Purda (gmina wiejska)

Gmina Purda
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Piotr Karol Płoski
Powierzchnia	318,12 km²
Liczba sołectw	24
Liczba miejscowości	61
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	8463 27 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NOL
TERYT	2814102
Urząd gminy Purda 19 11-030 Purda
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Purda – gmina wiejska położona w centralnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w południowej części powiatu olsztyńskiego. Siedziba gminy znajduje się w Purdzie.

Gmina rolnicza, o dużej powierzchni zalesienia posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki.

Władzę w gminie sprawuje wójt Piotr Karol Płoski.

Powierzchnia gminy

Gmina wiejska Purda zajmuje powierzchnię 318,12 km², w tym:

• użytki rolne: 29,1% (9264 ha)
• lasy: 52,7% (16782 ha)
• wody: 6,6% (2099,6 ha)

Gmina stanowi 11,2% powierzchni powiatu olsztyńskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Purda (gmina wiejska)

Trakt Biskupi w Bałdach
autor: Stanisław Czachorowski

 

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	8463	100	4247	50,2	4216	49,8
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	27		13,5		13,5

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Purda było dodatnie i wynosiło 99 osób.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Purda były częścią powiatu olsztyńskiego w województwie olsztyńskim.
W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady. Gromada Purda przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej, która przywracała podział państwa na gminy.
Gmina Purda została powołana na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku. W jej skład wchodziły obszary sołectw: Bałdzki Piec, Butryny, Chaberkowo, Giławy, Groszkowo, Kaborno, Klebark Mały, Klebark Wielki, Łajs, Marcinkowo, Nerwik, Nowa Kaletka, Nowa Wieś, Ostrzeszewo, Pajtuny, Patryki, Pokrzywy, Prejłowo, Przykop, Purda, Purdka, Silice, Stary Kaletka, Szczęsne, Trękus, Wygoda, Wyrandy, Zgniłocha.
1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat olsztyński. Gmina Purda została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.
Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Purda w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim.

Gmina wiejska Purda graniczy z gminami: Barczewo, Dźwierzuty, Pasym, Jedwabno, Olsztynek, Stawiguda oraz z miastem Olsztyn.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bałdzki Piec, Butryny, Chaberkowo, Giławy, Kaborno, Klebark Mały, Klebark Wielki, Klewki, Marcinkowo, Nowa Kaletka, Nowa Wieś, Ostrzeszewo, Pajtuny, Patryki, Prejłowo, Przykop, Purda, Purdka, Silice, Stary Olsztyn, Szczęsne, Trękus, Trękusek, Zgniłocha.

Pozostałe miejscowości: Bałdy, Pokrzywy, Stara Kaletka, Gąsiorowo, Groszkowo, Nerwik, Zaborowo, Bruchwałd, Rykowiec, Wygoda, Biedówko, Wojtkowizna, Wyrandy, Łajs, Nowy Ramuk, Pajtuński Młyn, Nowe Pajtuny, Nowy Przykop, Kopanki, Purda Leśna, Kośno, Linowo, Kołpaki, Giławki, Wesołowo, Grabowo, Dzierzgunka, Dziuchy, Przykopiec, Zapurdka, Mędrzyny, Kaletka, Lalka.

Gospodarka

Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Purda jest rolnictwo, uzupełniane przez turystykę, produkcję i usługi.
Użytki rolne zajmują 29% powierzchni gminy, w tym: 70% (6542 ha) stanowią grunty orne, 29% (2700 ha) łąki i pastwiska, a 0,2% (22 ha) sady. W gminie dominują gleby średnie IV klasy bonitacyjnej należące do kompleksów pszennych. Do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, w produkcji zwierzęcej chów bydła mlecznego i opasowego oraz trzody chlewnej.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Purda wynosiła pod koniec 2013 roku 696. W tym 18 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 678 tworzy sektor prywatny. 133 firmy były zarejestrowane w dziale handel hurtowy i detaliczny, 59 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 116 firm w dziale budownictwo, 59 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 24 firmy. Na terenie gminy nie ma dużych zakładów przemysłowych oraz warunków do szerszego rozwoju funkcji przemysłowych. Rzutują na to ograniczenia związane z ochroną środowiska przyrodniczego oraz szerszej bazy surowcowej (poza surowcem drzewnym i w ograniczonym zakresie kruszywa, kredy jeziornej, torfu).
W gminie działają firmy: SPOMET Sp. z o.o. Marcinkowo, EkoMEBEL Klebark Mały, Parol - Ryby Kaborno.

