Województwo warmińsko-mazurskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(→‎Bibliografia)
(→‎Administracja i polityka)
 
(Nie pokazano 79 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 +
[[Plik:herb_wwm.png|thumb|290px|right|Herb województwa]]
 
[[Plik:miasta.png|thumb|290px|right|Miasta województwa]]
 
[[Plik:miasta.png|thumb|290px|right|Miasta województwa]]
 
[[Plik:powiaty.png|thumb|290px|right|Powiaty województwa]]
 
[[Plik:powiaty.png|thumb|290px|right|Powiaty województwa]]
Linia 5: Linia 6:
 
[[Plik:rezerwaty przyrody.png|thumb|290px|right|Rezerwaty przyrody w województwie]]
 
[[Plik:rezerwaty przyrody.png|thumb|290px|right|Rezerwaty przyrody w województwie]]
 
[[Plik:ock.png|thumb|290px|right|Obszary chronionego krajobrazu w województwie]]
 
[[Plik:ock.png|thumb|290px|right|Obszary chronionego krajobrazu w województwie]]
−
[[Plik:parki krajobrazowe.png|thumb|290px|right|Obszary chronionego krajobrazu w województwie]]
+
[[Plik:parki krajobrazowe.png|thumb|290px|right|Parki krajobrazowe w województwie]]
 
[[Plik:zpk.png|thumb|290px|right|Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe w województwie]]
 
[[Plik:zpk.png|thumb|290px|right|Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe w województwie]]
−
'''Województwo warmińsko-mazurskie''' jest jednostką podstawowego podziału administracyjnego Polski (w 2014 stanowi jedno z 16 województw). Położone jest w Polsce północno-wschodniej. Stolicą i siedzibą władz jest [[Olsztyn]].
+
[[Plik:Tygrys warmińsko-mazurski.jpg|thumb|290px|right|Tygrys warmińsko-mazurski]]
−
 
+
[[Plik:miasta_Olsztyn.jpg|thumb|290px|right|Olsztyn, fot. Tomasz Raczyński]]
−
Zajmuje powierzchnię 24 173,47 km2, co stawia je na czwartym miejscu pod tym względem wśród polskich województw. Województwo zamieszkuje 1 446 915 mieszkańców (dane z 31 grudnia 2013).
+
[[Plik:miasta_ketrzyn.jpg|thumb|290px|right|Kętrzyn, fot. Marek Czasnojć]]
 +
[[Plik:miasta_ostroda.jpg|thumb|290px|right|Ostróda, fot. Marek Czasnojć]]
 +
[[Plik:transport_droga_nr_7_okolice_elblaga.jpg|thumb|290px|right|Droga nr 7, okolice Elbląga, fot. Marek Czasnojć]]
 +
[[Plik:przyroda_jezioro_mamry.jpg|thumb|290px|right|Mamry, fot. Marek Czasnojć]]
 +
[[Plik:miasta_elblag.jpg|thumb|290px|right|Elbląg, fot. Marek Czasnojć]]
 +
[[Plik:kultura_teatr_jaracza_olsztyn.JPG|thumb|290px|right|Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie, fot. Natalia Tarkowska]]
 +
'''Województwo warmińsko-mazurskie''' – jednostka podstawowego podziału administracyjnego Polski, od 1 stycznia 1999 roku stanowi jedno z 16 województw. Położone jest w Polsce północno-wschodniej. Stolicą i siedzibą jego władz jest [[Olsztyn]]. Zajmuje powierzchnię 24 173,47 km2, co stawia je na czwartym miejscu pod względem wielkości wśród polskich województw. Województwo zamieszkuje 1 436 367 mieszkańców (dane z 31 grudnia 2016 r.).  
 
<br><br>
 
<br><br>
 
==Geografia==
 
==Geografia==
 
===Położenie administracyjne===
 
===Położenie administracyjne===
  
−
Województwo warmińsko-mazurskie jest jednym z województw granicznych Polski – sąsiaduje na północy z Rosją, z obwodem kaliningradzkim (linia graniczna wynosi 208,3 km). W granicach krajowych warmińsko-mazurskie sąsiaduje z podlaskim (od wschodu), mazowieckim (od południa), pomorskim (od zachodu) i kujawskim (od południowego zachodu).
+
Województwo warmińsko-mazurskie jest jednym z województw granicznych Polski – sąsiaduje na północy z Rosją, z obwodem kaliningradzkim (linia graniczna wynosi 208,3 km). W granicach krajowych województwo warmińsko-mazurskie sąsiaduje z podlaskim (od wschodu), mazowieckim (od południa), pomorskim (od zachodu) i kujawskim (od południowego zachodu).
  
 
===Położenie fizycznogeograficzne===
 
===Położenie fizycznogeograficzne===
  
−
W regionalizacji Kondrackiego i Richlinga teren województwa warmińsko-mazurskiego znajduje się w obrębie prowincji Niziny Środkowoeuropejskiej i Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Żuławy Wiślane, Wysoczyzna Elbląska, Równina Warmińska i Wybrzeże Staropruskie wchodzą w skład regionu Pobrzeża Gdańskiego (region Pobrzeży Południobałtyckich, Nizina Środkowoeuropejska). Pojezierza Olsztyńskie, Mrągowskie i Ełckie, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, Kraina Węgorapy, Wzgórza Szeskie oraz Równina Mazurska w skład Pojezierza Mazurskiego (fragment podprowincji Pojezierzy Wschodniobałtyckich), a Wzniesienia Górowskie, Równina Olecka i Nizina Sępopolska tworzą Nizine Staropruską, element podprowincji Pobrzezy Wschodniobałtyckich. Pojezierze Iławskie jest makroregionem Pojezierza Południowobałtyckiego.
+
W regionalizacji Kondrackiego i Richlinga teren województwa warmińsko-mazurskiego znajduje się w obrębie prowincji Niziny Środkowoeuropejskiej i Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Żuławy Wiślane, Wysoczyzna Elbląska, Równina Warmińska i Wybrzeże Staropruskie wchodzą w skład regionu Pobrzeża Gdańskiego (region Pobrzeży Południobałtyckich, Nizina Środkowoeuropejska). Pojezierza Olsztyńskie, Mrągowskie i Ełckie, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, Kraina Węgorapy, Wzgórza Szeskie oraz Równina Mazurska wchodzą w skład Pojezierza Mazurskiego (fragment podprowincji Pojezierzy Wschodniobałtyckich), a Wzniesienia Górowskie, Równina Olecka i Nizina Sępopolska tworzą Nizine Staropruską, element podprowincji Pobrzeży Wschodniobałtyckich. Pojezierze Iławskie jest makroregionem Pojezierza Południowobałtyckiego.
 
      
 
      
 
===Topografia===
 
===Topografia===
  
−
Ukształtowanie powierzchni w województwie ma charakter nizinny. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Dylewska (312 m n.p.m.). Brzeg Zalewu Wiślanego znajduje się na poziomie 0 m n.p.m. i jest najniższym punktem województwa.
+
Ukształtowanie powierzchni w województwie ma charakter nizinny. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Dylewska (312 m n.p.m.). Brzeg [[Zalew Wiślany|Zalewu Wiślanego]] znajduje się na poziomie 0 m n.p.m. Najniższy punkt województwa znajduje się w miejscowości [[Raczki Elbląskie]]<ref>''Ochrona środowiska 2013'', Warszawa 2013, s. 94. [http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5484/1/14/1/se_ochrona_srodowiska_2013.pdf Opracowanie Głównego Urzędu Statystycznego]</ref> (-1,8 m n. p. m.).
−
 
 
  
 
===Klimat===
 
===Klimat===
  
−
Klimat regionu określany jest jako przejściowy, morsko-kontynentalny. Następuje duża zmienność stanów pogodowych zarówno w skali dziennej, jak i rocznej. Klimat charakteryzują raczej chłodne lata i łagodne zimy w części zachodniej, natomiast w części wschodniej, bliższej klimatowi kontynentalnemu, lata są bardziej suche i upalne, a zimy ostrzejsze. Średnia roczna temperatura wynosi około 6-8 stopni C. Różnice klimatyczne na zachodzie i wschodzie regionu widoczne są m.in. w różnicy średniej liczby dni, kiedy utrzymuje się pokrywa śnieżna – na wschodzie to około 100 dni, na zachodzie – 60. Najcieplejsze miesiace to lipiec i sierpień, najchłodniejsze – styczeń i grudzień, zaś największe opady przypadają na czerwiec i lipiec, a najmniejsze – na styczeń, kwiecień i grudzień. Dominują wiatry zachodnie.
+
Klimat regionu określany jest jako przejściowy, morsko-kontynentalny. Następuje duża zmienność stanów pogodowych zarówno w skali dziennej, jak i rocznej. Klimat charakteryzują raczej chłodne lata i łagodne zimy w części zachodniej, natomiast w części wschodniej, bliższej klimatowi kontynentalnemu, lata są bardziej suche i upalne, a zimy ostrzejsze. Średnia roczna temperatura wynosi około 6–8 stopni C. Różnice klimatyczne na zachodzie i wschodzie regionu widoczne są m.in. w różnicy średniej liczby dni, kiedy utrzymuje się pokrywa śnieżna – na wschodzie to około 100 dni, na zachodzie – 60. Najcieplejsze miesiące to lipiec i sierpień, najchłodniejsze – styczeń i grudzień, zaś największe opady przypadają na czerwiec i lipiec, a najmniejsze – na styczeń, kwiecień i grudzień. Dominują wiatry zachodnie.
 
    
 
    
 
===Przyroda===
 
===Przyroda===
  
−
Charakterystyczne dla przyrody regionu są tereny leśne oraz jeziora. Do głównych kompleksow leśnych zaliczyć należy Puszczę Borecką, Napiwodzko-Ramucką, Piską, Nidzicką, Romincką oraz Lasy Iławskie. Połowa z dziesięciu największych jezior w Polsce znajduje się na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, w tym dwa największe – Śniardwy i Mamry.
+
Charakterystyczne dla przyrody regionu są tereny leśne oraz jeziora. Do głównych kompleksów leśnych zaliczyć należy Puszczę Borecką, Napiwodzko-Ramucką, Piską, Nidzicką, Romincką oraz [[Natura 2000 Lasy Iławskie|Lasy Iławskie]]. Połowa z dziesięciu największych jezior w Polsce znajduje się na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, w tym dwa największe – [[Jezioro Śniardwy|Śniardwy]] i [[Jezioro Mamry|Mamry]].
−
Bogactwo środowiska naturalnego idzie w parze z wysokim poziomem czystości powietrza. Niemal całe województwo wchodzi w skład programu „Zielone Płuca Polski”.
+
Bogactwo środowiska naturalnego idzie w parze z wysokim poziomem czystości powietrza. Niemal całe województwo wchodzi w skład programu "Zielone Płuca Polski".
  
