządzanie) |
| − | * Uniwersytet Gdański (socjologia) | + | * Uniwersytet Gdański (socjologia) |
| − | * [[Uniwersytet Warmińsko-Mazurski]] (administracja) | + | * [[Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie]], filia (administracja) |
| − | + | Elbląg ma bogate tradycje szkolnictwa. [[Gimnazjum Elbląskie|Gimnazjum Akademickie]] powstało już w 1535 z inicjatywy burmistrza Alexvangena, a pierwszym rektorem został filozof reformacyjny z Holandii [[Wilhelm Gnapheus]]. Biskup warmiński [[lkwim:Stanisław Hozjusz|Stanisław Hozjusz]] podejmował bezskuteczne próby polonizacji i katolizacji tej szkoły. Przy szkole działała drukarnia i teatr. Po 1772 szkoła została przekształcona w gimnazjum miejskie. | |
| − | Elbląg ma bogate tradycje szkolnictwa. [[Gimnazjum Elbląskie|Gimnazjum Akademickie]] powstało już w 1535 z inicjatywy burmistrza Alexvangena, a pierwszym rektorem został filozof reformacyjny z Holandii [[Wilhelm Gnapheus]]. Biskup warmiński [[Stanisław Hozjusz]] podejmował bezskuteczne próby polonizacji i katolizacji tej szkoły. Przy szkole działała drukarnia i teatr. Po 1772 szkoła została przekształcona w gimnazjum miejskie. | ||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
Do najważniejszych instytucji kultury w Elblągu należą: | Do najważniejszych instytucji kultury w Elblągu należą: | ||
| − | * [[lkwim:Teatr im. Aleksandra Sewruka w Elblągu|Teatr im. Aleksandra Sewruka]], założony w 1975 jako Teatr Dramatyczny, pod obecną nazwą od 2007; wśród dyrektorów byli m.in. [[Stanisław Tym]], [[Andrzej May]], [[Henryk Majcherek]], od 2003 | + | * [[lkwim:Teatr im. Aleksandra Sewruka w Elblągu|Teatr im. Aleksandra Sewruka]], założony w 1975 roku jako Teatr Dramatyczny, pod obecną nazwą od 2007 roku; wśród dyrektorów byli m.in. [[lkwim: Stanisław Tym|Stanisław Tym]], [[lkwim: Andrzej May|Andrzej May]], [[lkwim: Henryk Majcherek|Henryk Majcherek]], od 2003 roku funkcję pełni olsztynianin [[lkwim: Mirosław Siedler|Mirosław Siedler]]; przy Teatrze działa Teatralne Studio Młodych "Alter Ego" |
| − | * [[lkwim:Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu|Muzeum Archeologiczno-Historyczne]] otwarte w 1954 | + | * [[lkwim:Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu|Muzeum Archeologiczno-Historyczne]] otwarte w 1954 roku |
| − | * [[Centrum Spotkań Europejskich "Światowid" w Elblągu]], kontynuujące działalność Elbląskiego Domu Kultury im. Kazimierza Jagiellończyka (1962-1973) i Elbląskiego Ośrodka Kultury | + | * [[lkwim:Centrum Spotkań Europejskich "Światowid" w Elblągu|Centrum Spotkań Europejskich "Światowid" w Elblągu]], kontynuujące działalność Elbląskiego Domu Kultury im. Kazimierza Jagiellończyka (1962-1973) i Elbląskiego Ośrodka Kultury |
| − | * Biblioteka Elbląska im. Cypriana Kamila Norwida, kontynuująca działalność biblioteki Gimnazjum Elbląskiego, założonej w 1601; zbiory, w tym inkunabuły i starodruki, przekraczają pół miliona jednostek; | + | * Biblioteka Elbląska im. Cypriana Kamila Norwida, kontynuująca działalność biblioteki Gimnazjum Elbląskiego, założonej w 1601 roku; zbiory, w tym inkunabuły i starodruki, przekraczają pół miliona jednostek; |
| − | * [[lkwim:Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu|Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna im. Karola Wojtyły]], powołana w 1999, wspierająca elbląskie uczelnie | + | * [[lkwim:Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu|Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna im. Karola Wojtyły]], powołana w 1999 roku, wspierająca elbląskie uczelnie |
* Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej | * Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej | ||
* kina Multikino i Światowid | * kina Multikino i Światowid | ||
* [[lkwim: Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu|Centrum Sztuki Galeria EL]] | * [[lkwim: Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu|Centrum Sztuki Galeria EL]] | ||
* Młodzieżowy Dom Kultury | * Młodzieżowy Dom Kultury | ||
| + | |||
==Media== | ==Media== | ||
| − | |||
===Prasa=== | ===Prasa=== | ||
W Elblągu ukazują się m.in.: | W Elblągu ukazują się m.in.: | ||
| − | * "Dziennik Elbląski", mutacja lokalna | + | * "Dziennik Elbląski", mutacja lokalna [[lkwim:Gazeta Olsztyńska|"Gazety Olsztyńskiej"]] |
| − | * "Biuletyn Informacyjny Starostwa Powiatowego w Elblągu", kwartalnik | + | * "Biuletyn Informacyjny Starostwa Powiatowego w Elblągu", kwartalnik |
| − | * "Pozarządowiec", kwartalnik organizacji pozarządowych | + | * "Pozarządowiec", kwartalnik organizacji pozarządowych |
| − | * "Razem z Tobą", miesięcznik dla osób niepełnosprawnych | + | * "Razem z Tobą", miesięcznik dla osób niepełnosprawnych |
| − | * "W Naszej Gminie", kwartalnik Urzędu Gminy Elbląg | + | * "W Naszej Gminie", kwartalnik Urzędu Gminy Elbląg |
| + | |||
===Stacje telewizyjne=== | ===Stacje telewizyjne=== | ||
Działają w Elblągu stacje telewizyjne: | Działają w Elblągu stacje telewizyjne: | ||
| − | * Telewizja Elbląska | + | * [[lkwim: Telewizja Elbląska|Telewizja Elbląska]] |
| − | * Telewizja Obywatelska, prowadzona przez Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych | + | * Telewizja Obywatelska, prowadzona przez [[Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych]] |
===Portale internetowe=== | ===Portale internetowe=== | ||
Wśród portali związanych z Elblągiem można wymienić: | Wśród portali związanych z Elblągiem można wymienić: | ||
| − | * BogatyElblag.pl, portal informacyjno-biznesowy | + | * BogatyElblag.pl, portal informacyjno-biznesowy |
| − | * Elbląg Dzisiaj, portal informacyjny | + | * Elbląg Dzisiaj, portal informacyjny |
| − | * Elblag.Net, portal informacyjny | + | * Elblag.Net, portal informacyjny |
| − | * Elbląg24.pl, portal informacyjny | + | * Elbląg24.pl, portal informacyjny |
| − | * Info.Elblag, portal informacyjny | + | * Info.Elblag, portal informacyjny |
| − | * Mlodyelblag.pl, portal informacyjny | + | * Mlodyelblag.pl, portal informacyjny |
| − | * PortEL.pl, gazeta informacyjna | + | * PortEL.pl, gazeta informacyjna |
| − | |||
==Turystyka== | ==Turystyka== | ||
Pod opieką oddziału PTTK ziemi elbląskiej znajdują się następujące piesze szlaki turystyczne: | Pod opieką oddziału PTTK ziemi elbląskiej znajdują się następujące piesze szlaki turystyczne: | ||
| − | * Czerwony Szlak Kopernikowski (Olsztyn- | + | * Czerwony Szlak Kopernikowski (Olsztyn-Grudziądz), fragment 154 km |
| − | * Zielony Szlak Napoleoński (Kwidzyn-Iława), fragment 37 km | + | * Zielony Szlak Napoleoński (Kwidzyn-Iława), fragment 37 km |
| − | * Niebieski Szlak Okrężny w Bażantarni elbląskiej, 10 km | + | * Niebieski Szlak Okrężny w Bażantarni elbląskiej, 10 km |
| − | * Żółty Szlak Okólny w Bażantarni elbląskiej, 9 km | + | * Żółty Szlak Okólny w Bażantarni elbląskiej, 9 km |
| − | * [[Szlak pieszy "Ścieżka Jaszczurek" - Elbląg|Zielony szlak "Ścieżka Jaszczurek"]] z Bażantarni do dzielnicy Stagniewo, 7 km | + | * [[Szlak pieszy "Ścieżka Jaszczurek" - Elbląg|Zielony szlak "Ścieżka Jaszczurek"]] z Bażantarni do dzielnicy Stagniewo, 7 km |
| − | * Niebieski Szlak św. Wojciecha (Elbląg – Święty Gaj), 42 km | + | * Niebieski Szlak św. Wojciecha (Elbląg – Święty Gaj), 42 km |
| − | * Zielony Szlak Żuławski (Gronowo Elbląskie – Stare Pole), 8,5 km | + | * Zielony Szlak Żuławski (Gronowo Elbląskie – Stare Pole), 8,5 km |
