Obszary chronione
Obszar chroniony – w odniesieniu do przyrody, to miejsce wydzielone geograficznie, którego obszar jest objęty ochroną prawną. Miejsca takie z reguły są interesujące krajobrazowo i najczęściej cechują się wysokimi walorami przyrodniczymi. Wyróżnić można wiele form ochrony oraz szeroki wachlarz zakresów ochrony.
Rodzaje obszarów chronionych
- obszar Natura 2000
W ścisłych rezerwatach przyrody wykluczona jest ingerencja człowieka, również turystyczna. Obszar chronionego krajobrazu może być zamieszkiwany, może być na nim również prowadzona działalność rolnicza, ale jest ona ściśle regulowana, np. wykluczone jest zakładanie kopalni odkrywkowych czy zakładów przemysłu ciężkiego.
Obowiązek ochrony przyrody reguluje ustawa z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (z późniejszymi zmianami). Nadzorem nad obszarami chronionymi na Warmii i Mazurach zajmuje się Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska z siedzibą w Olsztynie (olsztyn.rdos.gov.pl).
Na Warmii i Mazurach żaden z obszarów chronionych nie ma statusu parku narodowego.
Obszary chronione na Warmii i Mazurach
Rezerwaty przyrody
Rezerwat przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody w Polsce. Podobne pod względem funkcji tereny chronione powoływane są też w wielu innych krajach na świecie.
Rezerwaty Leśne
1. Rezerwat Bukowy – obok miejsc. Otry, w gm. Kolno 2. Rezerwat Buki Wysoczyzny Elbląskiej – obok miejsc. Pagórki, w gm. Tolkmicko 3. Rezerwat Boczki – obok miejsc. Budwiecie, w gm. Dubeninki (gmina wiejska) 4. Rezerwat Borki – w gm. Kruklanki (gmina wiejska) 5. Rezerwat Cisowy Jar – obok miejsc. Kowale Oleckie (gmina wiejska) na terenie wąwozu Wzgórz Szeskich 6. Rezerwat Czerwona Struga - obok miejsc. Budwiecie, w gm. Dubeninki w środkowej części Puszczy Romnickiej 7. Rezerwat Dębowo - obok miejsc. Stryjewo, w gm. Biskupiec (gmina wiejska) 8. Rezerwat Dęby w Krukach Pasłęckich - obok miejsc. Kwitajny, w gm. Pasłęk (gmina miejsko-wiejska). 9. Rezerwat Dęby Napiwodzkie - obok miejsc. Nowe Borowe, w gm. Jedwabno (gmina wiejska) 10. Rezerwat Dylewo - obok miejsc. Dylewo, w gm. Ostróda (gmina wiejska) 11. Rezerwat Dziki Kąt - obok miejsc. Żytkiejmy, w gm. Dubeninki 12. Rezerwat Góra Dębowa - w gm. Iłowo-Osada (gmina wiejska) 13. Rezerwat Jar Brynicy - na terenie Górznieńsko–Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego 14. Rezerwat Jezioro Nidzkie – w centrum Puszczy Piskiej, na południe od Rucianego–Nidy 15. Rezerwat Kamienna Góra - obok miejsc. Łomy, w gm. Jonkowo (gmina wiejska) 16. Rezerwat Kadyński Las - obok miejsc. Kadyny, w gm. Tolkmicko 17. Rezerwat Klonowo - na terenie Górznieńsko–Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego 18. Rezerwat Koniuszanka II - obok miejsc. Wykno, w gm. Nidzica (gmina miejsko-wiejska) 19. Rezerwat Królewska Sosna - obok miejsc. Zgon, w gm. Piecki (gmina wiejska) 20. Rezerwat Krutynia Dolna – położony w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego na terenie gmin Mikołajki (gmina miejsko-wiejska i Ruciane-Nida (gmina miejsko-wiejska) 21. Rezerwat Las Warmiński - w gm. Purda (gmina wiejska) i Stawiguda (gmina wiejska) 22. Rezerwat Lenki - obok miejsc. Dawidy, w gm. Młynary (gmina miejsko-wiejska) 23. Rezerwat Lipowy Jar - w gm. Kowale Oleckie w Puszczy Boreckiej 24. Rezerwat Mazury - w gm. Kowale Oleckie w Puszcza Borecka|Puszczy Boreckiej 25. Rezerwat Mokre - obok miejsc. Sztynort, w gm. Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska) 26. Rezerwat Niedźwiedzie Wielkie - obok miejsc. Małdyty (gmina wiejska) 27. Rezerwat Pierwos- obok miejsc. Bobrówko, w gm. Piecki (gmina wiejska) w zachodniej części Mazurskiego Parku Krajobrazowego 28. Rezerwat Piłackie Wzgórza - obok miejsc. Piłaki Wielkie, w gm. Pozezdrze (gmina wiejska) 29. rezerwat Pupy - obok miejsc. Spychowo, w gm. Świętajno (gmina wiejska) 30. Rezerwat Sosny Taborskie - w gm. Łukta (gmina wiejska) 31. Rezerwat Struga Żytkiejmska - w gm. Dubeninki we wschodniej części Puszczy Romnickiej 32. Rezerwat Strzałowo - w gm. Piecki w Mazurskim Parku Krajobrazowym 33. Rezerwat Wyspa Lipowa na jeziorze Szwałk Wielki - w gm. Kowale Oleckie w Puszczy Boreckiej