 
===Obszary chronione===
 
===Obszary chronione===
  
−
Przyrodnicze tereny chronione zajmują niemal połowę powierzchni województwa. Wyodrębniono pięć parków krajobrazowych (Mazurski, Puszczy Rominckiej, Wzgórz Dylewskich, Welski i Wysoczyzny Elbląskiej), dalsze trzy znajdują się tylko częściowo na terenie województwa. W 2013 bylo również wyodrębnionych 111 rezerwatów przyrody, a przeszło 2500 obiektów miało status pomnika przyrody.
+
Przyrodnicze tereny chronione zajmują niemal połowę powierzchni województwa. Wyodrębniono pięć parków krajobrazowych ([[Mazurski Park Krajobrazowy II |Mazurski]], [[Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej|Puszczy Rominckiej]], [[Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich|Wzgórz Dylewskich]], [[Welski Park Krajobrazowy|Welski]] i [[Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej|Wysoczyzny Elbląskiej]]), dalsze trzy znajdują się tylko częściowo na terenie województwa. W 2013 r. było również wyodrębnionych 111 rezerwatów przyrody, a przeszło 2500 obiektów miało status pomnika przyrody.
  
 
==Historia==
 
==Historia==
  
−
Teren województwa znalazł się w większości w administracji polskiej w 1945 po półtorawiecznej przerwie. Po wojnie duże fragmenty Prus Wschodnich i Prus Zachodnich zostały włączone do Polski i podobnie jak inne ziemie spoza granic przedwojennych, w początkowym okresie funkcjonowały jako okręg (Mazurski, oznaczony numerem IV). Na czele okręgu stanął jako pełnomocnik rządu Jerzy Sztachelski, którego w marcu 1945 zastąpił Jakub Prawin; w grudniu 1945 pełnomocnikiem został Zygmunt Robel. Pierwotnie stolicą okregu był Białystok, następnie Olsztyn.
+
Teren województwa znalazł się w większości w administracji polskiej w 1945 r. po półtorawiecznej przerwie. Po wojnie duże fragmenty Prus Wschodnich i Prus Zachodnich zostały włączone do Polski i podobnie jak inne ziemie spoza granic przedwojennych w początkowym okresie funkcjonowały jako okręg (Mazurski, oznaczony numerem IV). Na czele okręgu stanął jako pełnomocnik rządu Jerzy Sztachelski, którego w marcu 1945 r. zastąpił Jakub Prawin; w grudniu 1945 r. pełnomocnikiem został Zygmunt Robel. Pierwotnie stolicą okręgu był Białystok, następnie Olsztyn.
−
 
 
−
W czerwcu 1946 okręg został przekształcony w województwo olsztyńskie, jednak część jego dotychczasowego terytorium przeszła do województwa gdańskiego i białostockiego. Zygmunt Robel został pierwszym wojewodą. W 1950 województwo zostało poszerzone o powiat działdowski i nowomiejski. W tym czasie pracowała Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, która nadała szeregowi miejscowosci z terenu województwa nowe, polskie nazwy.  
 
  
−
Reforma administracyjna z lat 70. całkowicie zmieniła strukturę województw w Polsce. Województwo olsztyńskie zostało w 1975 okrojone o powiaty braniewski i pasłęcki (przeniesione do nowego województwa elbląskiego) oraz o powiaty piski, giżycki, węgorzewski i częściowo mrągowski, które przyłączono do województwa suwalskiego. Mimo tych ubytków olsztyńskie zostało największym spośród 49 województw w Polsce. Zajmowało powierzchnię 12 327 km2 i było zamieszkiwane przez około 660 tysięcy mieszkańców (1975).
+
W czerwcu 1946 r. okręg został przekształcony w województwo olsztyńskie, jednak część jego dotychczasowego terytorium przeszła do województwa gdańskiego i białostockiego. [[Zygmunt Robel]] został pierwszym wojewodą. W 1950 r. województwo zostało poszerzone o [[powiat działdowski]] i [[powiat nowomiejski|nowomiejski]]. W tym czasie pracowała Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, która nadała szeregowi miejscowości z terenu województwa nowe, polskie nazwy.  
  
−
Zmiany ustrojowe 1989 nie przyniosły bezpośredniego wpływu na granice województwa, zmieniły się natomiast zadania administracji. W 1990 powołano samorząd także na szczeblu wojewódzkim. Kluczowe zmiany granic nastapiły wraz z reformą administracyjną na przełomie 1998 i 1999, kiedy powstało województwo warmińsko-mazurskie jako jedno z 16 województw, obejmując poza terenem dotychczasowego województwa olsztyńskiego także obszerne części województw elbląskiego i suwalskiego oraz fragmenty województw toruńskiego, ostrołęckiego i ciechanowskiego.
+
Reforma administracyjna z lat 70. całkowicie zmieniła strukturę województw w Polsce. Województwo olsztyńskie zostało w 1975 r. okrojone o powiaty braniewski i pasłęcki (przeniesione do nowego województwa elbląskiego) oraz o powiaty piski, giżycki, węgorzewski i częściowo mrągowski, które przyłączono do województwa suwalskiego. Mimo tych ubytków olsztyńskie zostało największym spośród 49 województw w Polsce. Zajmowało powierzchnię 12 327 km2 i było zamieszkiwane przez około 660 tysięcy mieszkańców (1975).
  
 +
Zmiany ustrojowe 1989 r. nie przyniosły bezpośredniego wpływu na granice województwa, zmieniły się natomiast zadania administracji. W 1990 r. powołano samorząd także na szczeblu wojewódzkim. Kluczowe zmiany granic nastąpiły wraz z reformą administracyjną na przełomie 1998 r. i 1999 r., kiedy powstało województwo warmińsko-mazurskie jako jedno z 16 województw, obejmując poza terenem dotychczasowego województwa olsztyńskiego także obszerne części województw elbląskiego i suwalskiego oraz fragmenty województw toruńskiego, ostrołęckiego i ciechanowskiego.
  
 
==Podział administracyjny==
 
==Podział administracyjny==
  
−
Województwo podzielone jest na 21 powiatów (w tym dwa grodzkie). W skład powiatów wchodzi 116 gmin: 67 gmin wiejskich, 33 gmin wiejsko-miejskich i 16 miejskich. W 2014 w skład województwa wchodzą powiaty:
+
Województwo podzielone jest na 21 powiatów (w tym dwa grodzkie). W skład powiatów wchodzi 116 gmin: 67 gmin wiejskich, 33 gmin wiejsko-miejskich i 16 miejskich. W 2014 r. w skład województwa wchodzą powiaty:
−
* [[Olsztyn]] (miasto na prawach powiatu);
+
* [[Olsztyn]] (miasto na prawach powiatu)
−
* [[Elbląg]] (miasto na prawach powiatu);
+
* [[Elbląg]] (miasto na prawach powiatu)
−
* [[powiat bartoszycki]];
+
* [[powiat bartoszycki]]
−
* [[powiat braniewski]];
+
* [[powiat braniewski]]
−
* [[powiat działdowski]];
+
* [[powiat działdowski]]
−
* [[powiat elbląski]];
+
* [[powiat elbląski]]
−
* [[powiat ełcki]];
+
* [[powiat ełcki]]
−
* [[powiat giżycki]];
+
* [[powiat giżycki]]
−
* [[powiat gołdapski]];
+
* [[powiat gołdapski]]
−
* [[powiat iławski]];
+
* [[powiat iławski]]
−
* [[powiat kętrzyński]];
+
* [[powiat kętrzyński]]
−
* [[powiat lidzbarski]];
+
* [[powiat lidzbarski]]
−
* [[powiat mrągowski]];
+
* [[powiat mrągowski]]
−
* [[powiat nidzicki]];
+
* [[powiat nidzicki]]
−
* [[powiat nowomiejski]];
+
* [[powiat nowomiejski]]
−
* [[powiat olecki]];
+
* [[powiat olecki]]
−
* [[powiat olsztyński]];
+
* [[powiat olsztyński]]
−
* [[powiat ostródzki]];
+
* [[powiat ostródzki]]
−
* [[powiat piski]];
+
* [[powiat piski]]
−
* [[powiat szczycieński]];
+
* [[powiat szczycieński]]
−
* [[powiat węgorzewski]].
+
* [[powiat węgorzewski]]
  
 
==Miasta==
 
==Miasta==
 +
Miasta
 +
W województwie warmińsko-mazurskim położonych jest 49 miast (kolejność według liczby ludności - stan na 31.12.2016 r., podanej w nawiasie):
 +
• Olsztyn (172 993)
 +
• Elbląg (121 191)
 +
• Ełk (61 074)
 +
• Ostróda (33 248)
 +
• Iława (33 108)
 +
• Giżycko (29 642)
 +
• Kętrzyn (27 493)
 +
• Bartoszyce (24 001)
 +
• Szczytno (23 817)
 +
• Mrągowo (21 926)
 +
• Działdowo (21 355)
 +
• Pisz (19 449)
 +
• Braniewo (17 123)
 +
• Olecko (16 448)
 +
• Lidzbark Warmiński (16 040)
 +
• Nidzica (14 050)
 +
• Morąg (14 042)
 +
• Gołdap (13 771)
 +
• Pasłęk (12 292)
 +
• Węgorzewo (11 509)
 +
• Nowe Miasto Lubawskie (11 085)
 +
• Biskupiec (10 585)
 +
• Dobre Miasto (10 414)
 +
• Lubawa (10 199)
 +
• Orneta (8 921)
 +
• Lidzbark (7 996)
 +
• Olsztynek (7 656)
 +
• Barczewo (7 376)
 +
• Orzysz (5 673)
 +
• Susz (5 620)
 +
• Reszel (4 910)
 +
• Ruciane - Nida (4 609)
 +
• Korsze (4 360)
 +
• Górowo Iławeckie (4 068)
 +
• Biała Piska (4 046)
 +
• Mikołajki (3 854)
 +
• Jeziorany (3 264)
 +
• Ryn (2 900)
 +
• Pieniężno (2 850)
 +
• Tolkmicko (2 729)
 +
• Miłakowo (2 596)
 +
• Pasym (2 542)
 +
• Miłomłyn (2 445)
 +
• Bisztynek (2 418)
 +
• Frombork (2 390)
 +
• Zalewo (2 165)
 +
• Kisielice (2 130)
 +
• Sępopol (2 005)
 +
• Młynary (1 805)
 +
 +
W regionie, podobnie jak w Polsce, zmniejszyła się liczba mieszkańców miast. Na koniec 2016 r. w miastach mieszkało 847,9 tys. osób (o 2,4 tys. mniej niż w 2015 r.). Liczba mieszkańców wsi wyniosła 588,4 tys. i była o 0,9 tys. osób mniejsza niż rok wcześniej. Miasta skupiały 59,0% mieszkańców regionu (wskaźnik urbanizacji). W kraju wskaźnik ten wyniósł 60,2%.
  