Wytyczono także szlaki rowerowe: | Wytyczono także szlaki rowerowe: | ||
* Międzynarodowy Szlak Rowerowy R1 (Kostrzyn-Grochowo), fragment przez Żuławy Elbląskie i Wysoczyznę Elbląską; | * Międzynarodowy Szlak Rowerowy R1 (Kostrzyn-Grochowo), fragment przez Żuławy Elbląskie i Wysoczyznę Elbląską; | ||
* Transgraniczny Szlak Rowerowy R64 wokół Zalewu Wiślanego | * Transgraniczny Szlak Rowerowy R64 wokół Zalewu Wiślanego | ||
| − | * szlaki Lokalnej Grupy Działania "Łączy nas Kanał Elbląski": zielony (Elbląg-Iława), żółty (Elbląg-Goryń), niebieski (Zalewo-Iława), niebieski "Wokół Jeziora | + | * szlaki [[LGD "Kanał Elbląski"|Lokalnej Grupy Działania "Łączy nas Kanał Elbląski"]]: zielony (Elbląg-Iława), żółty (Elbląg-Goryń), niebieski ([[Zalewo]] - [[Iława]]), niebieski "Wokół [[Jezioro Drużno|Jeziora Drużno]]" (Elbląg – Komorowo Żuławskie), niebieski "W Krainie Wiatraków" ([[Kisielice]] - [[Trupel]]), czerwony ([[Jezierzyce]] - [[Kisielice]]), czarny ([[Pasłęk]] – [[Kanał Elbląski]]), czarny ([[Węzina]] - [[Jelonki]]) |
| − | * Szlaki Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej: niebieski szlak "Święty Kamień" (okrężny 18 km, z Tolkmicka), szlak "Trasa Kadyńska" (okrężny 25 km, z Kadyn), "Szlak do Miejskich Wód" (spod Hotelu Europa w | + | * Szlaki Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej: niebieski szlak "Święty Kamień" (okrężny 18 km, z Tolkmicka), szlak "Trasa Kadyńska" (okrężny 25 km, z Kadyn), "Szlak do Miejskich Wód" (spod Hotelu Europa w Elblągu do dzielnicy Rubno Wielkie) |
==Religia== | ==Religia== | ||
| Linia 298: | Linia 305: | ||
* [[Parafia pw. św. Mikołaja w Elblągu|parafia św. Mikołaja]] (katedralna) | * [[Parafia pw. św. Mikołaja w Elblągu|parafia św. Mikołaja]] (katedralna) | ||
* [[Parafia pw. św. Wojciecha w Elblągu|parafia św. Wojciecha]] | * [[Parafia pw. św. Wojciecha w Elblągu|parafia św. Wojciecha]] | ||
| − | * [[Parafia pw. | + | * [[Parafia pw. Błogosławionej Doroty z Mątów w Elblągu|parafia bł. Doroty z Mątów]] |
* [[Parafia pw. Świętej Rodziny w Elblągu|parafia Świętej Rodziny]] | * [[Parafia pw. Świętej Rodziny w Elblągu|parafia Świętej Rodziny]] | ||
* [[Parafia pw. św. Rafała Kalinowskiego w Elblągu|parafia św. Rafała Kalinowskiego]] | * [[Parafia pw. św. Rafała Kalinowskiego w Elblągu|parafia św. Rafała Kalinowskiego]] | ||
| Linia 305: | Linia 312: | ||
* [[Parafia pw. św. Jerzego w Elblągu|parafia św. Jerzego]] | * [[Parafia pw. św. Jerzego w Elblągu|parafia św. Jerzego]] | ||
* [[Parafia pw. św. Brata Alberta w Elblągu|parafia św. Brata Alberta]] | * [[Parafia pw. św. Brata Alberta w Elblągu|parafia św. Brata Alberta]] | ||
| − | * [[Parafia pw. | + | * [[Parafia pw. Błogosławionej Franciszki Siedliskiej w Elblągu|parafia bł. Franciszki Siedliskiej]] |
| − | * [[Parafia pw. św. | + | * [[Parafia pw. św. Floriana w Elblągu|parafia św. Floriana]] |
* [[Parafia pw. Wszystkich Świętych w Elblągu|parafia Wszystkich Świętych]] | * [[Parafia pw. Wszystkich Świętych w Elblągu|parafia Wszystkich Świętych]] | ||
* [[Parafia pw. Trójcy Świętej w Elblągu|parafia Trójcy Świętej]] | * [[Parafia pw. Trójcy Świętej w Elblągu|parafia Trójcy Świętej]] | ||
| − | * [[Parafia pw. św. Brunona z Kwerfurtu|parafia]] pw. [[Brunon z Kwerfurtu|św. Brunona z Kwerfurtu]] | + | * [[Parafia pw. św. Brunona z Kwerfurtu w Elblągu|parafia]] pw. [[Brunon z Kwerfurtu|św. Brunona z Kwerfurtu]] |
| − | * [[Parafia pw. Matki | + | * [[Parafia pw. Matki Boskiej Królowej Polski w Elblągu|parafia Matki Bożej Królowej Polski]] |
* [[Parafia pw. Miłosierdzia Bożego w Elblągu|parafia Miłosierdzia Bożego]] (wojskowa); | * [[Parafia pw. Miłosierdzia Bożego w Elblągu|parafia Miłosierdzia Bożego]] (wojskowa); | ||
| − | * [[kościół pw. św. Antoniego w Elblągu]] będący kościołem filialnym parafii Najświętszego Serca Jezusowego w Łęczach | + | * [[kościół pw. św. Antoniego w Elblągu]] będący kościołem filialnym parafii Najświętszego Serca Jezusowego w Łęczach |
Parafie lub zbory w Elblągu mają również inne kościoły chrześcijańskie: | Parafie lub zbory w Elblągu mają również inne kościoły chrześcijańskie: | ||
| − | * Kościół | + | * Kościół polskokatolicki – [[Parafia pw. Dobrego Pasterza Kościoła polskokatolickiego w Elblągu| parafia Dobrego Pasterza]] (od 1947) |
| − | * Kościół greckokatolicki – parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela (od 1959) | + | * Kościół greckokatolicki – [[Parafia greckokatolicka pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Elblągu|parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela]] (od 1959) |
| − | * Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – parafia św. Marii Magdaleny (od 1964) | + | * Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – [[Parafia Prawosławna pw. św. Równej Apostołom Marii Magdaleny w Elblągu|parafia św. Marii Magdaleny]] (od 1964) |
| − | * Kościół | + | * Kościół ewangelicko-augsburski |
| − | * Kościół | + | * Kościół ewangelicko-metodystyczny |
| − | * Kościół Chrześcijan Baptystów | + | * Kościół Chrześcijan Baptystów: [[zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Elblągu]] |
| − | * Kościół | + | * Kościół zielonoświątkowy: [[zbór "Nowe Życie" Kościoła zielonoświątkowego w Elblągu]] |
* Kościół Chrystusowy | * Kościół Chrystusowy | ||
* Kościół Adwentystów Dnia Siódmego | * Kościół Adwentystów Dnia Siódmego | ||
| Linia 330: | Linia 337: | ||
==Osoby związane z Elblągiem== | ==Osoby związane z Elblągiem== | ||
Wśród znanych osób związanych z Elblągiem urodzeniem lub działalnością znaleźli się m.in.: | Wśród znanych osób związanych z Elblągiem urodzeniem lub działalnością znaleźli się m.in.: | ||
| − | * [[Wikbold]], syn elbląskiego rajcy miejskiego, kapelan papieski, kanonik warmiński, prawnik | + | * [[Wikbold]], syn elbląskiego rajcy miejskiego, kapelan papieski, kanonik warmiński, prawnik |
| − | * [[Anzelm]], biskup warmiński | + | * [[Anzelm]], biskup warmiński |
| − | * [[Baltazar Stockfisch]], kanonik warmiński | + | * [[Baltazar Stockfisch]], kanonik warmiński |
| − | * [[Mikołaj Wulzak]], duchowny, mecenas sztuki | + | * [[Mikołaj Wulzak]], duchowny, mecenas sztuki |
| − | * [[Jerzy Raeuber]], patrycjusz | + | * [[Jerzy Raeuber]], patrycjusz |
| − | * [[Georg Kleefeld]], burmistrz Gdańska | + | * [[Georg Kleefeld]], burmistrz Gdańska |
| − | * [[Hans von Bodeck]], dyplomata | + | * [[Hans von Bodeck]], dyplomata |
| − | * [[Arthur Kather]], duchowny katolicki, wikariusz kapitulny diecezji warmińskiej | + | * [[Arthur Kather]], duchowny katolicki, wikariusz kapitulny diecezji warmińskiej |
| − | * [[Wilhelm Gnapheus]], humanista, rektor Gimnazjum Akademickiego | + | * [[Wilhelm Gnapheus]], humanista, rektor Gimnazjum Akademickiego |
| − | * [[Samuel Hartlib]], uczony i pedagog, działający w Anglii | + | * [[Samuel Hartlib]], uczony i pedagog, działający w Anglii |
| − | * [[Jan Sprengel]], burmistrz | + | * [[Jan Sprengel]], burmistrz |
| − | * [[Krzysztof Falk]], kronikarz | + | * [[Krzysztof Falk]], kronikarz |
| − | * [[Mikołaj Firlej]], wojewoda lubelski, absolwent Gimnazjum Elbląskiego | + | * [[Mikołaj Firlej]], wojewoda lubelski, absolwent Gimnazjum Elbląskiego |
| − | * [[Michał Friedwald]], burmistrz | + | * [[Michał Friedwald]], burmistrz |
| − | * [[Piotr Himmelreich]], poeta, historyk | + | * [[Piotr Himmelreich]], poeta, historyk |