Rezerwaty Torfowiskowe
1. Rezerwat Bagno Mostki – gm .Kurzętnik (gmina wiejska) 2. Rezerwat Cielętnik - obok miejsc. Stępień, w gm. Braniewo (gmina wiejska) 3. Rezerwat Galwica - obok miejsc. Rekownica, w gm. Jebwabno (gmina wiejska) 4. Rezerwat Gązwa - obok miejsc. Gązwa, w gm. Mrągowo (gmina wiejska) 5. Rezerwat Jeziorko koło Drozdowa, otulina Mazurskiego Parku Krajobrazowego, w gm. Orzysz (gmina miejsko-wiejska) 6. Rezerwat Kociołek - w gm. Biskupiec (gmina wiejska) 7. Rezerwat Łabędź - obok miejsc. Krotoszyny, w gm. Biskupiec 8. Rezerwat Mechacz Wielki - w gm. Gołdap (gmina miejsko-wiejska) w granicach Puszczy Romnickiej 9. Rezerwat Mszar – las komunalny Olsztyna 10. Rezerwat Osiek II - obok miejsc. Stępniewo, w gm. Wilczęta (gmina wiejska) 11. Rezerwat Perkuny - w gm. Giżycko (gmina wiejska) 12. Rezerwat Piotrowice – w gm. Biskupiec 13. Rezerwat Redykajny – las komunalny Olsztyna 14. Rezerwat Świńskie Bagno - w gm. Iłowo-Osada 15. Rezerwat Torfowisko Spytkowo – na terenie miejsc. Spytkowo, w gm. Giżycko 16. Rezerwat Uroczysko Kramnik, otulina Parku Krajobrazowego Puszczy Romnickiej – w gm. Dubeninki 17. Rezerwat Zakręt - obok miejsc. Krutyń, w gm. Piecki 18. Rezerwat Żurawie Bagno - w gm. Kurzętnik 19. Rezerwat Bagna Nietlickie – gm. Orzysz 20. rezerwat Jezioro Zdedy - gm. Orzysz 21. Rezerwat Jezioro Neliwa – gm. Rybno (gmina wiejska)
Rezerwaty Faunistyczne
1. Rezerwat Bagno Koziana – na terenie miejsc. Jeleń, w gm. Lidzbark (gmina miejsko-wiejska) 2. Rezerwat Bagno Nadrowskie - obok miejsc. Nadrowo, w gm. Olsztynek (gmina miejsko-wiejska) 3. Rezerwat Bajory - obok miejsc. Bajory Małe i Bajory Wielkie, w granicach Kanału Mazurskiego 4. Rezerwat Czapliniec – w gm. Mikołajki, w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego, na północnym brzegu jeziora Śniardwy 5. Rezerwat Czapliniec Werski - w gm. Rybno w granicach Welskiego Parku Krajobrazowego 6. Rezerwat Czaplisko Ławny Lasek - obok miejsc. Zgon, na wschodnim brzegu jeziora Uplik, w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego 7. Rezerwat Czerwica - obok miejsc. Januszewo, w gm. Susz (gmina miejsko-wiejska) 8. Rezerwat Jezioro Drużno - w gm. Elbląg (gmina wiejska) i Markusy (gmina wiejska) 9. Rezerwat Jezioro Gaudy - obok miejsc. Kamieniec, w gm. Susz 10. Rezerwat Jezioro Kożuchy - obok miejsc. Kożuchy Wielkie, w gm. Giżycko 11. Rezerwat Jezioro Karaś - obok miejsc. Karaś, Wonna, Skarszewo 12. Rezerwat Jezioro Łuknajno - w gm. Mikołajki na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego 13. Rezerwat Jezioro Iłgi - w gm. Miłomłyn (gmina miejsko-wiejska) między jeziorami Gil Wielki i Drwęckie 14. Rezerwat Jezioro Orłowo Małe - obok miejsc. Orłowo w gm. Nidzica (gmina miejsko-wiejska) – ostoja żółwia błotnego 15. Rezerwat Jezioro Pogubie Wielkie – w gm. Pisz na obszarze Puszczy Piskiej 16. Rezerwat Jezioro Warnołty - obok miejsc. Onufryjewo i Wejsuny, w gm. Ruciane-Nida na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego 17. Rezerwat Kałeckie Błota - obok miejsc. Kałki, w gm. Srokowo (gmina wiejska) 18. Rezerwat Małga – w gm. Jedwabno 19. Rezerwat Mokradła Żegockie - obok miejsc. Żegoty, w gm. Kiwity (gmina wiejska) 20. Rezerwat Ostoja bobrów na rzece Pasłęce – rzeka Pasłęka wraz z przylegającymi gruntami 21. Rezerwat Ostoja Bobrów Bartosze – w gm. Ełk (gmina wiejska) 22. Rezerwat Ostrów Tarczyński - w gm. Rybno 23. Rezerwat Piłaki - obok