−
W województwie warmińsko-mazurskim położonych jest 49 miast (kolejność według liczby ludności, podanej w nawiasie):
 
−
* [[Olsztyn]] (175 842);
 
−
* [[Elbląg]] (123 977);
 
−
* [[Ełk]] (59 790);
 
−
* [[Ostróda]] (34 020);
 
−
* [[Iława]] (33 331);
 
−
* [[Giżycko]] (29 381);
 
−
* [[Kętrzyn]] (28 286);
 
−
* [[Szczytno]] (25 030);
 
−
* [[Bartoszyce]] (24 771);
 
−
* [[Mrągowo]] (22 219);
 
−
* [[Działdowo]] (21 592);
 
−
* [[Pisz]] (19 599);
 
−
* [[Braniewo]] (17 493);
 
−
* [[Olecko]] (16 558);
 
−
* [[Lidzbark Warmiński]] (16 543);
 
−
* [[Morąg]] (14 511);
 
−
* [[Nidzica]] (14 421);
 
−
* [[Gołdap]] (13 752);
 
−
* [[Pasłęk]] (12 387);
 
−
* [[Węgorzewo]] (11 644);
 
−
* [[Nowe Miasto Lubawskie]] (11 145);
 
−
* [[Biskupiec]] (10 700);
 
−
* [[Dobre Miasto]] (10 671);
 
−
* [[Lubawa]] (9 987);
 
−
* [[Orneta]] (9 169);
 
−
* [[Lidzbark|Lidzbark Welski]] (8 217);
 
−
* [[Olsztynek]] (7 713);
 
−
* [[Barczewo]] (7 311);
 
−
* [[Orzysz]] (5 878);
 
−
* [[Susz]] (5 733);
 
−
* [[Reszel]] (4 910);
 
−
* [[Ruciane-Nida]] (4 766);
 
−
* [[Korsze]] (4 608);
 
−
* [[Górowo Iławeckie]] (4 381);
 
−
* [[Biała Piska]] (4 119);
 
−
* [[Mikołajki]] (3 944);
 
−
* [[Jeziorany]] (3 331);
 
−
* [[Ryn]] (2 974);
 
−
* [[Pieniężno]] (2 956);
 
−
* [[Tolkmicko]] (2 812);
 
−
* [[Miłakowo]] (2 713);
 
−
* [[Pasym]] (2 536);
 
−
* [[Bisztynek]] (2 516);
 
−
* [[Frombork]] (2 470);
 
−
* [[Miłomłyn]] (2 431);
 
−
* [[Zalewo]] (2 235);
 
−
* [[Kisielice]] (2 191);
 
−
* [[Sępopol]] (2 088);
 
−
* [[Młynary]] (1 859).
 
  
 
==Administracja i polityka==
 
==Administracja i polityka==
Linia 133: Linia 141:
  
 
Funkcję marszałka Sejmiku pełnili (od chwili powołania województwa warmińsko-mazurskiego i utworzenia stanowiska):
 
Funkcję marszałka Sejmiku pełnili (od chwili powołania województwa warmińsko-mazurskiego i utworzenia stanowiska):
−
* [[Jerzy Szmit]] (1999),
+
* [[Jerzy Szmit]] (1999)
−
* [[Andrzej Ryński]] (1999-2006),
+
* [[Andrzej Ryński]] (1999–2006)
−
* [[Jacek Protas]] (2006–2014),
+
* [[Jacek Protas]] (2006–2014)
−
* [[Gustaw Marek Brzezin]] (2014–).
+
* [[Gustaw Marek Brzezin]] (2014–2023)
 +
* [[Marcin Kuchciński]] (2023-)
  
 
===Administracja rządowa===
 
===Administracja rządowa===
Linia 142: Linia 151:
 
Administracją rządową w województwie kieruje wojewoda, powoływany przez prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody i Urzędu Wojewódzkiego jest Olsztyn.
 
Administracją rządową w województwie kieruje wojewoda, powoływany przez prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody i Urzędu Wojewódzkiego jest Olsztyn.
  
−
Funkcję wojewody (w latach 1950-1973 analogiczne obowiązki wykonywał przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej) olsztyńskiego i warmińsko-mazurskiego pełnili:
+
Funkcję wojewody (w latach 1950–1973 analogiczne obowiązki wykonywał przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej) olsztyńskiego i warmińsko-mazurskiego pełnili:
−
* [[Jakub Prawin]] (1945, jako pełnomocnik Rządu RP na Okręg Mazurski),
+
* [[Jakub Prawin]] (1945, jako pełnomocnik Rządu RP na Okręg Mazurski)
−
* [[Zygmunt Robel]] (1945-1947, do 1946 jako pełnomocnik Rządu RP na Okręg Mazurski),
+
* [[Zygmunt Robel]] (1945–1947, do 1946 jako pełnomocnik Rządu RP na Okręg Mazurski)
−
* [[Wiktor Jaśkiewicz]] (1947-1948),
+
* [[Wiktor Jaśkiewicz]] (1947–1948)
−
* [[Mieczysław Moczar]] (1948-1952, od 1950 jako przewodniczący PWRN),
+
* [[Mieczysław Moczar]] (1948–1952, od 1950 jako przewodniczący PWRN)
−
* [[Juliusz Malewski]] (1952-1956, przewodniczący PWRN),
+
* [[Juliusz Malewski]] (1952–1956, przewodniczący PWRN)
−
* [[Zbigniew Januszko]] (1956-1959, przewodniczący PWRN),
+
* [[Zbigniew Januszko]] (1956–1959, przewodniczący PWRN)
−
* [[Marian Gotowiec]] (1959-1972, przewodniczący PWRN),
+
* [[Marian Gotowiec]] (1959–1972, przewodniczący PWRN)
−
* [[Sergiusz Rubczewski]] (1972-1989, do 1973 przewodniczący PWRN),
+
* [[Sergiusz Rubczewski]] (1972–1989, do 1973 przewodniczący PWRN)
−
* [[Henryk Baranowski]] (1989-1990, p.o.),
+
* [[Henryk Baranowski]] (1989–1990, p.o.)
−
* [[Roman Przedwojski]] (1990-1993),
+
* [[Roman Przedwojski]] (1990–1993)
−
* [[Janusz Lorenz]] (1993-1997),
+
* [[Janusz Lorenz]] (1993–1997)
−
* [[Zbigniew Babalski]] (1997-2001, od 1999 wojewoda warmińsko-mazurski),
+
* [[Zbigniew Babalski]] (1997–2001, od 1999 wojewoda warmińsko-mazurski)
−
* [[Stanisław Szatkowski]] (2001-2005),
+
* [[Stanisław Szatkowski]] (2001–2005)
−
* [[Adam Supeł]] (2005-2007),
+
* [[Adam Supeł]] (2005–2007)
−
* [[Anna Szyszka]] (2007),
+
* [[Anna Szyszka]] (2007)
−
* [[Marian Podziewski]] (od 2007).
+
* [[Marian Podziewski]] (2007-2015)
 +
* [[Artur Chojecki]] (2015 - )
  
 
==Demografia==
 
==Demografia==
−
 
+
Liczba mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego przekracza 1,4 miliona osób (2016). Najliczniej zaludnione są powiaty: olsztyński (124 205 mieszkańców), ostródzki (105 604), iławski ( 92 791),ełcki (90548) a najsłabiej: węgorzewski (23 278), gołdapski (27 151) i nidzicki (33 432). Województwo legitymuje się najniższą gęstością zaludnienia w Polsce (59 osób na km2, w stosunku do przeciętnej liczby 123 na km2 w Polsce). Jest także województwem najbardziej zróżnicowanym etnicznie, zamieszkanym przez liczne mniejszości narodowe, m.in. Ukraińców, Niemców, Romów, Białorusinów.  
−
Liczba mieszkańców województwa warińsko-mazurskiego przekracza 1,4 miliona osób (2013). Najliczniej zaludnione są powiaty olsztyński (ponad 112 tysięcy mieszkańców), ostródzki (105 tysięcy) i iławski (około 90 tysięcy), najsłabiej – węgorzewski (23 tysiące), gołdapski (27 tysięcy) i nidzicki (34 tysięcy). Województwo legitymuje się najniższą gęstością zaludnienia w Polsce (60 osób na m2, w stosunku do przeciętnej liczby 122 na m2 w Polsce). Jest także województwem najbardziej zróżnicowanym etnicznie, zamieszkanym przez liczne mniejszości narodowe, m.in. Ukraińców (80 tysięcy mieszkańców), Niemców (20 tysięcy), Romów, Białorusinów.
+
Struktura wiekowa społeczeństwa województwa warmińsko-mazurskiego kształtuje się następująco: wiek przedprodukcyjny – 19,48 %, wiek produkcyjny mobilny – 39,68 %, wiek produkcyjny niemobilny – 23,48 %, wiek poprodukcyjny –17,36%. Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców w warmińsko-mazurskim wynosi -0,44, w kraju – -0,15.
−
 
+
Województwo warmińsko-mazurskie w końcu 2016 r. zamieszkiwało 1 436 367 mieszkańców, co stanowiło 3,7% ludności kraju (12 lokata). Liczba ludności w 2016 r. w porównaniu do roku poprzedniego zmniejszyła się o 3,3 tys. Średnioroczne tempo ubytku ludności w województwie wyniosło -0,23, wobec -0,01 w kraju, co oznacza, że na każde 10 tysięcy mieszkańców województwa ubyły 23 osoby, a w kraju 1 osoba.
−
Struktura wiekowa społeczeństwa województwa warmińsko-mazurskiego kształtuje się następująco: wiek przedprodukcyjny – 23,2 %, wiek produkcyjny – 63,5 %, wiek poprodukcyjny – 13,3 %. Wskanik przyrostu naturalnego w warmińsko-mazurskim jest najwyższy w Polsce (-0,21, w kraju – -0,46).
 