| − | * [[Piotr Kłoczewski]], organizator floty elbląskiej | + | * [[Piotr Kłoczewski]], organizator floty elbląskiej |
| − | * [[Jan Mylius]], rektor Gimnazjum | + | * [[Jan Mylius]], rektor Gimnazjum |
| − | * [[Fryderyk Hoffmann]], poeta, rektor Gimnazjum Akademickiego | + | * [[Fryderyk Hoffmann]], poeta, rektor Gimnazjum Akademickiego |
| − | * [[Johann Duraeus]], teolog ewangelicki | + | * [[Johann Duraeus]], teolog ewangelicki |
| − | * [[Adam Wolski]], rysownik i malarz | + | * [[Adam Wolski]], rysownik i malarz |
| − | * [[Piotr Sohren]], muzyk | + | * [[Piotr Sohren]], muzyk |
| − | * [[Izrael Hoppe]], historyk, burmistrz | + | * [[Izrael Hoppe]], historyk, burmistrz |
| − | * [[Achacy Corell (ojciec)]], drukarz i wydawca | + | * [[Achacy Corell (ojciec)]], drukarz i wydawca |
| − | * [[Achacy Corell (syn)]], drukarz i wydawca | + | * [[Achacy Corell (syn)]], drukarz i wydawca |
| − | * [[Samuel Preuss]], drukarz i wydawca | + | * [[Samuel Preuss]], drukarz i wydawca |
| − | * [[Jerzy Daniel Seyler]], historyk, rektor Gimnazjum | + | * [[Jerzy Daniel Seyler]], historyk, rektor Gimnazjum |
| − | * [[Jan Daniel Hoffmann]], historyk | + | * [[Jan Daniel Hoffmann]], historyk |
| − | * [[Chrystian Kasper Preuss]], drukarz i wydawca | + | * [[Chrystian Kasper Preuss]], drukarz i wydawca |
| − | * [[Jan Fryderyk Endersch]], kartograf, mechanik, miedziorytnik | + | * [[Jan Fryderyk Endersch]], kartograf, mechanik, miedziorytnik |
| − | * [[Samuel Gottlieb Preuss]], drukarz i wydawca | + | * [[Samuel Gottlieb Preuss]], drukarz i wydawca |
| − | * [[Aleksander Tolkemit]], historyk, pastor | + | * [[Aleksander Tolkemit]], historyk, pastor |
| − | * [[Jakub von Riesen]], przemysłowiec, kupiec | + | * [[Jakub von Riesen]], przemysłowiec, kupiec |
| − | * [[Henryk Fryderyk Neumann]], historyk, aptekarz | + | * [[Henryk Fryderyk Neumann]], historyk, aptekarz |
| − | * [[Karol Fryderyk Abramowski]], starosta pruski, polonofil | + | * [[Karol Fryderyk Abramowski]], starosta pruski, polonofil |
| − | * [[Aleksander Ekielski]], inżynier, powstaniec listopadowy | + | * [[Aleksander Ekielski]], inżynier, powstaniec listopadowy |
| − | * | + | * [[Ferdinand Schichau]], przedsiębiorca |
| − | * [[Max Toeppen]], historyk, pedagog | + | * [[Max Toeppen]], historyk, pedagog |
| − | * [[Franz Komnick]], przedsiębiorca | + | * [[Franz Komnick]], przedsiębiorca |
| − | * [[Heinrich Elditt]], burmistrz | + | * [[Heinrich Elditt]], burmistrz |
| − | * [[Henryk Nitschmann]], polonofil | + | * [[Henryk Nitschmann]], polonofil |
| − | * [[Albrecht Schaeffer]], pisarz | + | * [[Albrecht Schaeffer]], pisarz |
| − | * [[Bernard Neumann]], polityk | + | * [[Bernard Neumann]], polityk |
| − | * [[Ortwin Runde]], polityk | + | * [[Ortwin Runde]], polityk |
| − | * [[Adam Giersz]], polityk | + | * [[Adam Giersz]], polityk |
| − | * [[Zenon Licznerski]], lekkoatleta, medalista olimpijski | + | * [[Zenon Licznerski]], lekkoatleta, medalista olimpijski |
| − | * [[Tadeusz Naguszewski]], polityk | + | * [[Tadeusz Naguszewski]], polityk |
| − | * [[Piotr Wadecki]], kolarz | + | * [[Piotr Wadecki]], kolarz |
| − | * [[Marcin Burkhardt]], piłkarz | + | * [[Marcin Burkhardt]], piłkarz |
| − | * [[Radosław Wojtaszek]], arcymistrz szachowy | + | * [[Radosław Wojtaszek]], arcymistrz szachowy |
| − | ===Honorowi obywatele== | + | ===Honorowi obywatele=== |
Tytuły honorowych obywateli Elblaga przed 1945 otrzymali m.in. przywódcy państwa nazistowskiego: Adolf Hitler, Hermann Goering i Joseph Goebbels. | Tytuły honorowych obywateli Elblaga przed 1945 otrzymali m.in. przywódcy państwa nazistowskiego: Adolf Hitler, Hermann Goering i Joseph Goebbels. | ||
Po 1989 honorowym obywatelstwem Elblaga zostali wyróżnieni: | Po 1989 honorowym obywatelstwem Elblaga zostali wyróżnieni: | ||
| − | * [[Bolesław Nieczuja-Ostrowski]], weteran Armii Krajowej, generał (1992) | + | * [[Bolesław Nieczuja-Ostrowski]], weteran Armii Krajowej, generał (1992) |
| − | * [[Stanisław Wójcicki]], pionier elbląski z 1945 (1993) | + | * [[Stanisław Wójcicki]], pionier elbląski z 1945 (1993) |
| − | * ks. [[Mieczysław Józefczyk]], kapelan | + | * ks. [[Mieczysław Józefczyk]], kapelan "Solidarności" (1994) |
| − | * [[Stanisław Piekarski]], tramwajarz elbląski, jeden z pionierów administracji polskiej w 1945 (1994) | + | * [[Stanisław Piekarski]], tramwajarz elbląski, jeden z pionierów administracji polskiej w 1945 (1994) |
| − | * [[Lech Baranowski]], pionier polskiej administracji w Elblągu, pocztowiec (1995) | + | * [[Lech Baranowski]], pionier polskiej administracji w Elblągu, pocztowiec (1995) |
| − | * [[Hans Schrock-Opitz]], popularyzator i sponsor tańca elbląskiego (1997) | + | * [[Hans Schrock-Opitz]], popularyzator i sponsor tańca elbląskiego (1997) |
| − | * [[Jan Paweł II]], papież (1999) | + | * [[Jan Paweł II]], papież (1999) |
| − | * [[Helena Pilejczyk]], łyżwiarka szybka, medalistka olimpijska (2002) | + | * [[Helena Pilejczyk]], łyżwiarka szybka, medalistka olimpijska (2002) |
| − | * [[Ryszard Rynkowski]], piosenkarz (2002) | + | * [[Ryszard Rynkowski]], piosenkarz (2002) |
| − | * [[Hans-Juergen Schuch]], muzealnik niemiecki, urodzony w Elblągu (2003) | + | * [[Hans-Juergen Schuch]], muzealnik niemiecki, urodzony w Elblągu (2003) |
| − | * o. [[Czesław Klimuszko]], zielarz i wizjoner (2004, pośmiertnie) | + | * o. [[Czesław Klimuszko]], zielarz i wizjoner (2004, pośmiertnie) |
| − | * [[Henryk Iwaniec]], matematyk (2006) | + | * [[Henryk Iwaniec]], matematyk (2006) |
| − | * [[Marian Biskup]], historyk (2007) | + | * [[Marian Biskup]], historyk (2007) |
| − | * [[Mateusz Markiewicz]], przedsiębiorca (2009) | + | * [[Mateusz Markiewicz]], przedsiębiorca (2009) |
| − | * | + | * Lech Wałęsa, prezydent Polski (2011) |
| − | * [[Gerard Kwiatkowski]], plastyk, animator kultury (2011) | + | * [[Gerard Kwiatkowski]], plastyk, animator kultury (2011) |
| − | * [[Ryszard Tomczyk]], malarz, pisarz i publicysta (2011) | + | * [[Ryszard Tomczyk]], malarz, pisarz i publicysta (2011) |
| + | *[[Jerzy Julian Szewczyński]], działacz społeczny, żołnierz AK (2015) | ||
==Miasta partnerskie== | ==Miasta partnerskie== | ||
W 2014 czternaście miast miało status miasta partnerskiego Elbląga: | W 2014 czternaście miast miało status miasta partnerskiego Elbląga: | ||
| − | * Kaliningrad (Rosja) | + | * Kaliningrad (Rosja) |
| − | * Bałtijsk (Rosja) | + | * Bałtijsk (Rosja) |
| − | * Leer (Niemcy) | + | * Leer (Niemcy) |
| − | * Ronneby (Szwecja) | + | * Ronneby (Szwecja) |
| − | * Nowogródek (Białoruś) | + | * Nowogródek (Białoruś) |
| − | * Narwa (Estonia) | + | * Narwa (Estonia) |
| − | * Druskienniki (Litwa) | + | * Druskienniki (Litwa) |
| − | * Trowbridge (Wielka Brytania) | + | * Trowbridge (Wielka Brytania) |
| − | * Lipawa (Łotwa) | + | * Lipawa (Łotwa) |
| − | * Tarnopol (Ukraina) | + | * Tarnopol (Ukraina) |
| − | * Compiegne (Francja; od 2007 jedno z rond w Elblągu nosi nazwę Rondo Compiegne, analogicznie w Compiegne jest Rondo Elblag) | + | * Compiegne (Francja; od 2007 jedno z rond w Elblągu nosi nazwę Rondo Compiegne, analogicznie w Compiegne jest Rondo Elblag) |
| − | * Tainan (Tajwan) | + | * Tainan (Tajwan) |
| − | * Baoji (Chiny) | + | * Baoji (Chiny) |
| − | * Coquimbo (Chile) | + | * Coquimbo (Chile) |