Leżąca w regionie Pojezierza Olsztyńskiego gmina Purda, stanowi obszar atrakcyjny turystycznie ze względu na swoje uwarunkowania naturalne (jeziora, lasy, niski stopień zanieczyszczenia środowiska, obszary chronionego krajobrazu) oraz położenie w pobliżu Olsztyna. Warunki sprzyjają spływom kajakowym, wycieczkom rowerowym i pieszym, uprawianiu żeglarstwa, hippiki, wędkarstwa, myślistwa. Liczne atrakcje oraz baza turystyczna, którą stanowią: ośrodki wypoczynkowe i gospodarstwa agroturystyczne, zachęcają do wypoczynku na terenie gminy.
Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Gąsiorowo, Zgniłocha, Łajs, Silice, Butryny, Klewki, Pajtuny, Purda, Patryki, Nowa Kaletka.

Gmina Purda należy do organizacji turystycznej Stowarzyszenia "Dom Warmiński", Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich, Warmińskiego Związku Gmin, Lokalnej Grupy Rybackiej "Pojezierze Olsztyńskie" oraz Lokalnej Grupy Działania Stowarzyszenia "Południowa Warmia".

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 roku teren gminy został zakwalifikowany do aglomeracji Olsztyna oraz tzw. Tygrysów warmińsko-mazurskich - obszarów wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Purda wynosiła 553 osób, co stanowi 6,2% bezrobotnych w powiecie olsztyńskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 10,4% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Gminna Biblioteka Publiczna w Purdzie

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Noc Świętojańska w Klebarku Wielkim
• Warmiński Kiermas Tradycji, Dialogu, Zabawy – Bałdy
• Gminne Święto Plonów

Ludzie związani z gminą

• Henryk Błaszczyk - proboszcz parafii pw. Znalezienia Krzyża Świętego w Klebarku Wielkim.
• Joanna Pieniężna (1867-1929) - działaczka plebiscytowa na Warmii, właścicielka "Gazety Olsztyńskiej".
• Walenty Gotzheim (1804-1874) - ksiądz i misjonarz na Mazurach.
• August Kiwicki (1879-1950) - działacz polityczno-społeczny na Mazurach.
• Walenty Tolsdorf (1816-1905) - ksiądz katolicki, działacz społeczny i religijny, zwany "patriarchą Mazur".
• Bernard Żbik (1874-1940) - folklorysta, poeta, działacz warmiński.
• Jan Suwała (1933-2003) - ksiądz, rzeźbiarz, twórca Galerii Rzeźby Sakralnej w Gąsiorowie.
• Grażyna Kowiel - malarka amatorka; mieszka w Prejłowie.
• Wacław Ksawery Osiński (1868 – 1945) - duchowny katolicki, działacz polonijny w Republice Weimarskiej i Rzeszy Niemieckiej, działacz narodowy na Warmii.
• Jan Pietrzyk (1956- ) - ksiądz, poeta, urodzony na Mazurach, mieszkający i działający na Warmii.
• Leszek Sokoll (1952- ) – malarz, artysta, organizator wystaw, animator działań artystycznych; mieszka w Silicach.
• Maria Teresa Szałaj (1949- ) - malarka amatorka, mieszka w Trękusie.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Purda należą:

• kościół pw. św. Jakuba Starszego Apostoła w Butrynach
• kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Giławach
• kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim wraz z przykościelnym cmentarzem i plebanią
• kościół pw. Świętych Walentego i Rocha w Klewkach wraz z przykościelnym cmentarzem
• kościół pw. św. Michała Archanioła w Purdzie
• zespół pałacowy w Klewkach
• kaplica w Kabornie
• zabytkowe drewniane chaty w Kabornie
• kościół ewangelicki w Nowej Wsi
• zespół dworski w Trękusku
• Młyn w Pajtunach
• liczne kapliczki m.in. w: Trękusie, Klewkach, Butrynach, Giławach, Groszkowie, Kabornie, Klebarku Wielkim, Kopankach, Marcinkowie, Nowej Kaletce, Nowej Wsi, Pajtunach, Pokrzywach, Przykopie, Purdzie, Starej Kaletce, Szczęsnem,
• oraz krzyż metalowy w Silicach i figura Salvatora Mundi w Pajtuńskim Młynie