miejsc. Rybno, w gm. Sorkwity (gmina wiejska) 24. Rezerwat Półwysep i wyspy na jeziorze Rydzewskim – w gm. Węgorzewo 25. Rezerwat Siedem Wysp – w gm. Węgorzewo 26. Rezerwat Ustnik - obok miejsc. Ustnik, w gm. Jeziorany (gmina miejsko-wiejska) 27. [[Rezerwat Wyspy na jeziorach Mamry i Kisajno 28. Rezerwat Zatoka Elbląska – zatoka Zalewu Wiślanego w gm. Elbląg i Tolkmicko 29. Rezerwat Jasne - obok miejsc. Siemiany, w gm. Iława (gmina wiejska) w granicach Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego 30. Rezerwat Rzeka Drwęca 31. Rezerwat Dolina rzeki Wałszy – gm. Pieniężno (gmina miejsko-wiejska) 32. Rezerwat Jezioro Kośno - obok miejsc. Łajs i Kośno, w gm. Pasym (gmina miejsko-wiejska) i Purda 33. Rezerwat Jezioro Dobskie – gm. Giżycko 34. Rezerwat Krutynia - obok miejsc. Krutyń, w gm. Piecki na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego 35. Rezerwat Wyspa Lipowa – wyspa położona na jez. Morąg w gm. Łukta (gmina wiejska) 36. Rezerwat Źródła rzeki Łyny im. prof. Kobendzy - obok miejsc. Łyna, w gm. Nidzica 37. Rezerwat Ujście Nogatu – w gm. Elbląg i Tolkmicko
Rezerwaty Florystyczne
1. Rezerwat Jezioro Czarne (Kliniak) – gm. Ostróda 2. Rezerwat Jezioro Francuskie - obok miejsc. Wysoka Wieś, w gm. Ostróda w Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich 3. Rezerwat Jezioro Lisunie - w gm. Mikołajki w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego 4. Rezerwat Jezioro Martwe - w gm. Górowo Iławeckie 5. Rezerwat Pióropusznikowy Raj - obok miejsc. Rychnowy, w gm. Młynary i Tolkmicko 6. Rezerwat Sołtysek - obok miejsc. Grom, w gm. Pasym 7. Rezerwat Wyspa na jeziorze Wielkie Partęczyny - w gm. Kurzętnik 8. rezerwat Zabrodzie - obok miejsc. Zabrodzie, w gm. Biskupiec 9. Zielony Mechacz - w gm. Małdyty Rezerwaty Stepowe
1. Rezerwat Kulka - obok miejsc. Orzyny, w gm. Dźwierzuty (gmina wiejska)
Rezerwaty Przyrody Nieożywionej
1. rezerwat Koniuszanka I - obok miejsc. Moczysko, w gm. Nidzica
Obszary ochrony ścisłej
Obszar ochrony ścisłej – obszar chroniony na terenie parku narodowego lub rezerwatu przyrody. Obowiązuje w nim całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych.
Obszary Natura 2000
Pojęcie to odnosi się do trzech form:
1. Specjalny obszar ochrony siedlisk (SOOS) – obszar utworzony w celu ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej. Obszar ten w swoim regionie biogeograficznym w znaczący sposób przyczynia się do zachowania lub odtworzenia stanu właściwej ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także może znacząco przyczynić się do spójności sieci obszarów Natura 2000 i zachowania różnorodności biologicznej w obrębie danego regionu biogeograficznego;
2. Obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO; ang. SPA - Special Protection Area) – obszar wyznaczony do ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków, w którego granicach ptaki mają korzystne warunki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju;
3. Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (ang. SCI - Site of Community Importance) – obszar chroniony sieci Natura 2000, projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, zatwierdzony przez Komisję Europejską w drodze decyzji[1], jednak wobec którego nie został jeszcze wyznaczony akt prawa krajowego. Obszary są proponowane przez państwa członkowskie Komisji Europejskiej, a następnie (po analizie merytorycznej) zatwierdzane przez Komisję. W stosunku do obszaru obowiązują pełne przepisy dla obszarów Natura 2000. W przypadku gatunków zwierząt występujących na dużych obszarach obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty jest obszar w obrębie naturalnego zasięgu takich gatunków, charakteryzujący się fizycznymi lub biologicznymi czynnikami istotnymi dla ich życia lub rozmnażania.