| − | |||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | + | ''Historia Elbląga'', pod red. Stanisława Gierszewskiego i Andrzeja Grotha, t. I-VI, Elbląg 1993-2006.<br/> | |
| − | + | Jerzy Pantak, Zbigniew Połoniewicz, Grzegorz Radzicki, ''Media lokalne Warmii, Mazur i Powiśla bodźcem rozwoju i integracji regionu'', baza danych SDP (stan na 1 grudnia 2014).<br/> | |
| − | + | ''Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne'', pod red. Mariana Biskupa, Wrocław 1987.<br/> | |
| − | + | ''Z dziejów Elbląga'', pod red. Kazimierza Czarnockiego, Elbląg 1956.<br/> | |
| − | + | [http://historia.bibliotekaelblaska.pl/ historia.bibliotekaelblaska.pl, EWH Elbląski Wortal Historyczny] [29.12.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.elblag.pl/ elblag.pl] [29.12.2014]<br/> | |
| − | [[Kategoria:Miejscowość]] | + | [[Kategoria:Miejscowość]] [[Kategoria:Miasta]][[Kategoria: Elbląg]] [[Kategoria: Powiat elbląski]] [[Kategoria: 1201-1300]] |
Aktualna wersja na dzień 12:41, 22 kwi 2024
| Elbląg | |||
| | |||
| |||
 Elbląg, fot. Marek Czasnojć
| |||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | miasto na prawach powiatu | ||
| Gmina | Elbląg | ||
| Liczba ludności (2012) | 123 977 | ||
| Strefa numeracyjna | 55 | ||
| Kod pocztowy | od 82-300 do 82-317 | ||
| Tablice rejestracyjne | NE | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Elbląg | |||
| Położenie na mapie Polski  Elbląg | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Elbląg (niem. Elbing) – drugie pod względem wielkości i liczby mieszkańców miasto województwa warmińsko-mazurskiego. Jest miastem na prawach powiatu, stanowi siedzibę władz powiatu ziemskiego elbląskiego i gminy wiejskiej elbląskiej. Do 1998 roku Elbląg był stolicą województwa elbląskiego. Od 1992 roku jest stolicą diecezji elbląskiej.
Elbląg upload.wikimedia.org
Spis treści
Nazwa
Pochodzenie nazwy miasta kojarzone jest z rzeką Ilfing, którą odnotował Wulfstan, anglosaski podróżnik drugiej połowy IX wieku. Była to nazwa pruska. W 1237 roku dla założonej nad tą rzeką (dzisiejsza rzeka Elbląg) fortyfikacji Krzyżacy przyjęli nazwę w formie Elbing.
Położenie
Miasto położone jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Odległość do Olsztyna wynosi 89 km, do trzeciego największego miasta województwa, tj. Ełku – 214 km, do Warszawy – 260 km, do Gdańska – 58 km.
Warunki naturalne
Elbląg jest położony u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego, na południowym zachodzie morenowej Wysoczyzny Elbląskiej, na Pobrzeżu Gdańskim. Teren ten charakteryzuje się znaczną wysokością względną, przecinaną erozyjnymi wąwozami i płynącymi w nich potokami. Występują lasy bukowe i dębowe, ale także niektóre gatunki roślinności charakterystyczne dla terenów górskich, a faunę reprezentują m.in. jeleń, jenot, popielica, żuraw, orlik krzykliwy. Miasto Elbląg leży w granicach Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej. W 1913 roku do Elbląga włączono charakterystyczny dla Wysoczyzny park leśny o nazwie Bażantarnia.
W Elblągu zarejestrowano ponad 70 pomników przyrody, w tym część we wspomnianej Bażantarni. Są to przede wszystkim dęby szypułkowe, buki pospolite, lipy drobnolistne, ale także m.in. grupy głazów narzutowych w leśnictwie Dębica (zob. także Głaz narzutowy "Diabelski Kamień", Głaz narzutowy "Głaz Pustelnika").
Dzieje miejscowości
Z okolicami dzisiejszego Elbląga kojarzyć należy port bałtycki Prusów Truso, działający około VIII-XI wieku n.e. Osadę Truso opisał podróżnik Wulfstan u schyłku IX wieku. Przez wiele lat prowadzono badania archeologiczne mające na celu ustalenie położenia Truso. Ustalenia archeologa Marka Jagodzińskiego z końca XX wieku wskazują, że osada leżała nad dzisiejszym jeziorem Drużno, kilka kilometrów od Elbląga (teren wsi Janów).
W niewielkiej odległości od tej osady wiosną 1237 roku powstała fortyfikacja krzyżacka, założona przez dowódcę Hermanna von Balka, która po krótkim czasie uległa zniszczeniu w czasie walk z pruskim plemieniem Pogezan. Po tych wydarzeniach nowa siedziba krzyżacka powstała właśnie na terenie dzisiejszego starego miasta, już w 1242 roku, po sprowadzeniu kolonistów niemieckich, stanowiąc na tyle silny ośrodek, że udało się odeprzeć Prusów i księcia gdańskiego Świętopełka II. Kilkanaście lat później, w czasie II powstania pruskiego, Elbląg także pozostał niezdobyty. W 1246 roku osada zyskała przywilej miasta według prawa lubeckiego, a w 1251 roku ustanowiono w Elblągu siedzibę mistrza krajowego. Komturem elbląskim był ówcześnie odnotowany w źródłach Aleksander.
Znaczenie Elbląga w państwie krzyżackim w pierwszych latach funkcjonowania ośrodka jako miasta było niebanalne, a to z uwagi na kluczowe zadania: poza ważną siedzibą administracyjną było to centrum koncentracji strategicznej wojsk oraz jedyny port morski. Na zamku, jednym z największych w państwie, obradowała kapituła pruska; rola ta uległa zredukowaniu po wybudowaniu zamku malborskiego na początku XIV wieku i przeniesieniu do Malborka siedziby wielkiego mistrza zakonu. Od 1312 roku rezydował natomiast na zamku w Elblągu wielki szpitalnik i komtur elbląski.
Zakon nadał miastu posiadłości na Żuławach i innych terenach, ale o wzroście znaczenia miasta decydował przede wszystkim udział Elbląga w handlu morskim, a także morskiej drodze osadnictwa; drogą tą docierali do miasta i osiedlali się Niemcy, Anglicy, Holendrzy, Szkoci i przedstawiciele innych nacji. Elbląg działał aktywnie w strukturach hanzeatyckich.
Od połowy XIV wieku znaczenie Elbląga jako miasta malało. Sprawiło to rozszerzenie granic państwa krzyżackiego po podboju Prusów, przeniesienie ośrodka politycznego do Malborka, wzrost roli Gdańska w spływie i handlu polskim zbożem, wreszcie założenie Nowego Miasta Elbląga przez Krzyżaków (1337) i nadanie mu przywileju lokacyjnego. Stopniowej degradacji – zamulaniu – ulegało także samo przejście morskie przez Mierzeję Wiślaną, co uniemożliwiało docieranie do Elbląga większych jednostek.
W XV wieku, w okresie wojen zakonu z Polską, nastąpiło nasilenie sympatii propolskich w Elblągu. Po bitwie pod Grunwaldem mieszczanie zajęli zamek, usuwając załogę zakonną wraz z dostojnikami, i już 22 lipca 1410 roku złożyli hołd Władysławowi Jagielle; zaledwie dwa miesiące później zamek był ponownie w rękach krzyżackich. W lutym 1440 roku Elbląg był miejscem założenia Związku Pruskiego, dążącego do uzyskania przywilejów dla szlachty i mieszczan w państwie krzyżackim. Mieszczanie elbląscy wykazali się ponownie aktywnością u zarania wojny trzynastoletniej – 12 lutego 1454 zajęli i nauczeni doświadczeniem sprzed pół wieku, ubiegając ewentualny powrót Zakonu, zniszczyli zamek. Po hołdzie złożonym Kazimierzowi Jagiellończykowi mieszczanie uzyskali potwierdzenie szeregu przywilejów, a także nadanie nowych przywilejów, dotychczas przysługujących komturii. Miasto stało się także na krótki czas stolicą województwa (do 1467, potem województwo malborskie). Elbląg brał udział w bitwach morskich przeciwko Krzyżakom na Zalewie Wiślanym, a II pokój toruński w 1466 roku przyznał miasto Polsce.
Największe znaczenie Elbląga w okresie przynależności do Korony Polskiej przypadło na schyłek XVI wieku i czas panowania Stefana Batorego. Przesądził o tym bunt mieszczan gdańskich, który wymusił znalezienie innego portu na potrzeby polskiego eksportu i importu drogą morską.