  
 
==Gospodarka i warunki życia==
 
==Gospodarka i warunki życia==
−
 
+
Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku przedstawiała się odmiennie zarówno dla mężczyzn i kobiet, jak i dla mieszkańców miast i wsi. W wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym większy był udział mężczyzn (odpowiednio 19,3% i 69,0% mężczyźni, wobec 17,5% i 57,6% kobiety), a w wieku poprodukcyjnym ponad dwukrotnie większy kobiet (24,9% kobiety, 11,7% mężczyźni). Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym na wsi wynosił 20,2%, a w wieku poprodukcyjnym 15,5%, wobec odpowiednio 17,2% i 20,5% w miastach.
−
Według danych statystycznych z końca 2013, zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło w województwie warmińsko-mazurskim 136,4 tys. (spadek o 1,8 % w stosunku do roku poprzedniego), z czego największa liczba, bo przeszło połowa (69,4 tys.) zatrudnionych było w przetwórstwie przemysłowym (najmniejsza – w sektorze usługowym). Przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 3040,13 PLN, co stanowi jedną z niższych kwot w skali kraju (przeciętne wynagrodzenie w Polsce – 3837,20 PLN).
+
Przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 3040,13 PLN, co stanowi jedną z niższych kwot w skali kraju (przeciętne wynagrodzenie w Polsce – 3837,20 PLN). W województwie w 2016 r. emerytury i renty pobierało 292,6 tys. osób.
−
 
+
Struktura wiekowa zatrudnionych kształtuje się następująco: 15 -  24 lata – 28 %, 25-54 lata – 28 %, 25-54 lata – 74,1 %, 55-64 lata – 44,6 %, 24-64 lata – 64,5 %.  
−
Struktura wiekowa zatrudnionych kształtuje się następująco: do 24 roku życia – 5,6 % ogółu zatrudnionych, 25-34 lata – 28,2 %, 35-44 lata – 27,4 %, 45-54 lata – 24,1 %, powyżej 55 lat – 14,7 %.
+
Pod koniec grudnia 2016 r. stopa bezrobocia wyniosła 14,2%, a w powiatowych urzędach pracy było zarejestrowanych 73,1 tys. bezrobotnych, tj. o 12,5% mniej niż w tym samym okresie roku poprzedniego.
−
 
 
−
Systematycznie rośnie liczba bezrobotnych, analogicznie do pozostałych regionów Polski. W 2013 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie warmińsko-mazurskim osiągnęła 115,9 tysięcy. Ponad połowa bezrobotnych nie przekroczyła 35 lat.
 
 
Wiodącą gałęzią gospodarki województwa pozostaje od lat rolnictwo. Plony rolnicze należą do największych w kraju, np. przeciętna produkcja zboża z 1 hektara to 39,4 decyton, przy średniej krajowej 35,9 decyton.  
 
Wiodącą gałęzią gospodarki województwa pozostaje od lat rolnictwo. Plony rolnicze należą do największych w kraju, np. przeciętna produkcja zboża z 1 hektara to 39,4 decyton, przy średniej krajowej 35,9 decyton.  
−
 
−
Produkcja przemysłowa sprzedana w 2013 wyniosła w województwie 27 241,6 mln PLN, co stanowi spadek o 1,1 % w porównaniu z 2012, ale wykazuje tendencję wzrostową od 2010 (o 11,4 %). Produkcja sprzedana budowlana wyniosła 3 079,7 mln PLN i tu spadek jest nieco większy (15,9 %), ale analogiczny do reszty kraju. W 2013 w województwie oddano do użytku 4797 mieszkań (12,7 % mniej niż w 2012).
 
−
 
−
Zmniejsza się wartość sprzedaży detalicznej. Również nakłady inwestycyjne na nowe obiekty i ulepszenie istniejących były w 2013 w województwie nieco mniejsze (1 037,2 mln PLN, spadek o 8,3 %), podczas gdy w skali krajowej te nakłady wzrastają.
 
  
 
==Transport==  
 
==Transport==  
 
Przez województwo przebiega szereg dróg, w tym m.in.:
 
Przez województwo przebiega szereg dróg, w tym m.in.:
−
* międzynarodowe E77 (na drogach krajowych nr 7, 22 i 54) i E28 (na drodze krajowej nr 7);
+
* międzynarodowe E77 (na drogach krajowych nr 7, 22 i 54) i E28 (na drodze krajowej nr 7)
 
* ekspresowe:
 
* ekspresowe:
 
** S7
 
** S7
Linia 202: Linia 205:
 
* wojewódzkie
 
* wojewódzkie
  
−
Funkcjonują cztery drogowe przejścia graniczne z Rosją: Gronowo (Mamonowo), Grzechotki (Mamonowo), Bezledy (Bagrationowsk), Gołdap (Gusiew), a także trzy przejścia kolejowe: Braniewo (Mamonowo), Głomno (Bagrationowsk) i Skandawa. Granicę przekroczyć także można drogą morską przez porty Elbląg i Frombork. Łącznie w województwie działają cztery porty morskie: Elbląg, Frombork, Nowa Pasłęka i Tolkmicko oraz przystań morska w Suchaczu.
+
Funkcjonują cztery drogowe przejścia graniczne z Rosją: [[Gronowo]] (Mamonowo), [[Grzechotki]] (Mamonowo), [[Bezledy]] (Bagrationowsk), Gołdap (Gusiew), a także trzy przejścia kolejowe: Braniewo (Mamonowo), Głomno (Bagrationowsk) i [[Skandawa]]. Granicę przekroczyć także można drogą morską przez porty Elbląg i Frombork. Łącznie w województwie działają cztery porty morskie: Elbląg, Frombork, [[Nowa Pasłęka]] i [[Tolkmicko]] oraz przystań morska w [[Suchacz|Suchaczu]].
  
 
==Nauka i oświata==
 
==Nauka i oświata==
Linia 213: Linia 216:
  
 
Na terenie województwa działają uczelnie publiczne i niepubliczne. Publiczny charakter mają:
 
Na terenie województwa działają uczelnie publiczne i niepubliczne. Publiczny charakter mają:
−
* [[Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie]];
+
* [[Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie]]
−
* [[Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu]];
+
* [[Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu]]
−
* [[Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie]] (podległa resortowi spraw wewnętrznych);
+
* [[Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie]] (podległa resortowi spraw wewnętrznych)
−
* zamiejscowy ośrodek dydaktyczny Uniwersytetu Gdańskiego w Elblągu (Wydział Nauk Spolecznych).
+
* zamiejscowy ośrodek dydaktyczny Uniwersytetu Gdańskiego w Elblągu (Wydział Nauk Społecznych)
  
 
Wśród niepublicznych uczelni są:
 
Wśród niepublicznych uczelni są:
−
* [[Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna]];
+
* [[Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna]]
−
* [[Mazurska Szkoła Wyższa w Ełku]];
+
* [[Mazurska Szkoła Wyższa w Ełku]]
−
* [[Olsztyńska Szkoła Wyższa|Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego]];
+
* [[Olsztyńska Szkoła Wyższa|Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego]]
−
* [[Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Olsztynie|Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Olsztynie]];
+
* [[Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Olsztynie|Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Olsztynie]]
 
* [[Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie]]
 
* [[Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie]]
−
* [[Wszechnica Mazurska w Olecku]];
+
* [[Wszechnica Mazurska w Olecku]] (działała w latach 1992-2013)
−
* wydział zamiejscowy Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego w Warszawie (Elblag);
+
* wydział zamiejscowy Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego w Warszawie (Elbląg)
−
* wydział zamiejscowy Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku (Iława).
+
* wydział zamiejscowy Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku (Iława)
  
 
Wszystkie trzy diecezje katolickie (Olsztyn, Elbląg, Ełk) na terenie województwa mają także swoje seminaria.
 
Wszystkie trzy diecezje katolickie (Olsztyn, Elbląg, Ełk) na terenie województwa mają także swoje seminaria.
Linia 232: Linia 235:
 
===Instytuty naukowo-badawcze===
 
===Instytuty naukowo-badawcze===
  
−
W Olsztynie działają instytuty naukowe: [[Instytut Rybactwa Śródlądowego|Rybactwa Śródlądowego im. Stanislawa Sakowicza]], [[Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN|Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN]], [[lkwim:Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie|Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego]].
+
W Olsztynie działają instytuty naukowe: [[Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie|Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie]], [[Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności Polskiej Akademii Nauk w Olsztynie|Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności Polskiej Akademii Nauk]], [[lkwim:Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie|Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego]].
  
 
==Kultura==
 
==Kultura==
−
W województwie funkcjonują teatry państwowe – [[lkwim:Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie|olsztyński im. Stefana Jaracza]] i [[lkwim:Teatr im. Aleksandra Sewruka w Elblągu|elbląski im. Aleksandra Sewruka]] (dawniej Teatr Dramatyczny). W stolicy województwa działa też [[lkwim:Olsztyński Teatr Lalek|Olsztyński Teatr Lalek]]. Kilka grup teatralnych, m.in. Teatr Współczesny, działa w ramach Ełckiego Centrum Kultury. Amatorskie zespoły działają m.in. w Bartągu ([[lkwim:Stowarzyszenie Teatr Prawie Dorosły|Teatr Prawie Dorosły w Bartągu|Teatr Prawie Dorosły]]) i Węgajtach ([[lkwim:Teatr Węgajty|Teatr Wiejski Węgajty]]).  
+
W województwie funkcjonują teatry państwowe – [[lkwim:Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie|olsztyński im. Stefana Jaracza]] i [[lkwim:Teatr im. Aleksandra Sewruka w Elblągu|elbląski im. Aleksandra Sewruka]] (dawniej Teatr Dramatyczny). W stolicy województwa działa też [[lkwim:Olsztyński Teatr Lalek|Olsztyński Teatr Lalek]]. Kilka grup teatralnych, m.in. Teatr Współczesny, działa w ramach Ełckiego Centrum Kultury. Amatorskie zespoły działają m.in. w [[Bartąg|Bartągu]] ([[lkwim:Stowarzyszenie Teatr Prawie Dorosły|Teatr Prawie Dorosły]]) i [[Węgajty|Węgajtach]] ([[lkwim:Teatr Węgajty|Teatr Wiejski Węgajty]]).  
  
 
W Olsztynie działa [[lkwim:Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie|Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego]]. W Olsztynie, Ełku i Elblągu funkcjonują szkoły muzyczne.  
 
W Olsztynie działa [[lkwim:Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie|Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego]]. W Olsztynie, Ełku i Elblągu funkcjonują szkoły muzyczne.  
  
−
Z regionem związani są liczni artyści i zespoły muzyczne, m.in. [[lkwim:Vader|Vader]], [[lkwim:Afromental|Afromental]], [[lkwim:Enej|Enej]], [[lkwim:Big Day|Big Day]], [[Norbi]], [[lkwim:Ryszard Rynkowski|Ryszard Rynkowski]], [[Barbara Książkiewicz]], [[VNM]] (raper).
+
Z regionem związani są liczni artyści i zespoły muzyczne, m.in. [[lkwim:Vader|Vader]], [[lkwim:Afromental|Afromental]], [[lkwim:Enej|Enej]], [[lkwim:Big Day|Big Day]], [[lkwim:Norbi|Norbi]], [[lkwim:Ryszard Rynkowski|Ryszard Rynkowski]], [[lkwim:Barbara Książkiewicz|Barbara Książkiewicz]], [[VNM]] (raper).
 