Do 2010 r. na obszarze województwa wyznaczono 59 obszarów Natura 2000. Większość z nich znajduje się na terenach już chronionych jako parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu:
1) Nietlickie Bagno, 2) Dolina Pasłęki, 3) Doliny Omulwi i Płodownicy, 4) Doliny Wkry i Mławki, 5) Jezioro Dobskie, 6) Jezioro Drużno, 7) Jezioro Łuknajno, 8) Jezioro Oświn i okolice, 9) Lasy Iławskie, 10) Lasy Skaliskie, 11) Ostoja Poligon Orzysz, 12) Ostoja Warmińska, 13) Polder Sątopy-Samulewo, 14) Puszcza Borecka, 15) Puszcza Napiwodzko-Ramucka, 16) Puszcza Piska, 17) Zalew Wiślany, 18) Aleje Pojezierza Iławskiego, 19) Bieńkowo, 20) Budwity, 21) Dolina Drwęcy, 22) Dolina Kakaju, 23) Doliny Erozyjne Wysoczyzny Elbląskiej, 24) Gązwa, 25) Gierłoż, 26) Jezioro Długie, 27) Jezioro Karaś, 28) Jezioro Woszczelskie, 29) Jezioro Wukśniki, 30) Jonkowo-Warkały, 31) Kaszuny, 32) Mamerki, 33) Mazurska Ostoja Zółwia Baranowo, 34) Mazurskie Bagna, 35) Murawy koło Pasłęka, 36) Murawy na pojezierzu Ełckim, 37) Murawy na poligonie Orzysz, 38) Niecka Skaliska, 39) Niedźwiedzie Wielkie, 40) Ostoja Borecka, 41) Ostoja Brodnicka, 42) Ostoja Dylewskie Wzgórza, 43) Ostoja Iławska, 44) Ostoja Lidzbarska, 45) Ostoja nad Oświnem, 46) Ostoja Napiwodzko-Ramucka, 47) Ostoja Piska 48) Ostoja Północno-Mazurska, 49) Ostoja Radomno, 50) Ostoja Welska, 51) Przełomowa dolina rzeki Wel, 52) Puszcza Romnicka, 53) Rzeka Pasłęka, 54) Swajnie, 55) Torfowiska źródliskowe koło Łabędnika, 56) Torfowisko Zocie, 57) Uroczysko Markowo, 58) Warmińskie Buczyny, 59) Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana
Parki Krajobrazowe
Park Krajobrazowy to forma ochrony przyrody, która obejmuje działania podejmowane na obszarze chronionym. Parki krajobrazowe tworzone są ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe terenów, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.
1) Mazurski Park Krajobrazowy|Mazurski 2) Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej 3) Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego 4) Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich 5) Welski, 6) Park Krajobrazowy Puszczy Romnickiej 7) Brodnicki Park Krajobrazowy 8) Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy
Użytki ekologiczne
Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. W 2010 r. na terenie regionu znajdowało się 297 użytków ekologicznych, zajmujących powierzchnię 4855 ha.
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne. W 2010 r. zarejestrowanych było 18 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o powierzchni 21388 ha.
Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej
Stanowiskiem dokumentacyjnym jest niewyodrębniający się na powierzchni lub możliwy do wyodrębnienia, ważny pod względem naukowym i dydaktycznym. To miejsce występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskiń lub schronisk podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.
Jedynym (do 2010 roku) ustanowionym stanowiskiem dokumentacyjnym przyrody nieożywionej są Lasy chroniące wyrobisko kredy jeziornej o pow. 2 ha.
Obszary chronionego krajobrazu
Obszary takie zajmują różnej wielkości tereny, zwykle rozległe, obejmujące pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska.
Na terenie [Warmii i Mazur ustanowionych zostało 71 Obszarów chronionego krajobrazu o łącznej powierzchni 956.286 ha, co stanowi ok. 40% powierzchni województwa.
Pomniki przyrody
Pomnikiem przyrody jest prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych.
W 2010 r. na obszarze województwa znajdowało się 2576 pomników przyrody. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowiły pojedyncze drzewa (2155), grupy drzew (210), głazy narzutowe (108), aleje przydrożne (66) i 37 innych obiektów
Bibliografia
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie: olsztyn.rdos.gov.pl [02.10.2013]