Wiek XVII przyniósł zatrzymanie rozwoju miasta. Elbląg dotykany był zarazami wyludniającymi miasto, a portowy charakter czynił go szczególnym celem w czasie wojen polsko-szwedzkich, w tym obiektem szwedzkiej okupacji w latach potopu (1655-1660). W 1698 roku król August II podjął działania na rzecz odstąpienia Elbląga elektorowi pruskiemu, ale sprzeciw polskiej opinii publicznej i działania dyplomatyczne kilku państw ościennych nie dopuściły do realizacji zamierzenia. Niebawem działania wojny północnej i przemarsze wojsk szwedzkich, saskich i rosyjskich przyniosły dalsze osłabienie Elbląga. W 1703 roku elektor pruski zajął posiadłości ziemskie miasta, uszczuplając znacznie dochody kasy miejskiej. W połowie XVIII wieku nastąpił jeszcze krótkotrwały okres prosperity Elbląga, częściowo związany z odseparowaniem od Gdańska, ale ostatecznie zabór pruski w 1772 roku, odebranie praw lubeckich, a wreszcie kryzys handlowy doby wojen napoleońskich doprowadził do znacznej degradacji roli miasta.
W państwie pruskim Elbląg, przypisany rejencji gdańskiej w prowincji Prusy Zachodnie, był siedzibą powiatu ziemskiego (od 1874 wydzielono dodatkowo powiat miejski), ale stał się faktycznie portem rzecznym o przeciętnym znaczeniu handlowym. Połowa XIX wieku i rewolucja przemysłowa to stopniowe odbudowywanie roli Elbląga, chociaż w większym stopniu jako ośrodka przemysłowego. Dawne tradycje kontynuował Ferdinand Schichau, który w 1854 uruchomił i rozwijał stocznię. Rozwijały się także inne gałęzie przemysłu: przetwórstwo rolno-spożywcze, tkactwo, farbiarstwo, przemysł metalowy. W zwiększającej się stopniowo liczbie mieszkańców znaczące miejsce zajmowali robotnicy tych zakładów, których trudne warunki życia sprzyjały nastrojom rewolucyjnym, szczególnie w okresie bezpośrednio poprzedzającym i w czasie samej I wojny światowej. Wojna przyniosła chaos, dekoniunkturę, zamykanie zakładów przemysłowych, problemy z żywnością.
Traktat wersalski pozostawił Elbląg w granicach Niemiec (prowincja Prusy Wschodnie), a powojenne ograniczenia narzucone państwu niemieckiemu podtrzymały okres kryzysu gospodarczemu. Dopiero lata 30. XX wieku przyniosły rozwój przemysłu, a miasto stało się także znaczącym garnizonem. Rozwijały się stopniowo infrastruktura miejska (nowe osiedla mieszkaniowe, szpital, przebudowa linii tramwajowych, inwestycje portowe) oraz życie kulturalne. W okresie wojennym Elbląg był przeludniony przez przesiedleńców, przez dłuższy czas funkcjonowały podobozy obozu koncentracyjnego Sztutowo. Te zdarzenia i inne trudności doby wojennej nie przyniosły jednak zniszczeń, które stały się faktem dopiero w czasie walk o miasto w styczniu i lutym 1945 roku. Całkowitemu zniszczeniu uległo Stare Miasto i Śródmieście Elbląga. Wielkie straty liczebne poniosła ludność cywilna. Strat dopełniły rekwizycje majątku i sprzętu przemysłowego, dokonane przez Armię Czerwoną w pierwszych miesiącach powojennych.
W maju 1945 władzę w Elblągu przejęła administracja polska. Władze przyjęły za priorytet nadanie miastu polskiego charakteru, co w pierwszych latach wyraziło się m.in. deportacjami już i tak zdziesiątkowanej ludności miejscowej oraz rozbiórką pozostałości zrujnowanego starego miasta zamiast jego odbudowy jako zabytku "kultury niemieckiej". W 1949 roku pożar w zakładach "Zamech" został wykorzystany przez Urząd Bezpieczeństwa do serii aresztowań i wyroków, z wyrokami śmierci włącznie, dla rzekomych członków siatki szpiegowskiej i sabotażowej. Wydarzenia te przeszły do historii pod nazwą sprawy elbląskiej. W grudniu 1970 roku, zastrzelony w okolicznościach korespondujących z wydarzeniami grudniowymi na Wybrzeżu, zginął pracownik elbląskiego przedsiębiorstwa komunikacyjnego Tadeusz Sawicz.
W latach 1975-1998 Elbląg stanowił stolicę województwa, będąc centrum regionu złożonego m.in. z dawnych powiatów malborskiego, kwidzyńskiego, braniewskiego czy pasłęckiego. W latach 80. XX wieku rozpoczęto budowę nowego centrum miasta. Od 1999 roku Elbląg jest miastem na prawach powiatu w granicach województwa warmińsko-mazurskiego, drugim miastem województwa pod względem wielkości i liczby mieszkańców.
Demografia
W XIV wieku ludność Elbląga kształtowała się na poziomie 1500 mieszkańców. Znaczny wzrost tej liczby przyniósł tzw. złoty wiek, a u schyłku XVI wieku liczba mieszkańców miasta zbliżyła się do 30 tysięcy. Kolejne stulecia, a szczególnie spadek znaczenia gospodarczego Elbląga, a także wojny i epidemie, zredukowały te liczbę niemal o połowę do 1772 roku, czyli przejścia miasta pod administrację pruską. W 1798 roku odnotowano niespełna 17 tysięcy mieszkańców. W XIX wieku, w związku ze stopniowym rozwojem przemysłowym miasta, mieszkańców ponownie przybywało; w 1861 roku było to ponad 25 tysięcy, dziesięć lat później – ponad 30 tysięcy, w 1890 roku liczba przekroczyła 40 tysięcy, a na początku XX wieku 50 tysięcy. W chwili wybuchu II wojny światowej Elbląg liczył niemal 86 tysięcy mieszkańców.
Wojna drastycznie zmniejszyła liczbę mieszkańców: spis powszechny z 1946 roku odnotował jedynie 21 tysięcy osób zamieszkałych w Elblągu. Mieszkańców szybko przybywało w okresie Polski Ludowej, już w 1950 roku było to niemal 50 tysięcy, a w latach 60. liczba mieszkańców przekroczyła 90 tysięcy. W 1977 roku po raz pierwszy odnotowano ponad 100 tysięcy elblążan. Liczba 123 tysięcy mieszkańców, jaką wykazał spis powszechny w 1988 roku, jest niemal identyczna jak w 2013 roku. W ćwierćwieczu, które dzieli te dwie daty, nastąpił jednak dalszy wzrost liczby mieszkańców (w 1999 roku ponad 130 tysięcy), a potem delikatny spadek.
W połowie 2013 roku w Elblągu mieszkało 123 271 osób.
Administracja i polityka
Burmistrzowie i prezydenci
W państwie pruskim i niemieckim od 1773 urząd burmistrza i nadburmistrza Elbląga sprawowali:
- Johann Christian von Lindenowski 1773-1780
- Chrystian Bernard Schmidt 1780-1804
- Beyme 1804-1808
- Johann Christian Ludwig Bax 1808-1809
- Christoph Jacob Marenski 1809-1814
- Johann Christian Ludwig Bax 1815-1819 (ponownie)
- Johann Lucas Haase 1820-1843
- Adolph Philipps 1843-1853
- Theodor Konrad Burscher 1853-1868
- Johann Carl Adolph Selke 1868-1875
- Hermann Wilhelm Thomale 1875-1887
- Heinrich Elditt 1887-1909
- Carl Friedrich Merten 1910-1934
- Johannes Woelk 1934-1940
- Fritz Leser 1940-1945
Po 1945 urząd ten sprawowali:
- Wacław Wysocki 1945
- Jerzy Stanisław Skarżyński 1945-1947
- Ryszard Pstrokoński 1947-1949
- Edward Imbierowicz 1949-1950
- Henryka Pękalska 1950-1952 (jako przewodnicząca Prezydium Miejskiej Rady Narodowej)
- Stanisław Nykiel 1952-1953 (przewodniczący Prezydium MRN)
- Jan Wiśniewski 1953-1956 (przewodniczący Prezydium MRN)
- Mieczysław Tomaszewski 1956-1958 (przewodniczący Prezydium MRN)
- Zygmunt Sawicki 1958-1960 (przewodniczący Prezydium MRN)
- Andrzej Dębicki 1960-1969 (przewodniczący Prezydium MRN)
- Alojzy Ruszkowski 1969-1972 (przewodniczący Prezydium MRN)
- Alfred Zienkiewicz 1972-1975 (przewodniczący Prezydium MRN)
- Zdzisław Wąs 1975-1981 (jako prezydent)
- Norbert Berliński 1981-1986
- Michał Oliwiecki 1986-1990
- Józef Gburzyński 1990-1994
- Witold Gintowt-Dziewałtowski 1994-1998
- Henryk Słonina 1998-2010 (w 2002 wybrany po raz pierwszy w wyborach bezpośrednich)
- Grzegorz Nowaczyk 2010-2013 (odwołany w referendum)
- Marek Bojarski 2013 (komisarz)
- Jerzy Wilk 2013-2014
- Witold Wróblewski 2014 - 2024
- Michał Missan - 2024-
Rada Miasta
W Radzie Miasta Elbląga zasiada 25 samorządowców wybieranych w pięciu okręgach wyborczych (stan na 2014).