   
 
   
−
Olsztyn jest siedzibą powstałego w 1955 oddziału Związku Literatów Polskich. Oparty był początkowo na literatach-autochtonach, wkrótce dołączali kolejni pisarze, przedstawiciele ludności napływowej i wreszcie wychowani w regionie literaci kolejnych pokoleń. Do najbardziej znanych postaci życia literackiego województwa należeli bądź należą m.in.: [[lkwim:Władysław Gębik|Władysław Gębik]], [[lkwim:Maria Zientara-Malewska|Maria Zientara-Malewska]], [[lkwim:Michał Lengowski|Michał Lengowski]], [[lkwim:Alojzy Śliwa|Alojzy Śliwa]], [[lkwim:Zbigniew Nienacki|Zbigniew Nienacki]], [[lkwim:Konstanty Ildefons Gałczyński|Konstanty Ildefons Gałczyński]], [[lkwim:Klemens Oleksik|Klemens Oleksik]], [[lkwim:Henryk Panas|Henryk Panas]], [[lkwim:Erwin Kruk|Erwin Kruk]], [[lkwim:Krzysztof Daukszewicz|Krzysztof Daukszewicz]],  [[lkwim:Kazimierz Brakoniecki|Kazimierz Brakoniecki]], [[lkwim:Mariusz Sieniewicz|Mariusz Sieniewicz]]. Propagowaniem gwary warmińskiej, także w formie literackiej, zajmuje się [[lkwim:Edward Cyfus|Edward Cyfus]].
+
Olsztyn jest siedzibą powstałego w 1955 r. oddziału Związku Literatów Polskich. Oparty był on  początkowo na literatach-autochtonach, wkrótce dołączali kolejni pisarze, przedstawiciele ludności napływowej i wreszcie wychowani w regionie literaci kolejnych pokoleń. Do najbardziej znanych postaci życia literackiego województwa należeli bądź należą m.in.: [[lkwim:Władysław Gębik|Władysław Gębik]], [[lkwim:Maria Zientara-Malewska|Maria Zientara-Malewska]], [[lkwim:Michał Lengowski|Michał Lengowski]], [[lkwim:Alojzy Śliwa|Alojzy Śliwa]], [[lkwim:Zbigniew Nienacki|Zbigniew Nienacki]], [[lkwim:Konstanty Ildefons Gałczyński|Konstanty Ildefons Gałczyński]], [[lkwim:Klemens Oleksik|Klemens Oleksik]], [[lkwim:Henryk Panas|Henryk Panas]], [[lkwim:Erwin Kruk|Erwin Kruk]], [[lkwim:Krzysztof Daukszewicz|Krzysztof Daukszewicz]],  [[lkwim:Kazimierz Brakoniecki|Kazimierz Brakoniecki]], [[lkwim:Mariusz Sieniewicz|Mariusz Sieniewicz]]. Propagowaniem gwary warmińskiej, także w formie literackiej, zajmuje się [[lkwim:Edward Cyfus|Edward Cyfus]].
  
 
Do najważniejszych muzeów województwa zaliczyć można:
 
Do najważniejszych muzeów województwa zaliczyć można:
−
* [[lkwim:Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku|Skansen w Olsztynku|Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku]],
+
* [[lkwim:Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku|Skansen w Olsztynku / Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku]]
−
* [[lkwim:Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie|Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie]],
+
* [[lkwim:Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie|Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie]]
−
* [[lkwim:Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu|Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu]],
+
* [[lkwim:Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu|Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu]]
−
* [[lkwim:Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku|Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku]],
+
* [[lkwim:Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku|Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku]]
−
* [[lkwim:Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie|Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie]],
+
* [[lkwim:Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie|Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie]]
−
* [[lkwim:Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku|Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku]].
+
* [[lkwim:Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku|Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku]]
  
−
Duże tradycje bibliotekarskie ma [[lkwim:Biblioteka Elbląska im. Cypriana Norwida|Biblioteka Elbląska]], założona w 1601 przy [[Gimnazjum Elbląskie|Gimnazjum Elbląskim]], od 1821 przekształcona w bibliotekę miejską. Duże biblioteki działają także w Olsztynie, szczególnie [[lkwim:Biblioteka Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie|Biblioteka Uniwersytecka UWM]], [[lkwim:Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie|Wojewódzka Biblioteka Publiczna]], [[Miejska Biblioteka Publiczna w Olsztynie|Miejska Biblioteka Publiczna]], [[lkwim:Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Olsztynie|Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna]], [[lkwim:Biblioteka Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie|Biblioteka Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego]].
+
Duże tradycje bibliotekarskie ma [[lkwim:Biblioteka Elbląska im. Cypriana Norwida|Biblioteka Elbląska]], założona w 1601 r. przy [[Gimnazjum Elbląskie|Gimnazjum Elbląskim]], od 1821 r. przekształcona w bibliotekę miejską. Duże biblioteki działają także w Olsztynie, szczególnie [[lkwim:Biblioteka Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie|Biblioteka Uniwersytecka UWM]], [[lkwim:Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie|Wojewódzka Biblioteka Publiczna]], [[lkwim:Miejska Biblioteka Publiczna w Olsztynie|Miejska Biblioteka Publiczna]], [[lkwim:Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Olsztynie|Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna]], [[lkwim:Biblioteka Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie|Biblioteka Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego]].
  
 
==Religia==
 
==Religia==
Linia 257: Linia 260:
 
W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonują struktury szeregu kościołów i związków wyznaniowych, w tym przede wszystkim katolickie, prawosławne i protestanckie.
 
W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonują struktury szeregu kościołów i związków wyznaniowych, w tym przede wszystkim katolickie, prawosławne i protestanckie.
  
−
Kościół katolicki na terenie województwa to głównie metropolia warmińska (powołana w 1992 w miejsce diecezji warmińskiej), złożona z archidiecezji warmińskiej (w całości na terenie województwa) oraz diecezji elbląskiej i ełckiej, które częściowo wykraczają poza granice administracyjne województwa. W ramach archidiecezji warmińskiej funkcjonują 33 dekanaty (z czego pięć w samym Olsztynie, po dwa w Mrągowie, Ostródzie i Kętrzynie), w diecezji elbląskiej 10 dekanatów (w tym trzy w Elblągu i po dwa w Iławie i Pasłęku), w diecezji ełckiej 13 dekanatów (w tym trzy w Ełku, po dwa w Giżycku i Olecku). Ponadto 6 dekanatów z terenu województwa – Działdowo, Nowe Miasto Lubawskie, Kurzętnik, Lidzbark (Welski), Lubawa i Rybno Pomorskie – znajduje się w jurysdykcji diecezji toruńskiej (podległej z kolei metropoliii gdańskiej). Ponadto na terenie województwa funkcjonują trzy dekanaty obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, podległe archieparchii przemysko-warszawskiej: węgorzewski oraz częściowo elbląski i olsztyński.
+
Kościół katolicki na terenie województwa to głównie metropolia warmińska (powołana w 1992 r. w miejsce diecezji warmińskiej), złożona z archidiecezji warmińskiej (w całości na terenie województwa) oraz diecezji elbląskiej i ełckiej, które częściowo wykraczają poza granice administracyjne województwa. W ramach archidiecezji warmińskiej funkcjonują 33 dekanaty (z czego pięć w samym Olsztynie, po dwa w [[Mrągowo|Mrągowie]], [[Ostróda|Ostródzie]] i [[Kętrzyn|Kętrzynie]]), w diecezji elbląskiej 10 dekanatów (w tym trzy w Elblągu i po dwa w [[Iława|Iławie]] i [[Pasłęk|Pasłęku]]), w diecezji ełckiej 13 dekanatów (w tym trzy w [[Ełk|Ełku]], po dwa w [[Giżycko|Giżycku]] i [[Olecko|Olecku]]). Ponadto 6 dekanatów z terenu województwa – [[Działdowo]], [[Nowe Miasto Lubawskie]], [[Kurzętnik]], [[Lidzbark]] (Welski), [[Lubawa]] i [[Rybno]] Pomorskie – znajduje się w jurysdykcji diecezji toruńskiej (podległej z kolei metropoliii gdańskiej). Ponadto na terenie województwa funkcjonują trzy dekanaty obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, podległe archieparchii przemysko-warszawskiej: węgorzewski oraz częściowo elbląski i olsztyński.
  
−
Kościół prawosławny (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny) w województwie warmińsko-mazurskim reprezentuje dekanat Olsztyn, podległy diecezji białostocko-gdańskiej. Ponadto część parafii z terenu województwa wchodzi w skład dekanatów Białystok (parafia Ełk) i Gdańsk (Braniewo, Elbląg, Pasłęk i Orneta (z filią w Morągu). W Wojnowie funkcjonuje żeński monaster Zaśnięcia Matki Bożej. Również w Wojnowie znajduje się siedziba jednej z czterech polskich parafii Wschodniego Kościoła Staroobrzędowców.
+
Kościół prawosławny (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w RP) w województwie warmińsko-mazurskim reprezentuje dekanat Olsztyn, podległy diecezji białostocko-gdańskiej. Ponadto część parafii z terenu województwa wchodzi w skład dekanatów Białystok (parafia Ełk) i Gdańsk (Braniewo, Elbląg, Pasłęk i Orneta (z filią w Morągu). W [[Wojnowo|Wojnowie]] funkcjonuje żeński [[Monaster Zaśnięcia Matki Bożej w Wojnowie|monaster Zaśnięcia Matki Bożej]]. Również w Wojnowie znajduje się siedziba jednej z czterech polskich parafii Wschodniego Kościoła Staroobrzędowców.
  
−
Najliczniejszym i najlepiej zorganizowanym spośród kościołów protestanckich we współczesnym województwie warmińsko-mazurskim, a zarazem posiadającym największe tradycje, jest Kościół Ewangelicko-Augsburski. Jego strukturę stanowi 13 parafii diecezji mazurskiej (z licznymi filiałami). Ponadto Gołdap stanowi filiał parafii suwalskiej (również wchodzącej w skład diecezji mazurskiej), a parafia Elbląg przynależy terytorialnie do diecezji pomorsko-wielkopolskiej. Olsztyn jest siedzibą władz diecezji. Z pozostałych większych kościołów protestanckich chrześcijanie baptyści posiadają 10 zborów na terenie województwa, a zielonoświątkowcy – 17 (w tym dwa w Olsztynie). 14 parafii ma Kościół Ewangelicko-Metodystyczny.
+
Najliczniejszym i najlepiej zorganizowanym spośród kościołów protestanckich we współczesnym województwie warmińsko-mazurskim, a zarazem posiadającym największe tradycje, jest Kościół ewangelicko-augsburski. Jego strukturę stanowi 13 parafii diecezji mazurskiej (z licznymi filiałami). Ponadto [[Gołdap]] stanowi filiał parafii suwalskiej (również wchodzącej w skład diecezji mazurskiej), a parafia [[Elbląg]] przynależy terytorialnie do diecezji pomorsko-wielkopolskiej. Olsztyn jest siedzibą władz diecezji. Z pozostałych większych kościołów protestanckich chrześcijanie baptyści posiadają 10 zborów na terenie województwa, a zielonoświątkowcy – 17 (w tym dwa w Olsztynie, zob. m.in. [[Zbór "Twoja Przystań" Kościoła zielonoświątkowego w Olsztynie]]). 14 parafii ma Kościół ewangelicko-metodystyczny.
  