Szlaki i atrakcje turystyczne

• szlaki kajakowe:
  • trasa: jezioro Kośno – rzeka Kośna – Jezioro Silickie – Jezioro Klebarskie
  • trasa: wieś Łajs - jezioro Kośno – rzeka Kośna – Kanał Elżbiety i Kanał Kiermas – Kanał Wiktorii – Jezioro Silickie
  • trasa "Linowska Struga": wieś Klewki – Jezioro Linowskie – Linowska Struga – Jezioro Klebarskie – Jezioro Silickie – kanał Wiktorii do Kanału Kiermas – Jezioro Bogdańskie
• szlaki rowerowe:
  • czarny: Olsztyn - Ostrzeszewo - Klebark Mały - Klebark Wielki - Silice - Patryki - Prejłowo - Giławy - Gąsiorowo - Rusek Wielki
  • czerwony: Olsztyn - Szczęsne - Klewki - Klewki PKP - Kaborno - Nowa Wieś - Kopanki - Łajs - (Małszewo)
  • żółty: Olsztyn - Butryny - Nowa Kaletka - Zgniłocha
  • niebieski: Olsztyn - Stary Olsztyn - Linowo - Trękus - Kaborno - Nowa Wieś - Przykop – Butryny
  • zielony I: Butryny - Nowa Kaletka - Butryny
  • zielony II: Marcinkowo - Purda - Marcinkowo
  • żółty II: Kaborno - Marcinkowo (szlak łączy miejscowość Kaborno (szlak czerwony) z miejscowością Marcinkowo (szlak zielony II)
  • niebieski II: Patryki - Purda - Giławy (łączy szlak czarny (Patryki) ze szlakiem zielonym II (Purda), dalej wspólnie ze szlakiem niebieskim do Purdy i do Giław)
  • czerwony II: szlak rozpoczyna się i kończy w Purdzie - na początku pokrywa się ze szlakiem zielonym II, w części końcowej pokrywa się ze szlakiem zielonym II i niebieskim II
  • niebieski III: szlak wokół jezioro Kośno
• obszary chronionego krajobrazu, rezrwaty i pomniki przyrody
• zabytkowe parki dworskie w: Bałdach, Klewkach, Patrykach, Starym Olsztynie, Trękusku
• liczne zabytki architektury sakralnej oraz kapliczki
• Trakt Biskupi i Brama Warmińska w Bałdach
• Patrycki Młyn (możliwość zwiedzania)
• Warmiński Browar Parowy w Patrykach (możliwość zwiedzania i warzenia piwa)
• Park Rozrywki Aktywnej w Butrynach
• Galeria Rzeźby Sakralnej w Gąsiorowie

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Purda można uzyskać na stronie internetowej: UG Purda.

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Purda istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole "Jarzębinki" w Klewkach
• Przedszkole w Purdzie
• Publiczne Przedszkole w Nowej Wsi
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Nowej Wsi
• Publiczna Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Pezały w Purdzie
• Gimnazjum w Purdzie
• Szkoła Podstawowa w Szczęsnem
• Zespól Szkolno-Przedszkolny w Butrynach - przedszkole, szkoła podstawowa
• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Klebarku Wielkim - przedszkole, szkoła podstawowa

Sport

W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: Gminne Zawody Latawcowe PREJŁOWO, Regaty Wioślarskie o Laur Świętego Jana w Klebarku Wielkim, Gminne Zawody Strzeleckie o Puchar Wójta Gminy Purda, Mistrzostwa gminy w tenisie stołowym seniorów w Marcinkowie, turnieje piłki nożnej, siatkówki plażowej, biegi przełajowe.
Na terenie gminy działa klub:

• KP Purda

Inne organizacje i instytucje

• Stowarzyszenie Kultury i Sportu w Klewkach WIGOR
• Stowarzyszenie Sportowe Gminy Purda
• Stowarzyszenie Przyjaciół Klebarka Wielkiego "Nasza Wieś"
• Towarzystwo Przyjaciół Gimu
• Stowarzyszenie Pomocy Humanitarnej im. św. Łazarza w Klebarku Wielkim LAZARUS
• Stowarzyszenie na rzecz Klebarka Małego
• Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Prejłowa
• Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Purda

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Rezewaty:

• Rezerwat Las Warmiński (1819,72 ha)
• Rezerwat Jezioro Kośno (1232,85 ha)

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej (131 425,2 ha)

Obszary Natura 2000:

• Obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Napiwodzko-Ramucka (116 604,69 ha)
• Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Napiwodzko-Ramucka (32 612,78 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Purda znajduje się 18 pomników przyrody oraz użytki ekologiczne: "Wzgórza Bartołckie", "Klasztorne Łąki", "Trzcinowisko Zgniłocha", "Wielosił", "Bogdany", "Czerwonka Duża", "Czerwonka Mała", "Dzika Korsakówka", "Zbiornik retencyjny Purda Leśna".

Zobacz też:

• Kiermas
• Dzwonniczki ludowe
• Wały podłużne
• Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię
• Szkoły polskie na Warmii w 1920 roku
• Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)
• Fundacja "Fundusz Ziemi Olsztyńskiej"
• Stowarzyszenie "Nasze Gady"
• Głos Purdy

Bibliografia

Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Projekt programu ochrony środowiska gminy Purda na lata 2011-2014 z perspektywą do roku 2018, Purda 2011
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.12.2014]
Stowarzyszenie Dom Warmiński] [20.12.2014]
BIP Urzędu Gminy Purda [20.12.2014]
Urząd Gminy Purda [20.12.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.12.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.12.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.12.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.12.2014]