Parlamentarzyści
Elblążanie wybierają swoich przedstawicieli do Sejmu RP w okręgu wyborczym nr 34, w którym do obsadzenia pozostaje siedem mandatów. W 2011 posłami z Ebląga zostali: Elżbieta Gelert, Piotr Cieśliński, Sławomir Rybicki i Miron Sycz (Platforma Obywatelska), Leonard Krasulski i Zbigniew Babalski (Prawo i Sprawiedliwość), Stanisław Żelichowski (Polskie Stronnictwo Ludowe) oraz Wojciech Penkalski (Ruch Palikota).
Wybory do Senatu RP odbywają się w okręgu wyborczym nr 85.
W wyborach do Parlamentu Europejskiego Elbląg wchodzi w skład jednego okręgu wyborczego z Olsztynem i Białymstokiem (nr 3). Od 2014 mandat z tego okręgu pełnią Karol Karski (Prawo i Sprawiedliwość) i Barbara Kudrycka (Platforma Obywatelska).
Podział administracyjny miasta
W Elblągu nie funkcjonuje oficjalny administracyjny podział na jednostki pomocnicze – dzielnice. W świadomości mieszkańców i tradycji istnieje jednak podział nieformalny, obejmujący osiedla i dzielnice południa i północy Elbląga. Na południu są to: Śródmieście, Stare Miasto, Łasztownia, Zawodzie, Osiek, Zatorze, Dębica, Nowe Miasto, Nowe Pole, Dąbki, Warszawskie Przedmieście, Przy Młynie, Winnica, Wyspa Spichrzów, Trudo, Stagniewo, Rakowo. Dzielnice i osiedla północne to: Ogrody, Stawnik, Kępa Północna, Zawada, Zakrzewo, Osiedle Marynarzy, Kamionka, Nad Jarem, Na Stoku, Dąbrowa, Drewnik, Zajazd, Bielany, Modrzewina, Rubno Wielkie, Krasny Las, Próchnik, Bażantarnia.
Zabytki
Do najważniejszych i najbardziej znanych zabytków zachowanych w Elblągu należą budowle sakralne:
- kościół św. Mikołaja (od 1992 roku katedralny), pochodzący z połowy XIII wieku i potem stopniowo rozbudowywany, przebudowany po pożarze w 1777 roku
- kościół św. Wojciecha, konsekrowany w 1905, w czasie budowy pozostawał poza Elblągiem (podmiejska dzielnica robotnicza Kolonia Pangritza)
- kościół Bożego Ciała, zbudowany na początku XV wieku w miejscu zniszczonej w pożarze kaplicy św. Jerzego, później przekazany protestantom; po 1945 roku wskutek zniszczeń przez dłuższy czas pozostawał opuszczony, następnie wykorzystywany do celów pozasakralnych, po przekazaniu administracji kościelnej w latach 80. stał się siedzibą ośrodka duszpasterstwa i Centrum Kultury Chrześcijańskiej
- kościół Świętego Ducha z XIII wieku, fragment zespołu szpitalnego zbudowanego na podstawie przywileju lokacyjnego legata Wilhelma z Modeny, później użytkowany przez ewangelików, w tym przez dłuższy czas jako kościół garnizonowy; po zniszczeniach w 1945 roku częściowo odbudowany, stał się siedzibą Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Kamila Cypriana Norwida
- kościół Najświętszej Marii Panny (podominikański) z XIII wieku, przebudowywany w XVI wieku po pożarze, w czasie reformacji przekazany do dyspozycji ewangelików; uległ w znacznym stopniu zniszczeniu w 1945 roku, po częściowej rekonstrukcji służy od 1961 roku plastykom (Galeria EL); historyczny ołtarz przeniesiono do kościoła św. Mikołaja
- kościół św. Antoniego z połowy XIV wieku, gotycki, kilkakrotnie przebudowywany i przemalowywany, stanowi filialny kościół parafii Serca Jezusowego w Łęczach
- kościół pw. bł. Doroty z Mątów z XVIII wieku, szachulcowy, przeniesiony do Elbląga w latach 80. XX wieku z Kaczynosu na Żuławach
- kościół Świętej Trójcy z połowy XIX wieku, pierwotnie wzniesiony w Nowej Cerkwi, gdzie w dobrym stanie przetrwał II wojnę światową, ale uległ dewastacji po oddaniu do dyspozycji PGR, w latach 90. XX wieku odrestaurowany i przeniesiony do Elbląga jako świątynia katolicka
- kościół św. Jerzego przy szpitalu na Nowym Mieście z XIV wieku, budowla pierwotnie szachulcowa, potem obmurowana cegłą, służąca do rzadkich, kwartalnych nabożeństw komunijnych, podupadła w XVII wieku i niewykorzystywana do celów sakralnych; po serii konserwacji od połowy XIX wieku po 1945 roku siedziba dynamicznie rozwijającej się parafii katolickiej
- kościół pw. św. Pawła Apostoła w Elblągu z końca XIX wieku, początkowo ewangelicki, po 1945 roku katolicki, powstały na potrzeby robotników w Kolonii Pangritza (obecnie dzielnica Zawady), nieznacznie uszkodzony w czasie II wojny światowej
- kościół pw. Dobrego Pasterza w Elblągu z końca XIX wieku, neogotycki, położony na Wyspie Spichrzów, początkowo mennonicki, potem siedziba parafii Kościoła polskokatolickiego
- tzw. Ścieżka Kościelna, wąskie przejście miedzy kamienicami Starego Miasta, umożliwiające szybkie przejście między zespółem Szpitala Ducha Świętego, św. Mikołaja i podominikańskim Najświętszej Maryi Panny, otwarte dla zwiedzających w 2006 roku
Z pozasakralnych zabytków miasta do najważniejszych należą:
- Brama Targowa z 1309 roku; z bramą, jednym z najbardziej rozpoznawalnych zabytków Elbląga, związana jest popularna legenda o czeladniku piekarskim, który uderzeniami łopaty piekarskiej miał w 1521 roku doprowadzić do opuszczenia w bramie kraty i tym samym uniemożliwić zajęcie miasta przez szturmujących Krzyżaków; brama była wielokrotnie przebudowywana, w 2006 roku została udostępniona zwiedzającym – wraz z tarasem widokowym – po kolejnym remoncie
- Kanał Elbląski z połowy XIX wieku, droga żeglowna o długości 84,2 km z Elbląga do Ostródy, 5 pochylni i 2 śluzy, uznany za zabytek techniki
- Pałac Abbegga z początku XIX wieku, neogotycki, na terenie parku Bażantarnia (obecnie w granicach miasta), przez wiele lat siedziba eleganckiego zajazdu, po 1945 roku siedziba Nadleśnictwa Elbląg
- Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu otwarte w 1954 roku na podzamczu dawnego zamku krzyżackiego, w budynkach Słodowni i Gimnazjum Elbląskiego
- kamienice
Wskutek głównie zniszczeń wojennych i powojennych nie zachowały się m.in.:
- kościół Trzech Króli z lat 80. XIX wieku
- kościół św. Anny z przełomu XIX i XX wieku, a także jego poprzednik, tzw. stary kościół św. Anny z XVII wieku (rozebrany w 1899 roku)
- ratusz miejski z końca XIX wieku
- XIX-wieczne wille Schichaua i Ziesego
- budynek sądu z połowy XIX wieku
- synagoga z lat 20. XIX wieku
- Wieża Bismarcka z początku XX wieku
Miasto jest miejscem szeroko prowadzonych badań archeologicznych. Odkryto szereg cennych znalezisk, w tym około 7 kilometrów od Elbląga pozostałości wczesnośredniowiecznej osady zidentyfikowanej jako historyczne Truso
Gospodarka
Budżet miasta
Budżet miejski w 2014 przedstawiał się następująco:
- dochody – 512 mln zł;
- wydatki – 556 mln zł;
- zadłużenie – 330 mln zł.
Przemysł
Elbląg jest ośrodkiem przemysłu odzieżowego, ciężkiego, skórzano-obuwniczego, spożywczego (browarnictwo), drzewno-papierniczego, energetycznego, jest też jedną z podstref Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Historycznie miasto przodowało w przemyśle stoczniowym. Od połowy XIX wieku działały zakłady Ferdinanda Schichaua, które do 1945 wyprodukowały przeszło 1600 statków, dochodząc do statusu największego koncernu w Prusach Wschodnich (3000 pracowników), zajmując się także produkcją szeregu innych maszyn i urządzeń, m.in. lokomotyw. Z kolei w zakładach Komnicka przed 1945 produkowano samochody ciężarowe.
Do znanych zakładów działających współcześnie w Elblągu należą m.in.:
- Scana Zamech (produkcja śrub okrętowych);
- Alstom Power (produkcja turbin parowych i gazowych);
- Browar Grupy Żywiec
Transport
Transport drogowy
Przez Elbląg przebiega droga krajowa nr 7 (z Żukowa koło Gdańska do przejścia granicznego ze Słowacją w Chyżnem), która na odcinku z Elbląga do Miłomłyna ma status drogi ekspresowej (S7), a także droga krajowa nr 22 (z przejścia granicznego w Kostrzynie do przejścia granicznego w Grzechotkach). S7 stanowi jednocześnie część międzynarodowych tras europejskich E28 (Niemcy-Białoruś) i E77 (Rosja-Węgry). Wspomniane drogi weszły w skład budowanej od 2004 roku południowej obwodnicy Elbląga.