 
==Sport==
 
==Sport==
  
−
Najsilniejszymi ośrodkami sportu są główne miasta regionu, dysponujące największymi obiektami sportowymi i będące siedzibami klubów niejednokrotnie o statusie pierwszoligowym.  
+
Najsilniejszymi ośrodkami sportu są główne miasta regionu dysponujące największymi obiektami sportowymi i będące siedzibami klubów niejednokrotnie o statusie pierwszoligowym.  
  
−
Najbardziej znane kluby województwa to m.in.: [[OKS Stomil Olsztyn|Stomil Olsztyn]] (piłka nożna - występy w ekstraklasie), [[OKS Warmia i Mazury|Warmia Olsztyn]] (piłka nożna, piłka ręczna, badminton), [[AZS UWM Olsztyn]] (piłka siatkowa, żeglarstwo, lekkoatletyka), [[Łączność Olsztyn]] (koszykówka, brydż sportowy), [[Budowlani Olsztyn]] (rugby, zapasy), [[Start Elbląg]] (piłka ręczna), [[Olimpia Elbląg]] (piłka nożna), [[Mazur Ełk]] (piłka nożna, boks), [[Jeziorak Iława]], [[Sokół Ostróda]], [[Gwardia Szczytno]].
+
Najbardziej znane kluby województwa to m.in.:  
 +
*[[OKS Stomil Olsztyn|Stomil Olsztyn]] (piłka nożna – występy w ekstraklasie)
 +
*[[OKS Warmia i Mazury|Warmia Olsztyn]] (piłka nożna, piłka ręczna, badminton)
 +
*[[KS AZS UWM Olsztyn]] (piłka siatkowa, żeglarstwo, lekkoatletyka)
 +
*Łączność Olsztyn (koszykówka, brydż sportowy)
 +
*[[Budowlani Olsztyn]] (rugby, zapasy)
 +
*[[Start Elbląg]] (piłka ręczna)
 +
*[[Olimpia Elbląg]] (piłka nożna)
 +
*[[Mazur Ełk|MKS "Mazur" Ełk]] (piłka nożna, boks)
 +
*[[KS Jeziorak Iława|Jeziorak Iława]]
 +
*[[Sokół Ostróda]]
  
−
Z regionu pochodzili lub byli związani w czasie kariery sportowej m.in. kierowcy rajdowi [[Marian Bublewicz]] i [[Krzysztof Hołowczyc]], kolarze [[Cezary Zamana]], [[Marek Rutkiewicz]], [[Piotr Wadecki]], łyżwiarki szybkie [[Helena Pilejczyk]] i [[Erwina Ryś-Ferens]], siatkarze [[Zbigniew Lubiejewski]], [[Mirosław Rybaczewski]], [[Wojciech Grzyb]], [[Paweł Zagumny]], [[Paweł Papke]], kajakarze [[Grzegorz Kaleta]], [[Adam Seroczyński]], [[Tomasz Mendelski]], piłkarze [[Sylwester Czereszewski]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Janusz Kupcewicz]], [[Jarosław Bako]], brydżyści [[Danuta Hocheker]], [[Roman Kierznowski]], [[Krzysztof Łukaszewicz]], żeglarze (bojerowcy) [[Piotr Burczyński|Piotr]] i [[Michał Burczyński|Michał]] Burczyńscy, [[Karol Jabłoński]], [[Tomasz Zakrzewski|Tomasz]] i [[Łukasz Zakrzewski|Łukasz]] Zakrzewscy, bokserzy [[Leszek Błażyński]], [[Jacek Bielski]], zapaśnik [[Jacek Fafiński]], lekkoatleta [[Kacper Kozłowski]].  
+
 
 +
Z regionu pochodzili lub byli związani z nim w czasie kariery sportowej m.in. kierowcy rajdowi [[Marian Bublewicz]] i [[Krzysztof Hołowczyc]], kolarze [[Cezary Zamana]], [[Marek Rutkiewicz]], [[Piotr Wadecki]], łyżwiarki szybkie [[Helena Pilejczyk]] i [[Erwina Ryś-Ferens]], siatkarze [[Zbigniew Lubiejewski]], [[Mirosław Rybaczewski]], [[Wojciech Grzyb]], [[Paweł Zagumny]], [[Paweł Papke]], kajakarze [[Grzegorz Kaleta]], [[Adam Seroczyński]], [[Tomasz Mendelski]], piłkarze [[Sylwester Czereszewski]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Janusz Kupcewicz]], [[Jarosław Bako]], brydżyści [[Danuta Hocheker]], [[Roman Kierznowski]], [[Krzysztof Łukaszewicz]], żeglarze (bojerowcy) [[Piotr Burczyński|Piotr]] i [[Michał Burczyński|Michał]] Burczyńscy, [[Karol Jabłoński]], [[Tomasz Zakrzewski|Tomasz]] i [[Łukasz Zakrzewski|Łukasz]] Zakrzewscy, bokserzy [[Leszek Błażyński]], [[Jacek Bielski]], zapaśnik [[Jacek Fafiński]], lekkoatleta [[Kacper Kozłowski]].
  
 
==Turystyka==
 
==Turystyka==
−
Jako atrakcje turystyczne województwo oferuje zarówno walory przyrodnicze, jak i historyczne. Zabytkowa zabudowa, w tym zamki, kościoły, mury miejskie, zachowała się w szeregu miast. Dla potrzeb turystycznych wytyczonych zostało szereg szlaków, m.in. samochodowy Szlak Grunwaldzki z początkiem i końcem w Olsztynie, prowadzący przez miejscowości związane z bitwą pod Grunwaldem i innymi wydarzeniami historycznymi (m.in. Gietrzwałd, Ostródę, Lubawę, Nowe Miasto Lubawskie, Działdowo, Nidzicę, Grunwald, Olsztynek).  
+
Jako atrakcje turystyczne województwo oferuje zarówno walory przyrodnicze, jak i historyczne. Zabytkowa zabudowa, w tym zamki, kościoły, mury miejskie, zachowała się w szeregu miast. Dla potrzeb turystycznych wytyczonych zostało wiele szlaków, m.in. samochodowy Szlak Grunwaldzki z początkiem i końcem w Olsztynie, prowadzący przez miejscowości związane z [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwą pod Grunwaldem]] i innymi wydarzeniami historycznymi (biegnący m.in. [[Gietrzwałd]], [[Ostróda|Ostródę]], Lubawę, Nowe Miasto Lubawskie, Działdowo, [[Nidzica|Nidzicę]], [[Grunwald]], [[Olsztynek]]).
  
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
−
* Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', tom I: Pradzieje - 1772, Olsztyn 2010.
+
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', tom I: ''Pradzieje – 1772'', Olsztyn 2010.<br/>
−
* Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', tom II: 1772-2010, Olsztyn 2011.
+
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', tom II: ''1772–2010'', Olsztyn 2011. <br/>
−
* Achremczyk Stanisław, ''Warmia'', Olsztyn 2011.
+
Achremczyk Stanisław, ''Warmia'', Olsztyn 2011. <br/>
−
* Chłosta Jan, ''Słownik Warmii (historyczno-geograficzny)'', Olsztyn 2002.
+
Chłosta Jan, ''Słownik Warmii (historyczno-geograficzny)'', Olsztyn 2002. <br/>
−
* ''Dzieje Warmii i Mazur w zarysie'' (redakcja naukowa Tadeusz Filipkowski), tom 2: Od 1871 do 1975 roku, Warszawa 1973.
+
''Dzieje Warmii i Mazur w zarysie'', redakcja naukowa Tadeusz Filipkowski, tom 2: ''Od 1871 do 1975 roku'', Warszawa 1973. <br/>
−
* Urząd Statystyczny w Olsztynie, ''Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie warmińsko-mazurskim w 2013'', [Olsztyn], maj 2014.
+
''Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie warmińsko-mazurskim w 2013'', Urząd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2014.<br/>
−
* [http://www.uw.olsztyn.pl/ strona internetowa Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego] [15.09.2014]
+
[http://www.uw.olsztyn.pl/ Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki] [15.09.2014] <br/>
−
* [https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_warmi%C5%84sko-mazurskie Wikipedia] [15.09.2014]
+
[https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_warmi%C5%84sko-mazurskie Województwo warmińsko-mazurskie, pl.wikipedia.org] [15.09.2014]<br/>
 +
 
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
  
−
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: Administracja wojewódzka]][[Kategoria: Przyroda]]
+
[[Kategoria:Podział administracyjny]][[Kategoria: Dzieje Warmii i Mazur]] [[Kategoria: Administracja wojewódzka]] [[Kategoria: 1990-]]

Aktualna wersja na dzień 10:43, 8 lis 2023

Herb województwa
Miasta województwa
Powiaty województwa
Przyroda województwa
Natura 2000 w województwie
Rezerwaty przyrody w województwie
Obszary chronionego krajobrazu w województwie
Parki krajobrazowe w województwie
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe w województwie
Tygrys warmińsko-mazurski
Olsztyn, fot. Tomasz Raczyński
Kętrzyn, fot. Marek Czasnojć
Ostróda, fot. Marek Czasnojć
Droga nr 7, okolice Elbląga, fot. Marek Czasnojć
Mamry, fot. Marek Czasnojć
Elbląg, fot. Marek Czasnojć
Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie, fot. Natalia Tarkowska

Województwo warmińsko-mazurskie – jednostka podstawowego podziału administracyjnego Polski, od 1 stycznia 1999 roku stanowi jedno z 16 województw. Położone jest w Polsce północno-wschodniej. Stolicą i siedzibą jego władz jest Olsztyn. Zajmuje powierzchnię 24 173,47 km2, co stawia je na czwartym miejscu pod względem wielkości wśród polskich województw. Województwo zamieszkuje 1 436 367 mieszkańców (dane z 31 grudnia 2016 r.).

Geografia

Położenie administracyjne

Województwo warmińsko-mazurskie jest jednym z województw granicznych Polski – sąsiaduje na północy z Rosją, z obwodem kaliningradzkim (linia graniczna wynosi 208,3 km). W granicach krajowych województwo warmińsko-mazurskie sąsiaduje z podlaskim (od wschodu), mazowieckim (od południa), pomorskim (od zachodu) i kujawskim (od południowego zachodu).