Przed II wojną światową Elbląg leżał na trasie tzw. berlinki, autostrady łączącej Berlin z Królewcem. Po 1945 roku dawną berlinkę adaptowano w okolicy Elbląga na drogę krajową nr 22.
Transport kolejowy
Bezpośrednie połączenia drogą kolejową Elbląg ma z miastami województwa warmińsko-mazurskiego (Olsztyn, Ełk, Braniewo, w okresie wakacji Frombork), pomorskiego (Gdańsk, Tczew, Malbork) i innymi, w tym z Warszawą, Białymstokiem, Szczecinem. W okresie letnim pociągi jeżdżą także do Kaliningradu i Berlina.
Tradycje kolei w Elblągu sięgają połowy XIX wieku i uruchomienia 19 października 1852 roku linii berlińsko-królewieckiej. Od 1897 roku stał się Elbląg stacją początkową budowanej Kolei Nadzalewowej, która miała połączyć go z Królewcem. W 1899 roku uruchomiono w ramach tego transportu połączenia najpierw do Fromborka, a następnie do Braniewa.
Na terenie miasta funkcjonują dworce i przystanki kolejowe:
- Elbląg – główna stacja, z trzema zadaszonymi peronami i przejściem podziemnym, odnowiona w latach 2010-2011
- Elbląg-Zdrój (dawniej Elbląg Angielski Zdrój) – stacja Kolei Nadzalewowej
- Rubno Wielkie
Po zmianach w infrastrukturze kolejowej zlikwidowano istniejące wcześniej przystanki: Elbląg Miasto (1982) i Elbląg Most Zwodzony.
Transport miejski
Zarząd Komunikacji Miejskiej w Elblągu realizuje usługi komunikacyjne na liniach autobusowych i tramwajowych, obsługując miasto Elbląg oraz gminy wiejską Elbląg i Milejewo. W 2014 kursowało 21 linii autobusowych oraz 5 linii tramwajowych, obsługiwanych przez spółkę Tramwaje Elbląskie sp. z o.o..
Historia tramwajów elbląskich sięga 1895 roku, co czyni sieć w Elblągu drugą najstarszą na współczesnych ziemiach polskich (po Wrocławiu).
Transport lotniczy
Elbląg nie ma portu lotniczego, istnieje natomiast od 1915 roku trawiaste lotnisko (Lotnisko Elbląg), zarządzane obecnie przez Aeroklub Elbląski. Przed II wojną światową lotnisko obsługiwało loty pasażerskie do Szczecina i Berlina. W okresie wojennym zyskało znaczenie militarne, było miejscem startu bombowców oraz siedzibą wojskowej szkoły lotniczej.
Pod opiekę Aeroklubu Elbląskiego pozostaje od 1957 roku. W 1999 roku na polu wzlotów lotniska mszę odprawił papież Jan Paweł II.
Wojewódzki Szpital Zespolony dysponuje lądowiskiem sanitarnym.
Port morski
Port Elbląg nad rzeką Elblag (6 km od ujścia rzeki do Zalewu Wiślanego) jest największym polskim portem w rejonie Zalewu. Obsługiwana w nim jest żegluga przybrzeżna, towarowa i pasażerska (rocznie około 30 tysięcy pasażerów). Na terenie portu funkcjonują czynne drogowe mosty zwodzone.
Port kontynuuje wieloletnie tradycje Elbląga w dziedzinie handlu morskiego.
Służba zdrowia
W Elblągu działają następujące szpitale:
- Wojewódzki Szpital Zespolony, otwarty w 1988
- Elbląski Szpital Specjalistyczny z przychodnią (dawny wojskowy)
- Szpital Miejski im. Jana Pawła II
- Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "El Vita"
Oświata i nauka
Szkolnictwo podstawowe i średnie
W Elblągu działa 19 publicznych szkół podstawowych, w tym szkoła muzyczna i szkoła specjalna. Liczba nie jest adekwatna do numeracji szkół (najwyższy numer – 25 – nosi placówka imienia Janusza Kusocińskiego), co jest związane z likwidacją części szkół w ostatnich latach.
Działa 13 gimnazjów, 5 liceów ogólnokształcących oraz następujące zespoły szkół:
- Zespół Szkół nr 1 w Elblągu
- Zespół Szkół nr 2 w Elblągu
- Zespół Państwowych Szkół Muzycznych im. Kazimierza Wiłkomirskiego w Elblągu (od 1953);
- Zespół Szkół Mechanicznych w Elblągu (od 1946)
- Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w Elblągu
- Szkół Techniczno-Informatycznych w Elblągu (od 1945);
- Zespół Szkół Inżynierii Środowiska i Usług im. Mikołaja Kopernika w Elblągu
- Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących (od 1947, z V Liceum Ogólnokształcącym im. Haliny Poświatowskiej)
- Zespół Szkół Zakonu Pijarów im. św. Mikołaja w Elblągu
- Zespół Szkół Technicznych w Elblągu (od 1958);
- Zespół Szkół Turystyczno-Hotelarskich im. Wandy i Witolda Donimirskich w Elblągu
- Zespół Szkół Zawodowych nr 1 w Elblągu
- Zespół Szkół Gospodarczych w Elblągu (od 1946).
Szkoły wyższe
W Elblągu funkcjonują następujące szkoły wyższe:
- Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, od 1998, prowadząca kształcenie filologiczne, informatyczne, ekonomiczne, politechniczne, przy współpracy m.in. z Politechniką Gdańską
- Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna, od 2001, prowadząca kierunki administracyjne, ekonomiczne, pedagogiczne i w dziedzinie nauk o zdrowiu
- Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych Regent College, od 2002
- Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu, od 1993
Działają lub działały także wydziały zamiejscowe uczelni z innych miast, m.in.:
- Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Warszawie (zarządzanie)
- Uniwersytet Gdański (socjologia)
- Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, filia (administracja)
Elbląg ma bogate tradycje szkolnictwa. Gimnazjum Akademickie powstało już w 1535 z inicjatywy burmistrza Alexvangena, a pierwszym rektorem został filozof reformacyjny z Holandii Wilhelm Gnapheus. Biskup warmiński Stanisław Hozjusz podejmował bezskuteczne próby polonizacji i katolizacji tej szkoły. Przy szkole działała drukarnia i teatr. Po 1772 szkoła została przekształcona w gimnazjum miejskie.
Kultura
Do najważniejszych instytucji kultury w Elblągu należą:
- Teatr im. Aleksandra Sewruka, założony w 1975 roku jako Teatr Dramatyczny, pod obecną nazwą od 2007 roku; wśród dyrektorów byli m.in. Stanisław Tym, Andrzej May, Henryk Majcherek, od 2003 roku funkcję pełni olsztynianin Mirosław Siedler; przy Teatrze działa Teatralne Studio Młodych "Alter Ego"
- Muzeum Archeologiczno-Historyczne otwarte w 1954 roku
- Centrum Spotkań Europejskich "Światowid" w Elblągu, kontynuujące działalność Elbląskiego Domu Kultury im. Kazimierza Jagiellończyka (1962-1973) i Elbląskiego Ośrodka Kultury
- Biblioteka Elbląska im. Cypriana Kamila Norwida, kontynuująca działalność biblioteki Gimnazjum Elbląskiego, założonej w 1601 roku; zbiory, w tym inkunabuły i starodruki, przekraczają pół miliona jednostek;
- Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna im. Karola Wojtyły, powołana w 1999 roku, wspierająca elbląskie uczelnie
- Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej
- kina Multikino i Światowid
- Centrum Sztuki Galeria EL
- Młodzieżowy Dom Kultury
Media
Prasa
W Elblągu ukazują się m.in.:
- "Dziennik Elbląski", mutacja lokalna "Gazety Olsztyńskiej"
- "Biuletyn Informacyjny Starostwa Powiatowego w Elblągu", kwartalnik
- "Pozarządowiec", kwartalnik organizacji pozarządowych
- "Razem z Tobą", miesięcznik dla osób niepełnosprawnych
- "W Naszej Gminie", kwartalnik Urzędu Gminy Elbląg
Stacje telewizyjne
Działają w Elblągu stacje telewizyjne:
- Telewizja Elbląska
- Telewizja Obywatelska, prowadzona przez Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych
Portale internetowe
Wśród portali związanych z Elblągiem można wymienić:
- BogatyElblag.pl, portal informacyjno-biznesowy
- Elbląg Dzisiaj, portal informacyjny
- Elblag.Net, portal informacyjny
- Elbląg24.pl, portal informacyjny
- Info.Elblag, portal informacyjny
- Mlodyelblag.pl, portal informacyjny
- PortEL.pl, gazeta informacyjna
Turystyka
Pod opieką oddziału PTTK ziemi elbląskiej znajdują się następujące piesze szlaki turystyczne:
- Czerwony Szlak Kopernikowski (Olsztyn-Grudziądz), fragment 154 km
- Zielony Szlak Napoleoński (Kwidzyn-Iława), fragment 37 km
- Niebieski Szlak Okrężny w Bażantarni elbląskiej, 10 km
- Żółty Szlak Okólny w Bażantarni elbląskiej, 9 km
- Zielony szlak "Ścieżka Jaszczurek" z Bażantarni do dzielnicy Stagniewo, 7 km
- Niebieski Szlak św. Wojciecha (Elbląg – Święty Gaj), 42 km
- Zielony Szlak Żuławski (Gronowo Elbląskie – Stare Pole), 8,5 km
Wytyczono także szlaki rowerowe:
- Międzynarodowy Szlak Rowerowy R1 (Kostrzyn-Grochowo), fragment przez Żuławy Elbląskie i Wysoczyznę Elbląską;
- Transgraniczny Szlak Rowerowy R64 wokół Zalewu Wiślanego
- szlaki Lokalnej Grupy Działania "Łączy nas Kanał Elbląski": zielony (Elbląg-Iława), żółty (Elbląg-Goryń), niebieski (Zalewo - Iława), niebieski "Wokół Jeziora Drużno" (Elbląg – Komorowo Żuławskie), niebieski "W Krainie Wiatraków" (Kisielice - Trupel), czerwony (Jezierzyce - Kisielice), czarny (Pasłęk – Kanał Elbląski), czarny (Węzina - Jelonki)
- Szlaki Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej: niebieski szlak "Święty Kamień" (okrężny 18 km, z Tolkmicka), szlak "Trasa Kadyńska" (okrężny 25 km, z Kadyn), "Szlak do Miejskich Wód" (spod Hotelu Europa w Elblągu do dzielnicy Rubno Wielkie)
Religia
Na terenie Elbląga działa szereg kościołów i związków wyznaniowych, przede wszystkim chrześcijańskich. Dominującą rolę pełni Kościół katolicki – Elbląg jest siedzibą diecezji i szesnastu parafii:
- parafia św. Mikołaja (katedralna)
- parafia św. Wojciecha
- parafia bł. Doroty z Mątów
- parafia Świętej Rodziny
- parafia św. Rafała Kalinowskiego
- parafia św. Pawła Apostoła
- parafia św. Józefa Robotnika
- parafia św. Jerzego
- parafia św. Brata Alberta
- parafia bł. Franciszki Siedliskiej
- parafia św. Floriana
- parafia Wszystkich Świętych
- parafia Trójcy Świętej
- parafia pw. św. Brunona z Kwerfurtu
- parafia Matki Bożej Królowej Polski
- parafia Miłosierdzia Bożego (wojskowa);
- kościół pw. św. Antoniego w Elblągu będący kościołem filialnym parafii Najświętszego Serca Jezusowego w Łęczach
Parafie lub zbory w Elblągu mają również inne kościoły chrześcijańskie:
- Kościół polskokatolicki – parafia Dobrego Pasterza (od 1947)
- Kościół greckokatolicki – parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela (od 1959)
- Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – parafia św. Marii Magdaleny (od 1964)
- Kościół ewangelicko-augsburski
- Kościół ewangelicko-metodystyczny
- Kościół Chrześcijan Baptystów: zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Elblągu
- Kościół zielonoświątkowy: zbór "Nowe Życie" Kościoła zielonoświątkowego w Elblągu
- Kościół Chrystusowy
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
- Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego
- Świadkowie Jehowy
Działa także wspólnota buddyjska (Buddyjski Związek Diamentowej Drogi).
Osoby związane z Elblągiem
Wśród znanych osób związanych z Elblągiem urodzeniem lub działalnością znaleźli się m.in.:
- Wikbold, syn elbląskiego rajcy miejskiego, kapelan papieski, kanonik warmiński, prawnik
- Anzelm, biskup warmiński
- Baltazar Stockfisch, kanonik warmiński
- Mikołaj Wulzak, duchowny, mecenas sztuki
- Jerzy Raeuber, patrycjusz
- Georg Kleefeld, burmistrz Gdańska
- Hans von Bodeck, dyplomata
- Arthur Kather, duchowny katolicki, wikariusz kapitulny diecezji warmińskiej
- Wilhelm Gnapheus, humanista, rektor Gimnazjum Akademickiego
- Samuel Hartlib, uczony i pedagog, działający w Anglii
- Jan Sprengel, burmistrz
- Krzysztof Falk, kronikarz
- Mikołaj Firlej, wojewoda lubelski, absolwent Gimnazjum Elbląskiego
- Michał Friedwald, burmistrz
- Piotr Himmelreich, poeta, historyk
- Piotr Kłoczewski, organizator floty elbląskiej
- Jan Mylius, rektor Gimnazjum
- Fryderyk Hoffmann, poeta, rektor Gimnazjum Akademickiego
- Johann Duraeus, teolog ewangelicki
- Adam Wolski, rysownik i malarz
- Piotr Sohren, muzyk
- Izrael Hoppe, historyk, burmistrz
- Achacy Corell (ojciec), drukarz i wydawca
- Achacy Corell (syn), drukarz i wydawca
- Samuel Preuss, drukarz i wydawca
- Jerzy Daniel Seyler, historyk, rektor Gimnazjum
- Jan Daniel Hoffmann, historyk
- Chrystian Kasper Preuss, drukarz i wydawca
- Jan Fryderyk Endersch, kartograf, mechanik, miedziorytnik
- Samuel Gottlieb Preuss, drukarz i wydawca
- Aleksander Tolkemit, historyk, pastor
- Jakub von Riesen, przemysłowiec, kupiec
- Henryk Fryderyk Neumann, historyk, aptekarz
- Karol Fryderyk Abramowski, starosta pruski, polonofil
- Aleksander Ekielski, inżynier, powstaniec listopadowy
- Ferdinand Schichau, przedsiębiorca
- Max Toeppen, historyk, pedagog
- Franz Komnick, przedsiębiorca
- Heinrich Elditt, burmistrz
- Henryk Nitschmann, polonofil
- Albrecht Schaeffer, pisarz
- Bernard Neumann, polityk
- Ortwin Runde, polityk
- Adam Giersz, polityk
- Zenon Licznerski, lekkoatleta, medalista olimpijski
- Tadeusz Naguszewski, polityk
- Piotr Wadecki, kolarz
- Marcin Burkhardt, piłkarz
- Radosław Wojtaszek, arcymistrz szachowy
Honorowi obywatele
Tytuły honorowych obywateli Elblaga przed 1945 otrzymali m.in. przywódcy państwa nazistowskiego: Adolf Hitler, Hermann Goering i Joseph Goebbels.
Po 1989 honorowym obywatelstwem Elblaga zostali wyróżnieni:
- Bolesław Nieczuja-Ostrowski, weteran Armii Krajowej, generał (1992)
- Stanisław Wójcicki, pionier elbląski z 1945 (1993)
- ks. Mieczysław Józefczyk, kapelan "Solidarności" (1994)
- Stanisław Piekarski, tramwajarz elbląski, jeden z pionierów administracji polskiej w 1945 (1994)
- Lech Baranowski, pionier polskiej administracji w Elblągu, pocztowiec (1995)
- Hans Schrock-Opitz, popularyzator i sponsor tańca elbląskiego (1997)
- Jan Paweł II, papież (1999)
- Helena Pilejczyk, łyżwiarka szybka, medalistka olimpijska (2002)
- Ryszard Rynkowski, piosenkarz (2002)
- Hans-Juergen Schuch, muzealnik niemiecki, urodzony w Elblągu (2003)
- o. Czesław Klimuszko, zielarz i wizjoner (2004, pośmiertnie)
- Henryk Iwaniec, matematyk (2006)
- Marian Biskup, historyk (2007)
- Mateusz Markiewicz, przedsiębiorca (2009)
- Lech Wałęsa, prezydent Polski (2011)
- Gerard Kwiatkowski, plastyk, animator kultury (2011)
- Ryszard Tomczyk, malarz, pisarz i publicysta (2011)
- Jerzy Julian Szewczyński, działacz społeczny, żołnierz AK (2015)
Miasta partnerskie
W 2014 czternaście miast miało status miasta partnerskiego Elbląga:
- Kaliningrad (Rosja)
- Bałtijsk (Rosja)
- Leer (Niemcy)
- Ronneby (Szwecja)
- Nowogródek (Białoruś)
- Narwa (Estonia)
- Druskienniki (Litwa)
- Trowbridge (Wielka Brytania)
- Lipawa (Łotwa)
- Tarnopol (Ukraina)
- Compiegne (Francja; od 2007 jedno z rond w Elblągu nosi nazwę Rondo Compiegne, analogicznie w Compiegne jest Rondo Elblag)
- Tainan (Tajwan)
- Baoji (Chiny)
- Coquimbo (Chile)
Bibliografia
Historia Elbląga, pod red. Stanisława Gierszewskiego i Andrzeja Grotha, t. I-VI, Elbląg 1993-2006.
Jerzy Pantak, Zbigniew Połoniewicz, Grzegorz Radzicki, Media lokalne Warmii, Mazur i Powiśla bodźcem rozwoju i integracji regionu, baza danych SDP (stan na 1 grudnia 2014).
Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne, pod red. Mariana Biskupa, Wrocław 1987.
Z dziejów Elbląga, pod red. Kazimierza Czarnockiego, Elbląg 1956.
historia.bibliotekaelblaska.pl, EWH Elbląski Wortal Historyczny [29.12.2014]
elblag.pl [29.12.2014]