Położenie fizycznogeograficzne

W regionalizacji Kondrackiego i Richlinga teren województwa warmińsko-mazurskiego znajduje się w obrębie prowincji Niziny Środkowoeuropejskiej i Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Żuławy Wiślane, Wysoczyzna Elbląska, Równina Warmińska i Wybrzeże Staropruskie wchodzą w skład regionu Pobrzeża Gdańskiego (region Pobrzeży Południobałtyckich, Nizina Środkowoeuropejska). Pojezierza Olsztyńskie, Mrągowskie i Ełckie, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, Kraina Węgorapy, Wzgórza Szeskie oraz Równina Mazurska wchodzą w skład Pojezierza Mazurskiego (fragment podprowincji Pojezierzy Wschodniobałtyckich), a Wzniesienia Górowskie, Równina Olecka i Nizina Sępopolska tworzą Nizine Staropruską, element podprowincji Pobrzeży Wschodniobałtyckich. Pojezierze Iławskie jest makroregionem Pojezierza Południowobałtyckiego.

Topografia

Ukształtowanie powierzchni w województwie ma charakter nizinny. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Dylewska (312 m n.p.m.). Brzeg Zalewu Wiślanego znajduje się na poziomie 0 m n.p.m. Najniższy punkt województwa znajduje się w miejscowości Raczki Elbląskie[1] (-1,8 m n. p. m.).

Klimat

Klimat regionu określany jest jako przejściowy, morsko-kontynentalny. Następuje duża zmienność stanów pogodowych zarówno w skali dziennej, jak i rocznej. Klimat charakteryzują raczej chłodne lata i łagodne zimy w części zachodniej, natomiast w części wschodniej, bliższej klimatowi kontynentalnemu, lata są bardziej suche i upalne, a zimy ostrzejsze. Średnia roczna temperatura wynosi około 6–8 stopni C. Różnice klimatyczne na zachodzie i wschodzie regionu widoczne są m.in. w różnicy średniej liczby dni, kiedy utrzymuje się pokrywa śnieżna – na wschodzie to około 100 dni, na zachodzie – 60. Najcieplejsze miesiące to lipiec i sierpień, najchłodniejsze – styczeń i grudzień, zaś największe opady przypadają na czerwiec i lipiec, a najmniejsze – na styczeń, kwiecień i grudzień. Dominują wiatry zachodnie.

Przyroda

Charakterystyczne dla przyrody regionu są tereny leśne oraz jeziora. Do głównych kompleksów leśnych zaliczyć należy Puszczę Borecką, Napiwodzko-Ramucką, Piską, Nidzicką, Romincką oraz Lasy Iławskie. Połowa z dziesięciu największych jezior w Polsce znajduje się na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, w tym dwa największe – Śniardwy i Mamry. Bogactwo środowiska naturalnego idzie w parze z wysokim poziomem czystości powietrza. Niemal całe województwo wchodzi w skład programu "Zielone Płuca Polski".

Obszary chronione

Przyrodnicze tereny chronione zajmują niemal połowę powierzchni województwa. Wyodrębniono pięć parków krajobrazowych (Mazurski, Puszczy Rominckiej, Wzgórz Dylewskich, Welski i Wysoczyzny Elbląskiej), dalsze trzy znajdują się tylko częściowo na terenie województwa. W 2013 r. było również wyodrębnionych 111 rezerwatów przyrody, a przeszło 2500 obiektów miało status pomnika przyrody.

Historia

Teren województwa znalazł się w większości w administracji polskiej w 1945 r. po półtorawiecznej przerwie. Po wojnie duże fragmenty Prus Wschodnich i Prus Zachodnich zostały włączone do Polski i podobnie jak inne ziemie spoza granic przedwojennych w początkowym okresie funkcjonowały jako okręg (Mazurski, oznaczony numerem IV). Na czele okręgu stanął jako pełnomocnik rządu Jerzy Sztachelski, którego w marcu 1945 r. zastąpił Jakub Prawin; w grudniu 1945 r. pełnomocnikiem został Zygmunt Robel. Pierwotnie stolicą okręgu był Białystok, następnie Olsztyn.

W czerwcu 1946 r. okręg został przekształcony w województwo olsztyńskie, jednak część jego dotychczasowego terytorium przeszła do województwa gdańskiego i białostockiego. Zygmunt Robel został pierwszym wojewodą. W 1950 r. województwo zostało poszerzone o powiat działdowski i nowomiejski. W tym czasie pracowała Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, która nadała szeregowi miejscowości z terenu województwa nowe, polskie nazwy.

Reforma administracyjna z lat 70. całkowicie zmieniła strukturę województw w Polsce. Województwo olsztyńskie zostało w 1975 r. okrojone o powiaty braniewski i pasłęcki (przeniesione do nowego województwa elbląskiego) oraz o powiaty piski, giżycki, węgorzewski i częściowo mrągowski, które przyłączono do województwa suwalskiego. Mimo tych ubytków olsztyńskie zostało największym spośród 49 województw w Polsce. Zajmowało powierzchnię 12 327 km2 i było zamieszkiwane przez około 660 tysięcy mieszkańców (1975).

Zmiany ustrojowe 1989 r. nie przyniosły bezpośredniego wpływu na granice województwa, zmieniły się natomiast zadania administracji. W 1990 r. powołano samorząd także na szczeblu wojewódzkim. Kluczowe zmiany granic nastąpiły wraz z reformą administracyjną na przełomie 1998 r. i 1999 r., kiedy powstało województwo warmińsko-mazurskie jako jedno z 16 województw, obejmując poza terenem dotychczasowego województwa olsztyńskiego także obszerne części województw elbląskiego i suwalskiego oraz fragmenty województw toruńskiego, ostrołęckiego i ciechanowskiego.

Podział administracyjny

Województwo podzielone jest na 21 powiatów (w tym dwa grodzkie). W skład powiatów wchodzi 116 gmin: 67 gmin wiejskich, 33 gmin wiejsko-miejskich i 16 miejskich. W 2014 r. w skład województwa wchodzą powiaty:

Miasta

Miasta W województwie warmińsko-mazurskim położonych jest 49 miast (kolejność według liczby ludności - stan na 31.12.2016 r., podanej w nawiasie): • Olsztyn (172 993) • Elbląg (121 191) • Ełk (61 074) • Ostróda (33 248) • Iława (33 108) • Giżycko (29 642) • Kętrzyn (27 493) • Bartoszyce (24 001) • Szczytno (23 817) • Mrągowo (21 926) • Działdowo (21 355) • Pisz (19 449) • Braniewo (17 123) • Olecko (16 448) • Lidzbark Warmiński (16 040) • Nidzica (14 050) • Morąg (14 042) • Gołdap (13 771) • Pasłęk (12 292) • Węgorzewo (11 509) • Nowe Miasto Lubawskie (11 085) • Biskupiec (10 585) • Dobre Miasto (10 414) • Lubawa (10 199) • Orneta (8 921) • Lidzbark (7 996) • Olsztynek (7 656) • Barczewo (7 376) • Orzysz (5 673) • Susz (5 620) • Reszel (4 910) • Ruciane - Nida (4 609) • Korsze (4 360) • Górowo Iławeckie (4 068) • Biała Piska (4 046) • Mikołajki (3 854) • Jeziorany (3 264) • Ryn (2 900) • Pieniężno (2 850) • Tolkmicko (2 729) • Miłakowo (2 596) • Pasym (2 542) • Miłomłyn (2 445) • Bisztynek (2 418) • Frombork (2 390) • Zalewo (2 165) • Kisielice (2 130) • Sępopol (2 005) • Młynary (1 805)

W regionie, podobnie jak w Polsce, zmniejszyła się liczba mieszkańców miast. Na koniec 2016 r. w miastach mieszkało 847,9 tys. osób (o 2,4 tys. mniej niż w 2015 r.). Liczba mieszkańców wsi wyniosła 588,4 tys. i była o 0,9 tys. osób mniejsza niż rok wcześniej. Miasta skupiały 59,0% mieszkańców regionu (wskaźnik urbanizacji). W kraju wskaźnik ten wyniósł 60,2%.


Administracja i polityka

Samorząd województwa

Organem stanowiącym i kontrolnym samorządu wojewódzkiego jest Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Siedzibą Sejmiku jest Olsztyn. W skład organu wchodzi 30 radnych. Sejmik wybiera zarząd województwa, w tym przewodniczącego zarządu – marszałka.

Funkcję marszałka Sejmiku pełnili (od chwili powołania województwa warmińsko-mazurskiego i utworzenia stanowiska):

Administracja rządowa

Administracją rządową w województwie kieruje wojewoda, powoływany przez prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody i Urzędu Wojewódzkiego jest Olsztyn.

Funkcję wojewody (w latach 1950–1973 analogiczne obowiązki wykonywał przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej) olsztyńskiego i warmińsko-mazurskiego pełnili:

Demografia

Liczba mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego przekracza 1,4 miliona osób (2016). Najliczniej zaludnione są powiaty: olsztyński (124 205 mieszkańców), ostródzki (105 604), iławski ( 92 791),ełcki (90548) a najsłabiej: węgorzewski (23 278), gołdapski (27 151) i nidzicki (33 432). Województwo legitymuje się najniższą gęstością zaludnienia w Polsce (59 osób na km2, w stosunku do przeciętnej liczby 123 na km2 w Polsce). Jest także województwem najbardziej zróżnicowanym etnicznie, zamieszkanym przez liczne mniejszości narodowe, m.in. Ukraińców, Niemców, Romów, Białorusinów. Struktura wiekowa społeczeństwa województwa warmińsko-mazurskiego kształtuje się następująco: wiek przedprodukcyjny – 19,48 %, wiek produkcyjny mobilny – 39,68 %, wiek produkcyjny niemobilny – 23,48 %, wiek poprodukcyjny –17,36%. Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców w warmińsko-mazurskim wynosi -0,44, w kraju – -0,15. Województwo warmińsko-mazurskie w końcu 2016 r. zamieszkiwało 1 436 367 mieszkańców, co stanowiło 3,7% ludności kraju (12 lokata). Liczba ludności w 2016 r. w porównaniu do roku poprzedniego zmniejszyła się o 3,3 tys. Średnioroczne tempo ubytku ludności w województwie wyniosło -0,23, wobec -0,01 w kraju, co oznacza, że na każde 10 tysięcy mieszkańców województwa ubyły 23 osoby, a w kraju 1 osoba.

Gospodarka i warunki życia

Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku przedstawiała się odmiennie zarówno dla mężczyzn i kobiet, jak i dla mieszkańców miast i wsi. W wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym większy był udział mężczyzn (odpowiednio 19,3% i 69,0% mężczyźni, wobec 17,5% i 57,6% kobiety), a w wieku poprodukcyjnym ponad dwukrotnie większy kobiet (24,9% kobiety, 11,7% mężczyźni). Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym na wsi wynosił 20,2%, a w wieku poprodukcyjnym 15,5%, wobec odpowiednio 17,2% i 20,5% w miastach. Przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 3040,13 PLN, co stanowi jedną z niższych kwot w skali kraju (przeciętne wynagrodzenie w Polsce – 3837,20 PLN). W województwie w 2016 r. emerytury i renty pobierało 292,6 tys. osób. Struktura wiekowa zatrudnionych kształtuje się następująco: 15 - 24 lata – 28 %, 25-54 lata – 28 %, 25-54 lata – 74,1 %, 55-64 lata – 44,6 %, 24-64 lata – 64,5 %. Pod koniec grudnia 2016 r. stopa bezrobocia wyniosła 14,2%, a w powiatowych urzędach pracy było zarejestrowanych 73,1 tys. bezrobotnych, tj. o 12,5% mniej niż w tym samym okresie roku poprzedniego. Wiodącą gałęzią gospodarki województwa pozostaje od lat rolnictwo. Plony rolnicze należą do największych w kraju, np. przeciętna produkcja zboża z 1 hektara to 39,4 decyton, przy średniej krajowej 35,9 decyton.

Transport

Przez województwo przebiega szereg dróg, w tym m.in.:

  • międzynarodowe E77 (na drogach krajowych nr 7, 22 i 54) i E28 (na drodze krajowej nr 7)
  • ekspresowe:
    • S7
    • S16
    • S22
    • S51
  • krajowe:
    • nr 7
    • nr 15
    • nr 16
    • nr 22
    • nr 51
    • nr 53
    • nr 54
    • nr 57
    • nr 58
    • nr 59
    • nr 63
    • nr 65
  • wojewódzkie

Funkcjonują cztery drogowe przejścia graniczne z Rosją: Gronowo (Mamonowo), Grzechotki (Mamonowo), Bezledy (Bagrationowsk), Gołdap (Gusiew), a także trzy przejścia kolejowe: Braniewo (Mamonowo), Głomno (Bagrationowsk) i Skandawa. Granicę przekroczyć także można drogą morską przez porty Elbląg i Frombork. Łącznie w województwie działają cztery porty morskie: Elbląg, Frombork, Nowa Pasłęka i Tolkmicko oraz przystań morska w Suchaczu.

Nauka i oświata

Szkolnictwo podstawowe i średnie

Nadzór pedagogiczny nad szkołami podstawowymi, gimnazjalnymi i ponadgimnazjalnymi oraz placówkami oświatowymi sprawuje Kuratorium Oświaty w Olsztynie. Doskonaleniem zawodowym nauczycieli szkół publicznych zajmuje się Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Elblągu oraz Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie.

Szkoły wyższe

Na terenie województwa działają uczelnie publiczne i niepubliczne. Publiczny charakter mają:

Wśród niepublicznych uczelni są:

Wszystkie trzy diecezje katolickie (Olsztyn, Elbląg, Ełk) na terenie województwa mają także swoje seminaria.

Instytuty naukowo-badawcze

W Olsztynie działają instytuty naukowe: Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności Polskiej Akademii Nauk, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.

Kultura

W województwie funkcjonują teatry państwowe – olsztyński im. Stefana Jaracza i elbląski im. Aleksandra Sewruka (dawniej Teatr Dramatyczny). W stolicy województwa działa też Olsztyński Teatr Lalek. Kilka grup teatralnych, m.in. Teatr Współczesny, działa w ramach Ełckiego Centrum Kultury. Amatorskie zespoły działają m.in. w Bartągu (Teatr Prawie Dorosły) i Węgajtach (Teatr Wiejski Węgajty).

W Olsztynie działa Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego. W Olsztynie, Ełku i Elblągu funkcjonują szkoły muzyczne.

Z regionem związani są liczni artyści i zespoły muzyczne, m.in. Vader, Afromental, Enej, Big Day, Norbi, Ryszard Rynkowski, Barbara Książkiewicz, VNM (raper).

Olsztyn jest siedzibą powstałego w 1955 r. oddziału Związku Literatów Polskich. Oparty był on początkowo na literatach-autochtonach, wkrótce dołączali kolejni pisarze, przedstawiciele ludności napływowej i wreszcie wychowani w regionie literaci kolejnych pokoleń. Do najbardziej znanych postaci życia literackiego województwa należeli bądź należą m.in.: Władysław Gębik, Maria Zientara-Malewska, Michał Lengowski, Alojzy Śliwa, Zbigniew Nienacki, Konstanty Ildefons Gałczyński, Klemens Oleksik, Henryk Panas, Erwin Kruk, Krzysztof Daukszewicz, Kazimierz Brakoniecki, Mariusz Sieniewicz. Propagowaniem gwary warmińskiej, także w formie literackiej, zajmuje się Edward Cyfus.

Do najważniejszych muzeów województwa zaliczyć można:

Duże tradycje bibliotekarskie ma Biblioteka Elbląska, założona w 1601 r. przy Gimnazjum Elbląskim, od 1821 r. przekształcona w bibliotekę miejską. Duże biblioteki działają także w Olsztynie, szczególnie Biblioteka Uniwersytecka UWM, Wojewódzka Biblioteka Publiczna, Miejska Biblioteka Publiczna, Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna, Biblioteka Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.

Religia

W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonują struktury szeregu kościołów i związków wyznaniowych, w tym przede wszystkim katolickie, prawosławne i protestanckie.

Kościół katolicki na terenie województwa to głównie metropolia warmińska (powołana w 1992 r. w miejsce diecezji warmińskiej), złożona z archidiecezji warmińskiej (w całości na terenie województwa) oraz diecezji elbląskiej i ełckiej, które częściowo wykraczają poza granice administracyjne województwa. W ramach archidiecezji warmińskiej funkcjonują 33 dekanaty (z czego pięć w samym Olsztynie, po dwa w Mrągowie, Ostródzie i Kętrzynie), w diecezji elbląskiej 10 dekanatów (w tym trzy w Elblągu i po dwa w Iławie i Pasłęku), w diecezji ełckiej 13 dekanatów (w tym trzy w Ełku, po dwa w Giżycku i Olecku). Ponadto 6 dekanatów z terenu województwa – Działdowo, Nowe Miasto Lubawskie, Kurzętnik, Lidzbark (Welski), Lubawa i Rybno Pomorskie – znajduje się w jurysdykcji diecezji toruńskiej (podległej z kolei metropoliii gdańskiej). Ponadto na terenie województwa funkcjonują trzy dekanaty obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, podległe archieparchii przemysko-warszawskiej: węgorzewski oraz częściowo elbląski i olsztyński.

Kościół prawosławny (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w RP) w województwie warmińsko-mazurskim reprezentuje dekanat Olsztyn, podległy diecezji białostocko-gdańskiej. Ponadto część parafii z terenu województwa wchodzi w skład dekanatów Białystok (parafia Ełk) i Gdańsk (Braniewo, Elbląg, Pasłęk i Orneta (z filią w Morągu). W Wojnowie funkcjonuje żeński monaster Zaśnięcia Matki Bożej. Również w Wojnowie znajduje się siedziba jednej z czterech polskich parafii Wschodniego Kościoła Staroobrzędowców.

Najliczniejszym i najlepiej zorganizowanym spośród kościołów protestanckich we współczesnym województwie warmińsko-mazurskim, a zarazem posiadającym największe tradycje, jest Kościół ewangelicko-augsburski. Jego strukturę stanowi 13 parafii diecezji mazurskiej (z licznymi filiałami). Ponadto Gołdap stanowi filiał parafii suwalskiej (również wchodzącej w skład diecezji mazurskiej), a parafia Elbląg przynależy terytorialnie do diecezji pomorsko-wielkopolskiej. Olsztyn jest siedzibą władz diecezji. Z pozostałych większych kościołów protestanckich chrześcijanie baptyści posiadają 10 zborów na terenie województwa, a zielonoświątkowcy – 17 (w tym dwa w Olsztynie, zob. m.in. Zbór "Twoja Przystań" Kościoła zielonoświątkowego w Olsztynie). 14 parafii ma Kościół ewangelicko-metodystyczny.

Sport

Najsilniejszymi ośrodkami sportu są główne miasta regionu dysponujące największymi obiektami sportowymi i będące siedzibami klubów niejednokrotnie o statusie pierwszoligowym.

Najbardziej znane kluby województwa to m.in.:


Z regionu pochodzili lub byli związani z nim w czasie kariery sportowej m.in. kierowcy rajdowi Marian Bublewicz i Krzysztof Hołowczyc, kolarze Cezary Zamana, Marek Rutkiewicz, Piotr Wadecki, łyżwiarki szybkie Helena Pilejczyk i Erwina Ryś-Ferens, siatkarze Zbigniew Lubiejewski, Mirosław Rybaczewski, Wojciech Grzyb, Paweł Zagumny, Paweł Papke, kajakarze Grzegorz Kaleta, Adam Seroczyński, Tomasz Mendelski, piłkarze Sylwester Czereszewski, Tomasz Sokołowski, Janusz Kupcewicz, Jarosław Bako, brydżyści Danuta Hocheker, Roman Kierznowski, Krzysztof Łukaszewicz, żeglarze (bojerowcy) Piotr i Michał Burczyńscy, Karol Jabłoński, Tomasz i Łukasz Zakrzewscy, bokserzy Leszek Błażyński, Jacek Bielski, zapaśnik Jacek Fafiński, lekkoatleta Kacper Kozłowski.

Turystyka

Jako atrakcje turystyczne województwo oferuje zarówno walory przyrodnicze, jak i historyczne. Zabytkowa zabudowa, w tym zamki, kościoły, mury miejskie, zachowała się w szeregu miast. Dla potrzeb turystycznych wytyczonych zostało wiele szlaków, m.in. samochodowy Szlak Grunwaldzki z początkiem i końcem w Olsztynie, prowadzący przez miejscowości związane z bitwą pod Grunwaldem i innymi wydarzeniami historycznymi (biegnący m.in. Gietrzwałd, Ostródę, Lubawę, Nowe Miasto Lubawskie, Działdowo, Nidzicę, Grunwald, Olsztynek).

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, tom I: Pradzieje – 1772, Olsztyn 2010.
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, tom II: 1772–2010, Olsztyn 2011.
Achremczyk Stanisław, Warmia, Olsztyn 2011.
Chłosta Jan, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
Dzieje Warmii i Mazur w zarysie, redakcja naukowa Tadeusz Filipkowski, tom 2: Od 1871 do 1975 roku, Warszawa 1973.
Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie warmińsko-mazurskim w 2013, Urząd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2014.
Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki [15.09.2014]
Województwo warmińsko-mazurskie, pl.wikipedia.org [15.09.2014]

Przypisy

  1. ↑ Ochrona środowiska 2013, Warszawa 2013, s. 94. Opracowanie Głównego Urzędu Statystycznego
Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Województwo_warmińsko-mazurskie&oldid=157882”